اِصفَهان شهری تاریخی در مرکز ایران است. این شهر مرکز استان اصفهان و نیز شهرستان اصفهان است. سومین شهر بزرگ ایران، سومین شهر پرجمعیت ایران پس از تهران و مشهد و همچنین یکصد و شصت و پنجمین شهر پرجمعیت جهان و نهمین شهر پرجمعیت باختر آسیا به‌شمار می‌رود. کلانشهر اصفهان نیز چهاردهمین کلانشهر پرجمعیت خاورمیانه است. این شهر در بین سالهای ۱۰۵۰ تا ۱۷۲۲ میلادی به ویژه در سدهٔ شانزدهم میلادی در هنگام پادشاهی صفویان پایتخت ایران شد و رونق فراوانی گرفت. بناهای تاریخی متعددی در شهر وجود دارد که شماری از آنها به عنوان میراث تاریخی در یونسکو به ثبت رسیده‌اند. این شهر به داشتن معماری زیبای ایرانی، پلهای سرپوشیده، مسجدها و مناره‌های منحصربه‌فردش نام‌آور است. این امر سبب شده تا در فرهنگ عامه، اصفهان نصف جهان، لقب بگیرد. این شهر در آذر ۱۳۹۴ (دسامبر ۲۰۱۵) به همراه رشت به عنوان نخستین شهرهای ایران، به شبکه شهرهای خلاق جهان زیر نظر یونسکو پیوست. براساس استانداردهای یونسکو، شهر خلاق، شهری است که از نوآوری و توانمندی‌های شهروندان در توسعه پایدار شهری بهره می‌برد. میدان نقش جهان نمونه برجسته‌ای از معماری صفوی است. این شهر دارای پانزده منطقه شهری است. از جمله دیگر آثار تاریخی اصفهان از منارجنبان، سی و سه پل، پل خواجو، کاخ چهل ستون، عمارت عالی قاپو، مسجد شیخ لطف‌الله و بسیاری از اماکن تاریخی دیگر می‌توان نام برد.
از صنایع فعال در اصفهان می‌توان به شرکت‌های بزرگ هواپیماسازی ایران، فولاد مبارکه، پالایشگاه نفت اصفهان و ذوب‌آهن اصفهان اشاره کرد. صنعت طلا در اصفهان بیشترین کارگاه و بزرگترین کارخانه‌های طلای ایران را در خود جای داده‌است. صنایع دستی متعدد اصفهان نیز از دیرباز یکی از پایه‌های اقتصاد اصفهان است.
گابا ، گابیه ، گابیان ، گبی ، گی ، جی ، اسپادانا ، سپهان ، اسپهان ، سپاهان ، اصفاهان ، صفاهان ، اصفهان ، اصبهان از نامهای کهن اصفهان هستند. دیاکونوف در تاریخ ماد می‌نویسد: مرکز پارتاکنا شهر گابای یعنی جِی امروز بود که همان گابی و گابه پارت‌ها و گِی زمان ساسانیان است. پس از فتح توسط اعراب مسلمان و چون در نوشتار عربی فصیح حرف «پ» وجود نداشته به مرور زمان واژه اسپهان به صورت «اصفهان» تلفظ گردید. از دوره ساسانیان به بعد نام اصفهان که تصحیف و تحریفی از اسپهان(سپاهان، اسپدان، اسپدانه، اصبهان و اسبَه آن) بوده جایگزین حکومت نشین آن یعنی گابیانا و گِی شده است. بیشتر نویسندگان بر این باورند که چون این ناحیه پیش از اسلام، به‌ویژه در دوران ، مرکز گرد آمدن سپاه بود و سپاهیان مناطق جنوبی ایران، مانند فارس، خوزستان، سیستان و… در این ناحیه گرد آمده و به‌سوی محل نبرد حرکت می‌کردند، آنجا را اسپهان گفته، سپس معرب شده و به‌صورت اصفهان درآمده‌است. این شهر نامهای قدیمی تری هم دارد که با نام کنونی آن، هیچ‌گونه پیوندی ندارد، مانند: گابیان، گابیه، جی، گبی، گی، گابا.
در طول تاریخ به آسانی نمی‌توان رد شهر اصفهان را به‌طور پیوسته دنبال کرد، هر چند اصفهان در مرکز فلات ایران قرار داشت. به سبب آن که در دوران پیش از اسلام گرانیگاه شاهنشاهی‌های هخامنشی تا ساسانی، قلمرو غربی این شاهنشاهی‌ها و به خصوص میان‌رودان بود، این شهر در کانون توجه این دودمان‌ها قرار نداشت. در طول تاریخ تا دوران اسلامی می‌توان در محل فعلی شهر اصفهان ردپای شهرهای مختلفی تحت نامهای مختلف، محلهای مختلف و حتی مردمان متفاوتی را پیگیری نمود.
اصفهان به خاطر وجود زاینده رود و شرایط طبیعی مناسبی که داشت، احتمالاً از نیمهٔ دوم هزاره ۴ ق. م شاهد شکل‌گیری آبادی‌های بسیاری بوده‌است. سال شکل‌گیری شهر اصفهان با ابهام رو به رو است و اطلاع دقیقی از آن در دست نیست و بیشتر در افسانه‌ها و داستان‌ها به کیقباد اشاره شده‌است. طبق آنچه لاکهارت بیان داشته اصفهان تا قرن ۴ ه.ق / ۱۰ م با این عنوان امروزی و به این صورت وجود نداشته، در واقع جی شهر اصلی اصفهان بوده‌است. ماکسیم سیرو می‌گوید دهکده‌های قدیمی که در اصفهان موجود بوده الان زیر آبرفت‌های این شهر دفن شده‌است؛ با این حال طی بررسی‌هایی که انجام شده قسمت‌هایی از دیوارهای بناهای قدیمی این شهر نمایان شده‌است. در اواخر عصر ساسانیان هفت شهر نزدیک به هم در این ناحیه بوده‌است که عبارت بودند از جی، مهرین، شادریه، درام، قه، کهنه و جار.
بنای اصفهان را به طهمورث، سومین پادشاه از سلسله پیشدادیان نسبت داده‌اند. اصفهان در تاریخ قدیم با نامِ «گِی» در پارس علیا معرفی گردیده و در دورهٔ پس از اسلام به حالت عربی در می‌آید و میشود «جِی»، نام آن نیز از آن، تحت عنوان گابای یا تابای نیز نام برده شده‌است این شهر محلِ تقاطعِ راه‌های عمده و اقامتگاهِ سلطنتی پادشاهانِ هخامنشی نیز بوده‌است. استرابون جغرافیدان یونانی، از اصفهان به عنوان مرکز کشور ایران نام برده‌است.
زمانی که کوروش بزرگ بابِل را گرفت و یهودیان با ریشهٔ عربی عراق امروز را از اسارت نبوکدنصر شاه بابل نجات داد، شماری از یهودیان به فلسطین بازگشتند و شماری دیگر از آنها به اصفهان آمدند و در این منطقه که به دارالیهود یا یهودیه نامگذاری شد، اسکان یافتند. این منطقه در شمال غرب شهر جی یا گی بود که بعدها این دو منطقه به یکدیگر متصل شد و شهر اصفهان کنونی را ایجاد کرد. ابن فقیه همدانی تاریخدان ایرانی قرن دهم میلادی می‌نویسد: وقتی یهودیان از اورشلیم مهاجرت کردند و از نبوکدنصر فرار کردند، با خود مقداری از خاک و آب اورشلیم را بردند. آنها در هیچ جا ساکن نشدند بدون اینکه قبل از آن خاک و آب آن را مورد آزمایش قرار دهند. آنها اینکار را ادامه دادند تا به شهر اصفهان رسیدند. در آنجا استراحت کردند و خاک و آب آن را آزمایش کردند و آن را مشابه اورشلیم یافتند. وقتی آنجا ساکن شدند شروع به کاشتن در زمین کردند و فرزندان و نوادگان خود را به دنیا آوردند و امروزه نام این منطقه یهودیه است. این روایت توسط تاریخدانان دیگری نظیر موسس خورناتسی، الاصطخری، ابن حوقل، المقدسی، یاقوت حموی، ابوالفدا و ابن خلدون نیز عیناً تکرار شده‌است. یعقوبی جغرافیدان قرن سوم هجری درباره این دو شهر نوشته است: برای اصفهان دو شهر است که یکی از آن دو جى ، و به دیگری یهودیه گفته می شود ، و اهالی آن مردمی بهم آمیخته‌اند و عربشان اندک است و بیشتر اهالی آن عجم و از اشراف دهقانانند.
در دوران اشکانیان به دستور مهرداد ا اول یک پادگان نظامی احتیاطی برای آموزش و اعزام نیروی کمکی احداث گردید - بغیر از این پادگان نیز سه مرکز نظامی در مرو و گرگان و تیسفون نیز به‌وجود آمده بود. این مراکز دارای نیروی ثابت بوده و فقط سپاهان برای تعلیم و اعزامِ نیروی کمکی پیش‌بینی شده بود. اصفهان کنونی در قدیم گابای (جی) نام داشت و در آغاز مرکز قبیله پَرِتاکِن (که نام فریدن از آن به‌جا مانده) بوده‌است. به نظر می‌آید نام اسپهان (به معنی جایگاه ارتش) از روزگار ساسانیان به بعد جایگزین نام گی شده‌باشد. آن‌گونه که در سرگذشت‌نامه‌ها آمده، سواره‌نظام ساسانی به هنگام صلح در سبزه‌زارهای پیرامون اسپهان به‌ویژه در بخش غربی این شهر تا دامنه‌های کوه‌ها و سرچشمهٔ زاینده‌رود استقرار می‌یافت. اسپهان از آنجا که ولیعهد نشین ساسانیان بود امتیازی نسبت به شهرهای ایران آن زمان به‌دست‌آورد. در زمان ساسانیان گاه اسپهان و گاه ارمنستان ولیعهد نشین شاهنشاهی ایران بود ولی اسپهان این امتیاز دیگر را نیز داشت که نشیمن‌گاه و قلمرو نفوذ واسپوهران یا اعضای هفت خانواده بزرگ ایرانی صاحب نفوذ در پادشاهی نیز بود. هر چند در دوران اسلامی منطقه جغرافیایی اطراف شهر نام اَسپاهان که نام تقسیم‌بندی حکومتی زمان ساسانیان بوده‌است را حفظ کرده‌است. در هنگام حمله اسکندر مقدونی به ایران، این شهر مرکز گابیوها بوده‌است و از آن تحت عنوان گابای یا تابای نام برده شده‌است.
