بندرگز شهری در منتهی‌الیه غرب استان گلستان و در فاصله ۴۲ کیلومتری شهر گرگان واقع شده‌است. از شمال به خلیج گرگان و شبه جزیره میانکاله در دریای خزر، از شرق به کردکوی، از غرب به گلوگاه و بهشهر، و از جنوب به نواحی جنگلی کوه‌های جهان مورای رشته کوه البرز محدود شده‌است. بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵ جمعیت شهر بندرگز برابر با ۲۰،۷۴۲ نفر جمعیت بوده‌است. مردم بندرگز به گویش بندرگزی زبان مازندرانی گویش می‌کنند.
بندرگز به‌طور قطع بیش از پانصد سال قدمت دارد. زیرا بر اساس نوشته‌های عارف دیهیم، شاه اسماعیل صفوی در زمان لشکرکشی به قصد تصرف سواحل شرقی دریای خزر، در هنگام مراجعت مدتی در قصبه کناره (بندرگز امروزی) اتراق نمود. اقامت وی در این قصبه مصادف می‌شود با یک حادثه بزرگ آتش‌سوزی که به‌دستور شاه اسماعیل سربازان لشکر به کمک مردم شتافتند و آتش را خاموش نمودند. قصبهٔ کناره، بعدها در دوره کریم خان زند به‌علت ارتباط با روسیه تزاری که در شمال وجود داشت مورد توجه قرار می‌گیرد و با مهاجرت عده ای از اهالی روستاهای اطراف به این ناحیه، بر تعداد خانه‌ها و دکان‌های چوبی اضافه شد. در حدود سال‌های ۱۲۰۰ شمسی، مردم گز (انزان) که از گذشته‌های دور برای ماهیگیری پس از طی چهار کیلومتر راه به ساحل این دریا می‌آمدند، برای همیشه در این منطقه ساکن شدند تا هستهٔ اولیه شهر بندرگز را بنیان بگذارند. تا یک دههٔ بعد یعنی حدود ۱۲۱۰ شمسی با احداث تأسیسات مبتدی بندری و کشتیرانی از رونق زیادی برخوردار شود و به‌صورت بندری فعال در بیاید. به همین دلیل نام آن از دو بخش بندر + گز نامیده شد. رویش درختچه‌های گز در مناطق ساحلی آن ظاهراً یکی از دلایل نام گذاری این بندر می‌باشد.
بندرگز (بندر جز) از دوران قاجار با ایجاد یک تجارتخانه (انبار بزرگ کالا) توسط روس‌ها در زمان محمد شاه (۱۲۳۶ ه.ق) قطب مهم اقتصادی – تجاری منطقه استراباد محسوب می‌شد. مدتی بعد در اوایل حکومت ناصرالدین شاه با احداث یک اسکله چوبی و عامل شعبه بانک استقراضی روس این بندر ای یک سو یه استراباد، دامغان، شاهرود، مازندران، و تهران و از سوی دیگر با چرکن، بادکوبه و هشترخان روسیه در تماس تجاری بود. از همین تاریخ مهاجرت از شهرهای روسیه به‌سوی بندرگز آغاز گردید که ارامنه بیشترین تعداد مهاجرین را تشکیل می‌دادند. این گروه مدت‌ها بعد صاحب بسیاری از از املاک و مغازه‌ها گردیدند و سال‌ها نبض و محور اصلی اقتصاد تجاری منطقه را در دست داشتند. قدرت اقتصادی و تراکم جمعیت آن‌ها باعث نفوذشان در این ناحیه شد؛ چنان‌که یکی از ارامنه در اوایل حکومت رضا شاه (۱۳۰۵ ش) به نمایندگی مجلس مردم این منطقه انتخاب گردید.
