مطلب ارسالی کاربران

فضولی کیست؟

مولانای جان ❤ 05/01/2021 - 18:50 مشاهده پروفایل

1,771 مشاهده / 14 دیدگاه 40 1 31

این مطلب توسط کاربران طرفداری ارسال شده است و دیدگاه طرفداری نیست. قوانین سایت کاربر محور / گزارش تخلف

🌹 درود بر دوستان گرامی همانند جمعه های گذشته با معرفی شاعری از بوستان شعر و ادب پارسی در خدمتتون هستیم ، البته این هفته میخواستم از یک شاعر دیگه یاد کنم ولی به خاطر داستانی که پیش اومد و درخواست دوستان پست مربوط به ملامحمد فضولی رو زودتر کار کردم 🌹

🌹 ملا محمد فضولی 🌹

شاعری نازک خیال و حکیمی استوار که عشق و عرفان و دین و کلام پایه‌ها و نمای نوشته‌های او را شکل داده‌اند. او اگرچه به روایتی («صادق بیگ افشار» در تذکره «مجمع الخواص») از یک خانواده آذربایجانی از تبار ایل بیات در عراق (کربلا یا حله) رشد کرده و پرورش یافته بود، به خاطر تسلطش به سه زبان عربی، ترکی و فارسی که مهم‌ترین زبان‌های آن روز اندیشمندان و ادبیان مسلمان بود، در هر سه زبان به خلق آثار و سرایش شعر با موضوعات متنوع پرداخته و در میان پیگران ادبیات کلاسیک خاورمیانه شناخته شده است.

اکنون هم دانشجویانی که درباره سبک هندی —که همگان آن را با نام صائب تبریزی و بیدل دهلوی می‌شناسند— تحقیق می‌کنند، بی‌شک در تاثیر اشعار و غزلیات ملا محمد فضولی در سبک هندی و اشعار صائب و بیدل تامل کرده‌اند.

آنچنان که از آثار فضولی بر می آید، همچون بزرگان پیشین خود با کلیات علوم مرسوم زمانش مثل فقه، منطق، فلسفه، حدیث، تفسیر، کلام، تاریخ، ریاضی، طب و طبیعیات به خوبی آشنا بوده و برخی از آن‌ها را در حد تخصص می دانسته است؛ مثل علم کلام که حتی کتابی هم در آن موضوع نوشته است (مطلع الاعتقاد فی معرفه المبدأ و المعاد). و شاید به همین دلیل کلمه حکیم را برای معرفی او به کار می‌برند.

او که «بزرگ‌ترین شاعر ترکی آذربایجانی در سده دهم هجری قمری» شناخته می‌شود، در دیوان ترکی خود 48 قصیده و ۴۱۰ غزل عرفانی و فلسفی دارد که بیشتر آن ها ۷ بیتی است. همچنین در دیوان فضولی، ۳۳ قطعه، ۱ ترکیب‌بند، ساقی‌نامه، مثنوی، ۱ مسبّع، ۱ مسدّس، ۱ ملمع، ۱۳ دوبیتی و ۱۰۵ رباعی در دیوانش آمده است.

همان‌طور که اشعار تک‌بیتی صائب تبریزی در میان مردم آنقدر معروف و مردمی شده‌اند و به ضرب‌المثل مبدل گشته‌اند، شاه‌بیت‌های فضولی نیز در زبان ترکی در میان مردم مثل ضرب‌المثل‌ها بر سر زبان‌هاست.

او در در مقدمه‌ دیوان ترکی خود می‌گوید: «شعر عاری از علم همچون دیواری بی‌بنیان باشد و دیوار بی‌بنیان را سرانجام اعتبار نشاید.» دیوان فضولی با یک دیباچه‌ منثور آغاز می‌شود. سپس دو تحمیدیه و ۹ نعت می‌آید که آن‌ها را می‌توان از زیباترین آثار فضولی برشمرد.

