در کشورهای اسلامی نظیر پاکستان نیز زنان در جایگاه مدیر گردشگری به کار گمارده می‌شوند
در شعار سازمان جهانی گردشگری در سال ۲۰۰۷ آمده بود «گردشگری درها را به روی زنان می‌گشاید.»
این شعار شاید تلاشی بود برای در پیش گرفتن سیاست موازنه مثبت به نفع زنان در این حوزه و فراهم آوردن زمینه برای حضور پررنگ‌تر و موثرتر آنان در روابط اجتماعی و بازار کسب‌وکار گردشگری. به نظر می‌رسد پتانسیل بالایی در میان زنان برای اشتغال در این حوزه وجود دارد؛ از سطوح مدیریتی گرفته تا زنانی که در سطوح پایین‌تر و در حوزه اشتغال زنان روستایی و صنایع دستی فعالند. در گفت‌وگویی با خانم شبنم بهرامی، رییس کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی، از ایشان درباره وضعیت بهره‌گیری از زنان در حوزه گردشگری پرسیدیم. او معتقد است برای حضور زنان در سطوح بالای مدیریتی، برنامه‌ریزی نشده و اگر هم از زنان در گردشگری بهره‌برده شده باشد، تنها در رده‌های پایین است. رییس کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی در این‌باره این‌گونه به دنیای‌اقتصاد می‌گوید:
خانم بهرامی! ۶سال از زمانی که سازمان جهانی گردشگری این شعار را مطرح کرد که گردشگری می‌تواند زنان را فعال کند، می‌گذرد. طی این سال‌ها این شعار تا چه حد محقق شد؟ آیا گشایشی در ایران هم اتفاق افتاد؟
شعار سال ۲۰۰۷ دریچه‌ای بود تا سازمان جهانی گردشگری با همکاری دو سازمان بین‌المللی دیگر تحقیق و پژوهشی را در ارتباط با نقش زنان در حوزه جهانگردی در پنج قاره دنیا انجام دهد. آنها نتیجه‌گیری کردند که گردشگری صنعتی زنانه است و زنان نقش پررنگی در مدیریت آن دارند؛ به طوری که بر اساس پژوهش انجام شده توسط سازمان جهانی جهانگردی ۶۰ تا ۷۰ درصد کارکنان این بخش در دنیا زنان هستند.
این موضوع در ایران هم صدق می‌کند و تعداد زنان شاغل در بخش سفر و صنایع وابسته به آن نسبت به دیگر بخش‌ها بیشتر است. اگرچه آمار خاصی در این زمینه تاکنون ارائه نشده و شاید افراد خود تحقیق و پژوهشی را بنابه علایق و نیازها انجام داده باشند، اما آماری که از سوی یک مرجع رسمی اعلام شده باشد تاکنون وجود ندارد. آنچه مشخص است تعداد شاغلان در این بخش در مقایسه با دیگر بخش‌ها همانند بازرگانی، معدن و کشاورزی بیشتر است و اصولا زنان نیز به این بخش در مقایسه با دیگر بخش‌ها علاقه زیادی نشان می‌دهند.
اما نکته مهم اینجا است که با وجود میزان بالای زنان شاغل در حوزه گردشگری تعداد سرمایه‌گذاران و همچنین متصدیان پست‌های کلیدی زن دراین حوزه همچنان بسیار پایین است. این در حالی است که مثلا در آفریقا و آمریکای جنوبی تصدی پست‌های وزارتی و ریاست سازمان گردشگری عمدتا به عهده زنان است. حتی در کشورهای اسلامی نیز به همین صورت است؛ مثلا ریاست سازمان گردشگری در پاکستان برای سال‌ها بر عهده یک زن بود که در حال حاضر هم مشاور عالی رییس سازمان جهانی جهانگردی است. حال آنکه در ایران در سطوح بالای سازمانی و مدیریتی درطی ۳۵ سال گذشته کمتر سمتی به زنان واگذار شده است؛ تنها در دو دوره (زمان تصدی آقایان بقایی و ملک‌زاده) معاون میراث فرهنگی از زنان بوده‌اند، که آن هم باید به لحاظ کیفی مورد بررسی قرار گیرد.