در سده‌های آغازین اسلامی، منابع اسلامی از دو شهر در مکان فعلی شهر اصفهان نام می‌برند؛ شهری به نام جَی در مکان فعلی محله جی و دیگری شهری در سه کیلومتری غرب جی با نام یهودیه که جمعیتی قابل توجه از یهودیان را در خود جای داده بود. نام جی بعدها به شهرستان تغییر پیدا کرد و از یهودیه با عنوان جهودستان نیز یاد شده‌است. عرب‌ها اسپهان را در سال ۲۳ هجری تصرف کردند و این شهر نیز مانند دیگر شهرهای ایران تا آغاز سدهٔ چهارم هجری زیر سلطهٔ اعراب قرار داشت. در زمان خلیفه منصور عباسی در دهکدهٔ خشینان (احمدآباد امروزی) کاخی بزرگ بنا شد و بارویی به گرد شهر اصفهان کشیده‌شد و خشینان به جویباره (یهودیه) پیوسته‌شد.
در سال ۳۱۹ ه.ق مردآویج زیاری با سپاهش از گیلان، اصفهان را آزاد کرد و این شهر را به پایتختی برگزید و جشن سده را با شکوه بسیار در این شهر برپا کرد. در سال ۳۲۷ قمری این شهر به دست رکن‌الدوله دیلمی افتاد که وی نیز اصفهان را پایتخت خود قرار داد. پس از آن شهر اصفهان پیشرفت پیشین خود را بازیافت و کانون گرد هم آمدن دانشوران و سرایندگان شد. به نظر دیوارهای قدیم شهر اصفهان در زمان سلطنت امیران آل بویه در قرن دهم میلادی قرن چهار هجری ساخته شدند.
در بهار ۴۴۲ هجری قمری طغرل سلجوقی اصفهان را پس از یک محاصره طولانی و ویرانگر گشود. البته شهر به زودی به تدبیر ابولفتح مظفر نیشابوری که از طرف طغرل به حکومت اصفهان منسوب شده بود، بازسازی شد، ۵۰۰٬۰۰۰ دینار خرج ساخت بناها شد و سه سال از مردم هیچ مالیاتی گرفته نشد. توسعهٔ سریع شهری، مردمی که در جریان درگیری‌ها گریخته بودند را دوباره به شهر کشاند، همچنین طغرل پایتخت حکومتش را از ری به اصفهان منتقل کرد. گسترش شهر در زمان آلب ارسلان نیز ادامه یافت، اما در دوران ملکشاه و وزیر باتدبیرش خواجه نظام الملک طوسی بود که شهر به اوج شکوهش رسید به‌طوری‌که جمعیت شهر دو برابر شد و بناهای بسیاری در آن ساخته شد.
ناصرخسرو قبادیانی در هشتم صفر سنه اربع و اربعین و اربعمائه (۴۴۴ هجری قمری)، دو سال پس از حملهٔ ویرانگر طغرل سلجوقی وارد اصفهان شد. در هنگام ورود وی به شهر، شهر دوباره ساخته شده و بهبودِ نسبی یافته بود. وی دربارهٔ اصفهان چنین می‌گوید: [اصفهان] شهری است بر هامون نهاده، آب و هوایی خوش دارد و هر جا که ده گز چاه فرو برند، آبی سرد و خوش بیرون آید و شهر دیواری حصین بلند دارد در شهر جویهای آب روان و بناهای نیکو و مرتفع و در میان شهر مسجد آدینه بزرگ نیکو و بارویِ شهر را گفتند سه فرسنگ و نیم است.
در سال ۱۰۰۶ هجری قمری شاه عباس صفوی پایتخت صفویه را از قزوین به اصفهان منتقل کرد. دوری از مرزها، کاهش دادن قدرت قزلباشان، بهبود تجارت و ترس شاه عباس از پیشگویی منجمانی که ماندنش را در قزوین برای جانش خطرناک دانسته بودند از دیگر دلایل ذکر شده برای این انتقال است. گزیدن اصفهان به عنوان پایتخت توسط شاه عباس، نتایج مثبتی برای این شهر به بار آورد، مسجدها، آب‌انبارها و کاروانسراهای بسیاری در شهر ساخته شد، به ابتکار شیخ بهایی شبکه‌های کامل ارتباطی و آبیاری پدید آمد و با بنیان نهادن شهر بازرگانی نجف آباد در چند کیلومتری غرب اصفهان برای تهیه آذوقه شهر، زیربنای زراعی استواری برای پایتخت جدید پدید آمد.
اصفهان در روزگار شاه عباس اول تا مرگ شاه عباس دوم برتر از همهٔ شهرهای خاورزمین بوده‌است. در آن روزگار، با افزوده شدن کوی‌های (:محلات) چهارگانهٔ (عباس‌آباد، جلفا، گبرآباد و اسپهان) نمای پایتخت صفوی از قسطنطنیه هم بزرگ‌تر بود. شهر اصفهان در روزگار اوج شکوه خود ۱۳۷ کاخ، ۱۶۲ مسجد، ۴۸ مدرسه، ۲۷۳ حمام و ۱۲ گورستان داشت، مسعود میرزا ظل‌السلطان (پسر ناصرالدین‌شاه قاجار) از سال ۱۲۸۸ حاکم اصفهان شد و در سالهای پس از آن حکومت ایالت‌های فارس، کردستان، لرستان و یزد نیز به او داده شد. او همواره مایل به داشتن نیروی نظامی شخصی بود. در اصفهان فوج‌های نظامی با لباس و اسلحهٔ ارتش اتریش تشکیل داد و برای تعلیم دادن آنها از آلمان معلمان نظامی به خدمت گرفت. ناصرالدین شاه که از خودسری‌های ظل‌السلطان در اصفهان بیم داشت، او را شبانه از تمام حکومت‌های خود عزل کرد و تنها شهر اصفهان را برایش باقی گذاشت. فرمانروایی سی و چهار ساله مسعود میرزا ظل‌السلطان بر اصفهان، با ویرانی بیش از ۵۰ اثر و بنای تاریخی و باغ ایرانی در این شهر همراه بود. یکی از جهانگردان اروپایی در آن زمان نوشته‌است: «متأسفانه ظل‌السلطان از خیابان خوش‌منظره و فرح‌آور چهارباغ مانند سایر آثار باستانی چیزی باقی نگذاشته، جدول‌های سنگی را پرکرده و حواشی آنها را فروخته و نقاشی‌های تاق‌ها و دیوارها را هم محو کرده‌است. جای قصرها و عمارت‌های خالی صفوی را هم با ایجاد مزارع گرمک و خیار اشغال کرده‌است.»
لرد کرزن هم که در سالهای پایانی فرمانروایی قاجاریان به ایران آمده بود دربارهٔ این ویرانی‌ها چنین می‌نویسد: «مسجد و عمارت سلطنتی اصفهان را از بیخ و بن کندند. آن عمارت هفت‌دست و آیینه‌خانه و نمکدان با نقشه‌های عجیب و آیینه‌های بزرگ شفاف و حوض‌های یکپارچه که از سنگ‌های مرمر صاف شفاف تراشیده شده و سلاطین با مخارج گزاف بنا نهاده‌اند، تمام خراب و به جای آنها جز تپه‌خاکی غم‌انگیز و ملالت‌خیز باقی نمانده‌است».
در آن دوره به دلیل رشد صنعت سازی و ساختن کارخانه های صنایع پارچه اصفهان به منچستر ایران شهرت یافت. از دوره پیش از اسلام، چیزی به جز بقایای آتشکدهای در کوه آتشگاه، اکتشافات اندکی در تپه اشرف و همچنین پل شهرستان (متعلق به دوران ساسانیان) بجا نمانده‌است که از میان آن سه، تنها بنای برپا و برجا پل شهرستان است. بیشتر آثار تاریخی بجا مانده مربوط به دورهٔ اسلامی است. آثاری از تمامی دوره‌های تاریخی پس از اسلام بجا مانده‌است اما به ویژه آثار دو دوره باشکوه از تاریخ اصفهان یعنی دورهٔ سلجوقی و دورهٔ صفوی برجستگی ویژه‌ای دارد، که هر کدام دارای ویژگی‌ها و سبک معماری یگانه خود است.
معماری سلجوقیان — که به ویژه در مسجد جامع نمود می‌یابد — ساده و بی‌پیرایه اما با ظرافت فراوان است. از ویژگی‌های دیگر معماری این دوره سکوت و درونگرایی به دور از هر گونه جلوه‌گری آن است. به جای آنکه بیننده تحت تأثیر آنی قرار گیرد، آرام آرام زیبائی و عظمت اسرارآمیز آن را در جای خود احساس می‌کند، برخلاف معماری و هنر دوره صفوی که توجه به جلوه‌های رنگ و نور و چشمگیری و درخشندگی از ویژگی‌های آن است. آرامگاه ملکشاه و سلطان سنجر و خواجه نظام الملک از آثار تاریخی این دوره در شهر اصفهان می‌باشد. یکی از قدیمیترین شهرهای اصفهان شهر گز در ۱۰ کیلومتری اصفهان است یکی از آثار مهم باقی‌مانده در این شهر، مسجد جامع شهر مربوط به دوره سلجوقیان است.
در سال ۱۰۰۰ هجری قمری به دستور شاه عباس اول پایتخت صفویان از قزوین به اصفهان انتقال یافت در این زمان جمعیت اصفهان به یک میلیون نفر رسید و به شدت از نظر مراکز تجاری و فرهنگی ترقی نمود. عصر صفوی، عصر کمال و شکوفایی نبوغ معماری و شهرسازی در ایران است. هنرمندان شهر جلفای آذربایجان اوج شکوه معماری ایران را در اصفهان به نمایش گذاشتند. زیباترین و با شکوه‌ترین آثار معماری ایرانی اسلامی در همین دوره، توسط معماران خلاق و هنرمندی چون محمدرضا و علی اکبر اصفهانی آفریده شد. اصفهان در مرکز امپراتوری صفوی قرار داشت و نسبت به قزوین به خراسان نزدیک تر بود. موقعیت جغرافیایی این شهر موجب افزایش سرعت عکس‌العمل شاه در مقابل تهدیدات ازبکان و عثمانیان بود. شاه عباس بدون ایجاد تغییرات عمده در بخش قدیمی شهر، بخش‌های جدیدی را به آن افزود. میدان نقش جهان، دولتخانه و خیابان چهارباغ در کنار بخش‌های قدیمی شهر ساخته شدند.
