تووا (به انگلیسی: The Tyva Republic)(به روسی: Респу́блика Тыва́, Respublika Tyva) یکی از جمهوری‌های روسیه در جنوب سیبری و شمال مغولستان است. پایتخت آن کیزیل و جمعیت آن ۳۰۷٬۹۳۰ نفر است (در سرشماری سال ۲۰۱۰). تاریخ منطقه تاریخی نانو اورینخای که تووا نیز بخشی از آن بوده‌است ، در سده‌های پیش از سده هیجده میلادی به درستی دانسته نیست زیرا منابع نوشتاری کمی در این رابطه وجود دارند. در واقع این ناحیه در گذر زمان بین خانات ترک مغولستان شمالی ، اویغور و قرقیز دست به دست شده‌است. مطابق شواهد تاریخی ای که در حفاری‌های باستان‌شناسی در نزدیکی ارژن بدست آمد است، در واقع ارژن در جمهوری تووا شرقی‌ترین و در عین حال قدیمی‌ترین نقطه‌ای است که در آن آثاری از زندگی سکاها بدست آمده‌است. این آثار از دیدگاه باستان‌شناسی مهم‌ترین آثار بر جای مانده از سکاها است . به دنبال یورش مغولان منطقه تاریخی نانو اورینخای که تووا نیز بخشی از آن بود از سده سیزده (۱۲۰۷) تا سده ۱۸ میلادی نحت لوای مغولان قرار گرفت.
از سال ۱۷۵۷ تا ۱۹۱۱ این منطقه تحت سیطره منچو (دودمان چینگ، واپسین دودمان چین) قرار گرفت. در خلال سده ۱۹ روسها آغاز به اقامت در این منطقه کردند و در سال ۱۸۶۰ حکومت چینگ به روسها اجازه سکونت در تووا را داد. از ۱۸۸۱ سکونت دائمی آن‌ها در این ناحیه آغاز شد. با در گرفتن انقلاب در چین در سال ۱۹۱۱ سربازان امپراتوری روسیه در ۱۹۱۲ وارد این منطقه شدند و پس از اعلام استقلال جمهوری تووا در حالیکه پیش از آن در سال ۱۹۱۱ مغولستان (مغولستان بیرونی) نیز استقلال خود را اعلام کرده بود، در ۱۷ آوریل ۱۹۱۴ با فرمان تزار نیکلای دوم این منطقه به صورت تحت‌الحمایه روسیه درآمد.
انقلاب روسیه در سال ۱۹۱۷ باعث شد که بخش بزرگی از تووا از ۵ ژوئیه ۱۹۱۸ تا ۱۵ ژوئیه ۱۹۱۹ توسط سربازان روس‌های سفید (سلطنت طلبان) به فرماندهی الکساندر کولچاک اشغال شود و پیوتر ایوانوویچ حاکم آن گردد. هم‌زمان در پائیز ۱۹۱۸ بخش جنوب‌غربی تووا توسط قوای چینی که استقلال یا الحاق آن به روسیه را به رسمیت نمی‌شناختند، تصرف شده و بخشی از جنوب آن نیز به تصرف قوای مغول درآمد. حاکمیت بر تووا از ژوئن ۱۹۱۹ تا فوریه ۱۹۲۰ در اختیار ارتش سرخ قرار گرفت، اما در ۱۹ فوریه ۱۹۲۰ سربازان چینی آن را مجدداً ضمیمه خاک خود کرده و یان شی چائو را به عنوان حاکم آن گماشتند. در ۱۴ اوت ۱۹۲۱ بلشویک‌های تووا با حمایت روسیه جمهوری دمکراتیک خلق تووا را بنیان نهادند و تووا تا زمان جنگ جهانی دوم به‌طور رسمی و واقعی به عنوان یک کشور مستقل شناخته می‌شد. دُندوک نخستین نخست‌وزیر این کشور شروع به مستحکم کردن ارتباط میان تووا و مغولستان کرد و آیین بودایی را به عنوان مذهب رسمی کشور اعلان کرد. این موضوع باعث شد تا ۵ جوان تووایی دانش‌آموخته