بعد از پیروزی انقلاب اسلامی کشور با عقب ماندگی های شدیدی در بخش های مختلف از جمله آموزش عالی مواجه بود و کمبود نیروی انسانی متخصص و تحصیلکرده به شدت در کشور احساس می شد، به طوری که تا چند سال پس از پیروزی انقلاب در برخی شهرهای کشور پزشکانی از کشورهای جهان سوم مشغول به کار بودند. این وضعیت تا اواسط دهه 60 ادامه داشت تا اینکه برنامه ریزی هایی جهت بهبود این وضعیت در ستاد انقلاب فرهنگی صورت گرفت و در عرض کمتر از یک دهه کمبود نیروی انسانی متخصص به طرز محسوسی برطرف شد.
گام دوم در این زمینه در اواسط دهه 70 برداشته شد. آموزش عالی کشور با ایجاد و توسعه دوره های تحصیلات تکمیلی، جان تازه ای به پژوهش و تولید علم در کشور بخشید و موسسات پژوهشی به تدریج در کشور تاسیس شدند.
پیشرفت ها در تولید علم تا آنجا ادامه داشت که مطابق با آمار نظام استنادی اسکوپوس در سال 2007 مصادف با سال 1386 شمسی 15 هزار و 24 عنوان مقاله در ایران تولید شده است. در سال 2008 و 2009 این میزان به ترتیب به 19 هزار و 492 و 24 هزار و 63 عنوان مقاله افزایش یافته است. در سال 2015 میزان تولیدات علمی به 40 هزار و 556 مقاله رسیده است. ایران در سال 2015 در بین 140 کشور در زمینه تولید علم در جایگاه 15م قرار گرفته است.
ایران همچنین توانسته است بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در حوزه ای دیگری چون فناوری نانو، فناوری سلول های بنیادی، دستیابی به فناوری هسته ای، حوزه هوافضا و حوزه داروهای پزشکی موفقیت های چشمگیری داشته باشد.
به گفته جعفر مهراد رئیس گروه دانش شناسی و علم و اطلاعات دانشگاه شیراز با توجه به آمار موجود، ایران تا خرداد ماه 1395 با انتشار 2 هزار و 431 مقاله در حوزه نانو فناوری بعد از کشورهایی چون چین، آمریکا، هندوستان، کره جنوبی و آلمان در جایگاه ششم قرار داشته است. این جایگاه باعث شده است تا در این زمینه ایران رتبه اول را در بین کشورهای اسلامی به خود اختصاص دهد. ایران در سال 1384 در زمینه نانو فناوری جایگاه 35م جهان را به خود اختصاص داده بود.
اینفوگرافی وضعیت فناوری نانو در ایران در سال 1394
دستاوردهای انقلاب اسلامی در حوزه علم و فناوری
پیشرفت ایران در حوزه بیو تکنولوژی نیز در سال های پس از انقلاب چشمگیر بوده است. حدود ۳۰ سال از عمر این فناوری در ایرن می‌گذرد و ایران نیز سرمایه‌گذاری‌هایی را برای تربیت نیروی انسانی و ایجاد چند مرکز تحقیقاتی آغاز کرده‌است. موسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی و انستیتو پاستور از موسسات قدیمی ایران هستند که در زمینه تولید سرم و واکسن از زیست‌فناوری استفاده می‌کنند. اما اولین مرکز تخصصی بیوتکنولوژی دو دهه پیش در سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران شکل گرفت.
بعد از آن مرکز ملی تحقیقات مهندسی ژنتیک و مؤسسات تحقیقاتی دیگر در بخش‌های مختلف به خصوص دانشگاهها فعالتر شدند. در دههٔ ۷۰ گروهی از سوی وزارتخانه‌های علوم، جهاد کشاورزی و بهداشت و درمان به خارج اعزام شدند و با بازگشت این گروه، فعالیت‌های تحقیقاتی رونق گرفت. در سال ۱۳۷۹ گروه بیوتکنولوژی به درخواست متخصصان در وزارت علوم تشکیل شد و برنامهٔ ملی بیوتکنولوژی نتایج فعالیت این گروه‌است. شرکت سیناژن اولین و بزرگترین شرکت خصوصی بیوتکنولوژی در ایران است که از سال ۱۳۷۳ فعالیت خود را آغاز نموده است و تا سال ۱۳۹۲ بیش از ۸ فراورده دارویی نوترکیب را وارد بازار کرده است.
زیست فناوری در ایران بعد از انقلاب و خصوصا در ۱۵ سال اخیر در تجاری سازی محصولات موقعیت های خوبی در سطح منطقه و بین المللی کسب کرده است. زیست فناوری، حوزه ای بود که در ایران بعد از انقلاب اوج گرفت و تحقیقات محققان از آن زمان به بعد آغاز شد در حالیکه محققان خارجی، خیلی زودتر تحقیقات خود را شروع کردند. با وجود اینکه تحقیقات در حوزه زیست فناوری بعد از انقلاب نمایان شد ولی پیشرفت های خوبی در راستای تولید محصول و صادرات آنها در چندین حوزه از جمله داورها و کودهای زیستی پدیدار شده است.