آیا به واقع زنان توانا و متخصصی در این حوزه داریم؟ یعنی به فرض اگر رویکرد آقای نجفی بر انتخاب معاونان و مدیران زن باشد، آیا زنان فعال در این حوزه می‌توانند از پس کاری که بر عهده‌شان می‌گذارند به نحو احسن بر‌آیند؟
بله زنان توانمند ما در این حوزه کم نیستند. فراموش نکنید که بهترین مدیران ما درحوزه دفاتر و مراکز اقامتی زن هستند. آنها افرادی بسیار دقیق، موشکاف و مسوولیت‌پذیرند؛ ویژگی‌های کلی که برای تصدی مسوولیتی در حوزه گردشگری اصل است. زنان تا به حال بیشتر در سطوح میانی مدیریت به کار گرفته شده‌اند و انصافا امتحان خود را خوب پس داده و موفق بوده‌اند. دیگر زمان آن رسیده که در سطوح بالاتر نیز توانشان سنجیده شود. البته این شامل طیف وسیعی از زنان می‌شود که در سطوح مختلف کار می‌کنند. ما خانمی داریم که در جواهرده از روستاهای رامسر از مردم در مرکز اقامتی کوچک خود پذیرایی می‌کند و خانمی هم داریم که پس از ۳۴ سال با دریافت مجوز از هواپیمایی کشوری پس از بهبود روابط سیاسی و باز شدن مسیر، اقدام به برگزاری پرواز مستقیم بین ایران و مصرنموده است. زنانی هم هستند که در بخش‌های اقامتی البته بیشتر مدیریت و اداره پانسیون فعال هستند. اینها همه در حوزه سرمایه‌گذاری و مدیریتی است .البته تاکید می‌کنم مدیران خانم موفق بسیاری در حوزه مدیریت مراکز اقامتی، دفاتر و راهنمایان تور داریم که در اجرای برنامه‌هایشان حساس و دقیق هستند. طی چند سال گذشته نیزهمزمان با راه‌اندازی کمیسیون گردشگری در اتاق‌ها، زنان در این بخش در اتاق‌های بازرگانی فعال شده‌اند تا علاوه بر انجام فعالیت‌های اقتصادی، در حوزه تصدیگری بخش خصوصی نیز ورود داشته باشند. در تعدادی از اتاق‌ها زنان از سوی اعضا به‌عنوان نواب رییس کمیسیون‌های گردشگری انتخاب شده‌اند که از آنها می‌توان به اتاق‌های بازرگانی البرز و خرم‌آباد اشاره کرد. اما در مجموع معتقدم نباید نگاه جنسیتی را خیلی پر رنگ کنیم؛ چراکه مشکلات کاری در این حوزه دامنگیر همه است. البته در جزئیات تفاوت‌هایی هم وجود دارد؛ نظیر میزان دستمزدها، که برای کاری یکسان دستمزدهای مردان معمولا بیشتر است یا مسائلی از این قبیل که البته این موضوع تنها به ایران و حوزه گردشگری خلاصه نمی‌شود.