روس‌ها برای تسهیل در امر تجارت در یک کیلومتری ساحل بندرگز انبار و فانوس دریایی بلندی بنا نمودند که پس از تخلیه کالاهای روسی از کشتی‌های بزرگ، در حاشیه آن انبار می‌شد و سپس توسط لُتکا (قایق به زبان روسی) آن‌ها را به ساحل می‌آوردند و از این طرف کالاهای خریداری شده از مازندران، شاهرود، دامغان و استراباد را از همین مسیر به روسیه حمل می‌کردند. چند سال بعد کارشناسان بلژیکی بین انبار دریایی روس‌ها تا ساحل پلی را احداث کردند که تا سال‌های ۱۳۲۷ شمسی مورد استفاده بود. یک گزارش تاریخی در سال ۱۲۸۷ شمسی (۱۳۲۷ ه.ق) دربارهٔ بندرگز چنین می‌نویسد: «بندرجز از دهات انزان است. بندری معروف که تجار ارامنه در آنجا مغازه‌های فراوان دارند. همه قسم خرازی، پارچه‌های روسی، بلور، آرد حاجی طرخان، شکر و انواع مشروبات را دارند و با تجار استراباد با پنبه، پوست، کنجد، برنج و پشم داد و ستد می‌کنند. اغلب ترکمانان یموت هم در آنجا خرید و فروش دارند. تلگراف و پست هم دارد. ملک بندرجز متعلق به حاج حسین امین الضرب و انتظام الدوله است».
با احداث راه‌آهن سراسری و ورود آن در سال ۱۳۰۶ش به بندرگز، حمل و نقل کالا به نقاط دیگر ایران راحت‌تر و تجارت رونقی مضاعف یافت؛ اما چند سال بعد با برپا شدن شهر بندر ترکمن، و تأسیس اسکلهٔ دریایی بزرگ آن، هم چنین عقب‌نشینی آب دریا در ساحل بندرگز، دوران رونق تجاری و اقتصادی بندرگز به مرور روند افول را در پیش گرفت و ضربهٔ سنگین بر زندگی اهالی این ناحیه وارد نمود. از آن مقطع جمعیت غالب مردم به کشاورزی روی آوردند. در ساعت ۵:۱۱ روز جمعه ۱۸ تیر ۱۳۸۹ ساختمان تاریخی شهرداری بندرگز دچار حریق شد. شدت حادثه به حدی بود که اتومبیل‌های آتش‌نشانی از چند شهر مجاور خود را به بندرگز رساندند. طبقه دوم ساختمان و بخش بایگانی به‌طور کلی از بین رفت. بعد از سه ساعت تلاش مداوم مأموران آتش‌نشانی آتش مهار شد. شهرداری بندرگز در سال ۱۳۱۲ تأسیس شده‌است و ساختمان آن در حال تعمیرات اساسی بود که طعمه حریق شد.
بندرگز سابقه کمی در رویداد شهرنشینی ندارد، به همین علت مراکز اداری، آموزشی و اقتصادی مهمی از گذشته‌های دور در بندرگز بنا گردیده‌اند که از مهم‌ترین آن‌ها عبارت می‌شود:
- اولین مدرسه ابتدایی در سال ۱۲۸۷
- اولین دبیرستان در سال ۱۳۰۷
- ساختمان گمرک در سال ۱۲۸۱ (با طراحی مهندسین بلژیکی)
- نظمیه (شهربانی) در سال ۱۲۹۰
- معارف (آموزش و پرورش) در سال ۱۲۹۳
- اولین کارخانه پنبه پاک کنی ۱۲۹۴ (توسط یک بازرگان تبعه روس احداث گردید)
- کارخانه برق حرارتی ۱۲۹۶ (توسط یک بازرگان به نام قاسم اف وارد و احداث گردید)
- دومین کارخانه پنبه پاک کنی ۱۲۹۸ (توسط یک بازرگان روس خریداری و وارد شد که در سه بخش پنبه پاک کنی، روغن کشی و صابون پزی تا سال‌های ۱۳۳۰ مشغول به فعالیت بود)
- بلدیه (شهرداری) ۱۳۰۵
- مالیه (اداره دارایی) ۱۳۰۶
- سجل احوال ۱۳۰۷
- اداره پست و تلگراف و تلفن مغناطیسی ۱۳۰۷
- بانک ملی 1308
بندرگز، از دوران قاجار و زمان محمدشاه با احداث یک انبار بزرگ کالا توسط روس ها به عنوان قطب مهم اقتصادی تجاری منطقه استرآباد شد. مدتی بعد در اوایل حکومت ناصرالدین شاه این شهر با احداث یک اسکله چوبی و شعبه بانک استقراضی از یکسو با گرگان، دامغان، شاهرود، مازندران و تهران و از سوی دیگر با باکو و هشترخان آستارا خان روسیه ارتباط برقرار کرد.
