|
پـادشاهان در زمـان حیات شان به مرگ نمی
انـدیشند امـا مرگ آنها و مقبره شان از سوژه
هـا و فرازهای تاریخی جالبی است که در این
گـزارش بـه آن پـرداخته شـده است. مرحوم
عـباس اقـبال آشـتیانی مـورخ نامدار در سال
۱۳۲۵ در مـجله یـادگار سـال سـوم شماره ۲
مقالاتی منتشر کرد که به طور مشروح همین
سوژه را دنبال می‌کرد. ایشان پژوهشی درباره
قـبر پادشاهان ایران از ابتدای دوره صفویه تا
آخر دوره قاجار انجام داده بود که این گزارش
بـا اقـتباس از آن نـوشته ها ارائه شده است
غـالباً اتـفاق مـی‌افتد کـه هـر یک از ما حتی
در دانـستن مـحل دفن نامدارترین پادشاهان
کـشور خـود بـه زحـمت مـی افـتیم و چـون
بـرای سـلاطین مقبره خاصی نیست و نعش
بـعضی از آنـها را بـرای تـقرب به بزرگان دین
از مـحل واقـعه به عتبات برده اند، تشخیص
مـدفن ایـشان اکـثر اوقـات برای پژوهشگران
مـشکل مـی‌شود، به ویژه اینکه بعضی از این
قـبرها، امـروز از مـیان رفته و در مورد بعضی
دیـگر بـه عـلت مشکوک بودن سنگ قبر به
درسـتی مـشخص نـیست. تـعیین محل قبر
اکـثر پـادشاهان ایران قبل از صفویه غالباً به
عـلت تـحولات زمـان و تـغییرات سـلسله ها
بـرای ما میسر نیست و ما در این بحث فقط
از ابـتدای صـفویان آغاز می کنیم و به آخرین
پادشاه قاجار پایان می دهیم.
الف:پادشاهان صفوی و مدفن آنها
شـاه اسـماعیل اول مـسس سـلسه صـفویه
۱- شاه اسماعیل اول:شـاه اسماعیل اول که
در واقـع مـوسس سـلسله صفویه است، در
روز سـه شـنبه ۲۵ مـاه رجـب از سـال ۸۹۲
مـتولد شـد و در مـحرم ۹۰۵ ادعای پادشاهی
کـرد و در سال ۹۰۶ بر تخت نشست. او طی
سـفری کـه در سـال ۹۳۰ به منطقه «شکی»
کـرده بـود، در مراجعت در سراب مریض شد
و طـبیبان مـرض او را حصبه تشخیص دادند
و بـه هـمان بـیماری در روز دوشـنبه ۱۹ مـاه
رجـب ۹۳۰ در هـمان جا فوت کرد و نعش او
را بـه اردبـیل آوردنـد و در جـوار جدش شیخ
صـفی الـدین بـه خاک سپردند و قبر او فعلاً
در آنجاست. مدت عمر این فرمانروا ۳۸ سال
(شش روز کم) و مدت پادشاهی اش ۲۴ سال
بود.
۲- شاه طهماسب اول صفوی :شاه طهماسب
کـه پسر بزرگ شاه اسماعیل است، در صبح
چــهارشنبه ۲۴ رجـب ۹۱۹ مـتولد شـد و در
صــبح روز دوشـنبه ۱۹ رجـب ۹۳۰ بـه جـای
پـدر بـه سـلطنت رسـید و بعد از ۵۳ سال و
شـش مـاه و ۲۶ روز سـلطنت در سـه شنبه
۱۵ صـفر سـال ۹۸۴ در قـزوین پس از مدتی
بـیماری درگـذشت. سـن او در زمان مرگ ۶۴
سال و یک ماه و بیست و پنج روز بود. جنازه
پـادشاه را در مـزار شـاهزاده حـسین قزوینی
بــه امـانت گـذاشتند و طـبق نـوشته تـاریخ
عـالم آرای عـباسی، سپس نعش را در ضریح
حـضرت رضا(علیه‌السلام) به خاک سپردند تا
آنـکه در سـال ۱۰۰۵ هجری قمری یعنی سال
دهـم سـلطنت شـاه عـباس اول، عبدالمومن
ازبـک بـر مـشهد استیلایافت و قبرهای کلیه
شاهزادگان صفوی را که در آنجا بود، شکافته
و اســتخوان هـای آنـها را بـیرون آورد و مـی
خـواست به بخارا ببرد. ولی انباردار ویژه شاه
عـباس که در مشهد بود، خان ازبک را فریب
داد و گفت اگر استخوان های شاه طهماسب
را بـه عوامل شاه عباس در طبس ببری انعام
زیـادی خـواهی گـرفت و او نـیز چـنین کرد و
اسـتخوان هـای شاه طهماسب را به اصفهان
حـمل کردند و پس از آنکه در امامزاده ای به
امـانت گذاشتند، به عتبات عالیات فرستادند
و در محلی نهانی به خاک سپردند.
