بســـــــم الله الـرحمـن الرحیم
هســـــــت کلید در گنج حکیم
۲۱ اسفند ، روز بزرگداشت جناب نظامی گنجوی فرخنده باد 🌹
ای نام تو بهترین سرآغاز
بی‌نام تو نامه کی کنم باز
ای یاد تو مونس روانم
جز نام تو نیست بر زبانم
ای کارگشای هر چه هستند
نام تو کلید هر چه بستند
ای هیچ خطی نگشته ز اول
بی‌حجت نام تو مسجل
ای هست کن اساس هستی
کوته ز درت درازدستی
ای خطبه تو تبارک الله
فیض تو همیشه بارک الله
حکیم ابومحمد الیاس بن یوسف بن زکی ابن موید معروف به نظامی گنجوی را می‌توان در شمار شاعران بزرگ پارسی همچون سعدی و فردوسی ، مولانا و فخرالشعرا حضرت حافظ شیرازی و یکی از استادان مسلم ادبیات فارسی دانست که توانست سبک جدیدی از سرودن شعر را ایجاد کند و آن را به کمال برساند. نظامی گنجوی در ایجاد ترکیبات خاص و جدید در اشعار و آفرینش مفاهیم و مضامین جدید بسیار چیره دست و توان‌مند بود و به بهترین شکل ممکن از ترکیبات عربی در اشعار خود استفاده می‌کرد تا مهارتش به همگان نشان دهد، قصاید و غزلیات او نشان می‌دهند که این حکیم چه توانایی زیادی در داستان سرایی و ایجاد صحنه‌های بدیع داشته است.
ای همه هستی ز تو پیدا شده
خاک ضعیف از تو توانا شده
زیرنشین علمت کاینات
ما به تو قائم چو تو قائم بذات
نظامی شاعر چه قرنی است؟
به گواهی تاریخ، نظامی گنجوی در قرن ششم هجری خورشیدی به دنیا آمده است. در آن قرن ایران در التهاب فراوانی قرار داشت و حکومت‌های مختلفی در سراسر آن شکل گرفته بود. نظامی گنجوی در زمان حکونت آل مسافر، شروانشاهان و سلجوقیان می‌زیسته است. دو حکومت شروانشاهی و آل مسافر را می‌توان امارت‌هایی محلی دانست اما بالاخره با به قدرت رسیدن سلجوقیان، تمامی این دودمان‌ها تضعیف و به حاشیه رانده شدند. به عنوان مثال حکومت شروانشاهی با پذیرش قدرت سلجوقیان خراج گذار آن‌ها شد تا بتواند به حیات خود ادامه دهد.
زندگینامه نظامی گنجوی
آن‌چه که مورد پذیرش همه مورخان محسوب می‌شود. سکونت طولانی‌مدت نظامی در شهر گنجه و فوت او در همان شهر است. درباره کودکی او گفته‌اند که خیلی زود و نابه هنگام پدرش را از دست داد و یتیم شد اما تحت تکفل دایی مادرش، قرار گرفت و با حمایت مادی او توانست به تحصیل علم بپردازد. برخی معتقدند که مادر نظامی گنجوی با اشراف کرد نسبت داشته زیرا نظامی در دیباچه لیلی و مجنون به چنین چیزی اشاره کرده است.
نظامی به سبب آگاهی زیاد از دانش‌های زمان خود نظیر نجوم، فلسفه، فقه، کلام و زبان عربی به عنوان حکیمی متبحر در قرن ششم شناخته می‌شود. یکی دیگر از ویژگی‌های برجسته این شاعر، عزلت نشینی و دوری از قدرت و درباریان بود. او را نمی‌توان در زمره شاعران درباری قرار داد. مورخان می‌گویند که نظامی تقریبا تمام عمر خود را در شهر گنجه سپری کرد و تنها یک بار به دعوت فرمانروا قزل ارسلان سلجوقی به 50 کیلومتری گنجه رفت و مورد احترام و تکریم این فرمانروا قرار گرفت.
درباره همسر و فرزندان او سخن بسیار است اما همگان اطمینان دارند که همسر او در زمان حیات شاعر فوت شده‌اند و نظامی پسری به نام محمد داشته است.
نظامی و خاقانی شاعران معاصر دوران خود بوده‌اند. هر چند هیچ گاه نتوانستند یک دیگر را ببینند اما در وصف کرامت و خصایل اخلاقی ارزشمند یک‌دیگر ابیاتی را سروده اند.
نظامی گنجوی در اواخر سده ششم خورشیدی یا اوایل قرن هفتم درگذشت و در شهر گنجه به خاک سپرده شد. آرامگاه نظامی مقبره‌ای زیبا و ساده است. در دهه نود به دستور دولت جمهوری آذربایجان و در راستای سیاست‌های هویت طلبانه، تعدادی از اشعار فارسی نوشته شده در آرامگاه نظامی پاک شدند.
