انیمه، آنیمه یا عنیمه؟ نوشتار درست واژه انگلیسی Anime کدوم یکی از این هاست؟ بیاید توی این مطلب نگاهی کلان و در بعد اقتصادی-اجتماعی به یکی از صنعت های بزرگ این روزهای دنیای شرق بندازیم که خیلی وقت ها دستمایه شوخی ایرانی ها میشه.
قبل از اینکه شروع کنیم 3 نکته رو متذکر بشم؛
1. واژه انیمه این روزها فقط برای انیمیشن های ژاپنی یا حداقل شرقی به کار میره ولی برای عده ای همین واژه تبدیل به بت شده تا از جمله احمقانه «نه تو نمیدونی، انیمه انیمیشن نیست» استفاده کنن. در جواب این افراد باید بگم عزیزم، انیمه همون انیمیشنه و انیمیشن هم همون کارتون هست. زیاد سخت نگیر.
2. اعداد و ارقام و آمارهایی که توی این مطلب ارائه میشن به شکل کامل دقیق نیستن و بیشتر به جهت مقایسه هستن. چون قطعا کشوری مثل ایران آمار و ارقام درآمدیش رو رسمی و شفاف اعلام نمیکنه.
3. واژه «اوتاکو» اصطلاحی ژاپنیه که به یک سری از افراد که علاقه شون به انیمیشن، مانگا، منزوی بودن و چیزهای دیگه ست اطلاق میشه. اما اوتاکو بودن در ژاپن به معنای انحراف جنسی، ضداجتماعی بودن و یک سری چیزهای دیگه هم هست. البته توی فرهنگ های دیگه این معانی همراه با این کلمه منتقل نمیشه. خارج از ژاپن اوتاکو بودن چیز بدی تلقی نمیشه. ولی بهتره برای احترام از چنین واژه ای برای خودتون و دیگران استفاده نکنید چون اگر میدونستید توی ژاپنی چه معانی ای پشتش هست دیگه هیچوقت اسمش رو نمی آوردید.
بریم سر اصل مطلب؛
صنعت انیمیشن سازی یا پویانمایی از اوایل قرن 20 شروع به کار کرد. نمیشه گفت انیمیشن ولی اولین استاپ موشن با ژرژ ملی‌یس که از قضا شخصیت فیلم هوگو 2011 مارتین اسکورسیزی هم بود شروع شد. در ایالات متحده جیمز استورات بلکتون از 1900 تا 1906 و بعد از اون امیل کول در 1908 شروع به خلق انیمیشن کردن. اما تولید انیمیشن های کوتاه که عوام اون رو «کارتون» می نامیدند از 1910 به یک صنعت تبدیل شد. و بالاخره در سال 1928 با انیمیشن کشتی بخارِ ویلی، موش کوچکی که بعدها توسط والت دیزنی «میکی ماوس» نام گرفت دنیای انیمیشن رو متحول کرد. تحولی به اندازه چندین اسکار در شاخه بهترین پویانمایی کوتاه و البته دو تندیس افتخاری، یکی در 1932 برای خلق میکی ماوس و دیگری در 1939 برای ساخت انیمیشن «سفیدبرفی و هفت کوتوله».
ولی پویانمایی در ژاپن کی شروع شد؟ خب در همان سال های گسترش در دنیا (حول و حوش 1910) این صنعت به ژاپن هم راه پیدا کرد. ولی به علت رویدادهای سیاسی و جنگ ها، به شکل پراکنده وجود داشت تا دهه 1960 که میشه اون رو به شکل رسمی خیز ژاپن دونست. دو دهه 1960 و به خصوص 1970 همون سال هایی هستن که عمدتا تولیدات استودیو Nippon یا Toei که اقتباس هایی از رمان های غربی بودن تلویزیون ایران رو به تسخیر درآورده بودن و خاطرات نسل دهه 60 ایران رو شکل دادن.
اما از سال 1980 انیمیشن ژاپن وارد دوره انیماتورها و استودیوهای مستقل شد که گل سرسبد اون ها رو میشه مثلث هایائو میازاکی و ایسائو تاکاهاتا و توشیو سوزوکی دونست که استودیو «جیبوری انیمیشن» رو تاسیس کردن. و البته کاتسوهیرو اوتومو که با انیمیشن آکیرا 1988 انیمیشن ژاپن رو به لحاظ بصری وارد ابعاد تصویری جدیدی کرد و استانداردی رو وارد صنعت انیمیشن ژاپن کرد که باعث رشد چشمگیر این صنعت در دهه 1990 شد. به حدی که تولیداتی مانند «شبح در پوسته» به منبع الهام واچوفسکی ها برای تولید ابر فرنچایزی به نام «ماتریکس» شد.
اگر بخوایم مقایسه ای بین انیمیشن سازی ژاپن و ایران داشته باشیم، خب... به نظرم بهتره بیخیالش بشیم چون انیمیشن تا قبل 1380 در ایران جسته گریخته بود. برای این دهه آثاری مثل «خداوند لک لک ها را دوست دارد» یا «پهلوانان» و «شکرستان» رو میشه مثال زد.