از ویژگی‌های مهم در شیوهٔ معماری این دوره، علاوه بر استحکام و زیبایی ساختار، درخشش بیان است. در آثار این دوره تابش رنگ و نور، و جذابیت سطوح و شکوه چشمگیر آنها، احساس زیبائی خیره‌کننده‌ای در بیننده ایجاد می‌کند و طنین رنگ‌ها و سطوح مکرر کاشی‌های درخشان به منظره‌ای شفاف، مجرد و روحانی تبدیل میشود. معماری این دوره از لحاظ وسعت و کارایی، بسیار متنوع است و در تمامی ابعادِ حیاتِ فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مردم حضوری زنده و پویا دارد. باشکوه‌ترین مساجد، عظیمترین میدانها، زیباترین پلها و خیابانها، بزرگترین بازارها، مدرسه ها، و کاروانسراها در این عصر ساخته شد؛ و همه در نوع خود در اوج کمال هنری، استحکام و کارایی و بعضی چنان باشکوه و زیبا و کامل که گاهی نمی‌توان باور کرد که انسانی ناچیز آن را پدیدآورده باشد.
آنچه که در گذر از عهد قدیم به عصر جدید رخ داده‌است، سبک شدن معماری است. مقایسه چهارتاقی نیاسر (دوره ساسانی) که گنبد بر پایه‌های ضخیم استوار شده‌است و مسجد جامع عباسی اصفهان، به خوبی گواه این است که به مرور زمان، معماران در پوشش دهانه‌ها به دنبال راه‌هایی برای سبک کردن حجم بودند. یکی از روش‌های سبک‌سازی دهانه‌های بزرگ و گنبدها، تبدیل مربع به دایره و استفاده از ترک است که نمونه‌ای از آن را می‌توان در گنبد خواجه نظام الملک مسجد جامع اصفهان (دوره سلجوقی) دید. ویژگی تکاملی معماری ایران در دوره معاصر تجرید است. معماری معاصر با حفظ ویژگی‌های بنیادی خود در جهت انتزاعی شدن پیش رفت. نظیر مقبره بوعلی سینا (۱۳۶۷ ه.ش) که نمونه تجرید شده گنبد قابوس بن وشمگیر (۳۷۵ ه.ش) است. تجرید در معماری معاصر را در معماری مساجد خارج از ایران هم شاهد هستیم.
در آفرینش فرم مسجد سالن اجلاس بین‌المللی اصفهان که نقطه عطفی در معماری نوین ایرانی-اسلامی خواهد بود، از گنبد به عنوان عنصر نمادین معماری ایرانی و اسلامی الهام گرفته شده‌است. به جهت قرارگیری این مسجد در مرکز همایش‌های بین‌المللی، طرح با فرم سالن اجلاس قرابت دارد. گنبد بر پایهٔ مربع شکل به روش تبدیل مربع به دایره و با استفاده از ترکهایی با الهام از نقوش اسلیمی و با رعایت اصل تجرید بنا شده‌است. در شکل‌گیری گنبدخانه، خلوص مکعب گنبدخانه حفظ شده‌است. مسجد در جهت قبله چرخیده و گنبدخانه با چهار ایوان که از عناصر معماری مناطق کویری بوده احاطه شده‌است.
مجسمه قنطورس با تن یک سرباز با کلاه قزلباشی حدفاصل پل چوبی و پل بزرگمهر وجود دارد. تندیس کاوه آهنگر بالای ایستگاه مترو میدان آزادی کار گذاشته شده. قبل از انقلاب ۵۷ مجسمه شاه عباس در میدان آزادی وجود داشت ین اثر هنری که ساخته دست هنرمند مطرح این عرصه ایرج محمدی است بزرگترین مجسمه برنزی پیش از انقلاب بود و تصویر شاه عباس روی اسب را تجسم ساخته بود و در میدان دروازه شیراز اصفهان نصب بود که پس از انقلاب برچیده و مدفون شد معاون درگذشته شهرداری اصفهان که مجسمه را دفن کرده بود گفته‌است تا زمانی که مجوز نصب مجسمه گرفته نشود، آدرسی از محل نگهداری مجسمه نخواهم داد. شهریور ۱۳۹۹ دبیر سمپوزیوم مجسمه‌سازی اصفهان گفت: با برگزاری سمپوزیوم مجسمه‌سازی ۱۱ اثر هنری به مجموعه مجسمه‌های سطح شهر اضافه میشود و دائم باقی می‌ماند. بقیه مجسمه‌ها مجسمه شامل شیخ بهایی، چوگان،چهارباغ، تندیس نماد معلم، سلمان فارسی،میدان امام خمینی، تندیس چوپان نی‌زن و غیره میشود.
اصفهان رتبه نخست جنگل‌سازی کشور است. این شهر به دلیل داشتن قوچ و میش اصفهان نیز که بومی منطقه اند در میان دوستداران طبیعت و محیط زیست شهره جهان است. آبدزدک اصفهان ۱۳۹۰ شناخته و معرفی شد. گاوهای بومی اصفهان سال ۱۳۹۹ منقرض شد. یک گونه از گل رز از ۱۸۳۲ به نام رز اصفهان نامگذاری شده‌است. دم جنبانک در اکثر کشتزارها و پارک‌ها دیده میشود. بقیه پرنده‌ها شامل غراب، قمری(پاختری)، توکا، زاغی، زاغچه، چلچله (پرستو)، کلاغ ابلق، و گنجشک خانگی و … می‌باشد. به دلیل نبود زاینده رود پرندگان از نوع گونه‌های مهاجر مثل مرغ ماهی خوار (از سیبری و غیره) امنیت غذایی ندارند. برج‌های طبقاتی کبوتر قدیم ساخته می‌شده‌است.
اصفهان در ۴۳۵ کیلومتری تهران و در جنوب این شهر قرار دارد. شهر اصفهان دارای طول جغرافیایی ۵۱ درجه و ۳۹دقیقه و ۴۰ ثانیه شرقی و عرض جغرافیایی ۳۲ درجه و ۳۸ دقیقه و ۳۰ ثانیه شمالی می‌باشد. محدوده شهری آن هم پانزده منطقه شهری تقسیم میشود و از غرب شهر (خیابان کهندژ) متصل به خمینی شهر، از جنوب متصل به فلاورجان، از سمت شمال به سمت شهر شاهین شهر و از شرق نیز به دشت سجزی منتهی میشود.
سطح شهر از سطح عمومی دریاها حدود ۱۵۷۰ متر ارتفاع دارد و در قسمت شمالی و شرقی به کویر محدود می‌گردد و در قسمت غربی و جنوبی نیز به سلسله کوه‌های زاگرس منتهی میشود. کوهستان کرکس در پنجاه کیلومتری شمال اصفهان و زردکوه بختیاری در جنوب غربی آن قرار دارد. وجود آبهایی همانند زاینده رود که از زاگری سرچشمه گرفته دلیل پیدایش این شهر می‌باشد. شهر اصفهان بر روی دشتی به نسبت هموار با شیبی در حدود ۲ درصد و به طرف شمال شرقی بنا گردیده‌است. در طی سده‌های گذشته نیز به سبب وجود آب فراوانتر و آلودگی کمتر در سمت جنوب غربی توسعه بیشتری یافته‌است.
این شهر در منطقه‌ای در دامنه کوه‌های زاگرس و در کنار زاینده‌رود قرار گرفته که از کوه‌های زاگرس ایران سرچشمه می‌گیرد و به باتلاق گاوخونی می‌ریزد و از مراکز گردشگری، فرهنگی و اقتصادی ایران محسوب میشود. زاینده‌رود بزرگترین رود فلات مرکزی ایران از کوه‌های زاگرس ایران واقع در استان چهارمحال و بختیاری سرچشمه گرفته و از میان اصفهان می‌گذرد. همچنین جنگل ناژوان از مناطق خوش آب و هوای حاشیه زاینده‌رود می‌باشد. از دیگر مناطق طبیعی قابل گشت و گذار اصفهان می‌توان به کوه کلاه قاضی و کوه صفه اشاره نمود. منطقه کلاه قاضی، یک پارک ملی است با نام پارک ملی کلاه قاضی که محل زیست جانوران زیادی مانند کل، پازن، بز، آهو و عقاب است.
شهر اصفهان به دلیل موقعیت جغرافیایی و توپوگرافی خاصی که دارد در اراضی پست قرار گرفته و از سه جهت (۲۷۰ درجه) در محاصرهٔ ارتفاعات بوده به گونه‌ای که در بیشتر اوقات سال (بالای ۵۵ درصد) جابه‌جایی هوا در این شهر اتفاق نمی‌افتد، این موضوع عامل مؤثری در تشدید آلودگی هوای شهر بویژه در نیمه دوم سال می‌باشد. میانگین سرعت باد غالب در شهر اصفهان بین ۸/۲ تا ۴/۳ متر بر ثانیه و جهت آن از سمت جنوبغربی است. فراوانی وقوع بادهای آرام در ماه‌های فروردین تا تیر ۵۰–۴۵ درصد و در ماه‌های آبان تا دی ۸۰–۷۰ درصد است و در بیشتر مواقع وزش باد در شهر اصفهان آرام است. این وضعیت باعث سکون هوا و ایجاد شرایط مناسب برای افزایش آلودگی هوا است. پدیدهٔ اینورژن در شهر اصفهان به لحاظ تعداد و شدت نیز از ویژگی توپوگرافی و اقلیمی تبعیت کرده به گونه‌ای که سالیانه بیش از ۲۶۰ روز این پدیده در شهر اصفهان حادث می شود که اوج آن در پاییز و اوایل زمستان است و شدت پدیده اینورژن به‌حدی است که بعضاً ارتفاع این لایه به زیر ۳۰۰ متر هم می‌رسد.
آب و هوای اصفهان به‌طور کلی معتدل و خشک است و مقدار بارش باران و برف به نسبت متوسطی دارد. حداکثر درجه حرارت در تابستان ۳۹ درجه سانتی‌گراد است که تابستانهایی گرم و خشک را می‌سازد. ود زمستان تا حداکثر ۱۸-درجه می‌رسد. تغییرات اقلیمی که در شهر اصفهان اتفاق افتاده باعث شده که اقلیم این شهر از خشک به فرا خشک تغییر پیدا کند. گروه تحقیقات هواشناسی کاربردی سازمان هواشناسی هر چندماه گزارش تحلیل خشکسالی اصفهان را منتشر می‌کند. خاک و هوای اصفهان از جمله شهرهایی است که از نظر اقلیمی شرایط کشت زیتون را دارد. به دلیل کم شدن ۱ متر در سال سطح آبخوان بالاترین نرخ فرونشست ایران را ناحیه رهنان به سمت خمینی شهر ۱۸٫۵ سانتی‌متر دارد. دوره صفوی پل های زاینده رود با نگه داشتن آب باعث پر آب شدن چاه های شهر میشدند. 3300 استخر کشاورزی در کل استان وجود دارد.