۳- شاه اسماعیل دوم :ایـن پـادشاه کـه ۴۳
سـال بـیشتر عمر نکرد، یک سال و سه ماه و
نـوزده روز سـلطنت کـرد و در شب یکشنبه
۱۳ رمـضان ۹۸۵ در مـنزل یکی از نزدیکانش
مسموم شد و جان به جان آفرین تسلیم کرد
و او را در مــحلی غـیرمشخص دفـن کـردند.
۴- سلطان محمد خدا بنده:این پـادشاه که
در شـب سـه شنبه ۲۹ جمادی الاول از سال
۹۳۸ تـولد یـافته بـود، بزرگ ترین فرزند شاه
طـهماسب اول بـود و در ۱۵ رمضان ۹۸۵ در
شـیراز بـه سلطنت رسید و در دوم شوال به
قـزوین رسـید و لـقب خـدابنده را بـرای خود
انتخاب کرد.
سـلطان محمد خدابنده را در ذی حجه ۹۹۶،
پــسرش عــباس مـیرزا (شـاه عـباس اول) از
سـلطنت خلع کرد و خود به نام شاه عباس،
پـادشاه شـد و سـلطان مـحمد خـدابنده در
قـصر سـلطنتی قزوین تحت نظر بود تا آنکه
در سـال ۱۰۰۴ در هـمان جـا بـه مرض اسهال
مـرد و او را در مـزار امامزاده شاهزاده حسین
قـزوینی به خاک سپردند. صاحب تاریخ عالم
آرا مـی نـویسد کـه بـعد از مـدتی نعش او را
بـه عـتبات عـالیات بـردند اما ظاهراً امروز در
عتبات از این قبر اثری نیست.
۵- شاه عباس اول:شـاه عـباس اول پـسر
سـلطان مـحمد خـدابنده در شب شنبه اول
رمـضان سـال ۹۷۸ در هـرات متولد شد و در
ذی حـجه ۹۹۶ بـه جـای پـدر نـشست و در
صــبح پـنجشنبه ۲۴ جـمادی الـاول ۱۰۳۸ در
اشـرف مـازندران (بهشهر امروزی) جان سپرد
در حــالی کـه ۵۹ سـال و هـشت مـاه و ۲۲
روز عـمر داشـت و ۴۲ سـال سـلطنت کـرده
بـود. نـعش شاه عباس را از اشرف به کاشان
آوردنــد و در مــحله پـشت مـشهد کـاشان
بـیرون این شهر در امامزاده ای به نام حبیب
بـن مـوسی بـه امـانت گـذاشتند تـا بـعد به
یـکی از امـاکن مـتبرکه منتقل کنند. اما واقعاً
نـعش شـاه عـباس بـه یـکی از این مکان ها
مـنتقل شـده یا در همان محله پشت مشهد
کـاشان بـاقی است، کسی درست نمی داند.