به شکل خلاصه، زمانی که کشور ژاپن در حال پایه ریزی برای ورود به یکی از بزرگترین مزیت ها و صنعت های نوظهور دنیا بود، کشور ما یا در جنگ و بازسازی بعدش قرار داشت یا در خواب بود.
| ژاپن از نمای دور؛ نگاهی به جغرافیا و اقتصاد ژاپن |
ژاپن جزیره ای در منتهی الیه قاره آسیاست. هیچ گونه مرز خشکی نداره و در همسایگی اقیانوس آرام قرار داره. و البته نزدیک ترین خشکی به ژرف ترین قسمت کره زمین یعنی گودال ماریانا هست.
در سال 2023 کشور ژاپن که توسط مردم خود این کشور «نیهون» خونده میشه 124 میلیون نفر جمعیت داشت. یعنی 39 میلیون نفر بیشتر از ایران. ژاپن 377.975 کیلومتر مساحت داره. یعنی 1.270.220 کیلومتر کمتر از ایران. حدودی بخوایم حساب کنیم به لحاظ مساحت ژاپن شاید اندازه 3 استان ایران میشه. شاید کرمان و اصفهان و کمی از یک استان دیگه رو بذاری روی هم بشه ژاپن.
همچنین پایتخت ژاپن، کلان شهر توکیو با بیش از 38 میلیون جمعیت بزرگترین شهر دنیاست. شاید فقط یکی از منطقه های توکیو مثل شینجوکو یا شیبا با تهران به لحاظ جمعیت برابری کنه.
اقتصاد ژاپن چطوره؟ قبل از شروع به بحث در مورد اقتصاد باید با آیتمی به نام GDP یا تولید ناخالص داخلی آشنا بشید که مهم ترین شاخص برای ارزیابی فعالیت های اقتصادی یک کشور هست.
به شکل خلاصه به ارزش پولی همه کالاها و خدمات تولید و عرضه شده در یک دوره زمانی معین (معمولا یک سال) جی دی پی گفته میشه.
بر حسب سنجش جی دی پی، ژاپن بعد از ایالات متحده، چین و آلمان چهارمین اقتصاد برتر دنیاست. و دومین اقتصاد برتر آسیا.
جی دی پی ژاپن در سال 2023 حدود 4.2 تریلیون دلار بود. در حالی که GDP ایران حدود 401.50 بیلیون دلار بود. یعنی ژاپن با یک پنجم مساحت ایران و جمعیت 40 میلیونی بیشتر از ایران، جی دی پیش بیش از 10 برابر کشور ما هست.
توجه: هر تریلیون معادل 1 هزار میلیارد و هر بیلیون معادل 1 هزار میلیون است.
خلاصه ش میشه به لحاظ اقتصادی حتی نزدیک به واژه رقابت هم نیستیم.
خب، ببینیم چه صنعت هایی ژاپن رو به جی دی پی نزدیک به 5 تریلیون دلار در سال رسوند.
لیستی از 5 صنعت اصلی چشم بادومی ها:
1. فناوری ها و تولیدات صنعتی
2. بازارهای مالی
3. توریسم
4. کشاورزی و زراعت
5. ماهی گیری
حالا بپردازیم به بخش اول که در زمینه فناوری ها و تولیدات صنعتی به ترتیب؛ صنعت حمل و نقل، صنایع غذایی، صنایع شیمایی و دارویی، آی تی و تکنولوژی، صنایع الکترونیکی، صنایع ماشین سازی، صنایع آهن و استیل سازی، کسب و کارهای ماشین محور و ... قرار دارن.
برترین کمپانی های ژاپنی هم به ترتیب؛ تویوتا موتور، بنگاه مالی میتسوبیشی، سافت بانک، نیهون تلگراف، هوندا موتور، بنگاه مالی سومیتومو میتسوشی، سونی، نیسان موتور، موسسه میتسوبیشی و بنگاه میزوهو قرار دارن.
در واقع این رو گفتیم تا نشون بدیم انیمیشن سازی حتی جزو برترین صنایع ژاپن هم نیست.
| انیمیشن ژاپنی در ابعاد کلان؛ چقدر از اون ها عقبیم؟ |
پردرآمدترین صنعت ایران چیه؟ بدون شک میگید صنایع نفتی. درآمد ایران از صنایع نفت و حامل های انرژی در سال 2023 چیزی مابین 50 الی 70 بیلیون دلار بود.
درآمد و سود صنعت انیمه ژاپن در سال 2023 حدود 31.7 بیلیون دلار بود. و دقت کنید، فقط و فقط سود صنعت انیمیشن رو گفتیم، نه سود صنعت نشر مانگا یا لایت ناول. و این درآمد محدود به آمریکای شمالی، 6 کشور اروپایی، چند کشور شرق آسیا، سه کشور آمریکای جنوبی و آمریکای لاتین و چند کشور عربی خاورمیانه میشه.