مدیریت نادرست حوزه آبریز، اصفهان را از قطب کشاورزی به منطقه بحران زده تبدیل کرده است. دولت هفتم و هشتم در زمان تکمیل نبودن تونل کوهرنگ سه یک سهم آب از اصفهان را به استان یزد، اختصاص دادند.تخصیص های بی حد و حساب دلیل خشک شدن تالاب گاو خونی شده است. کارشناسان سلامت 35 هزار سرطانی به دلیل خشک شدن گاو خونی را برای اصفهان پیش بینی کرده اند. در تابستان ۱۴۰۰ شرکت آبفا شهر ۴۰۰۰ لیتر کمبود آب داشت. به دلیل تداوم برداشت بی رویه حوزه آبریز زاینده رود ، کمتر از ۱۰ سال دیگر اصفهان قابل سکونت نخواهد بود. اصفهانیهای بومی بین بقیهٔ ایرانی‌ها در فرهنگ و اساطیر ایران به باهوشی و طنز و شوخی روحیه بازاری و فرزی شناخته شدند. خسرو انوشیروان از شاهان ایران در اردستان استان اصفهان متولد شده.
جمعیت اصفهان در سال ۱۳۸۵ خورشیدی بالغ بر ۲٬۵۸۳٬۶۰۹ نفر بوده که این رقم در سال ۱۳۹۰ خورشیدی به ۲٬۷۵۶٬۱۲۶ نفر و در سال ۱۳۹۵ خورشیدی به ۲٬۹۶۱٬۲۱۱ نفر رسیده‌است. اصفهان از دیرباز از مهم‌ترین مراکز شهرنشینی در فلات ایران به‌شمار می‌رفته‌است. در ۵ دی ۱۳۱۹ در زمان رضاشاه برای نخستین بار در ایران به سبک اروپایی در اصفهان از مردم سرشماری به عمل آمد و ۲۰۴٬۶۰۰ تن را ساکن شهر اصفهان گزارش کردند.
طی پژوهشی که به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۱۳۸۹ ش انجام شد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه‌گیری شد در شهر اصفهان به قرار زیر بود: مردم اصفهان به زبان فارسی با لهجه اصفهانی سخن می‌گویند از ویژگی‌های لهجه اصفهانی اضافه کردن حرفِ س به آخر واژگان می‌باشد که به جای واژهٔ است استفاده میشود. مهاجران به اصفهان دارای گویش‌های متفاوت هستند و ارامنه اصفهان نیز به زبان ارمنی سخن می‌گویند. مکالمات روزمره و رسمی شهر همگی به زبان فارسی است.
اسلام شیعه به عنوان بخش اصلی کیش مردمان این شهر است و علاوه بر آن، ارامنه، یهودیان و زرتشتیان و سایر اقلیتهای مذهبی نیز در شهر زندگی می‌کنند. جلفا که در جنوب اصفهان قرار گرفته منطقه‌ای است که بیشتر ارمنی‌نشین است و از منطقه‌های خوب شهر نیز قلمداد میشود. ورود مذهب تشیع به این شهر در طی چندین دوره زمانی صورت گرفته که مهم‌ترین آن عبارتنداز: هجرت ابن هلال ثقفی از کوفه به این شهر، اقامت و تبلیغ صاحب بن عباد وزیر آل بویه در این شهر، هجرت تبلیغی علامه حلی و شاگردانش به همراهی و حمایت محمد خدابنده اولجایتو پادشاه شیعه مغول، و در آخرین دوره در دوره صفویه و هجرت علمای جبل عامل به این شهر، بافت شیعی این شهر به نقطه تکامل رسید. در بین مسلمانان سنی معمولاً شهرت اصفهان به خاطر حدیث معروفی است که روایت می‌کند: «مسیح دجال توسط ۷۰۰۰۰ یهودی از شهر اصفهان همراهی میشود که شالهای پارسی پوشیده‌اند.»
امروزه یهودیان اصفهان از قدیمیترین اهالی این شهر می‌باشند که در گذشته در محله جویباره ساکن بوده‌اند ولی اکنون بیشترشان به خارج کشور مهاجرت کرده‌اند. اندک یهودیانِ باقی‌مانده هم بیشتر در خیابان فردوسی، آمادگاه و سید علیخان ساکن هستند. در اصفهان، ارامنه و دیگر شاخه‌های مسیحی، زرتشتیان، ورشوییان، بهاییان، بودایی، ربانیان (هندوهای تاجرپیشه) و یهودیان زندگی می‌کردند. اصفهان در جایگاه یک پایتخت و با شکوفایی سیاسی، اقتصادی و فرهنگی که در روند تاریخی خود داشت، همواره کانونِ نگرشِ اقلیتها بود.
سال ۱۳۹۷ یکم آذر به عنوان روز اصفهان و قوس آذر به عنوان نماد شهر انتخاب شد و هفته اول اردیبهشت؛ هفته فرهنگی اصفهان شد. مکتب موسیقی اصفهان جز بزرگترین مکاتب موسیقی ایران در تمام تاریخ بوده‌است. اصفهان از اواخر دوره قاجار تا به امروز یک شهر شناخته شده به آواز و موسیقی است و معماری اصفهان که به موسیقی منجمد معروف است بسیار فاخر است. در اصفهان ابداع کنندگان معماری از موسیقی الهام می‌گرفتند به اصفهان رو جلال الدین تاج اصفهانی و اصفهان از نصرالله معین یکی از آثار در آواز اصفهان است. نقاشی اصفهان یکی از دلایل باعث دادن لقب شهر خلاق و عضویت شبکه شهر خلاق می‌باشد. ۱۳۹۷ به دلیل دخالت اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی کنسرت اصفهان سالار عقیلی بی اجرای نوازنده‌های زن ادامه داده شد.
رادیو اصفهان و شبکه اصفهان کانال تلویزیونی و رادیویی سازمان صدا و سیما است. ایمنا و اصفهان زیبا متعلق به شهرداری اصفهان و اصفهان امروز و روزنامه سیمای شهر از روزنامه‌ها و مطبوعات شهر است. شرکت مخابرات اصفهان فراهم کننده خدمت اینترنت پهنای باند ثابت و وی دی اس ال و اینترنت فیبر نوری در شهر است. پوشش تلفن همراه نسل چهارم شبکه تلفن همراه و 3G وجود دارد.
جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان ۲۰ دوره در شهر برگزار شده‌است. حوزه هنری استان اصفهان وابسته به شهرداری یکی از شناخته شده‌ترین و فعال‌ترین ارگان‌های فرهنگی و هنری استان اصفهان است.
استان اصفهان، با دارا بودن ۱۷۸ کتابخانه نهادی، ۱۱۰ کتابخانه مشارکتی و ۴ کتابخانه مستقل، بیشترین تعداد کتابخانه را در سطح کشور به خود اختصاص داده‌است. در بخش مرجع کتابخانه مرکزی شهرداری حدود ۱۲ هزار جلد کتاب در قالب کتاب‌های فارسی و لاتین وجود دارد. بزرگترین آمفی تئاتر روباز کشور در پردیس هنر اصفهان افتتاح شد. در تالار فرشچیان خیابان توحید و تالار رودکی، هنرسرای خورشید، سالن کوثر، هنرستان هنرهای زیبا، تالار شهید آوینی دانشگاه اصفهان، سالن نگین سپاهان شهر، سالن شیخ بهایی و تماشاخانه ماه زیر نظر شهرداری برنامه‌های کنسرت موسیقی و تئاتر اجرا میشود. ارکستر ملی اصفهان از نوازندگان اصفهانی تشکیل شده است.
کلانشهر اصفهان با ۴۷۷۰۰ هکتار مساحت و حدود ۲ میلیون نفر جمعیت، دومین شهر مهاجرپذیر کشور در سال ۱۳۸۸ بعد از کلانشهر تهران بوده و توسعه فیزیکی و افقی این شهر و شهرهای مجاور آن در خلال ۳۰ سال اخیر به گونه‌ای بوده که هم‌اکنون محدوده قانونی و حریم شهرهای اصفهان، خمینی شهر، فلاورجان، شاهین‌شهر، لنجان و مبارکه در شعاع ۵۰ کیلومتری مرکز شهر اصفهان به یکدیگر متصل و موزاییک گردیده به طوری که محدوده ۵۰ کیلومتری مرکز شهر اصفهان که فقط نزدیک به ۸ درصد از مساحت کل استان را دارد ۷۸ درصد از فعالیت‌ها و جمعیت استان را داشته بیش از ۳/۵ میلیون نفر از جمعیت ۵ میلیونی استان اصفهان را در خود جای داده‌است. روند این تمرکزگرایی در استان از سالهای دهه ۳۰ شمسی آغاز گردیده و در دهه ۷۰ و ۸۰ شمسی به اوج خود رسیده‌است. گسترش ۳ برابری محدودهٔ شهر اصفهان، ایجاد شهرهای جدید شاهین‌شهر، فولادشهر و بهارستان، توسعهٔ صنعت با ایجاد واحدهای بزرگ صنعتی، ایجاد شهرکهای صنعتی، تمرکز مراکز آموزشی، پزشکی و خدماتی موجبات بارگذاری بسیار سنگین در این منطقه گردیده‌است. به دلیل محدودیت اراضی شهری در اختبار دولت در شهر اصفهان، حوزه‌های نظامی استان با ارائهٔ درخواست تغییر کاربری پادگان‌های نظامی مستقر در شهر اصفهان به مهم‌ترین عرضه‌کنندهٔ زمین شهری طی دو دهه گذشته در شهر اصفهان تبدیل شده‌اند. شورایعالی شهرسازی و معماری ایران طرح «مجموعهٔ شهری اصفهان» را در تاریخ ۱۳۹۲/۳/۲۰ به تصویب رساند. طرح مجموعهٔ شهری اصفهان شامل بخش‌هایی از شهرستانهای اصفهان، برخوار و میمه، نجف‌آباد، لنجان، مبارکه، فلاورجان و خمینی‌شهر بوده و دربرگیرنده ۳۶ شهر، ۱۲ بخش، ۳۳ دهستان و ۷۰۶ آبادی در مساحتی بالغ بر ۸۳۴۷ کیلومتر مربع است. ادارات و سازمانهای دولت خیابان ۲۲ بهمن شامل ستاد کل نهادهای مختلف مثل اداره ثبت احوال، و بقیه است.