نیاکان جناب نظامی گنجوی
درباره زادگاه حكیم نظامی نقل قول‌‌های متفاوتی وجود دارد اما این قول كه نظامی گنجوی شاعر نامدار و ادیب توانای قرن ششم هجری قمری، اهل تفرش و فارسی زبان است، دارای شهرت خاصی است.
از زندگانی نظامی اطلاعات دقیق در دست نیست و درباره سال تولد و وفات او نقل های متفاوتی بیان شده است اما به گواه تاریخ این شاعر خوش سخن در شهر گنجه زندگی كرده و در همین شهر نیز فوت شده است.
ریشه نیاكان و اصالت این شاعر بزرگ به دیار تفرش پیوند خورده و اجداد وی زاده روستای طاد بوده اند كه در مقطعی از زمان به گنجه مهاجرت كرده اند.
12 تا 13 سند در كتب مختلف وجود دارد كه به تفرشی بودن نظامی اشاره كرده و از مهمترین دلایل آن، وجود شعر معروف خود نظامی است است كه بر مبنای این مصرع «به تفرش دهی هست، «تا» نام او كه نظامی از آنجا شد نامجو» می توان رد پای اصالت شاعر ایرانی را در روستای طاد به اثبات رساند.
قبرستان قدیمی طاد مملو از سنگ قبرهای قدیمی است كه بر سینه بسیاری از آن ها عنوان فامیلی نظامی حك شده و این سند مهم نشانگر آن است كه اجداد حكیم گنجوی در این دیار مصفا در قلب استان مركزی زیست داشته اند.
در اشعار سایر شاعران نیز به تفرشی بودن نظامی اشاره شده است كه این خود بیانگر تفرشی بودن این شاعر است.
نام این روستا در گذشته «تا» بوده و در سال های گذشته به «طاد» تغییر نام یافته است.
روستای طاد در فاصله 500 متری شهر تفرش قرار دارد و قدمت آن به دوران پس از اسلام می رسد و این روستا درسال 87 با شماره ثبت 25 هزار به عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده .
همه عالم تنست و ایران دل
نیست گوینده زین قیاس خجل
چونکه ایران دل زمین باشد
دل ز تن به بود یقین باشد
زان ولایت که مهتران دارند
بهترین جای بهتران دارند
آثار نظامی گنجوی
خمسه یا پنج گنج
_w4n2.jpg)
خمسه یا پنج گنج نظمی مهمترین اثر اوست که در 5 منظومه شعری تشکیل شده است. خمسه را می‌توان به عنوان یکی از مهمترین آثار ادبیات غنایی ایران در نظر گرفت، پس از نظامی بسیاری از شاعران به تقلید او سراغ ادبیات غنایی رفتند. شعر غنایی در سه دسته قالب کوتاه ( شامل رباعی و دوبیتی)، قالب متوسط (قطعه و غزل) و بلند ( مثنوی و قصیده) جلوه می‌یابد. نظامی در خمسه از هر سه قالب بهره برده است. اولین اثر غنایی ایرانی را می‌توان مجموعه ویس و رامین فخر الدین اسعد گرگانی نامید. منظومه لیلی و مجنون و خسرو و شیرن نظامی با الهام از این اثر سترگ سروده شده است.
خمسه نظامی شامل 29000 هزار بیت است و نظامی سرودن آن را از سال 570 تا اواخر عمرش ادامه داده است.
مخزن الاسرار
نخستین منظومه از خمسه، مخزن الاسرار نام دارد که به ملک فخرالدین بهرامشاه والی آذربایجان تقدیم شده است، این اثر در زمره ادبیات تعلیمی قرار می‌گیرد و نظامی در آن تلاش می‌کند تا با دعوت مردم به خداشناسی، تهذیب نفس و خودشناسی، راه رستگاری و زندگی مومنانه را به آن‌ها نشان دهد. این اثر شامل 60 بخش ( 40 داستان و 20 مقاله) و 2260 بیت است و آن را در قالب بحر سریع نوشته‌اند.
خسرو و شیرین
_hw3h.jpg)
خسرو و شیرین دومین اثر از خمسه نظامی در سال 576 هجری و در حدود 6200 نوشته شده است. این منظومه داستان عشق خسرو پرویز، شهریار قدرتمند ایرانی و شاهزاده‌ای از ارمنستان به نام شیرین است. منظومه با تعریف عشق از دیدگان نظامی و تولد خسروپرویز شروع می‌شود و به عشق میان این دو می‌پردازد. ماجرای خسرو و شیرین در کتاب شاهنامه نیز وجود دارد هر چند در آنجا بیشتر ماهیتی حماسی و تاریخی دارد تا عاشقانه.