طبق برآوردها و برنامه ریزی های ژاپن، تا سال 2032 سود صنعت انیمیشن ژاپن به 72.13 بیلیون دلار خواهد رسید. یعنی یک سر و گردن بالاتر از برترین و سودآورترین صنعت حال حاضر ایران. و این حرف بلوف هم نیست چون صنعت انیمیشن ژاپن همین الانش بیش از یک سوم درآمد سودآورترین صنعت کشور ما درآمد داره. و این درآمد با دردسر تحریم و دور زدن اون برای فروش بشکه های نفت نخواهد بود.
از درآمد و ارقام گفتیم ولی چیزهایی هستن که توی آمار نمود پیدا نمیکنن. یکی از مهم ترین هاش اینه که ژاپن با انیمیشن هاش در حال صادر کردن فرهنگش به کشورهای مختلف هست.
ژاپن با انیمه هاش تونست به دنیا جشنواره های تابستونی، یادبود اوبون، جشن سال نو ژاپنی، سیستم آموزشی و تحصیلی، غذاها و شهرهاش رو بشناسونه. چیزی که نمود اصلیش توی گردشگری این کشور هست.
بذارید یه مثال ملموس بزنم. مانگای «جوجوتسو کایسن» پرفروش ترین مانگای سال 2023 بود. از قضا انیمه ای هم از روی این مانگا ساخته شد که فصل دومش سال 2023 منتشر شد و تونست برترین انیمیشن سال هم بشه. یک آرک (بخش) این انیمه «حادثه شیبویا» نام داشت. شیبویا منطقه ای مشهور توی توکیو هست که اتفاقات داستان اونجا روایت می شد. من این انیمه رو به دوستم که تا حالا انیمه ندیده بود معرفی کردم و حسابی خوشش اومد. حالا دوست من که هیچی از ژاپن نمیدونست هم میدونه شیبویا کجاست و حتی به واسطه دیدن انیمه میتونه شکل و شمایل اون منطقه رو شرح بده.
ولی آیا یه ایرانی بره ژاپن اونها میتونن منطقه ای از تهران رو نام ببرن یا شکل ظاهریش شرح بدن؟ اون ها میدونن ولنجک، زعفرانیه یا دارآباد چه شکلیه؟
در واقع ژاپن با انیمیشن هاش کاری کرده که کمپانی هایی مثل کرانچی رول، نتفلیکس و ... دربه‌در علاقه مند به قرارداد بستن با استودیوهای ژاپنی باشن. استودیوهایی که بخش قابل توجهی از درآمدهاشون تبدیل به مالیات میشه یا در نهایت به شکل های دیگه از جمله ذخیره شدن در موسسات مالی ژاپنی به چرخه اقتصاد خود کشور ژاپن برمیگرده.
و سودهای فرامالی این صنعت هم از یاد نبریم. از جمله برنده شدن انیمشنی از این کشور در بزرگترین مراسم رسانه ای دنیا یعنی آکادمی اسکار در سال 2023 که جشنواره ای آمریکایی‌ست و اعتبارش کاملا برای کشور و مردم ژاپنه.
صنعت سرگرمی از جمله انیمیشن ژاپن یا همون انیمه توی این چندسال اونقدر رشد کرده که چه به لحاظ تعداد انیمه های منتشر شده در سال چه گردش مالیش هوش از سر آدم میبره. این روزها به جایی رسیدیم که کمپانی های شوئیشا و کودانشا، دو غول بزرگ صنعت نشر سرگرمی ژاپن به شکل رسمی آثارشون رو با ترجمه انگلیسی در ایالات متحده و کشورهای دیگه چه کاغذی و چه دیجیتالی منتشر میکنن. مردم آمریکایی هم مثل ژاپنی ها هر هفته میتونن مشهور ترین مجله مانگای این کشور به اسم «شونن جامپ» تهیه کنن و بخونن. رمان های ژاپنی ملقب به «لایت ناول» توسط انتشاراتی هایی میل «یِن پِرِس» به شکل رسمی به انگلیسی ترجمه میشن و قطعا سود و درآمدشون هم تا حد زیادی متعلق به ناشرین ژاپنی هست. از سال 2019 کمپانی رسانه ای نتفلیکس بیش از هر وقت دیگه ای به سمت انیمیشن ژاپنی متمایل شده، به حدی که دیگه صرفا حق پخش آثار ژاپنی رو نمیخره. نتفلیکس به استودیوهای ژاپنی سفارش ساخت انیمیشن میده. و این مورد تا جایی میرسه که کمپانی سی دی پراجکت، سازنده بازی ویدیویی «سایبرپانک 2027» به جای اینکه برای ساخت سری انیمیشن از روی بازی مشهورش به سراغ استودیوهای آمریکایی بره، استودیویی ژاپنی رو ترجیح میده. اگر همه اینها فرصت رشد و توسعه یک کشور نیست پس چیه؟