آیا تمهیداتی برای حضور موثرترآنان با توجه به ظرفیت‌های موجود اندیشیده شده؟ و می‌توان امیدوار بود که در انتصابات جدید سازمان گردشگری، سهم معقولی به زنان داده شود؟
در بخش‌های دولتی کمی بعید به نظر می‌رسد؛ زیرا قانون خاصی نیز در این زمینه وجود ندارد. گفتم قانون خاص، برای آن که کشور مالزی سال گذشته قانونی را تصویب کرد که طی چند سال آینده ۳۰ درصد مدیران ادارات و سازمان‌های دولتی باید از میان زنان این کشور انتخاب شوند و در این راستا نیز دوره‌های آموزشی فراوانی برای تربیت نسل جدیدی از مدیران زن برنامه‌ریزی نموده است تا در این زمینه قانون محقق شود. ما هم اگر خواهان حضور زنان به‌صورت جدی در بخش‌های اقتصادی و تصدیگری هستیم باید در این زمینه برنامه داشته باشیم تا بتوانیم موفق شویم. نمی‌توان بدون آموزش عملی و به‌کارگیری زنان از آنها انتظار معجزه داشت. هم‌اکنون نیز متاسفانه هنوز هیچ خبری در انتصابات جدید سازمان متولی گردشگری درارتباط با زنان شنیده نشده است. با توجه به وعده‌های پی در پی که برای انتخاب زنان و ورود آنها به سطوح کلان شنیدیم فعلا شاید باید روزهای بهتری را انتظار کشید!
● زنان، کارآفرینان گردشگری
خانم الهام هادی مدیر آژانس گردشگری گلچین است. وی به عنوان یکی از موفق‌ترین فعالان و کارآفرینان این حوزه، می‌گوید که به دنبال علایق خود رفته و گردشگری را برای ورود به دنیای کار و جامعه برگزیده است. تفاوت فرهنگ‌ها، آداب و رسوم، جذابیت‌های بصری و رازآلودی تاریخ و بناهای تاریخی او را به این وادی کشانده و شروع کرده به تحقیق و ارائه مقالاتی درباره عادات و ویژگی‌های مردم مناطق مختلف. خانم هادی در سن ۲۱ سالگی به‌رغم مشکلات موجود در این مسیر و باتوجه به دشواری‌هایی که برای زنان در عرصه اشتغال و کارآفرینی وجود دارد، آژانس مسافرتی و گردشگری‌اش را تاسیس کرد و حالا ۱۳ سال است که به این کار مشغول است. او بعداز چند سال کسب تجربه، کلاس‌های آموزشی برای علاقه‌مندان و به ویژه با اولویت زنان ترتیب داد و حالا این افراد تبدیل به تورلیدرهای موفقی برای آژانس خودشان و سایر آژانس‌ها شدند.
این زن کارآفرین با هدف‌گذاری گردشگری داخلی تورهای سلامت برگزار کرد، به صورت ویژه برای جوانان تور ترتیب داد و همچنین تورهای آموزشی (طرف قرارداد با موسسات) را در دستور کار آژانس خود اضافه کرد. تورهای خارجی او هم بیشتر با هدف گردشگری فرهنگی صورت گرفت و حالا سال‌ها است که گردشگران را به ایران می‌آورد.
افرادی که برای صورت پذیرفتن یک سفر به کار گرفته می‌شوند، طیف وسیعی را تشکیل می‌دهند؛ از مهماندار هواپیما گرفته تا فروشنده‌های محلی و... را شامل می‌شوند که تخمین میزان اشتغالزایی و درآمد زایی به این واسطه نیازمند تحقیقی دقیق است. اما حالا از محل تاسیس آژانس خانم هادی حدود ۱۵ نفر به صورت ثابت درآمد دارند و با تورلیدرها نیز قراردادهای فصلی امضا می‌شود. به زعم الهام هادی، زنان به‌خاطر حوصله و صبر زیادشان در اقناع مخاطبان، در این کار بسیار موفقند. آنها نگاهشان به موضوع کاسبکارانه و ابزاری نیست و بهتر می‌دانند مخاطبانشان انسان‌هایی هستند با زمینه‌ها و سلایق مختلف که باید همه این سلایق را شناخت، برای آنها برنامه‌ریزی کرد و به آنها احترام گذاشت.
به نظر می‌رسد حضور زنان در عرصه مشاغل گردشگری، روز به روز رو به گسترش است. آنها توانسته‌اند بخشی از این صنعت را حمایت کنند و نقش بسزایی داشته باشند. شاید بتوان امید داشت که از زنان در سطوح بالاتر نیز بهره برد