نظامی برای سرودن این داستان عاشقانه ایرانی 16 سال از عمرش را صرف نموده است.
لیلی و مجنون
لیلی و مجنون سومین اثر از خمسه نظامی گنجوی در سال 584 و به درخواست فرمانروای شروانشاهی نوشته شده است، این مثنوی بیش 4700 بیت دارد ، لیلی و مجنون یکی از داسشتان‌های فولکلور یا عامه پسند عربی به شمار می‌رود. برخی پژوهخشگران معتقدند که نظامی تمایلی برای به نظم در آوردن این اثر نداشته و مجبور شده تا به درخواست پادشاه جواب مثبت بدهد. در مقایسه با خسرو و شیرین، این مجموعه در کمتر از یک سال به پایان رسید و در قالبی به نام مثنوی جدید سروده شد. در مقایسه با خسرو و شیرین که داستان عشقی پاک و محترمانه میان دو شاهزاده است در لیلی و مجنون، دو جوان بادیه نشین نابالغ به یک‌دیگر دل می‌بندد و نهایتا کار به جنگ میان دو قبیله می‌‌رسد. برخی می‌گویند که نظامی با خسرو و شیرین و لیلی و مجنون دست به مقایسه دو جامعه و فرهنگ ایرانی و عربی زده است. عناصر خشونت‌آمیز در لیلی و مجنون نظامی بسیار زیاد است. حال آن‌که در خسرو و شیرین، چنین وضعیتی وجود ندارد.
هفت پیکر
هفت پیکر نظامی گنجوی به عنوان چهارمین اثر از پنج گنج در 5136 بیت نوشته شده است. به این اثر نام بهرام نامه یا هفت گنبد را نیز داده اند. در هفت پیکر، ادبیات غنایی و حماسی با یک‌دیگر در هم آمیخته می‌شوند. داستان به سرگذشت افسانه‌ای پادشاهع افسانه‌ای ایران، بهرام گور اشاره می‌کند. هفت پیکر معانی مختلفی دارد و از آن به هفت اقلیم پادشاهی که تحت حاکمیت بهرام است اشاره می‌شود. این هفت داستان، ماهیتی نمادین دارند و به گنبد سیاه، زرد، سبز، سرخ، پیروزه‌ای، صندلی و سپید تقسیم می‌شوند که به ترتیب به شاهدخت‌های هند، روم، خوارزم، سقلاب، مغرب، چین و عجم اشاره می‌کنند. این شاهدخت‌ها هفت همسر بهرام هستند.
اسکندر نامه
قسمت پایانی پنج گنج، اسکندرنامه نام دارد که در بیش از 10 هزار بیت سروده شده است. نظامی به این اثر خود علاقه بیشتری دارد و بیش از بقیه آثارش آن را سازگار با احوالات خود می‌داند. نظامی برای خلق این اثر به منابع مختلفی متوسل شده که در آن به اسکندر اشاره‌ای کرده‌اند. اسکندرنامه به دو بخش شرف نامه و اقبال نامه تقسیم می‌شود.
نظامی گنجوی علاوه بر خمسه، غزل‌ها و قصیده‌ها و رباعی‌های پراکنده‌ای نیز داشته است که در کتابی به نام دیوان قصاید و غزلیات نظامی گنجوی جمع‌آوری شده‌اند.
تاثیر نظامی گنجوی بر ادبیات ایران و جهان
بخش قابل توجهی از ادبیات منظوم ایرانی تقلیدی از سبک نظامی به شمار می‌آید. امیر خسرو دهلوی، خاقانی، عبد الرحمن جامی و هلالی جغتایی مهمترین تاثیر پذیرفتگان از نظامی گنجوی به شمار می‌آیند. اما تاثیر اشعار او فراتر از تاثیر بر فرهنگ و ادبیات فارسی، کردی و زبان پشتون است. در حال حاضر از لیلی و مجنون او ترجمه‌هایی به زبان‌‌های روسی، انگلیسی، ارمنی، آلمانی و فرانسوی وجود دارد. لاوه بر این رستم علی اف تمامی خمسه نظامی را به زبان روسی ترجمه کرده است.
به گفته منتقدین ادبی، بسیاری از شاعران ترک از نظامی گنجوی برای خلق آثار ادبی خود، الهام گرفته‌اند و با تقلید از منظومه لیلی و مجنون، مثنوی‌های گوناگونی را سروده اند. یکی از این شاعران محمد فضولی نام دارد.