در حالی که قرار بر کشب رتبه اول در این حوزه در سال 1404 بوده است، این مسئله در سال 1391 رقم می خورد و به گفته دبیر ستاد توسعه زیست فناوری، رتبه ایران در دنیا از لحاظ تولید محصول در حوزه زیست فناوری هفدهم است.
در زمینه فناوری و تحقیقات سلول های بنیادی ایران جزوء ۱۰ کشور برتر جهان محسوب می شود و محققان ایرانی توانسته اند پیشرفت های خوبی را در این زمینه داشته باشند. آن ها توانسته اند از سلول های بنیادی حتی در پیوندهای مغز و استخوان، پوست و ترمیم بافت آسیب دیده قلب استفاده کنند. همچنین در پژوهشکده رویان اصفهان شبیه سازی سلول های بنیادی انجام شده است. استفاده از سلول های بنیادی در پیوند قرینه چشم، تکثیر سلول های بنیادی بندناف بهمنظور درمان سرطان یا صدمات بافت قلب، عصب و سلول های استخوانی، ترمیم ضایعات نخاعی، شبیه سازی و تولید سلول های بنیادی جنین از جمله دستاوردهای بزرگ کشور ما در عرصه فناوری های نوین است. هم اکنون سلول های بنیادین جنینی و علم شبیه سازی نیز در کشور به دانشی بومی تبدیل شده است و شبیه سازی حیواناتی چون بز، گوسفند و گوساله در سال های اخیر باعث شده تا ایران در زمینه سلول های بنیادی در جمع کشورهای مطرح در این زمینه قرار گیرد.
در حوزه فناوری هسته ای، ایران بعد از پیروزی انقلاب و به خصوص در سال های اخیر گام های بزرگی را برداشته است. در سال 1353 سازمان انرژی اتمی ایران تاسیس شد و قرارداد ساخت نیروگاه اتمی بوشهر نیز به امضا رسید. اما از آن زمان تا سال 1381 شاید فعالیت چندان چشمگیری صورت نگرفت. در 20 بهمن 1381 رئیس جمهور وقت کشور خبر از تهیۀ سوخت هسته ای توسط متخصصین ایرانی برای نیروگاه های هسته ای ایران را داد. در فروردین ۱۳۸۵ محمود احمدی‌نژاد، اعلام کرد که ایران موفق به غنی‌سازی اورانیوم به میزان ۳٫۵ درصد شده است. در تاریخ ۲۶ بهمن ۱۳۹۰ (۱۵ فوریه ۲۰۱۲) ایران از ساخت میله سوخت هسته‌ای ۲۰ درصد غنی شده و بارگذاری آن در رآکتور تحقیقاتی ۵۵ مگا واتی تهران خبر داد. این پیشرفت ها باعث شد تا در سال 2013، بریتیش پترولیوم با معرفی ۲۹ کشور تولیدکننده انرژی هسته ای جهان، از رتبه ۲۸ ایران میان تولید کنندگان انرژی هسته ای در سال ۲۰۱۳ خبر دهد و اعلام کرد ایران با افزایش ۳ برابری تولید انرژی هسته ای اش در این سال از هلند جلو زده است.
حوزه هوافضا یکی دیگر از حوزه هایی است که ایران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و در سال های اخیر پیشرفت های خیره کننده ای را در آن داشته است. ایران با اینکه فعالیت خود در این حوزه را بسیار دیر آغاز کرده اما هم اکنون موفق شده است در میان ۹ کشور صاحب چرخه کامل فناوری ماهواره در دنیا قرار گیرد. در سال 91 دانشمندان و متخصصان فضایی کشورمان توانستند با ارسال حیات به فضا و تحقیقات زیستی موفقیت بزرگی را در زمینه هوافضا برای کشورمان به ارمغان بیاورند و این موفقیت در سال ۹۲ با پرتاب کاوشگر «پژوهش» حامل دومین میمون فضایی ادامه یافت و باعث شد تا جمهوری اسلامی ایران یک گام دیگر به اعزام انسان به فضا نزدیک تر شود.
پیشرفت های پزشکی ایران در زمینه داروهای پزشکی یکی دیگر از موفقیت ها در زمینه تولید علم و فناوری ایران بعد از انقلاب اسلامی است. فراهم شدن امكانات تولید داخلی واكسن آنفلوانزا و آنتی بوتولیسم برای اولین بار از جمله دستاوردهای دارویی ایران در سال های اخیر است. همچنین تولید داروی مقابله با ایدز، تولید داروی درمان زخم پای دیابتی و تولید دارو برای درمان كم خونی بیماران تالاسمی برای نخستین بار در جهان از دیگر دستاوردهای دارویی كشور به شمار می رود.