شهر اصفهان به لحاظ حفظ بافت جمعیتی سنتی خود در اغلب نقاط شهر و نیز همکاری مداوم مردم با نهادهای انتظامی و امنیتی، در مقایسه با سایر کلان‌شهرهای ایران از ضریب امنیت نسبتاً بالایی برخودار است. همچنین، می‌توان گفت یکی از امن‌ترین شهرهای ایران است و وجود بیش از ۲۰ کلانتری انتظامی و ۳ ناحیه مقاومت متعلق به سپاه پاسداران و نیز مرکزیت اداره اطلاعات و سایر نهادهای امنیتی، بر روند حفظ و صیانت از شهر تأثیرگذار بوده‌است. ستاد خبری اصفهان زیر نظر وزارت اطلاعات می‌باشد.
۲۵ ایستگاه آتشنشانی در مناطق مختلف وجود دارد. دو پایگاه سازمان امنیت اطلاعات سپاه پاسداران در کلانشهر اصفهان ساخته شده‌است. زندان اصفهان در آینده به بیرون شهر منتقل میشود. از زندانیان در کارگاه‌های خارج زندان استفاده میشود. اصفهان یکی از مرکزهای اصلی و تأثیرگذار برای درمان بیماران در ایران محسوب میشود. حدود سی بیمارستان، بیست درمانگاه، ده‌ها انجمن و نهاد پزشکی و بهداشتی، بیش از ۱۴۷ آزمایشگاه، ۲۵۴ داروخانه، ۸۷ مرکز پرتونگاری و ۲۰۸ مرکز توانبخشی در این شهر فعالیت دارند. با توجه به عزم مدیران شهری در حوزه گردشگری، بخش خصوصی در زمینه گردشگری سلامت پا به عرصه گذاشت و فعالیت خود را تحت عنوان شهرک سلامت در این شهر آغاز کرد. این مجموعه توانایی گردهمایی پزشکان داخلی و خارجی و همچنین جذب بیماران از سراسر دنیا را داراست. اولین بار در ایران می‌باشد که یک شهر شهرک سلامت ساخته شده دارد.ستاد جمعیت حلال احمر استان در شهر است. دو مرکز انتقال خون وجود درشهر دارد.
در ۱۳۹۴ با قطع آب زاینده رود تقریباً ۱۵ درصد مردم دچار افسردگی شدند. تقریباً تمام صنایع بزرگ و مهم استان نظیر ذوب آهن، فولاد مبارکه، پالایشگاه، پتروشیمی، نیروگاه‌های شهید منتظری و اسلام‌آباد (اصفهان)، سیمان سپاهان، سیمان اصفهان، صنایع نظامی و … در حومه شهر و حداکثر در محدوده شعاع ۵۰ کیلومتری شهر اصفهان واقع شده‌اند. افزون بر این بیش از ۵۰ درصد شهرکهای صنعتی و ۶۰ درصد صنایع استان در حومه کلانشهر اصفهان و در محدوده شعاع ۵۰ کیلومتری این شهر مستقر می‌باشند که سهم آلاینده‌های صنعتی شهر را عهده‌دار هستند و اصفهان به علت وجود این صنایع آلاینده به پایتخت ام اس جهان شناخته میشود. پژوهشکده زیست‌فناوری رویان در اصفهان واقع شده‌است.
تا خرداد ۱۳۹۹ ۶۵ درصد جمعیت استان اصفهان بیمه تأمین اجتماعی داشتند مرکز باروری و ناباروری اصفهان در سال ۱۳۷۲بمنظور درمان نازایی زنان و ناباروری مردان تأسیس شد. یکی از قدیمیترین بیمارستانهای اصفهان بیمارستان عیسی بن مریم است. ۳۳ بیمارستان عمومی و تخصصی مالکیت دولتی و خصوصی شامل زایشگاه و روانپزشکی در شهر اصفهان وجود دارد. بهزیستی مرکز اورژانس اجتماهی هم دارد.
تا ۱۳۹۸ اصفهان دارای سه هزار و هفتصد هکتار (۳۷ میلیون متر مربع) فضای سبز شهری بود که با داشتن سرانه فضای سبز ۲۴ متر مربع بالاترین رتبه را در سطح کلان‌شهرهای ایران دارد. همچنین مقدار این سرانه تا سال ۱۳۹۵ به ۳۲ متر مربع خواهد رسید که با توجه به آلاینده‌های زیست‌محیطی اصفهان این سرانه باید به ۴۰ متر مربع افزایش پیدا کند. بوستانهای کنارهٔ زاینده رود که به بوستانهای ساحلی نیز مشهور هستند از مهم‌ترین فضاهای سبزِ اصفهان می‌باشند. زیباترین و منحصر بفردترین فضای سبز اصفهان بوستان جنگلی ناژوان است که در غرب اصفهان و در کنار زاینده رود قرار دارد. نام برخی از بوستانهای ساحلی و غیر ساحلی چنین است:
بوستانهای ساحلی: پارک پردیس هنر، ناژوان، سعدی، زاینده رود، کودک، ملت، آیینه خانه، آبشار، مشتاق و باغ گلها.
بوستانهای غیر ساحلی: قلمستان، نقش جهان، استقلال، باغ فدک و باغ غدیر و پارک امام رضا.
تا مهر ۱۳۹۹ نصف فضای سبز با استفاده از آب اصلاح‌شدههای خاکستری (پساب) آبیاری می‌شد. کوه صفه نام کوهی است از سلسله جبال زاگرس در منتهی‌الیهِ جنوبِ جغرافیاییِ اصفهان که از شمال به جاده کمربندی، از غرب به کوه‌های تخت رستم و دره خان، از شرق به شهرک‌ها و مجتمع‌های مسکونی و از جنوب به اراضی باز و خط آهن محدود می‌گردد. این کوه از دیرباز محل کوهنوردی اصفهانی‌ها بوده‌است. پس از انقلاب شهرداری اصفهان برای آبادانی این منطقه تلاش فراوان نمود. در دورهٔ سلجوقی فرقهٔ اسماعیلیه قلعه‌های محکمی در این کوه‌ها ساختند که آثاری از آن هم‌اکنون باقی است. ۱۴۰۰ باغ وحش به حفاظتگاه و نقاهتگاه حیوان تغییر کرد.
۹ سینمای شهر شامل پردیس سینمایی چهارباغ، پردیس سینمایی ساحل اصفهان، پردیس سینمایی سیتی سنتر اصفهان، سینما بهمن خوراسگان، سینما سپاهان، سینما سوره، سینما فرهنگیان اصفهان، سینما فلسطین (اصفهان) و سینما قدس (اصفهان) هستند. سینما در اصفهانِ قدیم تفریح کارگران بود در حالی که مردمان دینی سینما را عمدتاً مکانی نجس و سینما رفتن را فعلی حرام می‌پنداشتند، به دلیل انقلاب سال ۱۳۵۷ بسیاری از سینماهای اصفهان در آتش سوختند. فیلم‌سازان بزرگی همچون انیس واردا و پازولینی صحنه‌هایی از فیلم‌های خود را در اصفهان فیلم‌برداری کرده‌اند. سینما ایران یکی از قدیمیترین سینماهای شهر بود. بقیهٔ سینماهای اصفهان قدیم شامل سینما مولن‌روژ، سینما ۲۲ بهمن، سینما پارس و سینما مهر بودند.
ورزش باستانی در فهرست میراث معنوی یونسکو از سوی ایران به ثبت رسیده‌است و فدراسیون ورزش زورخانه ای و کشتی پهلوانی کشور، شهر اصفهان را به عنوان پایتخت فرهنگی این رشته ورزشی برگزید است. چوگان یک ورزش شهر است.
اصفهان دارای چند تیم معروف فوتبال، بسکتبال، ورزش‌های آبی و فوتسال شامل ایراندخت، سوان ارامنه، سپاهان، تیم ذوب آهن، آپادانا، اسپادان است. ورزشگاه نقش جهان دومین ورزشگاه بزرگ ایران است. شهریور ۱۳۹۹ مدیر کل ورزش و جوانان استان اصفهان گفت در ورزش اصفهان بیش از نیمی از فعالیت‌ها توسط بانوان انجام میشود؛ محل اعتبارات ورزش بانوان استان اصفهان به‌طور ویژه دیده شده‌است و ردیف اعتباری مشخص شده سال ۱۳۹۹ تماماً برای بانوان هزینه خواهد شد. تیم بانوان باشگاه والیبال گیتی‌پسند اصفهان در لیگ والیبال زنان ایران رقابت می‌کند. تیم زنان باشگاه والیبال ذوب‌آهن قهرمان لیگ حرفه ای ایران در ۱۳۹۷ است.
باشگاه والیبال سپاهان اصفهان در لیگ برتر والیبال ایران ۱۳۹۸ شرکت کرد و در فوتبال مسابقات لیگ‌های برتر و دسته اول فوتبال استان اصفهان در سال ۱۳۹۸ برگزار شد. در هندبال باشگاه هندبال سپاهان اصفهان دارای تیم زنان و مردان است. استان حدود ۳۰۰ هزار ورزشکار ساماندهی شده در رشته‌های مختلف و ۲۲۰ بدمینتون‌بازدارد. تا سال۱۳۹۸ ۳۲ بانوی اتومبیلران در استان اصفهان فعالیت دارند. اصفهان جزو قدرتهای وزنه‌برداری ایران است. تیم باشگاه اریس اصفهان قهرمان لیگ ۹۷ شنا ایران شد. باشگاه فوتبال پلی‌اکریل اصفهان سابق فعال بود، خانه ژیمناستیک نیز فعال است. دهکده المپیک (300 هکتار)در حال توسعه است، استخر اندازه المپیک وجود ندارد. خرداد 1400 ورزشگاه آیلین ملکیان (مادر و کودک) باز شد. سایت های تیراندازی با کمان : سایت پارک آبشار شهرداری، ورزشگاه آزادی خوراسگان، ورزشگاه کوثر است. مسابقات ورزش الکترونیک برگزار میشود. سرانه فضای ورزشی استاندارد اصفهان بدون احتساب زمین‌های گلف و سوارکاری و پیست موتورسواری 0.36 مترمربع است. مرکز پژوهشهای ورزشی شهرداری اصفهان ساخته شده است. جشنواره ملی ورزشی زاینده‌رود در اصفهان برگزار میشود. مجموعه 22 بهمن میزبان المپیاد ورزش ارتشیان بوده است. حدود 20 نوع ورزش جزو رشته های اولویت دار اداره کل ورزش استان شامل: بوکس، ، قایقرانی ، تکواندو ،سنگنوردی ،دوچرخه سواری جاده، تنیس، یخ نوردی.