نفوذ روس‌ها در این شهر به قدری بود که حتی در زبان و فرهنگ مردم بندرگز و گاهی آثار آن در زبان بومی منطقه دیده می شود. اما این شهرستان علاوه بر سابقه تاریخی که می توان در گشت و گذار در شهر به سوابق و پیشینه آن دست یافت، دارای مراکز دیدنی از جمله اسکله توریستی، ساحل دریا، چشمه قلقلی، توسکا چشمه، چشمه بلبل، جنگل باغو، جنگل وطنا، خلیج گرگان، سیکاپل، جرکلباد، امامزاده حبیب الله و امامزاده سفید چال و غیره است.
این شهرستان در زمینه صنایع دستی بندرگز مانند گلیم‌بافی، نمدمالی و سوزن‌دوزی نیز حرف های زیادی برای گفتن دارد. بندرگز در دو سوی شمال و جنوب دارای جذابیت های گردشگری است. در ضلع شمالی این شهرستان خلیج گرگان و شبه جزیره میانکاله واقع شده، این محدوده علاوه بر این که پناهگاه حیات وحش میانکاله است، یکی از ذخیره گاه های مهم زیست کره نیز به شمار می رود. هم‌چنین این محدوده محل مناسبی برای فعالیت های تحقیقاتی در زمینه پرندگان و آبزیان است. مجتمع ساحلی بندرگز نیز موقعیت قابل توجهی از نظر جذب گردشگران داخلی و خارجی دارد. در ضلع جنوبی هم در میان جنگل های پهن برگ تفرجگاه هایی وجود دارد که از جذابیت های منحصربه فردی برخوردار است. از جمله آن ها چشمه قلقلی است که در 20 کیلومتری جنوب شهر بندرگز و در عمق جنگل وطنا واقع شده و دارای یک راه ارتباطی شوسه از گز به رادکان است و توسکاچشمه با آبی زلال، خنک و گوارا، در محلی با چشم اندازهای طبیعی زیبا و روستاهای کوهستانی با مردمانی پرشور و خون‌گرم واقع شده است.
این شهرستان به علت پایین بودن از سطح دریا فاقد هر گونه بلندی بوده و کاملاً هموار و جلگه‌ای است. مهم‌ترین منابع آبی برای جذب گردشگران و مسافران در استان گلستان، دریای خزر و سواحل زیبای آن با چشم اندازها و مناظر بسیار بدیع، دلنشین و دیدنی است. دریای خزر از ظرفیت‌ها و قابلیت‌های بسیار زیادی در زمینه بهره‌برداری‌های گردشگرانه برخوردار است که در نوع خود شاید کم‌نظیر باشد. سواحل و کرانه‌های دریای خزر در پیوند با جلگه سرسبز و کوه‌های بلند سر به فلک کشیده البرز از دیدنی‌ترین و جالب‌ترین نقاط استان است. ساحل زیبا و آرام بندر گز در حاشیه دریای خزر و در فاصله 3 کیلومتری شمال جاده تهران – مشهد واقع شده و امکانات تفریحی و اقامتی و رفاهی مناسبی برای استراحت و استفاده بازدیدکنندگان دارد.
