لطفا اول بخونید بعد نظر بدید
به نقل تسنیم
امروز قرار است در نشست سران کنوانسیون امضا شود که در اصل می‌تواند آن را به‌عنوان چارچوب، مادر یا کلیات تلقی کرد که درون آن موافقتنامه‌های تخصصی و مشخص قرار می‌گیرند. هرچند که برخی از توافقنامه‌های تخصصی پیشتر و برحسب ضرورت امضا شده‌اند، مثل توافقنامه‌های امنیتی و زیست‌محیطی و... .
اما امروز علاوه بر امضای کنوانسیون انتظار می‌رود 7 قرارداد در حوزه‌های مربوط به حمل‌ونقل دریایی، تجاری، مقابله با جرائم سازمان‌یافته، مبارزه با تروریسم، همکاری‌های نهادهای مرزبانی، پیشگیری از حوادث (به‌نوعی حوادث نظامی) منعقد و امضا شوند.
یک توافقنامه مهم هم اخیراً امضا شد که به محیط زیست و رژیم حقوقی خزر ارتباط دارد. پروتکل EIA دلالت بر این دارد که اگر یکی از 5 کشور ساحلی خواست پروژه‌ای را در داخل خزر یا خشکی نزدیک به خزر اجرا کند (مثلاً احداث پالایشگاه، ایجاد خط لوله)، حتماً باید کشورهای دیگر را در ارزیابی و تصمیم‌گیری مشارکت دهد.
خزر در جایگاه دریاچه، نه دریا
با توجه به پیچیده و سخت بودن بحث مربوط به دریای خزر باید تا آخرین لحظه منتظر امضای کنوانسیون و موافقتنامه‌های جدید ماند. کنوانسیون رژیم حقوقی مذکور، خزر را به‌عنوان یک «دریاچه» تلقی می‌کند و در حالی که از کنوانسیون‌های دیگر الگو گرفته است، اما کلاً منحصر به فرد است، به‌عنوان مثال، براساس کنوانسیون ملل متحد، آب‌های سرزمینی 12 مایل دریایی است، اما در خزر این رقم 15 مایل دریایی است، هرچند که تعیین دقیق این موضوع مستلزم تعیین خطوط مبدأ است.
شاید این سؤال پیش بیاید که چرا خزر به‌عنوان «دریا» دیده نشده است؛ پاسخ این است که اگر قرار بود خزر «دریا» قلمداد شود، دیگر نیازی به کنوانسیون جدید نبود و می‌شد با رجوع به کنوانسیون ملل متحد در مورد حقوق دریاها (سال 1982) مسائل را پیگیری کرد. نکته دوم این است که دریاچه بودن خزر، به‌عنوان بزرگترین پهنه آبی محصور در خشکی در جهان، منافع خاص خود را برای کشورهای ساحلی دارد.
ویژگی دیگر کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر این است که موارد اصطلاحاً مثبت مربوط به موافقتنامه‌های 1921 و 1940 را در خود جای داده است، و از آوردن موارد منفی و تنش‌برانگیز پرهیز شده است.
حضور و عبور کشورهای غیرساحلی ممنوع
از جمله مواردی که می‌تواند به‌نفع پنج کشور ساحلی باشد، بحث مربوط به ممنوعیت حضور، عبور، تصمیم‌گیری و دریانوردی هیچ کشور غیرساحلی در خزر است، به‌عبارتی دریانوردی در خزر فقط با پرچم 5 کشور ساحلی ممکن است، فرقی هم ندارد که کشتی بزرگی یا کوچک، یا کشتیرانی گردشگری، تجاری یا نظامی باشد.
منع اقدام نظامی کشور غیر علیه کشورهای ساحلی
در یکی از توافقنامه‌هایی که امروز قرار است امضا شود، کشورهای ساحلی توافق کرده‌اند که قلمروی خود را به کشورهای غیر به‌منظور اقدام علیه یکی از کشورهای ساحلی خزر ندهند. با توجه به اینکه در کنوانسیون واژه قلمرو (Territory) ذکر شده است، این عبارت می‌تواند علاوه بر دریای خرر، شامل قلمروی خشکی این کشورها نیز شود. هرچند که صحبتی از پایگاه نشده است، اما همین ممنوعیت اقدام از قلمروی یک کشور ساحلی توسط کشوری غیرساحلی، نکته مهمی به‌لحاظ امنیتی تلقی می‌شود.
دریانوردی فقط با پرچم کشورهای ساحلی
مورد دیگر مربوط به دریانوردی نظامی هست. در کنوانسیون خزر که قرار است امروز امضا شود، آمده است که کشتی‌های نظامی و شناورهای سطحی و زیرسطحی نظامی بخواهند وارد آب‌های سرزمینی (حریم 15 مایل دریایی) کشوری شوند، حتماً باید از قبل مجوز بگیرند.
کنوانسیون 6زبانه
نکته دیگر اینکه کنوانسیون به 6 زبان نوشته و امضا می‌شود که شامل زبان‌های 5 کشور ساحلی و همچنین زبان انگلیسی است و در صورت بروز اختلاف نسخه انگلیسی مورد رجوع خواهد بود.
یکی از حساسیت‌های افکار عمومی مربوط به بحث بهره‌برداری از منابع این دریاچه هست. کنوانسیون می‌گوید که هر کشوری می‌تواند در منطقه خود بهره‌برداری کند. اما اگر ساختار، میدان یا منطقه‌ای مورد اختلاف و ادعای طرفین باشد، قرار بر این است که مشترکاً مورد بهره‌برداری قرار گیرد یا اینکه هیچ کشوری از آن استفاده نکند.
در خصوص بحث شیلات هم، توافقنامه‌ای در سال 1393 در آستاراخان امضا شد که کیفیت این موضوع را تشریح می‌کند.
کنوانسیون منتظر مُهر مجالس 5 کشور
کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر امروز اگر امضا شود، در نوبت بعدی باید به تصویب پارلمان‌های 5 کشور برسد و فرآیند حقوقی خود را در این کشورها طی کند. طبیعی است که اجرای آن منوط به تصویب در مجالس همه کشورهای ساحلی است. در هیچ‌کدام از موافقتنامه‌های دریای خزر (امنیتی، نظامی، حقوقی و...) بندی مربوط به خروج پیش‌بینی نشده است. در چارچوب تعبیه‌شده، داور یا حَکَمی برای رفع اختلاف تعیین نشده و حل اختلافات به مذاکرات و رایزنی‌های 5 کشور موکول شده است، به‌عبارتی بنا بر اجماع است و در آن هر کشوری حق وتو دارد.
