بُرْزویه، پزشک نامدار و پیشوای پزشکان ایران در عصر خسرو انوشیروان ساسانی، گردآورندهٔ کلیله و دمنه و مترجم پنجه تنتره از سانسکریت به پهلوی(فارسی میانه) بوده‌‌است. او در مقدمهٔ کتاب کلیله و دمنه خود را زاده ابرشهر از پدری نظامی(در ارتش ساسانی) و مادری از خانواده‌های مهم زرتشتی معرفی می‌کند.[1][2]
| سفر به هند و نوشتن کلیله و دمنه |
برزویه، پزشک دربار انوشیروان با کسب اجازه از شاهنشاه برای بدست آوردن پنجه تنتره، گیاهی که مرده‌ها را زنده می‌کند مسافرتی به هندوستان کرد و در آنجا کوشید تا مطلوبش را پیدا کند ولی موفق نشد اما فیلسوفی هندی به او گفتند آن گیاه در واقع کتابی است که در گنجینه راجا نگهداری می‌شود و آن نادانان و نابخردان را که به مثابه مردگان‌اند عاقل می‌سازد و بدین ترتیب به آن‌ها زندگی می‌بخشد.[3] برزویه اجازه مطالعه کتاب را از راجا دریافت کرد ولی چون اجازه ترجمه آن را نداشت آن را حفظ میکرد و مخفیانه یادداشت میکرد و در ایران آن را از سانسکریت به پهلوی(پارسی میانه) ترجمه کرد که محتوای اصلی کتاب کلیله و دمنه را تشکیل داد.[4]
قرن هشتم میلادی روزبه پوردادویه(ابن مقفع) کتاب کلیله و دمنه برزویه را از پهلوی به عربی ترجمه کرد که باعث شهرت این کتاب گردید.[5]
سیریل الگود در کتاب تاریخ پزشکی ایران، می‌گوید: فرمول برخی از داروها که در کتاب تریاق سراپیون آمده‌است، مربوط به برزویه‌است. از جمل‍هٔ این داروها، قرص برزویه (پیلوله برزویتیس ساپی نیتیس: pillulae barzuiatis sapinitis) است که در ترجم‍هٔ لاتینی کتاب فوق وجود دارد.[6] همچنین الگود اعتقاد داشت که رازی نیز از بزرگمهر یا برزویه اطلاع داشته و در الحاوی از آن‌ها نام برده‌است.[7]
1️⃣ Zargaran, Arman; Mehdizadeh, Alireza; Yarmohammadi, Hassan; Kiani, Hossein; Mohagheghzadehl, Abdolali (2015). "Borzouyeh, an Ancient Persian Physician Who First Reported Uterine Contractions in Normal Vaginal Delivery". Acta Medico-Historica Adriatica. 13 Suppl 2: 23–28. ISSN 1334-4366. PMID 26959628.
2️⃣ BORZŪYA". Encyclopædia Iranica. December 15, 1989.
3️⃣ Kinoshita, Sharon (2008-12-01). "Translatio/n, empire, and the worlding of medieval literature: the travels of Kalila wa Dimna". Postcolonial Studies. 11 (4): 371–385. doi:10.1080/13688790802456051. ISSN 1368-8790. S2CID 143500773.
4️⃣ Roy, Nilanjana S. "The Panchatantra: The ancient 'viral memes' still with us". BBC.com. Retrieved 17 March 2019.
5️⃣ شهریارتقوی، باحیدر. "ادبیات فارسی درشبه قاره هند و پاکستان" . در مجله هنر و مردم. دوره۱۴، ش۱۶۴ (خرداد ۵۵): ۷۳–۸۳.
6️⃣ الگود، سیریل - "تاریخ پزشکی ایران از دوران باستان تا 1934" - ترجمه: محسن جاویدان - نشر: اقبال
7️⃣ دکتر حسن تاج‌بخش، مقاله "نکته‌هایی از پزشکی در شاهنامهٔ فردوسی"، نشریه مزدک‌نامه