رودهای فصلی متعددی که از کوه های البرز سرچشمه می گیرند در بندرگز جریان داشته که در انتها به دریای خزر می‌ریزند. از این رودخانه‌ها می‌توان به نوکنده، جفاکنده، گز، ول افرا و وطنا اشاره کرد. بندرگز در گذشته با نام‌های کناره یا قصه کناره بعنوان ساحل شهر استرآباد محسوب می شد و هم‌اکنون آثار تاریخی با قدمت بیش از 500 ساله می توان در این منطقه مشاهده کرد.
وسعت شهرستان بندرگز ۳/۲۳۹ كيلومتر مربع (۲/۱ درصد از مساحت استان) و رتبه چهاردهم از نظر وسعت در بين شهرستان هاي استان است. براساس تقسيمات اداري و كشوري تا سال ۱۳۹۲ اين شهرستان از ٢ بخش (مركزي و نوكنده)، ٢ شهر (بندرگز و نوكنده)، ٤ دهستان و ٢۴ آبادي مسكوني تشكيل شده است.
از نظر ناهمواري ها اين شهرستان به سه ناحيه جلگه اي، كوهپايه اي و كوهستاني زير تقسيم مي شود:
ناحيه جلگه اي : وسعت اين ناحيه ٦/۱۸۹ كيلومتر مربع (۲/۷۹ درصد از مساحت شهرستان) مي باشد. عمده جمعيت، فعاليت و كانون هاي استقرار در اين ناحيه پراكنده اند.
ناحيه كوهپايه اي : ناحيه كوهپايه اي از اراضي جنگلي و كشاورزي پوشيده شده كه وسعت اين ناحيه ۶/۲۷ كيلومتر مربع (۵/۱۱ درصد از مساحت شهرستان) است.
ناحيه كوهستاني : ناحيه كوهستاني از اراضي جنگلي، مرتعي و در دره ها از اراضي كشاورزي پوشيده شده كه وسعت اين ناحيه ٣/۲۲ كيلومتر مربع (۳/۹ درصد از مساحت شهرستان) است.
از نظر اقليمي اين شهرستان به لحاظ موقعيت جغرافيايي و طبيعي از آب و هواي مديترانه اي برخوردار است.
جاذبه های بندر گز
اسکله بندرگز : یکی از زیباترین سواحل شمالی کشور، اسکله بندر گز است. اصلی ترین مکان دیدنی بندرگز همین اسکله است. این ساحل زیبا در حاشیه دریای خزر قرار دارد و در فاصله ۳ کیلومتری شمال جاده تهران- مشهد قرار دارد. در این مکان تفریحات جذابی مثل شنا و قایق سواری تعبیه شده است و یک بازارچه ساحلی در آن جا قرار دارد که توجه هر گردشگری را به خود جلب می کند.
پارک جنگلی باغو : یکی دیگر از معروف ترین جاهای دیدنی بندرگز ، یک جنگل زیبا و بکر است که در ضلع جنوب شرقی شهرستان بندر گز قرار گرفته است. پارک جنگلی باغو یکی از محبوب ترین تفرجگاه های منطقه است که هم بومیان و هم مسافران به آن جا می روند و دسترسی به آن به کمک جاده آسفالته ای که برای آن ساخته شده است، بسیار آسان است. اگر به بندر گز سفر کردید، حتما در طبیعت رویایی این پارک جنگلی قدم بزنید. برای راحتی مسافران در این منطقه پارکینگ، استراحتگاه و سکوی نشینمن، سرویس های بهداشتی و آب آشامیدنی تعبیه شده است.
منطقه جنگلی جهان مورا : منطقه جنگلی جهان مورا که به آن وطنا هم گفته می شود، در قسمت جنوبی شهرستان بندرگز قرار گرفته است و یکی از زیباترین جاهای دیدنی بندرگز است. در این جنگل که در دامنه شمالی البرز قرار گرفته است، گونه های درختی و گیاهی زیادی وجود دارد که همین موضوع باعث شده تا این منطقه جنگلی به محبوبیت زیادی برسد.
