یک چهارشنبه به جای 4 چهارشنبه
چرشمبه
ميدانيم که از زمانهاي دور باور انسانها بر اين بود که چهار عنصر آب و آتش و باد و خاک هستند که باعث بيداري طبيعت ميشوند.
تورکهاي آذربايجان چهار هفته قبل از عيد، و به مناسبت همين چهار عنصر روزهاي چهارشنبه را براي اجراي مراسم انتخاب کرده اند. اين مراحل عبارتند از:
1) سوچرشنبه سي
2) اُد چرشنبه سي
3) يئل چرشنبه سي
4) توپراق چرشنبه سي
اين چهار اصل يعني آب، حرارت، باد و خاک لازمه بيداري طبيعت اند و اگر يکي از آنها نباشد طبيعت سرسبز نميشود.
اولين چهارشنبه را «سو چرشنبه سي» يا « ازل چرشنبه » يا « چيلله قاچدي » يا « اول چرشنبه » يا «يالانچي چرشنبه» مينامند.
صبح چنين روزي قبل از اينکه آفتاب بالا بيايد، کنار آب رفته و کوزه هاي سفالي را پر از آب ميکنند، روي هم آب پاشيده و
در نهايت ناخنهاي خود راگرفته از روي آب مي پرند و حين اين کارها چنين ميگويند:
«اوغورلوغوم دوشسون سو اوستونه»
و يا:
«سئل چارپار،سوچارپار/
بيرگوناه ايشلتديم/
گَل اونو توت آپار/
سئل چارپار،سوچارپار/
گل آپار،گل آپار»
دومين هفته را نياكان ما تحت عنوان «اود چرشنبه سي» نام نهاده اند كه مظهر حرارت و نور و روشنايي است.
آتش، نور و حرارت است كه به طبيعت روح تازه ميبخشد و به زمين حرارت ميدهد.
عصر اين چهارشنبه مردم آتش درست کرده و از روي آن ميپرند. در ضمن اين کار چنين ميگويند.
«آتيل باتيل چرشنبه/ آينا كيمي بختيم آچيل چرشنبه/ ...»
سومين هفته آخر ماه فصل زمستان را پدران و مادران ما تحت عنوان «يئل چارشنبه سي» نامگذاري كرده اند، چون در اين هفته باد با آمدن خود به زمين و طبيعت زندگي و نويد بيداري ميدهد.
«يئل» در يك مدت كوتاه تمامي زمين را پشت سر ميگذارد و زمين را به بيداري فرا ميخواند. در گذشته نچندان دور،در چنين روزي كودكان آذربايجان که بخاطر سرماي زمستان چند ماهي به دور از همبازيهاي خود اغلب در خانه سپري کرده اند بيرون آمده و حين بازيهاي ملي منصوب به آذربايجان اشعاري در رابطه با «يئل» ميخوانند. مانند:
«قاش- قاباقلي بير بولوت/ آل گونشي بورويور/ يئل پوفله‌يركن فلوت/ داغين قارين كورويور.»
ويا:
«گؤي گورلايير، يئل اسير/شيمشك شاخير، گون چيخير/ ياز گلمه‌يه تله‌سير/ سئوينجدن كاريخير.»
و نيز کساني هم به نيت برآورده شدن آرزوي خود پرنده اي را از قفس آزاد ميکردند. يا زير درخت سؤيوت ( بيد مجنون) رفته
خواسته هاي دلشان را آرزو ميکردند.
در روستاهای هشترود موی دم حیوانات اهلی را کوتاه می کردند دربرخی روستاها بر باد می دادند ودر برخی روستاها لای درز دره ها وپنجره ها می گذاشتند
آخرين چارشنبه(چرشنبه) سال نيز تحت عنوان «تورپاق چرشنبه سي» نامگذاري شده است كه طبيعت با جذب گرما و حرارت بيدار ميشود. اين روز در نزد مردم با نام «ايلين سون چرشنبه سي» مشهور است. در آخرين چرشنبه سال «تورپاق» با قدرت و كمك «سو»،«اُد» و«يئل» جان ميگيرد.
در حال حاضر، با ورود به زندگي «شبه مدرن» مراسم چرشنبه هاي سو، اود و يئل در آذربايجان حال و هواي گذشته را از دست داده ولي در عوض «سون چرشنبه»(آخير چارشنبه) با شکوه خاصي که تمام مشخصات هر سه چرشنبه قبل را نيز دارد اجرا ميشود.
توپراق وسو دیشی لیک سیمگه سی
اود،وکولک(یئل )ارکک لیک سیمگه سی دیر
