|
به نام خدا
آشنایی با سیاره مریخ یا بهرام
سیاره مریخ یا بهرام چهارمین سیاره منظومه شمسی است که قطر آن برابر با نصف قطر زمین و مساحت آن برابر با مساحت خشکی های زمین است. در ادامه با این سیاره سرخ فام آشنا می شوید. با دانشچی همراه باشید.
سیاره مریخ در مداری طولانیتر و با سرعتی کمتر از زمین به دور خورشید میچرخد. هر یک بار گردش این سیاره به دور خورشید معادل ۶۸۷ شبانهروز زمین به درازا میکشد و طول شب و روز نیز از کرهٔ زمین کمی طولانیتر است.
نام فارسی این سیاره بهرام و نام عربی-یونانی آن مریخ است. در کتابهای قدیمی فارسی آن را فلک شحنهٔ پنجم و سایس رواق پنجم نیز نامیدهاند.
قطر سیاره مریخ
قطر مریخ نزدیک به یکدوم قطر زمین و برابر ۶٬۷۹۰ کیلومتر است. (قطر نیز زمین: ۱۲٬۷۵۶ کیلومتر است).
جو سیاره مریخ
جو مریخ سرخ رنگ است و از زمین در آسمان شب نیز سرخی آن دیده میشود. کرهٔ مریخ دو قمر کوچک به نامهای فوبوس و دِیموس دارد که ریختی نابسامان دارند. این دو قمر شاید شهابسنگهایی هستند که در مدار مریخ به دام افتادهاند.
اگر شخصی در کرهٔ مریخ باشد خواهد دید که فوبوس سه بار در یک روز طلوع و غروب میکند. دیموس نیم فوبوس بوده و چنانچه از مریخ به آن نگاه کنیم این قمر بیشتر همانند یک ستاره خواهد بود تا یک ماه. خورشیدگرفتگی در مریخ به دلیل کوچک بودن قمرهای آن کامل نیست.
قمرهای مریخ به سطح آن نزدیک هستند و بزرگترین قمر آن فوبوس است که گردش آن به دور سیارهٔ مادر نزدیک به ۷ ساعت و ۳۹ دقیقه و۲۷ ثانیهاست. زمان گردش مداری دیموس نیز ۱روز و ۶ ساعت و ۲۱ دقیقه و ۱۶ ثانیهاست.
ویژگی های فیزیکی سیاره مریخ
مریخ از زمین کم چگالتر است، به گونهای که حجمی برابر ۱۵٪ و جرمی برابر ۱۱٪ زمین دارد. مساحت سطح آن تنها اندکی کمتر از مجموع سطوح خشکیهای زمین است. مریخ در برابر عطارد بزرگتر و دارای جرم بیشتر و در نتیجه چگالتر است. همین زمینه سبب شدهاست نیروی گرانش بیشتری در سطح مریخ وجود داشته باشد. مریخ از نظر میزان حجم و جرم، هشتمین جسم در منظومۀ شمسی است.
مریخ از دید اندازه، جرم و گرانش سطح، حالتی میان زمین و ماه (ماه زمین) دارد؛ ماه قطری برابر یک دوم قطر مریخ دارد، در حالی که قطر زمین حدود دو برابر قطر مریخ است، زمین دارای جرمی در حدود ده برابر جرم مریخ است، در حالی که جرم ماه ده برابر کمتر از مریخ است. نمای سرخ-نارنجی رنگ مریخ در اثر وجود آهن (III) اکسید، که بیشتر به هماتیت یا زنگ آهن مشهور است، به وجود آمدهاست.
فاصله زمین تا مریخ
توجه به مدت زمان سال مریخی (۶۸۹ روز) و سال زمینی (۳۶۵ روز) نشان میدهد که فاصله زمانی هر دو مقابله حدود دو سال و دو ماه است. اما با توجه به بیضی بودن مدار هر دو سیاره میتوان انتظار داشت که فاصله بین زمین و مریخ در هر مقابله متفاوت باشد.
کمترین فاصله، زمانی رخ میدهد که زمین در اوج و مریخ در حضیض مدار خود باشد. در این حالت زمین و مریخ تا ۵۶ میلیون کیلومتر به هم نزدیک خواهند شد. دورترین فاصله بین دو سیاره در مقابله میتواند تا ۲۴۰ میلیون کیلومتر افزایش یابد.
کمترین فاصله بین زمین و مریخ در مقابلههایی رخ میدهد که در دورههای ۱۵ تا ۱۷ ساله تکرار میشوند. اما آنچه حائز اهمیت است توجه به این نکته میباشد که فاصله دو سیاره در مقابلههای نزدیک الزاماً یکی نیست و به همین دلیل است که نزدیکترین مقابلهها (مانند آنچه در ۲۷ آگوست سال ۲۰۰۳ رخ داد) در فواصل زمانی بسیار طولانی رخ میدهند.