آبشار چلم زرین گل : یکی از آبشارها و چشمه های طبیعی که در این شهر قرار دارد و به عنوان یکی از بهترین جاهای دیدنی بندرگز به شمار می رود، آبشار چلم زرین گل است که در نزدیکی روستای استون آباد قرار گرفته است و یکی از جذاب ترین جاذبه های گردشگری این منطقه برای گردشگران است. با این که مسیر دسترسی به این آبشار کمی سخت است، اما زیبایی آن شما را به شگفت خواهد آورد. برای رفتن به این آبشار لازم است تجهیزات کوهنوردی داشته باشید و اگر بیماری های مفصلی دارید یا سالمند و کودک همراه تان است، به پای این آبشار نروید چون مسیر سختی در پیش خواهید داشت. این آبشار حدود ۱۵ متر ارتفاع دارد و یکی از آبشارهای بلند ایران محسوب می شود.
فانوس دریایی : یکی از جاهای دیدنی بندرگز که در زمان قاجار و به واسطه روس ها تاسیس شده است، فانوس دریایی است که در ساحل بنا شده است و هدف از ساخت آن این بود که یک راهنما برای کشتی هایی باشد که به منظور صادرات و واردات به بندرگز دسترسی داشتند. این فانوس که همه آن را به عنوان یکی از شاخص ترین جاهای دیدنی بندرگز می شناسند، در سال ۸۴ در فهرست آثار تاریخی ایران به ثبت رسید.
ساختمان گمرک : ساختمان گمرک یکی از قدیمی ترین ساختمان های بندر گز است که در سال ۱۲۸۱ هجری شمسی توسط افراد بلژیکی ساخته شده است. این بنای قدیمی یکی از جاهای دیدنی بندرگز است که بیش از یک قرن از عمر آن می گذرد. با این حال استحکام و مقاومت خوبی داشته است و البته با همت سازمان میراث فرهنگی، یک بار هم مرمت شده است.
امامزاده های بندرگز : اگر در بندرگز دوست دارید به سراغ مکان های مذهبی آن بروید، می توانید به امامزاده های آن سر بزنید. امامزاده حبیب الله که در ۸ کیلومتری غرب بندرگز واقع شده است، یکی از جاهای دیدنی بندرگز است. امامزاده علیرضا هم در روستای سرطاق قرار دارد که یکی دیگر از معروف ترین جاهای دیدنی بندرگز و زیارتگاه های این شهرستان است.
چشمه قلقلی: چشمه قلقلی از جاهای دیدنی بندر گز به‌شمار می‌رود و در دل جنگل‌های انبوه روستای وطنا، در فاصله ۲۰ کیلومتری بندر گز قرار دارد. آب آشامیدنی این روستا از جریان زلال این چشمه تامین می‌شود.
چشمه بلبل: چشمه بلبل در فاصله سه کیلومتر روستای لیوان غربی از توابع شهرستان بندرگز و در بخش نوکنده استان گلستان قرار گرفته است و در حال حاضر ۱.۵ متر عمق دارد. این چشمه در گذشته محل تفریح و تامین آب آشامیدنی اهالی کهنه کلباد محسوب می‌شد و به دلیل قرارگیری در کناره جاده قدیمی شاه عباسی، محل توقف و استراحت بزرگان و شاهان بود. متاسفانه امروزه با پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی، ابعاد چشمه بلبل تغییر یافته و کوچک‌تر شده است.
امامزاده علیرضا: امامزاده علیرضا در روستای سرطاق، از توابع شهرستان بندر گز قرار دارد و با نام معصوم‌زاده سرطاق نیز شناخته می‌شود. این بقعه مدفن یکی از کسانی است که از چنگ لشکريان مامون گریخت و پس از زندگی مخفیانه در این منطقه، سرانجام به شهادت رسید. شجره‌نامه وی را روی لوحی در داخل صحن بقعه می‌توان مشاهده کرد. این امامزاده در عزاداری‌ها، به‌خصوص ایام محرم میزبان عزاداران می‌شود.
....................
آرشیو