اگرچه منظومه باشکوه لیلی و مجنون نظامی گنجوی قبل از فضولی شاعران دیگری (شاهدی، نوایی، بهشتی، حمدی، قدیمی، جلیلی) در زبان‌های دیگری همچون عربی و ترکی بازآفریده شده است، اما این لیلی و مجنون فضولی است که توانسته تا امروز در ذهن و زبان مخاطبان عام و خاص ترکی زنده بماند و در زمینه ساختن اپراهای نمایشی از آن استفاده شود.

به باور برخی پژوهشگران ادبیات، استعداد سرشار او نقش عظیمی در دگرگون‌سازی ادبیات ترکی ایرانی دوره‌ اسلامی داشته است و می‌توان گفت که نقشی را که نظامی در شعر فارسی ایفا کرده است، او در تاریخ شعر ترکی دارد. از روزگار خودش تا قرن‌ها بعد، بسیاری از شاعران نام‌آور ترکی‌سرا تحت تأثیر آثار او به خلاقیت شعری پرداخته‌اند، نظیره‌سازی و تضمین بر بسیاری از آثار او را بر خود افتخار شمرده‌اند. مانندِ باقی (شاعر بزرگ عثمانی)، خیالی، نائلی، قوسی تبریزی،‌ ندیم، شیخ غالب، سید عظیم شیروانی، میرزا علی اکبر صابر و دیگر شعرای ترکی آشنای ایرانی، بر آثار او نظیره‌ها ساخته‌اند و او را «استاد الشّعرا» نامیده‌اند.

با در درنظر گرفتن تاریخ درگذشت فضولی صائب ۳۷ سال بعد از فوت فضولی به دنیا آمده است. برخی نیز معتقدند فضولی آغازگر سبک هندی در ادبیات بوده و صائب تبریزی متأثر از فضولی ‌است، به نحوی که صائب در اشعار خود از ۱۸ غزل ترکی فضولی استفاده کرده‌ است (دکتر اقبالی، استاد دانشگاه تبریز).

از لحاظ تاریخی، فضولی معاصر شاه اسماعیل صفوی، مجاور و خادم حرم حسینی در کربلای معلا بود و نخستین مقتل نویس به زبان ترکی در تاریخ ادبیات عاشورایی محسوب می‌شود. او از اندیشمندان شیعی روزگار خود به شمار می آمد و در علوم و معارف عرفانی، قرآنی، فلسفی و کلامی صاحب‌نظر بود.

برخی از آثار فضولی شاملِ شاه و گدا، لیلی و مجنون، مثنوی بنگ و باده (که به شاه اسماعیل تقدیم شده است). روضه حدیقت السعداء، صحبت الاثمار (که گفت‌و‌گوی بین چند میوه است و یکی از نخستین کتاب‌های ادبیات کودک به شمار می رود)، شکایت‌نامه رساله معما است.

🌹 دیوان اشعار فارسی 🌹

دیوان فارسی فضولی برای اولین بار به دست دانشمند و محقق فقید «حسیبه مازی اوغلو» در ترکیه چاپ و منتشر شد که شامل غزلیات، قصاید، مثنوی ها، رباعیات و انواع دیگر شعر است. مضامین اشعار فارسی فضولی هم مثل اشعار ترکی اش متنوع است و مضامین عاطفی، اجتماعی، اخلاقی، دینی، عرفانی و تاریخی را در بر می‌گیرد.

🌹 دیوان اشعار ترکی 🌹

دیوان ترکی فضولی تاکنون چند بار در ایران، ترکیه و جمهوری آذربایجان منتشر شده‌است. دیوان ترکی به تصحیح حمید آراسلی (باکو)، دیوان ترکی به تصحیح امین صدیقی (تهران، ۱۳۷۴) و دیوان ترکی تصحیح مژگان جونبور و دیگران (استانبول) بهترین چاپ‌های علمی دیوان ترکی هستند.

شاه و گدا

لیلی و مجنون

مثنوی بنگ و باده. به شاه اسماعیل تقدیم شده‌است.