محله‌ها: جروکان، عاشق آباد، مارنان، چرخاب، خواجو، تل واژگون، قلعه تبرک، شهشهان، دستگرده (فروغی)، پاچنار، بید آباد، علی قلی آقا، شیْش، در کوشک، محله نو، جوزدان، الیادران، چهارسوق شیرازی‌ها، لنبان، ناژوان، زهران، جاوان، آفاران، برزان، ولدان، خوراسگان، کوله پارچه، تخت فولاد، هزارجریب، ابر، بوزان، کنگاز، سیچان، دستگرد خیار، قائمیه، ماربین، گورتان، شیخ یوسف، طوقچی، جویباره، جلفا، جی، هفتون، دردشت، رهنان، کارلادان، کنگاز، گارماسه، نصرآباد، محله مرداویج، لادان، مفت آباد، لمجیر، جوی آباد (قدیم)، دارک، حصه، زینبیه (اصفهان)، احمدآباد، محله دهنو، ملک شهر، مارچین، حسین‌آباد، هفتون، عباس‌آباد، در کوشک، سرلت، علی‌قلی‌آقا، بیدآباد، کوجان، گرکان، اندوان، کساره، تل باسکون، پل بلند، ملک شهر، خانه اصفهان، قلمستان، فردوان، پرتمان، احمدآباد، سروش، پایین دروازه، جاده گودالی، پوزوه، کردآباد، پل شهرستان، فینارت، ردون، شش راه، قهجاورستان، جاوان بالا، جاوان پایین، دهچی، الیادران، شمس‌آباد، نصرآباد، آتشگاه، بابوکان، دهنو، پاقلعه، لمجیر، جوب شاه، کُهَنستان، شاهزید.
به علت وجود بافت قدیمی و معماری زیبای شهر اصفهان، خانه‌های قدیمی بسیاری در این شهر وجود دارد. برخی از این خانه‌ها امروزه توسط میراث فرهنگی بازسازی شده و به صورت موزه درآمده‌است. همچنین برخی از این سراهای قدیمی با تغییر کاربری در حال استفاده می‌باشد. تالار تیموری (موزه تاریخ ملی) به عنوان موزه تاریخ ملی، توحیدخانه به عنوان دانشکده معماری دانشگاه هنر اصفهان و عمارت رکیب خانه به عنوان موزه هنرهای معاصر اصفهان مورد استفاده و بهره‌برداری است. خانه‌های: حاج رسولی‌ها، شیخ الاسلام، خانه مشروطه، حاج مصورالملکی، یداللهی، عاصمی اصفهانی، قدسی، خانه نیلفروشان، مجتهدزاده، حقیقی، داوید (داود)، سوکیاس، مارتا پیترز، پطروس، سرتیپی، منعمیان، وثیق انصاری، بهشتیان، اعلم و قزوینی‌ها از خانه‌های قدیمی و دیدنی اصفهان می‌باشد. همچنین بتازگی بدست زوجی ایرانی و غیر اصفهانی خریداری و بازسازی شده که باعث حفظ و بقای آن گشته‌است. این خانه دارای سابقه‌ای پانصد ساله می‌باشد که ابتدا به عمهٔ شاه عباس تعلق داشته‌است. موقعیت این اثر تاریخی در نزدیکی مسجد جامع اصفهان و حمام شیخ بهایی است که در مرکز بافت تاریخی شهر قرار گرفته‌است.
خانقاه‌ها: از دیرباز در شهر اصفهان تعدادی خانقاه متعلق به فرقه‌های مختلف درویشان وجود داشته‌است. بعضی از این خانقاه‌ها به واسطه فشار دستگاه‌های امنیتی تعطیل یا مستقیماً توسط خود حکومت تخریب گشته‌است که خانقاه درویشان گنابادی واقع در گورستان تخت فولاد از آن جمله‌است.[۲۶۲] البته هنوز هم بعضی از خانقاه‌ها فعال می‌باشند که خانقاه علی بن سهل واقع بر سر آرامگاه وی از آن جمله می‌باشد.
کلیساها: در این شهر کلیساها و کنیسه‌های زیادی وجود دارد که بخش عمده‌ای از کلیساها در منطقه جلفا می‌باشند. برخی از کلیساهای شهر از سده هفده میلادی به جای مانده‌اند که شهره‌ترین و قدیمیترین آنان کلیسای وانک، کلیسای مریم مقدس، کلیسای گئورگ، کلیسای حضرت لوقا، کلیسای هاکوپ، کلیسای نرسس و سرکیس. در این میان کلیسای هاکوپ مقدس قدیمیترین کلیسای اصفهان می‌باشد.
کنیسه‌ها: بیشتر کنیسه‌های اصفهان در محله جویباره که یهودی‌نشین بوده قرار گرفته‌اند. کنیسه عمو شعیا قدیمیترین کنیسه اصفهان می‌باشد که در همین محل قرار گرفته‌است. در سال ۱۳۵۰ و بر اساس پژوهشهای لطف‌الله هنرفر تعداد کنیسه‌های اصفهان بیست عدد ثبت شده ولی در حال حاضر تعدادی از آنها از بین رفته‌است.
گورستان‌ها: باغ رضوان گورستان فعلی و فعال اصفهان و تخت فولاد گورستان قدیمی و تاریخی اصفهان است که به عنوان یکی از قدیمیترین و بزرگترین آرامگاه‌های ایران نیز شناخته میشود. این آرامگاه از تکیه‌های مختلفی تشکیل شده که چهارده تکیه همانند: تکیه سید العراقین، تکیه میر فندرسکی و تکیه آقا حسین خوانساری مربوط به دوره صفوی است؛ و نزدیک به سی تکیه و مسجد همانند: تکیه میر محمد صادقی که جزئی از تکیه سادات محسوب میشود تکیه شهشهانی، تکیه واله، مسجد رکن الملک، تکیه میر فندرسکی و تکیه کلباسی (ابوالمعالی) از دوره قاجار هستند. همچنین شش تکیه نیز همچون تکیه لسان الارض از تکیه‌های گلستان شهدای اصفهان محسوب می‌شوند.
موزه‌ها: اصفهان به جهت داشتن موزه‌های مختلف و با ارزش مشهور است که از آن میان می‌توان به موزه‌های زیر اشاره نمود.گنجینه هنرهای تزئینی و هنرهای معاصر اصفهان، موزه صنایع‌دستی و هنرهای سنتی اصفهان، کاخ موزه چهل ستون، موزه کلیسای وانک، موزه تاریخ طبیعی، موزه علوم و فنون آموزش پرورش اصفهان، موزه حمام علی قلی آقا، موزه آب اصفهان، موزه شهدای اصفهان، گنجینه سنگ نوشته‌های تخت فولاد و موزه پروانه‌ها
صنایع دستی: اقتصاد سنتی استان مبتنی بر صنایع دستی چون قالی بافی، ابریشم بافی، قلمزنی، منبت کاری، زری بافی، خاتم کاری، ملیله دوزی، مینیاتور، سفالگری، میناکاری، فلزکاری، فرش، فیروزه کوبی، نقره سازی، کاشی سازی، قلمکاری و پولک دوزی از صنایع زیبای اصفهان است که امروزه رونق خوبی نیز در بخش جهانگردی دارد.
غذاهای سنتی: گوش‌فیل و دوغ، خوردنی ویژهٔ اصفهان است. در اصفهان غذاهای سنتی بسیاری مورد استفاده هستند که برخی از آنها مربوط به شهرهای دیگر اصفهان بوده‌اند یا در شهرهای دیگر ایران نیز رواج داشته و دارند. در این میان کباب، بریان و خورش ماست و حلیم بادمجان و آش شل قلمکار وحلیم و عدس آبگوشت (گوشت و لوبیا) کشک‌وبادمجان و کله جوش معروفترین غذای اصفهان می‌باشند. همچنین سایر غذاهای این شهر عبارتند از: باقالا ذرت (خوراسگان)، آش سماق، کله جوش که از غذاهای ایلات اصفهان است، سرگنجشکی، کوکو قندی، قیمه ریزه، آش ماش و قمری، یخنه ترش، ماش و زردک، اوماج سرکه و چغندر، نخود آب، کوفته برنجی. فالوده هم معروف است.
معروفترین ره‌آورد اصفهان گز است. گز یک نوع شیرینی است که با گز انگبین یا ترنجبین شکر بادکا و مغز پسته، بادام، فندق یا گردو و سفیده تخم مرغ و گلاب ساخته میشود و در آن در از هیچ ماده شیمیایی استفاده نمی‌شود. گز اصفهان مرغوب‌ترین نوع گز است و قدمتی بیش از ۴۵۰ سال را داراست. اصفهان بزرگترین و بهترین تولیدکننده گز کشور است. حدود ۹۰ درصد گز ایران در اصفهان تولید میشود. براساس آخرین داده‌ها ۴۵۰ واحد تولید گز و ۱۲۰۰ واحد توزیع گز و شیرینی در اصفهان فعال هستند. این واحدهای تولیدی ۶۵۰ هزار تُن گز تولید و روانه بازار مصرف می‌کنند. برندهایی همچون کرمانی، معراج، سلطانی، آنتیک، مظفری، سکه، بهشت آرا، شیرین منش، سلامتیان، بوعلی سینا، گز افشار، گز ارک، گز مقصودی، گز نیکو منش، گز حنایی، چیداک، گز امیر، گز نفیس، گز سنت، گز شیرین، گزمرداویج، گز دردشتی، گز ساحل، گز سلیمانی، گز آریا، گز پویا، گز عالی، گز چهلستون، گز گوهر، گز نیک، گز ویونا، گز شاهین، گز لاله و گز اشرافی از بهترین نمونه‌های تولید گز اصفهان و اکثراً مخصوص صادرات هستند. گز اصفهان یا طلای سفید اصفهان، به عنوان هدیه ویژه در مناسبتهای داخلی و خارجی به عنوان کادو به میهمانان ویژه تقدیم می‌گردد. پولکی یکی دیگر از سوغاتی‌های اصفهان است این شیرینی ترد و خوشمزه که طعم‌ها و رنگ‌های مختلفی همچون زعفرانی، نارگیلی، لیمویی، کنجدی و زنجبیلی دارد معمولاً همراه چای خورده میشود. ترکیب اصلی این شیرینی شکر آب و سرکه است روش تهیه این شیرینی: شکر را با آب و سرکه مخلوط کرده و به مدت ۴۵ دقیقه روی اجاق بگذارید تا طلایی رنگ شود و بعد با قاشق آنها را روی سینی بریزید و صبر کنید تا سفت شوند. برای امتحان آن می‌توانید کمی از آن را با قاشق روی یخ بریزید، اگر مایه سریع گرفت و حالت شکننده پیدا کرد، پولکی آماده است. اگر پولکی زیاد روی حرارت بماند، مزه تلخی به خود می‌گیرد و اگر زمان کمی روی حرارت بماند، ترد و شکننده نمی‌شود. از دیگر ره آوردهای اصفهان می‌توان به صنایع دستی به ویژه قاب‌های خاتم کاری و میناکاری، پارچه‌های قلمکاری شده و آثار مختلف قلمزنی اشاره نمود.