بـه روایـتی او را مـحرمانه بـه قـصد بردن به
عتبات به قم آوردند و در آنجا موقتاً به امانت
گـذاشتند و در هـمان جـا مـاند. روایتی دیگر
حاکی است که طبق وصیت خود شاه که می
خـواست قـبرش مخفی باشد، پس از فوتش
سـه تـابوت سـاختند؛ یکی را به اردبیل، یکی
را بـه مـشهد و سـومی را بـه نجف فرستادند
و تـنها در ایـن سومی نعش شاه قرار داشت.
امـروز هـیچ کس نمی داند نعش بزرگ ترین
پـادشاهان صـفوی چـه شـده و در کـجا قرار
دارد.
۶- شاه صفی:شاه صـفی کـه پـسر صـفی
مـیرزا و نـوه شـاه عـباس اول است، در شب
چـهارشنبه دهـم مـحرم ۱۰۲۱ در نـزدیکی نور
مـازندران مـتولد شده و در شب دوشنبه ۲۹
جـمادی الـثانی ۱۰۳۸ بـه جـای جـد خـود در
اصفهان به تخت نشسته و پس از ۳۱ سال و
یک ماه و دو روز عمر و ۱۳ سال و هشت ماه
و دو روز سـلطنت سفاکانه در تاریخ دوشنبه
۱۲ صـفر ۱۰۵۲ در کـاشان مرد و نعش او را از
آنــجا بـه قـم آورده و در آنـجا دفـن کـردند.
۷- شاه عباس دوم :ایـن پـادشاه پـسر شـاه
صـفی اسـت و در ۹سالگی در ۱۵ صفر ۱۰۵۲
بـه جـای پـدر نـشست و پـس از ۳۴ سال و
۹ مــاه و ۱۵ روز عــمر و ۲۵ ســال و ۱۵ روز
سـلطنت در شـب ۲۳ ربیع الاول سال ۱۰۷۷
در حـوالی دامـغان درگذشت و نعش او را به
قـم بـردند و در جـنب پـدرش شـاه صفی به
خاک سپردند. بقعه او در شاه سلیمان است
و در ســال ۱۰۷۸ بــه اتــمام رسـیده اسـت
۸- شاه سلیمان :او پـسر شـاه عـباس دوم
است که در ۲۰سالگی در ششم شعبان ۱۰۷۷
جـلوس و ۲۸ سـال و کـسری سـلطنت کرده
و در سـال ۱۱۰۶ فـوت کرد و نعش او را نیز به
مقبره سلاطین صفویه به قم بردند و در آنجا
است.
۹- شاه سلطان حسین :او در سال ۱۱۰۶ به
جــای پــدرش نــشست و در روز جـمعه ۱۲
مـحرم ۱۱۳۵ در فـرح آبـاد تاج پادشاهی را به
دست خود بر سر محمود افغان گذاشته و از
سلطنت ۲۹ساله به اجبار دست کشید. شاه
سـلطان حـسین در ۱۱۳۹ بـه دسـت اشـرف
افـغان کشته شد و جسد او را به قم بردند و
در مقبره شاه سلیمان دفن کردند.
۱۰- شاه طهماسب دوم :او پـسر بـزرگ شاه
سـلطان حـسین اسـت کـه سمت ولیعهدی
پـدر را داشـت و هـنگام محاصره اصفهان به
دسـت افـغان هـا خـود را بـه قزوین رساند و
چـون خـبر کـشته شـدن پدرش را به دست
اشـرف افـغان شـنید، در ایـن شـهر جـلوس
کـرد و او از تـاریخ اول مـاه ربـیع الـاول ۱۱۴۵
عـنوان پـادشاهی یـافت. در این تاریخ نادر او
را مـعزول کرد و پسرش عباس میرزا را به نام
و عـنوان «شـاه عباس سوم» پادشاه خواند و
شـاه طـهماسب را به حبس انداخت و محل
زندان او شهر مشهد بود. در اوایل سال ۱۱۵۲
چـون خـبر کشته شدن نادر در هند به غلط
در ایـران شـایع شـد، رضـا قـلی مـیرزا از بیم
آنـکه مـبادا مردم به طرفداری از صفویه قیام
کـنند، بـه قتل شاه طهماسب دوم که در آن
روزها در سبزوار اقامت داشت، امر داد و او و
دو پـسرش شـاه عباس سوم و سلیمان میرزا
بـه ایـن تـرتیب بـه قتل رسیدند. جسد شاه
طـهماسب دوم را در مـشهد مدفون ساختند
و پـس از مـدتی نـعش او را از مـشهد به قم
بـرده و در جـنب قـبر پـدر و جدش به خاک
سپردند.