دانشگاه کمونیستی زحمتکشان شرق مسکو با هماهنگی مقامات کرملین حکومت را ساقط کرده و یک حکومت نزدیک به شوروی را جایگزین آن کنند. مقامات جدید در ۱۹۳۰ خط لاتین را که زبان‌شناسان روس برای زبان تووا طراحی کرده بودند جایگزین خط تبتی مغولی کنند. در ۱۹۴۳ خط سیریلیک جایگزین خط لاتین شد و به موازات آن زدودن فرهنگ مغولی و بودائی از جامعه به شکلی نظام‌مند ادامه یافت. اتحاد شوروی در ۱۹۴۴ با موافقت پارلمان تووا این کشور را ضمیمه خاک خود کرد. سالخاک توکا رهبر کمونیست‌های تووا به دبیرکلی حزب کمونیست این استان برگزیده شد و تا هنگام مرگش در سال ۱۹۷۳ شخص اول تووا به حساب می‌آمد. در فوریه ۱۹۹۰ جبهه دمکراتیک تووا به رهبری قدیر اول بیچلدی بنیان نهاده شد در پائیز همان سال سلسله عملیات‌های خشونت‌باری علیه روس‌های منطقه (که در آن سال ۳۲٪ جمعیت تووا را تشکیل می‌دادند) به کشته شدن ۸۸ روس و مهاجرت بسیاری از روسها به خارج از جمهوری انجامید. در ۳۱ مارس ۱۹۹۲ این جمهوری یکی از مؤسسان فدراسیون روسیه شد و قانون اساسی جدید جمهوری در ۲۲ اکتبر ۱۹۹۳ تهیه شد و در ۱۲ دسامبر همان سال به تصویب ۶۲٪ مردم رسید. در این قانون پارلمان تووا از ۳۲ عضو تشکیل شده و تغییر در قانون اساسی با تشکیل یک مجلس مؤسسان ممکن است. قانون اساسی جدید برگزاری همه‌پرسی برای استقلال این جمهوری را نیز پیش‌بینی کرده‌است.
بیشتر جمعیت این جمهوری را مردم تووان که گروهی از مردم ترک هستند تشکیل می دهند. همچنین سرگئی شویگو (که از سال ۲۰۱۲ وزیر دفاع روسیه بوده است) در چادان، جمهوری تووا از پدری تووایی و مادری روس به دنیا آمد. او پیشتر وزیر وضعیت‌های اضطراری و فرماندار مسکو بوده است. او همچنین رئیس فدراسیون ورزشی بین‌المللی آتش نشانان و ناجیان است. وی دارای درجه ژنرالی است. زبان تووان یا تیوان از زبان‌های ترکی است که حدود دویست و هفتاد هزار تن گویشور در کشورهای روسیه, چین و مغولستان دارد.
مردم تووان(تووایی: Тывалар، Тьvаlar/Tıvalar; مغولی: Тува, Tuwa) گروهی از مردم ترک هستند که بیشترشان در جمهوری تووا (از جمهوری های خودمختار روسیه) در جنوب سیبری زندگی می‌کنند. آنان به طور تاریخی در دسته مغولان قرار گرفته‌اند. ریشه آنان بین اقوام مغول، ترک و ساموییدی است.
شاید نام جمهوری تووا (Tuva Republic) را هیچ وقت نشنیده باشید. این منطقه‌ی دور افتاده یکی از جمهوری‌های فدراسیون روسیه است و جالب این که مردم روسیه به ویژه در مناطق غربی هم به وجود این جمهوری اهمیت نمی‌دهند. جمهوری تووا با این که بسیار دور افتاده و ناشناخته است، اما طبیعت بکر و تاریخچه‌ی جالبی دارد. ولادیمیر پوتین در ماه آگوست سال ۲۰۱۸ چند روزی برای استراحت در این منطقه اقامت داشت و همین سفر باعث شد که تووا مورد توجه قرار بگیرد.