اصفهان که در مسیر راه‌های اصلی مرکز ایران قرار دارد با جاده‌های آسفالته اصلی به تهران، کاشان، یزد، شیراز، شهرکرد و الیگودرز ارتباط دارد و از طریق راه‌آهن به تهران، بندرعباس و شیراز مرتبط است. شبکه زیادی از جاده‌های آسفالته فرعی و خاکی نیز دستیابی به نقاط کوهستانی و دشت را فراهم می‌سازد. این شبکه راه‌های فرعی دستیابی به بخش‌هایی مانند خمینی‌شهر، فلاورجان، سپاهان‌شهر، کلیشاد و سودرجان را امکان‌پذیر می‌سازد. اداره پست اصفهان۱۵ ناحیه دارد وشعبه مرکزی خیابان نشاط است. نوسازی تاکسی‌های سازمان تاکسیرانی ۱۳۹۹ انجام شد. در روز میلیون لیتر بنزین در اصفهان مصرف میشود.
دریافت خودکار کرایه، AVL برای اعلام موقعیت آنلاین، BOT برای پرداخت آنلاین به شهرداری بااصفهان کارت ۱۴۰۰ پیاده‌سازی شده. تا سال ۱۳۹۹ اصفهان یک خط مترو ساخته شده و دو خط در حال ساخت دارد. شهر دارای شرکت اتوبوسرانی و تاکسیرانی و ایستگاه-مسیر دوچرخه است. از برنامه‌های شرکت اسنپ و تپسی در شهر سرویس می‌دهند. پروژه راه‌آهن تندرو تهران-قم-اصفهان توسط چین تأمین مالی شده‌است. تا ۱۳۹۹ ۴۲ کیلومتر مسیر دوچرخه در شهر اصفهان احداث شده که نیاز به اصلاح برای استانداردسازی دارد.
تأسیس این فرودگاه در سال ۱۳۶۱ اجرایی شده‌است و از این فرودگاه روزانه ۶۰ پرواز در مسیرهای ورودی و خروجی و ۳۰۰ پرواز هفتگی به ۳۰ مقصد در داخل و خارج از ایران صورت می‌گیرد که هر هفته۴۰ هزار مسافر از طریق این فرودگاه مسافرت می‌کنند. این فرودگاه یکی از پر رفت‌وآمدترین فرودگاه‌های کشور است. به لحاظ اندازه دومین پایانه بار هوایی بزرگ بعد از فرودگاه امام خمینی تهران، اسفند ۹۸ کارگو ترمینال ساخته شد. سال ۹۹ ۲۲۰ تن کالا (یک میلیون دلار) به قطر صادر شد. تا ۱۴۰۰ حدود ۵ میلیون دلار صادراتبه کشورهای خلیج فارس صورت داده شد. پروژه ساخت بندر خشک تعلیق شد. بارانداز به دلیل لجستیک ترانزیت استان اصفهان پیشنهاد شده‌است در این منطقه ساخته شود.
قطار شهری به نام متروی اصفهان نیز معروف است. این شبکه به سبب گذر از منطقه‌های باستانی این شهر با مخالفان بسیاری همراه گشته و تاکنون به منطقه‌های باستانی همانند: خیابان چهار باغ و سی و سه پل آسیب رسانده‌است. شبکه درون‌شهری مترو دارای ۵ خط جداگانه می‌باشد. خط شماره یک شمالی - جنوبی و دارای بیست و یک ایستگاه است. این خط از شمال غربی آغاز شده و به کوه صفه در جنوب ختم میشود. خط شماره دو نیز محور شرقی - غربی دارد که بیست و یک ایستگاه را شامل میشود. این خط از شمال شرقی آغاز میشود و تا خمینی شهر ادامه می‌یابد. خط شماره سه از فولادشهر در جنوب غرب اصفهان آغاز شده و در ایستگاه میدان آزادی به پایان می‌رسد. خط شماره چهار دنباله خط اول تا بهارستان و شهر مجلسی می‌باشد و خط شماره پنج هم دنباله خط اول از سمت شمال به سمت شاهین شهر می‌باشد. هم‌اکنون هر سه فاز خط شماره یک حدفاصل شهرک قدس تا پایانه صفه برای استفاده عموم دایر است. در طراحی ایستگاه‌های قطار شهری اصفهان سعی شده از معماری مطابق با الگوهای بناهای تاریخی شهر اصفهان استفاده شود.
به گفته شهردار اصفهان در ارتباط با تراموا از قبل مباحثی در اصفهان مطرح و این موضوع به‌طور جدی دنبال شده و تفاهم‌نامه مربوطه را با قرارگاه خاتم‌الانبیا تنظیم کردند. پایانه‌های اتوبوس بین شهری اصفهان شامل: پایانه کاوه - پایانه صفه - پایانه زاینده رود - پایانه جی و پایانه بابلدشت می‌باشد. ایستگاه راه‌آهن اصفهان سال ۱۳۴۷ ساخته شده‌است.
پلهای مهم شهر روی زاینده رود پل وحید، پل آذر اصفهان، پل غدیر، پل فلزی اصفهان، پل فردوسی هستند. هزینه اجرای طرح پل چهارم روگذر اصفهان به تهران ۱۲۰میلیارد تومان است. در مسیر پروژه حلقه حفاظتی شهر ۲۳ تقاطع غیر همسطح وجود دارد که پل آفتاب ۱۰ ماهه احداث و مورد بهره‌برداری قرار گرفت و پروژه مجموعه پلهای سردار شهید سپهبد سلیمانی نیز برنامه‌ریزی شده.
کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در استان اصفهان دارای۵۹ مرکز فرهنگی، هنری است. اصفهان تقریباً ۴۰ مدرسه دینی حوزه علمیه دارد تقریباً در استان اصفهان تعداد ۶۷ مرکز علمی و دانشگاهی وجود دارد،از 30 دانشگاه در اصفهان ۵ مورد آنها مادر محسوب می شوند. دانشگاه‌های دولتی وغیر دولتی شامل صنعتی اصفهان، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، دانشگاه اصفهان و دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان (خوراسگان) دانشگاه صنعتی مالک اشتر، دانشگاه شهید اشرفی اصفهان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علامه مجلسی، دانشگاه فنی و حرفه‌ای شهید مهاجر اصفهان، دانشکده فنی و حرفه‌ای سروش، دانشگاه علمی کاربردی اصفهان، دانشگاه پیام نور اصفهانو غیره است. مدارس دولتی امروز مانند گذشته عملکرد خوبی ندارندخانواده‌هایی که از تمکن مالی بالایی برخوردار هستند به‌راحتی مدارس غیردولتی را انتخاب می‌کنند اما هزینه چند میلیون تومانی مدارس غیردولتی برای برخی بسیار سنگین است فرماندار اصفهان دربارهٔ آن در جلسه شورای آموزش و پرورش شهرستان اصفهان گفت: ما به‌طور قانونی نمی‌توانیم برای مدارس تعیین کنیم که مبلغ مشخصی را از والدین دریافت کنند. خانه ریاضیات اصفهان واحدی غیردولتی زیر نظر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و شهرداری اصفهان و با هدف آماده‌سازی نوجوانان و جوانان برای تحقق اهداف فرهنگی آموزشی، ارتقای کیفیت آموزش ریاضی و بهبود روشها و پژوهشهای علمی کاربردی جهت ارتقای دانش ریاضی فعالیت می‌کند و ۱۳۷۷ تأسیس شده‌است. شهر علم یک مجموعه تحت حمایت شهرداری غیردولتی آموزش شامل خانه فیزیک، آمار، زیست‌شناسی و فیزیک در خیابان آزادگان (سعادت آباد) می‌باشد. اداره کل آموزش و پرورش استان اصفهان در خیابان باغ گلدسته می‌باشد.
مدرسه‌ها شامل دبیرستان ادب، دبیرستان هراتی، هنرستان هنرهای زیبا (اصفهان)، دبیرستان بهشت آئین و مرکز آموزشی شهید اژه‌ای است. مرکز آموزش نجوم ادیب وابسته به شهرداری است. اسفند ۱۳۹۹ دانشگاه صنعتی ربات کنترل ازراه دور زیرآب را طراحی کرد و ساخت. شهریور ۹۹ حداقل و حداکثر شهریه مهدکودک عادی بین ۲۹۰ تا ۴۹۰ هزارتومان برای هرماه شد کل طول سال ۹۹ ۴۰ هزار کودک زیر ۴ سال تا ۶ سال در مهدهای کل استان اصفهان پذیرش شدند. انجمن شرکت‌های دانش‌بنیان سال 2018 تشکیل شد.
پژوهشکده مواد و انرژی اصفهان از سال ۱۳۶۴ تاسیس شد. از سازمان ملی استاندارد، پژوهشگاه استاندارد اصفهان پژوهشگاه دانش های بنیادی پژوهشکد ریاضیات شعبه اصفهان پژوهشگاه 5جی ارتباطات نسل پنج پژوهشگاه مهندسی بحران های طبیعی و پدافند غیرعامل ،پژوهشگاه اپتیک و لیزر صاایران اصفهان و بقیه فعال هستند. در ۱۴۰۰ دانشگاه صنعتی نخستین آزمایشگاه میکرو و نانو حباب ایران را ساخت. حوزه علمیه اصفهان لاکشری نزدیک میدان نقش جهان در خیابان حافظ بدون آشکار شدن محل تامین بودجه در حال ساخت است. صندوق غیردولتی پژوهش و فناوری اصفهان طبق قانون برنامه سوم توسعه در سال ۸۴ تاسیس شد. مجتمع توزیع مطبوعات اصفهان ۲۸ غرفه دارد.
افزایش دستمزدهای سال ۹۸ به هیچ‌وجه کفاف زندگی ۱۰ روز کارگران را همانند سالهای گذشته نمی‌داد تا ۱۳۹۹ حدود ۹۰۰ هزار نفر در بخش کارگری استان اصفهان فعالیت می‌کردند، از این تعداد ۸۰ درصد در بخش خصوصی مشغول به کار بودند که در شرایط نابسامان اقتصادی و نوسانات معیشتی در کشور هیچ‌گونه تسهیلاتی از سوی دولت برای آنها در نظر گرفته نشده‌بود. تا سال ۱۳۹۹ بخش قابل توجهی از اقتصاد استان بر خدمات و کشاورزی وابسته بود. استان اصفهان بزرگترین تأمین کننده بوقلمون در کشور است. تا شهریور ۱۳۹۷ از نظر داروسازی اصفهان قطب سوم داروسازی کشور بود. اصفهان در ۱۳۹۸ رتبه سوم تولید عسل در کشور را داشت.