قبر پادشاهان افشاریه و زندیه
نــادرشاه افـشار پـادشاه حـکومت افـشاریه
نــادرشاه افــشار کـه در ۲۴ شـوال ۱۱۴۸ در
دشـت مـغان آذربـایجان تـاجگذاری کـرده و
بـا عـزل شـاه عـباس سـوم خاندان صفوی را
مـنقرض کـرد، ۱۱ سـال و هـفت ماه و ۱۷ روز
سـلطنت کـرد و در شـب یکشنبه ۱۱ جمادی
الـثانی از سـال ۱۱۶۰ در فـتح آبـاد قـوچان به
دست امرای خود به قتل رسید و در مقبره ای
کـه خـود آن پادشاه قبلاً برای خود در مشهد
سـاخته بـود، دفـن شـد. عادل شاه برادرزاده
نـادر و بـرادرش ابراهیم شاه هر دو در مشهد
مدفون هستند.
شاهرخ میرزا در سـال ۱۱۶۱ در مـشهد بـه
جـای جـد خـود نادر در مشهد سلطنت خود
را آغـاز کـرد. شـاهرخ همه جواهرات نادری را
تـحویل آقـامحمدخان نـداد، بـه همین خاطر
خـان قـاجار دستور داد سر او را خمیر گرفته
و سـپس روی سـرش سرب مذاب ریختند. او
در حـالی کـه ۶۳ سـال عـمر بیشتر نداشت،
بـه مـازندران فـرستاده شد و در راه جان داد
و مـحل قـبر او معلوم نیست. آخرین پادشاه
ســلسله افــشاریه نـادرمیرزا پـسر شـاهرخ
اسـت کـه در مشهد مدتی سلطنت کرد ولی
فــتحعلی شـاه قـاجار در ۱۲۱۸ بـر او دسـت
یـافت و او را دستگیر و به تهران فرستاد و در
تهران به قتل رساند و از محل قبر او اطلاعی
در دسـت نیست. کریم خان زند که موسس
سـلسله زنـدیه بـود، ۳۰سـال و هشت ماه و
۱۲ روز سـلطنت کـرد و در سیزدهم ماه صفر
سـال ۱۱۹۳ در شـیراز فـوت کرد و به واسطه
نزاع زندیه بر سر جانشینی او سه روز، جسد
او بر زمین ماند تا آنکه زکی خان برادر مادری
او پــس از قـتل امـرای زنـدیه جـسد او را در
شیراز به خاک سپرد.
در سـال ۱۲۰۶ آقـامحمدخان چون نسبت به
کـریم خان کینه داشت، امر داد که استخوان
های او را از شیراز به تهران آوردند و در حالی
دفـن کـردند کـه آقامحمدخان هر روز از روی
آن مـی گـذشت و زمـین را لـگدکوب می‌کرد.
بـعدها کـه فـتحعلی شاه به سلطنت رسید،
اسـتخوان های کریم خان را از آنجا خارج کرد
و بـه نـجف فـرستاد. هـیاهویی کـه در اوایل
سـلطنت رضاشاه پهلوی برپا کردند که همان
نــقطه را شـکافته و اسـتخوان هـا را بـیرون
آورده انـد، به کل بی اساس است و از جانب
مــتملقین بــی خــبر بـه آن دامـن زده انـد.
آخـرین پـادشاه زنـدیه لـطفعلی خـان است
کـه آقـامحمدخان او را بـا شـکنجه کـشت و
جـسدش در امامزاده زید تهران در مرکز بازار
تـهران در جنب مدرسه حافظ مدفون است.
