|
جنگ با رومیان:
پس از قرارداد ننگ آمیز نصیبین میان نرسی و رومیان مرزهای بین دو امپراتوری تا حد زیادی به نفع رومی ها تغییر کرد و رومی ها در این معاهده چند ایالت در میان رودان دریافت کردند. این تغییرات همچنین شامل تغییر مرز از فرات به دجله در نزدیکی پایتخت ساسانی تیسفون می‌شد.رومی‌ها همچنین کنترل پادشاهی ایبریای قفقاز و ارمنستان را در اختیار گرفته و همچنین بر بخش‌های شمالی آذربادگان تسلط پیدا کردند. بنابراین هدف اولیه شاپور جبران هزینه های این پیمان بود.
انگیزه دیگر شاپور برای جنگ با رومیان دخالت آن ها در امور داخلی ساسانیان بود.
رومیان از برادر شاپور، هرمز حمایت می کردند.
در سال ۳۳۷ میلادی درست پیش از مرگ کنستانتین یکم شاپور دوم به دلیل دخالت رومی ها در ارمنستان بیزانس برانگیخته شد.صلح منعقد شده میان نرسی و دیوکلتیان که به مدت چهل سال دوام آورده بود شکست. این آغاز دو جنگ طولانی مدت در سال‌های ۳۳۷ میلادی تا ۳۵۰ میلادی و ۳۵۸ میلادی تا ۳۶۳ میلادی شد.
پس از دفع تهاجم عرب‌ها در جنوب شاپور به سرزمین های روم در میان رودان حمله کرده و ارمنستان را تصرف کرد. ظاهرا ۹ نبرد بزرگ درگرفت که مشهورترین آن‌ها نبرد بی نتیجه نبرد شنگال بود که در آن کنستانتیوس دوم در ابتدا موفق شد و اردوگاه ایرانی ها را تسخیر کند اما در شبی پس از این‌که شاپور نیرو های خود را جمع کرده حمله کرد غافلگیرانه بیرون رانده شد. بارزترین ویژگی این جنگ دفاع مداوم از قلعه رومی نصیبین در بین‌النهرین بود. شاپور شهر را سه بار محاصره کرد و هر بار دفع شد.
اگرچه شاپور دوم در نبرد پیروز شد، اما با عدم تسخیر نصیبین نمی توانست پیشرفت بیشتری داشته باشد. در همان زمان سکا های ماساگت و دیگر کوچ نشین های آسیای میانه به مرز شرقی قلمروی ساسانی حمله کردند. شاپور برای دفع این حمله مجبور شد جنگ با رومی ها را متوقف کرده و آتش‌بس شتابزده‌ای را ترتیب دهد.
جنگ دوم ساسانیان و روم:
در سال ۳۵۸ شاپور دوم آماده دومین سری جنگ های خود علیه روم بود که با موفقیت بسیار بیشتری روبرو شد. در سال ۳۵۹، شاپور دوم با کمک خیون ها به جنوب ارمنستان حمله کرد اما توسط دفاع سرسختانه سردار رومی از قلعه آمد متوقف شد. پس از محاصره هفتاد و سه روزه که در آن ارتش ایران متحمل خسارات زیادی شد سرانجام در سال ۳۵۹ تسلیم شد. این تاخیر باعث شد شاپور عملیات خود را برای زمستان متوقف کند. در اوایل بهار سال بعد او عملیات خود را علیه قلعه‌های رومی ادامه داد، شنگال و بزابد را دوباره با هزینه سنگینی تصرف کرد. در سال بعد کنستانتیوس دوم با شروع زمستان برای آماده‌سازی گسترده در قسطنطنیه یک ضدحمله را آغاز کرد. شاپور، که در عین حال کمک متحدان آسیایی خود را از دست داده بود، از جنگ اجتناب کرد، اما در تمام دژهایی که تسخیر کرده بود، پادگان‌های قوی گذاشت. کنستانتیوس بزابد را محاصره کرد، اما ناتوان از تصرف آن بود و با نزدیک شدن به زمستان به انطاکیه، جایی که در آن درگذشت، عقب نشست.
در سال ۳۶۳ امپراتور ژولیان، از دوری شاپور دوم از تیسفون و حضورش در مناطق شرقی برای مبارزه با خیون ها استفاده کرده و در رأس یک ارتش قوی متشکل از متحدانش شامل هرمز برادر پادشاه ایران و آرشاک دوم پادشاه ارمنستان به ایران حمله کرد.قوای روم و متحدین آنان به جانب تیسفون پیش رفتند و همه جا با خشونت بدوی گونه اهالی شهر ها را با تمام حیواناتشان هلاک کردند. شاپور بزرگ نیز در بین النهرین با ترفند زمین سوخته سپاه روم را گرفتار قحطی کرد.ژولیان، نیروی ساسانی مدافع شهر را در نبرد تیسفون شکست داده و شهر را محاصره نمود اما به علت هرج و مرج سربازان رومی و سرگرمی آنان به چپاول و همچنین مقاومت سرسختانه مدافعین ایرانی پایتخت ایران تسخیر نشد. ژولیان به امید پیروزی بر ایرانیان سنگ نبشته‌ای در دره اردن علیا بر جای گذاشت. ژولیان بعد از عبور از فرات، کشتی‌های جنگی خود را نابود کرده بود تا سربازانش خیال عقب‌نشینی در سر نپرورند. او نمی خواست با ارتش اصلی ساسانی تحت فرماندهی شاپور دوم که در حال نزدیک شدن بود، مبارزه کند. ژولیان در هنگام عقب نشینی به سرزمین روم توسط یک لشکر نیرومند ایرانی به فرماندهی سرداری از خاندان مهران که راه آنان را بسته بود مواجه شد. سپاهیان ایران که فیل جنگی به همراه داشتند طی نبرد سامرا رومیان را شکست دادند. ژولیان هم جراحت شدیدی برداشت و در خیمه‌اش جان سپرد.
سپاهش نیز بعد از پذیرش عهدنامه صلح به روم بازگردانده شدند. جانشین او ژوویان صلح تحقیرآمیزی را پذیرفت که به مدت سی سال بین طرفین منعقد گشت. به موجب این معاهده:
ایرانیان نصیبین و سنجار و ولایات ارمنستان کوچک را که مورد اختلاف بود پس گرفتند.ممالک قفقاز مثل ایبری و آلبانیای قفقاز به موجب شرایط صلح از تصرف روم خارج شد و به قیمومت ایران درآمد.به علاوه امپراتور روم متعهد شد که از آرشاک دوم حمایت نکند و دیگر در ارمنستان دخالت نکنند و از دخالت بیشتر در امور ارمنستان منع شدند.
بدین وسیله شاپور دوم توانست انتقام شکست جدش نرسی را از رومیان بگیرد. این موفقیت بزرگ در سنگ نگاره صخره‌ای نزدیک شهر بیشاپور در پارس نشان داده شده است در زیر سم اسب بدن دشمن احتمالا ژولیان قرار دارد و سردار رومی که از او درخواست صلح می‌کند امپراتور یوویان می‌باشد.
|