جهتگیری مدار مریخ در فضا به هنگام مقابله نزدیک به گونهای است که مریخ در جهت صورت فلکی دلو یا در نزدیکی صورت فلکی بزغاله قرار میگیرد. از طرفی کره زمین نیز در امرداد هر سال از این مکان میگذرد؛ بنابراین مقابله نزدیک دو سیاره همیشه در امرداد یا شهریور هر ۱۵ تا ۱۷ سال رخ میدهد.
در این هنگام مریخ در جنوب استوای سماوی قرار دارد و بنابراین این نوع مقابلهها از عرضهای جغرافیایی جنوبی زمین بهتر مشاهده میشوند. عکس این مطلب در مقابلههای دور صادق است چرا که این نوع مقابلهها در صورت فلکی شیر و در ماه بهمن و اسفند رخ میدهند، در نتیجه از نیمکره شمالی زمین بهتر دیده میشوند.
آب در مریخ
کلیه مشاهدات قبلی توسط ماهوارهها و مریخ نوردها حاکی بودهاست که سیاره سرخ زمانی پوشیده از لایه غلیظی از گازها بوده که امکان حضور آب مایع بر سطح را فراهم میکردهاست. این برداشت (وجود آب سطحی) در مشخصههای سطح مریخ، مثل آثاری که شبیه بستر رودها، دلتاها و دریاچههاست مشهود است. اما فشار هوای مریخ امروز کمتر از یک درصد زمین است، یعنی اگر آب مایع را روی سطح بریزید (بسته به جای آن) میجوشد و بخار میشود یا یخ میبندد.
در ماه آوریل ۲۰۱۵، مریخنورد ناسا که حدود سه سال در این سیاره مشغول پژوهش است، خاکی مرطوب شده با آب نمک را کشف کرد که نقطه انجماد را کاهش میدهد. سپس مریخنورد در ماه سپتامبر صخرههایی زیر سطح مریخ یافت که چهار برابر آنچه که پیش از آن تصور میشد مرطوب بود.
علاوه بر این، تصاویر ماهوارهای که از سنگریزهها در سطح این سیاره تهیه شده بود، نشان میداد روزی در این سیاره جریان آب وجود داشتهاست. با مطالعه تصاویر تهیه شده توسط مریخنورد از سنگهای بازالتی و تیره سطح مریخ، گمانهزنیهایی از پوشیده بودن این سیاره از آب در سالهای دور به میان آمد.
ناسا در نشستی خبری در ۶ مهر ۱۳۹۴ (۲۸ سپتامبر ۲۰۱۵) وجود آب در مریخ را تأیید و اعلام کرد که در ماههای گرم آب جاری در این سیاره وجود دارد. عکسهایی از مریخ به زمین رسیده بود که در آنها بهطور واضح دیده میشد که رگههای تیره روی یک سرازیری مریخ چگونه با فصلها تغییر میکنند.
این رگهها با نام رگههای خطوط شیب برگردنده در ماههای گرمتر تا پایین شیبها هم کشیده میشوند ولی طی فصلهای سردتر ناپدید میشوند. دانشمندان ناسا اعلام کردند که رگههای تیره بهطور حتم آب جاری هستند که در تابستان دیده شده و در زمستان مریخ محو میشوند.
باید توجه داشت که آب کشف شده خالص نیست و نوعی نمک موجود در آن باعث میشود که این آب بتواند در دمای معمول ۵۰ درجه سلسیوس زیر صفر مریخ جاری باشد. این مسئله میتواند به معنای وجود نوعی حیات در مریخ باشد.
در تاریخ ۱ مرداد ۱۳۹۶ ۲۵ جولای ۲۰۱۸ دانشمندان ایتالیایی با بررسی اطلاعات ابزارهای راداری مدارگرد مریخ (مدارگرد اکسپرس) توانستند دریاچهای از آب مایع در قطب جنوب سیاره سرخ پیدا کنند، این دریاچه ۱/۵ کیلومتر زیر سطح قله یخی در قطب جنوب مریخ پنهان شدهاست.
به گفته گروه تحقیقاتی این دریاچه بزرگ ۲۰ کیلومتر عرض دارد. با کشف آب مایع روی این سیاره احتمال وجود حیات نیز افزایش مییابد. محققان ایتالیایی میگویند دریاچه مریخ بسیار شبیه به دریاچههای به دام افتاده زیر تودههای یخی در قطب شمال و جنوب سیاره زمین است. از آنجایی که در دریاچههای زیریخی زمینی حیات وجود دارد، احتمال دارد که در دریاچه مریخی نیز علائمی از حیات کشف شود
|