قبرهای پادشاهان قاجار
آقا محمد خان حکومت قاجار
۱- آقا محمد خوان:او در روز یـکشنبه ۲۷ محرم
سـال ۱۱۵۵ در استرآباد متولد شده بود، پس
از رسـیدن بـه سـلطنت در رمـضان ۱۲۱۰ در
تـهران تاجگذاری کرد و در شب شنبه ۲۱ ذی
حـجه ۱۲۱۱ در قلعه شوش به دست فراشان
خـود بـه قتل رسید. آقامحمدخان را ابتدا در
قـلعه شـوش بـه خـاک سـپردند ولی پس از
آنـکه فـتحعلی شـاه برادرزاده او به سلطنت
رسـید، نـعش آقـامحمدخان را از شـوش بـه
تـهران آورد و بـه دسـتور ایـن پـادشاه جسد
آقـامحمدخان را در ۲۶ جمادی الاول ۱۲۱۲ به
نجف اشرف فرستادند و در مسجد پشت سر
ضـریح حـضرت عـلی(علیه‌السلام) به فاصله
هفت ذرع از مرقد امام دفن کردند.
۲ - فـتحعلی شاه قاجار :او کـه بـه بـاباخان
مــعروف اســت، در روز عــید رمـضان ۱۲۱۲
بـه سـلطنت رسـید و در عـصر پنجشنبه ۱۹
جـمادی الـثانی سـال ۱۲۵۰ در اصـفهان فوت
کـرد. تـولد فـتحعلی شاه در سال ۱۱۸۵ واقع
شـد و سنش هنگام مرگ ۶۶ سال بود. مدت
سـلطنت او ۳۸ سـال و پنج ماه بود. نعش او
را در قـم در بـقعه ای که خود او ساخته بود،
دفن کردند.
۳- محمد شاه قاجار :او فـرزند عباس میرزا و
نـوه فـتحعلی شـاه بـود که در شب یکشنبه
هفتم رجب سال ۱۲۵۰ در تبریز جلوس کرد و
در جـمعه دوم رمضان به تهران رسید و پس
از ۱۴ سـال و سـه مـاه سلطنت در شب سه
شـنبه شـشم شـوال ۱۲۶۴ در قـصر محمدیه
(مـغرب تـجریش) فـوت کرد. نعش او را ابتدا
از تـجریش بـه باغ لاله زار آوردند و به امانت
گـذاشتند. پـس از آنـکه نـاصرالدین شـاه به
تهران آمد، به دستور میرزا تقی خان امیرکبیر
بـه قـم فـرستادند و در شب عید غدیر ۱۲۶۴
در آنجا به خاک سپردند.
۴- ناصرالدین شاه :او در شـب شـشم صفر
سـال ۱۲۴۷ مـتولد شـد و در ۱۴ شـوال ۱۲۶۴
در تـبریز بـه جـای پدرش جلوس کرد و پس
از ۴۹ سـال و یـک مـاه و سـه روز سـلطنت
در ۶۶ سـال و نـه مـاه عـمر در روز جمعه ۱۷
ذی الــقعده از سـال ۱۳۱۳ در حـرم حـضرت
عـبدالعظیم بـه دسـت مـیرزا رضا کرمانی به
ضرب گلوله ترور شد و جنازه او پس از انجام
غــسل در قـصر گـلستان بـه حـرم حـضرت
عبدالعظیم برده شد و در آنجا نزدیک یکی از
زوجـات مـحبوبه اش بـه خـاک سـپرده شد.
۵-مظفر الدین شاه:او پــس از ۱۰ ســال
ســلطنت در تــهران وفــات یــافت (۱۹ ذی
الـقعده ۱۳۲۴) و جـنازه او را کـه مـدت ها در
تـکیه دولـت تـهران به امانت گذاشته بودند،
بـه عـتبات بـردند. مـحمدعلی شـاه فرزند او
نـیز در عـتبات دفـن شـد. احـمدشاه آخرین
پـادشاه قاجار در ۲۶ رمضان ۱۳۴۸ وفات کرد
و جسدش در عتبات مدفون شد.
|
