جنگ خندق یا غزوه احزاب یکی از مهم‌ترین نبردهای صدر اسلام بود که در سال پنجم هجری قمری (معادل ۶۲۷ میلادی) رخ داد. این جنگ بین مسلمانان مدینه به رهبری پیامبر اسلام (ص) و قبایل مختلف مکه و متحدانشان به وقوع پیوست.
1- علت شروع جنگ
پس از شکست‌های قبایل قریش در جنگ‌های بدر و اُحد، آنها تصمیم گرفتند حمله‌ای نهایی و بزرگ علیه مسلمانان مدینه ترتیب دهند. به همین منظور، اتحادی به نام "احزاب" شامل قبایل مختلف مکه، غطفان، بنی اسد و سایر قبایل شکل گرفت. هدف آنها نابودی کامل مسلمانان و تسلط بر مدینه بود.
2- مشورت و تصمیم‌گیری
پیامبر اسلام (ص) پس از آگاهی از حمله قریب‌الوقوع احزاب، با یاران خود مشورت کرد. در این جلسه، سلمان فارسی که از تجربیات نظامی خود بهره می‌گرفت، پیشنهاد داد که برای جلوگیری از پیشروی دشمن، خندقی در شمال مدینه حفر شود. این استراتژی هوشمندانه مورد قبول قرار گرفت و مسلمانان بلافاصله به کار حفر خندق پرداختند.
3- حفر خندق
مسلمانان با همکاری و تلاش بی‌وقفه، خندقی عمیق و گسترده در شمال مدینه حفر کردند. این خندق به عنوان مانعی فیزیکی برای جلوگیری از پیشروی نیروهای احزاب عمل می‌کرد. عمق و عرض خندق به اندازه‌ای بود که عبور از آن برای سپاهیان دشمن بسیار دشوار بود.
4- محاصره مدینه
نیروهای احزاب به مدینه نزدیک شدند و با مشاهده خندق، از پیشروی بازماندند. آنها تصمیم گرفتند مدینه را محاصره کنند و از طریق محاصره، مسلمانان را به تسلیم وادار کنند. این محاصره به مدت چندین هفته ادامه یافت و شرایط بسیار سختی را برای مردم مدینه ایجاد کرد.
5- تلاش برای عبور از خندق
نیروهای احزاب در تلاش بودند تا راهی برای عبور از خندق پیدا کنند. برخی از آنها سعی کردند که با استفاده از تیراندازی و پرتاب سنگ، مدافعان را مجبور به ترک موقعیت‌های خود کنند. اما مسلمانان با هوشیاری و مقاوت، مانع از این تلاش‌ها شدند.
6- خیانت بنی قریظه
یکی از قبایل یهودی ساکن مدینه به نام بنی قریظه، تصمیم گرفت که با احزاب همکاری کند و به مسلمانان خیانت کند. آنها در ابتدا با پیامبر اسلام (ص) توافق‌نامه‌ای مبنی بر دفاع مشترک از مدینه امضا کرده بودند، اما در جریان جنگ تصمیم به خیانت گرفتند و آماده شدند تا از داخل به مسلمانان حمله کنند.
7- دعا و امداد الهی
شرایط برای مسلمانان بسیار سخت شده بود و آنها در وضعیت بحرانی قرار داشتند. در این زمان، پیامبر اسلام (ص) و یارانش به دعا و طلب امداد از خداوند پرداختند. خداوند دعای آنها را پذیرفت و به یاری آنها شتافت.
8- اختلافات در میان احزاب
در اثر طولانی شدن محاصره و عدم موفقیت در عبور از خندق، اختلافات و نارضایتی‌ها در میان نیروهای احزاب به وجود آمد. برخی از قبایل تصمیم به بازگشت به خانه‌های خود گرفتند و اتحاد احزاب شکست.
9- پایان محاصره
با اختلافات و نارضایتی‌ها در میان نیروهای احزاب، محاصره مدینه به پایان رسید و نیروهای احزاب مجبور به عقب‌نشینی شدند. مسلمانان با پیروزی در این جنگ، موفق به حفظ مدینه و شکست نیروهای احزاب شدند.
10- پیامدهای جنگ
پس از پایان جنگ خندق، پیامبر اسلام (ص) تصمیم به مجازات بنی قریظه به دلیل خیانتشان گرفت. آنها محاصره و تسلیم شدند و مجازات‌هایی برای آنها تعیین شد. این جنگ نشان داد که استراتژی هوشمندانه و اعتماد به خداوند می‌تواند به پیروزی در مقابل دشمنان بزرگ منجر شود.
11- نقش زنان و کودکان
زنان و کودکان نیز نقش مهمی در این جنگ داشتند. آنان با تهیه غذا، مراقبت از مجروحان و کمک به حفر خندق، سهم مهمی در پیروزی مسلمانان داشتند.
12- نتیجه و تاثیرات
این جنگ به مسلمانان نشان داد که با ایمان و استراتژی مناسب می‌توان در مقابل نیروهای بزرگ و مجهز ایستادگی کرد. همچنین اتحاد و همبستگی مسلمانان در این جنگ به تقویت بیشتر جامعه اسلامی کمک کرد.
13- درس‌های آموخته شده
جنگ خندق درس‌های مهمی درباره اهمیت استراتژی، اتحاد و ایمان به خداوند به مسلمانان آموخت. این جنگ همچنین نشان داد که با تدبیر و همکاری می‌توان در مقابل هر چالشی ایستادگی کرد.