با توجه به اهمیت کارهای نظامی اندیشمندان و نویسندگان ایرانی بسیاری سعی در تصحیح و انتشار آثار او داشته‌اند که در این بین می‌توان به نام‌های وحید دستگردی، بهروز ثروتیان، برات زنجانی و تقی پورنامداران اشاره کرد.
( جعل هویت نظامی توسط جمهوری آذربایجان )
یکی از پژوهشگران جمهوری آذربایجان بیتی را به نظامی منسوب کرد که از دید فنی (قافیه) نادرست است (گرگ با ترک قافیه نمی‌شود و ایراد ادبی دارد) و در هیچ نسخهٔ خطی وجود ندارد. همچنین در ادبیات پارسی و فرهنگ ایرانی همواره گرگ جانوری خونخوار و دَدمنش به‌شمار آمده‌است. بیت جعلی مورد نظر (که بدون هیچ بیت پیشین و پسین جعل شده‌است) چنین است .
پدر بر پدر، مر مرا ترک بودبه فرزانگی هر یکی گرگ بود 😂
نظامی در ابیات راستینش نیز گرگ را حیوانی نادان و وحشی معرفی می‌کند و آن را کمتر از شیر و روبه می‌داند:
ز آن بر گرگ روبه راست شاهیکه روبه دام بیند گرگ ماهی
با وجود اینکه تمامی آثار نظامی گنجوی فارسی است ، قوم گرایان پان‌ترکیست دیوان یک شاعر دیگر به نامنظامی قونوی (از دوران حکومت عثمانی) را به نظامی گنجوی منسوب می‌کنند
جمهوری آذربایجان سالیانی هست که در رابطه با تحریف نظامی گنجوی ادعاهای غیرعلمی مطرح می‌کند. جمهوری آذربایجان با نصب مجسمه او در میدان‌های مختلف جهان، آن را شاعر آذربایجانی و غیرایرانی معرفی کند. پائولا اورساتی (Paola Orsatti)، استاد زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه ساپینتزای شهر رُم، نصب مجسمه نظامی در رم را یک تحریف تاریخی می‌داند: «اما پرده‌برداری از مجسمه‌ای از نظامی گنجوی در شهر رُم با عنوان «شاعر آذربایجانی» باید ما را به خود بیاورد تا در برابر چنین تحریف‌هایی واکنش نشان دهیم». و همچنین استاد ایوان میخالویچ استبلین-کامنسکی، و رئیس بخش شرق‌شناسی دانشگاه سینت پترزبورگ در رابطه با مجسمه نظامی در یکی از میدان‌های آن شهر و تحریف تاریخ می‌گوید:"برای نمونه ادعا آن‌ها یک مجسمه در میدان کمنوستورسک نصب کردند و او را "شاعر بزرگ آذربایجانی" نامیدند. در حالیکه نظامی گنجوی حتی ترکی صحبت نمی‌کرد. آن‌ها می‌گویند چون در سرزمین امروزی به نام جمهوری آذربایجان زندگی می‌کرد. اما نظامی تمامی آثارش به فارسی است ، همچنین در سال ۲۰۱۲ کتابی به نام «دربارهٔ سیاسی‌سازی شاعر ایرانی نظامی گنجوی در دوران نوین»، نوشته سیاوش لرنژاد و علی دوست‌زاده که اکتبر ۲۰۱۲ (مهرماه ۱۳۹۱)به زبان انگلیسی منتشر شده‌است به بررسی این اقدام‌ها و تحریف‌ها و بدخوانی‌ها و برداشت‌های اشتباه و غرض‌آلوده از سروده‌های نظامی به دست دانشمندان شوروی و «ناسیونالیست» های جمهوری آذربایجان و پان‌ترکان می‌پردازد.
آرامگاه جناب نظامی گنجوی
مقبره نظامی گنجوی شاعر بزرگ فارسی‌زبان در شهر گنجه قرار دارد.
مقبره‌ی امروزی «نظامی گنجوی» در سال ۱۹۴۷ و در مکان مقبره‌ای مخروبه‌ی وی بنا شد. بنای اولیه‌ی مقبره‌ی نظامی گنجوی شاهد جنگ دو کشور ایران و روسیه نیز بوده است. ارتش روسیه به فرماندهی ایوان پاسکوویچ معروف توانست قوای ایرانی را در این منطقه شکست دهد. آرامگاه نظامی تقریبا ۱۴ سال بعد تخریب شد تا اینکه میرزا آدیگوزل - خان منطقه قره‌باغ- دوباره آن را از نو ساخت.
بنای فعالی که در سال ۱۹۹۱ ساخته شده، ساختمانی مرتفع و استوانه‌ای شکل است که با فضای سبز و باغ های گل اطرافش را محصور کرده‌اند.
درود میفرستیم بر روح بلند این گل بوستان شعر و ادب پارسی 🌹