جمهوری تووا در جنوب سیبری و هم مرز با شمال مغولستان است. مرکز آن شهر کیزیل و جمعیتی در حدود ۳۰۰ هزار نفر دارد. فاصله تووا تا مسکو ۴۶۰۰ کیلومتر است و هیچ پرواز مستقیمی از مسکو به تووا وجود ندارد. برای رسیدن به این منطقه باید با هواپیما به شهر آباکان رفت و بعد مسیری ۵ ساعته را با اتوبوس طی کرد.
یک ویژگی جالب منطقه تووا زندگی اهالی به شکل سنتی است. گروهی از ساکنان کهن این سرزمین شمن‌ها هستند که زندگی کوچ‌نشینی دارند. اکثر شمن‌های باقی‌مانده در تووا حالا در یک روستای کوچک زندگی می‌کنند. شمن‌ها می‌گویند قدرت ارتباط با دنیاهای دیگر را دارند که البته اثبات آن کار آسانی نیست. زندگی مردم تووا ترکیبی از سنت‌های چینی، روسی و مغولی است. جمهووری تووا تا حدود ۱۰۰ سال قبل، کاملاً مستقل بود اما در دوره‌های زمانی قبل از آن، بخشی از چین و مغولستان محسوب می‌شد. مرزهای منطقه هم یا دقیق مشخص نبود یا در بخش‌هایی اصلاً هیچ مرزی وجود نداشت. در دهه‌ی ۱۸۸۰ چین به روسها اجازه داد در این منطقه ساکن شوند و روسها برای تجارت احشام و استخراج طلا شروع به مهاجرت به این منطقه کردند. در سال ۱۹۱۲ بعد از انقلاب شینهای، تووایی‌ها از امپراتور نیکلای دوم خواستند که سرزمین تووا به روسیه تزاری ملحق شود و در نهایت در سال ۱۹۱۴ این الحاق انجام شد.
چینی‌ها به این الحاق معترض بودند اما در آن زمان، جنگ جهانی اول شروع شده بود و به این اعتراض‌ها توجه زیادی نکردند. حکومت آخرین تزار روسیه در سال ۱۹۱۸ سقوط کرد و در نتیجه تووا هم دوباره انسجام خود را از دست داد. تووا به سه بخش تقسیم شد و به کنترل مغول‌ها، ارتش سفید و فرماندهان محلی افتاد. بعد از موفقیت انقلاب بولشویک‌ها، ترجیح دادند این منطقه را مستقل بشناسند چون نمی‌خواستد روابط چین و روسیه را از این هم بدتر کنند. با این حال، جمهوری جدید تووا که در سال ۱۹۲۱ شکل گرفت بسیار وابسته به شوروی بود. تحت تاثیر شوروی بودن باعث شد کمونیست‌های محلی هم حکومتی شبیه حکومت استالین را در این منطقه بسازند. سرانجام در دهه‌ی ۱۹۳۰ تلاش جوان‌هایی که در مسکو تحصیل کرده بودند نتیجه داد و آن‌ها توانستند رهبران را از کار برکنار کنند. مبارزه نسل جدید با بی‌رحمی با اشراف، بودایی‌ها و شمن‌های محلی هم به همین شکل پیش رفت و هرکسی که ایدئولوژی جدید را قبول نداشت، می‌کشتند.