روضه.

حدیقة السعداء. این کتاب ترجمهٔ روضةالشهدای حسین واعظ کاشفی است. که بر آن مطالبی نیز افزوده‌است.

صحبت الاثمار (گفتگو بین چند میوه است و یکی از نخستین کتاب‌های ادبیات کودک محسوب می‌شود)

شکایت‌نامه.

رسالهٔ معما.

ای خوش اول مست، کی بیلمز غمی-عالَم نه ایمیش

نه چکر عالم اوچون غم، نه بیلر غم نه ایمیش

بیر پری سیلسیله‌ای عشقینه دوشدوم ناگه

،شیمدی بیلدیم سببی-خیلقت-آدم نه ایمیش.

واعظ اوصافی-جهنم قلیر، ای اهل ورع!

وار اونون مجلسینه، بیل کی جهنم نه ایمیش!

اوخو کؤکسومده ئوتوپ، قالمیش ایمیش پئیکانی

آه بیلیدیم سببی-آهی-دمادم نه ایمیش!

ترجمه فارسی

خّرم آن‌کس که نداند غم عالم چه بوَد

نه بداند غم عالم، نه که خود غم چه بوَد

ناگهان بندی زنجیر نگاری شده‌ام

حال دانم سبب خلقت آدم چه بود

گفت واعظ همه اوصاف جهنم، زاهد!

باش در مجلس او، بین که جهنم چه بود

تیر بر دل بزد و مانده بجا پیکانش

آه، دانم سبب آه دمادم چه بود

ای فضولی مزه باده ساقی دانی چو کنی توبه بدانی

🌹 قصاید عربی فضولی 🌹

از فضولی یازده قصیده کامل و یک قصیده ناتمام به زبان عربی مانده است که مجموعاً ۴۶۵ بیت می شود. هفت قصیده در مدح حضرت محمد، و سه قصیده در نعت علی مرتضی علیه‌السلام است. قدیمی ترین نسخه اشعار عربی فضولی که در سال ۹۹۷ قمری، حدود ۲۵ سال بعد از وفات شاعر در یک مجموعه گردآوری و کتابت شده، در موزه آسیایی لنینگراد نگهداری می شود و ادیب دانشمند آذربایجانی، مرحوم حمید آراسلی، در سال ۱۹۵۸ در باکو برای اولین بار آن را چاپ و منتشر کرده است.

🌹 سبک‌شناسی 🌹

پیش از فضولی در ادبیات ترکی آذربایجانی، شکل‌هایی چون مثنوی و غزل رواج داشت و ملا محمد فضولی خود یکی از غزلسرایان برجسته بود. اما او نخستین آثار ارزنده تمثیلی را در ترکی آذربایجانی آفرید (بنگ و باده، صحبت الاثمار). ملا محمد فضولی مانند نسیمی کوشید تا شعر ترکی را با اوزان عروضی سازگار نماید. اگرچه او موفقیت چشمگیری به دست آورد، ولی واقعیت این بود که ترکی با وزن هجایی سازگارتر است.

بعضی از منتقدین ادبی سبک اشعار فارسی فضولی را نزدیک به سبک هندی و صائب تبریزی که صد سال پس از وی این سبک شعر را رواج داد می‌دانند. «بسیاری از مضامین فضولی را بعد از او در شعر شعرای نامدار مکتب اصفهان یا سبک هندی (=سبک فضولی) می‌بینیم» و حتی او را «از جمله پایه‌گذاران سبک هندی»شمرده‌اند.

فضولی، تمام عمرش را در عراق به سر برد و مدتی، خادم حرم امام علی(علیه‌السّلام) بود. او اشعار فراوانی در مدح ائمه (علیهم‌السّلام)، به‌ویژهامام علی (علیه‌السّلام) دارد و مثنوی «حدیقة السُعَداء» را به زبان ترکی، در بیان مقتل امام حسین (علیه‌السّلام) و حوادث عاشورا سروده است.