در سال ۱۹۳۲، سالچاک توکا نخست وزیر جمهوری تووا شد و از همان ابتدا اعلام کرد که رویای پیوستن کشورش به شوروی بزرگ را دارد. در اثبات وفاداری او به شوروی کمونیست همین بس که اولین دولتی بود که حمایتش را از شوروی در مقابل حمله‌ی آلمان‌ها در جنگ جهانی دوم اعلام کرد. کشوری ۹۰ هزار نفری که علیه نازی‌ها اعلام جنگ کرد! گفته می‌شود وقتی هیتلر این خبر را شنید هیچ واکنشی نشان نداد چون نتوانست آن را روی نقشه پیدا کند. البته شاید هیچ وقت تلاش هم نکرد آن را پیدا کند. اگر جوک‌ها را کنار بگذاریم، در واقعیت تووا هرچه در توان داشت برای حمایت از جنگ در اختیار شوروی گذاشت. تمام ذخایر طلا را به شوروی اهدا کرد و ۸ هزار نفر هم به ارتش شوروی ملحق شدند. تلاش سالچاک توکا قبل از پایان جنگ جهانی دوم نتیجه داد و دولت شوروی با الحاق این منطقه به روسیه کمونیستی موافقت کرد. تووا حتی بعد از فروپاشی شوروی هم بخشی از فدراسیون روسیه باقی ماند. فرهنگ و سنت‌های شمنیست‌ها همچنان باقی ماند و حالا ولادیمیر پوتین برای تعطیلات به تووا می‌رود.
جمهوری تووا یکی از جمهوری‌های روسیه در جنوب سیبری و شمال مغولستان است که داشتن فرهنگی زنده در جهان شهرت دارد. این منطقه اما یکی از منزویترین مناطق داخلی روسیه محسوب می‌شود.جمهوری تووا به طور اسمی بین دو جنگ جهانی دارای استقلال بود و جزو آخرین مناطقی بود که به خاک شوروی پیوست. امروزه اما جمهوری تووا "سرزمین تناقض‌ها" به شمار می‌رود: رسم گلو خوانی (یا خواندن با تُن صدای بالا) و همچنین شمن باوری (تشخیص و درمان بیماریها توسط ارتباط با ارواح) مردم تووا از شهرت جهانی برخوردار است، اما آن منطقه همچنان از جزو نواحی منزوی روسیه محسوب می‌شود.کیزیل (Kyzyl)، مرکز جمهوری تووا (Tuva)، فاقد هرگونه مسیر ریلی است و پروازهای از مبدا یا به مقصد کیزیل نیز بسیار اندک است. سریع‌ترین مسیر ممکن، پی نمودن مسیر پنج ساعته از کوه‌های سایان و از طریق دشت وسیع سیبری است.شاید به خاطر همین انزوا بوده که جمهوری تووا تازگی فرهنگی‌اش را حفظ کرده است. قوم تووا نزدیک به 80 درصد جمعیت این جمهوری را تشکیل می‌دهد که این مسئله بین جمهوری‌های فدرال روسیه نادر است. رسوم فرهنگیِ جالب تووا از جمله موسیقی فولک، کُشتی خورش (khuresh) یا کوراش و زندگی کوچ نشینی باعث شناخته شدن فرهنگ این منطقه در سطح جهانی شود.برادلی جاردین، محقق و ژورنالیست دانشگاه گلاسکو اسکاتلند، در حال حاضر به دلیل دریافت بورسیه آلفا در مسکو به سر می‌برد. متیو کوپفر، ژورنالیست آمریکایی نیز به خاطر همین برنامه تحصیلی در مسکو است. آن‌ها تصاویر جالبی را از کشتی خورش و جمهوری تووا ثبت کرده‌اند.
قزل مرکز جمهوری تووا است و نام آن در زبان تووایی (و دیگر زبان‌های ترک‌تبار) به معنی سرخ است. این شهر ادعا دارد که دقیقاً مرکز جغرافیایی قارهٔ آسیا است. واقعیت این امر مورد بحث است ولی یادمانی در این شهر بر پا شده که به سه زبان انگلیسی، روسی و تووایی بر روی آن نوشته "مرکز آسیا".
......................................
شناخت کشورها
شناخت سایر مناطق