تا اردیبهشت سال ۱۳۹۹ ۵۰۰ هزار نفر حاشیه نشین از جمله در منطقه شمال شهر اصفهان وجود داشت. شرکت توزیع برق استان اصفهان زیرمجموعه توانیر سال ۱۳۷۱ تشکیل شد. تا مهر ۱۳۹۹ صنایع دستی استان اصفهان ۵۰۰ میلیون دلار درآمد داشت. برای جلوگیری کم‌آبی صنایع خط سوم انتقال آب خلیج‌فارس به اصفهان در حال ساخت بود. اعتراضات کشاورزان استان اصفهان تا ۱۴۰۰ در حال انجام بود. نرخ تورم در سال ۹۹، حدود ۸/۳۴ و نرخ بیکاری ۷/۹ درصد بوده‌است. در ۱۳۹۹ رستورانهای فست فود شهر به دلیل گرانی مواد اولیه دچار رکود بودند. بنزین یورو ۴ و نفت گاز یورو ۴ در پالایشگاه اصفهان تولید میشود، ظرفیت تثبیت شده پالایشگاه روزانه ۳۷۵ هزار بشکه نفت خام است و حدود ۲۳ درصد از بنزین مورد نیاز کشور را تأمین می‌کند. کانالهای کشاورزی شامل کانال جی شیرساخته شده. سال ۱۳۹۴ اتاق بازرگانی برای کشت فرامرزی با اوکراین تفاهنامه امضا کرد. در استان 420 سازمان نیکوکاری مرتبط با کمیته امداد، ستاد اجرایی فرمان امام، و بهزیستی و ادارات در شهر است، سازمانهای مددکاری اجتماعی نیز فعال هستند، 40 مرکز نیکوکاری برای کاریابی و امور اشتغال راه انداخته شده است.
اصفهان رتبه یکم تولید گیاهان دارویی گلخانه ای ایران است. در کل استان هزار و ۵۰۰ واحد گلخانه مستقر است. میوه‌هایی چون انگور، گلابی، سیب، انار، به، زردآلو، خربزه، هندوانه، هلو و محصولاتی از این قبیل تولید و برداشت می‌شد، کشاورزان از فضله جمع شده برج کبوترها خرید مدفوعات انسان و حیوان برای کود استفاده می‌کردند، تولید و صادرات حاصل غله، عسل، میوه، صیفی، صینی (گندم سفید)، جو، ماش، برنج و نخود، ارزن، ذرت و بذرکتان، بادنجان، کنجد، روغن، انگور، گلابی، سیب درختی، انار، به، زردآلو، خربزه، هندوانه، هلو ، زعفران، برنج، پنبه، تنباکو، سبزی، سیب زمینی، پیاز، و ..انجام می‌شده‌است. ۷ سهم از ۳۳ سهم آب حوضه زاینده رود متعلق به اصفهان است.
طبق سرشماری آماری ۹۵ ۱۰۰ هزار واحد مسکونی خالی در شهر اصفهان وجود دارد. طبق پروژه اقدام ملی مسکن سهم ۴۱ هزار و ۵۰۰ واحد خانه در سه شهر اقماری جدید بهارستان، فولادشهر و مجلسی و ۲۹ هزارو ۲۸۰ واحد در دیگر شهرهای استان احداث میشود. به گفته مدیرکل ثبت اسناد و املاک استان اصفهان در استان ۱۰ میلیون و ۷۰۰ هزار هکتار اراضی وجود دارد.[۴۰۵] خیابان هایي شیخ صدوق شمالی، مرداویج نواحی بسیار گران هستند.
باباهای اصفهان به پیران کامل، رئیس و بزرگ، سرکرده، ریش سفید طایفه، قلندر و اصولاً افرادی که از نظر معنوی به رتبه بالا رسیده و در میان مردم اصفهان سرشناس شده باشند گفته میشود. میرفندرسکی و میرداماد فیلسوفان مکتب اصفهان بودند.
جاذبه های اصفهان
میدان نقش جهان: میدان نقش جهان یکی از بزرگترین و زیباترین میدان‌های جهان است. این میدان با ۵۰۷ متر طول و ۱۵۸ متر عرض، چهار اثر تاریخی اصفهان را اعم از مسجد شیخ لطف‌الله، مسجد امام، سر در بازار قیصریه و کاخ عالی قاپو، در خود جای داده است. دورتادور میدان نقش جهان ۲۰۰ حجره دو طبقه دارد و گردشگران هم برای بازدید از این میدان و هم برای خرید، به آن مراجعه می‌کنند. زمانی که صفویان اصفهان را به‌عنوان پایتخت انتخاب کردند، میدان نقش جهان احداث شد. در این هنگام مسجد امام، مسجد شیخ لطف‌الله و سردر بازار قیصریه نیز ساخته شدند. در آن دوره در میدان نقش جهان مسابقات و بازی‌هایی مانند چوگان و قاپوق‌اندازی برگزار می‌شد. سان و رژه سربازان و سپاهیان هم در این میدان انجام می‌شد. در دوره قاجار قسمت‌هایی از این میدان در اثر بی‌توجهی تخریب شد؛ اما در دوره پهلوی و پس از پیروزی انقلاب اسلامی، کار مرمت روی قسمت‌های تخریب‌شده انجام گرفت. میدان نقش جهان در هشتم بهمن ۱۳۱۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
عمارت عالی قاپو: کاخ عالی قاپو در میدان نقش جهان و روبه‌روی مسجد شیخ لطف‌الله قرار دارد. این کاخ را می‌توان شاهکاری از معماری صفوی نامید. پس از انتقال پایتخت از قزوین به اصفهان، شاه بزرگان و شخصیت‌های مهم را در این کاخ به حضور می‌پذیرفت. کاخ عالی قاپو در ۶ طبقه ساخته شده است و هر یک از طبقات تزیینات خاص خود را دارد. «عالی قاپو» به معنی «سردر بلند» یا «درگاه بلند» است و این کاخ را می‌توان مدخل قصرهایی نامید که در عصر صفویه در محدوده میدان نقش جهان ساخته شده بود. در طبقه ششم این کاخ تالاری قرار دارد که به آن اتاق صوت می‌گویند. این تالار به‌گونه‌ای ساخته شده است که مانند استودیوی ضبط، طنین‌های اضافی را از صدا می‌گیرد و اصوات را به‌شکل صاف به تمام قسمت‌های تالار می‌رساند. همه جای این تالار گچ‌بری‌های زیبا به‌شکل جام و صراحی است.
مسجد شیخ لطف الله: مسجد شیخ لطف الله یکی دیگر از یادگاری‌های صفویان در اصفهان و میدان نقش جهان است. ساخت این مسجد که به‌منظور بزرگداشت مقام شیخ لطف‌الله عاملی بنا شد، حدود ۱۸ سال (از سال ۱۰۱۱ تا ۱۰۲۸ هجری قمری) طول کشید. این مسجد در ضلع شرقی میدان نقش جهان و روبه‌روی عمارت عالی قاپو و مجاورت مسجد امام قرار دارد. گنبد مسجد شیخ لطف‌الله هم از بیرون و هم از درون کاشی‌کاری شده و روی چندین طاق کنگره‌دار مرتفع ساخته شده است. این طاق‌ها به‌قدری بلند هستند که از میدان نقش جهان نیز دیده می‌شوند. کاشی‌کاری‌های گنبد این مسجد از استادانه‌ترین و زیباترین کاشی‌کاری‌های معماری ایرانی است. محراب مسجد نیز یکی دیگر از زیبایی‌های منحصربه‌فرد و تحسین‌برانگیز مسجد شیخ لطف‌الله است. در این مسجد به‌گونه‌ای ساخته شده است که چرخش ۴۵ درجه‌ای دارد که معماران سنتی ایرانی در اصطلاح به آن «پاشنه» می‌گویند.
مسجد امام: مسجد امام اصفهان مسجد شاه یا مسجد جامع عباسی هم نامیده میشود و در دوره صفوی و در قسمت جنوبی میدان امام ساخته شد. مسجد امام را می‌توان شاهکاری از معماری، کاشی‌کاری و نجاری قرن ۱۱ هجری نامید. چند کتیبه در سردر اصلی آن به چشم می‌خورد. در دو زاویه صحن مسجد نیز دو مدرسه سلیمانی و ناصری جلب توجه می‌کند. هر دو مدرسه متعلق به دوره صفوی است و چون در دوره ناصرالدین شاه قاجار، یکی از آنها مرمت و بازسازی شد، آن را مدرسه ناصری نامیدند. در این مسجد چندین فرمان شاه عباس روی لوح‌های سنگی نصب شده است. در مرکز گنبد بزرگ جنوبی به‌گونه‌ای است که انعکاس صوت صورت می‌گیرد. مسجد امام در ۱۵ دی ماه ۱۳۱۰ با شماره‌ی ۱۰۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
عمارت هشت بهشت: عمارت هشت بهشت را هم صفویان برای اهالی اصفهان به ارمغان آورده‌اند. این عمارت در اواخر حکومت این سلسله، محل سکونت حاکمان بوده است. عمارت هشت بهشت در باغ بزرگ و بسیار زیبای نقش جهان قرار دارد که بنای اولیه آن را شاه اسماعیل اول بنا نهاد. این عمارت هشت ضعی است در دو طبقه ساخته شده و چهار نما دارد و هیچ یک از نماها همانند دیگری نیست. به نظر می‌رسد نمای شمالی نمای اصلی عمارت باشد؛ اما استخری که در ضلع شرقی قرار دارد، نشان می‌دهد که نمای اصلی در این سمت قرار دارد. در وسط تالار عمارت، حوض هشت ضلعی به جنس مرمر قرار دارد که به آن حوض مروارید می‌گویند. در و پنجره‌های آن نیز خاتم‌کاری است و زیبایی عمارت را دوچندان کرده است. عمارت هشت بهشت در تاریخ ۲۲ آذر ماه ۱۳۱۳ به شماره ۲۲۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
چهل ستون: باغ چهل ستون یکی از جاذبه‌های گردشگری شهر اصفهان است و کمتر کسی است که آن را نشناسد. این باغ مساحتی بالغ بر ۶۷ هزار متر مربع دارد و ساخت آن سال‌ها به طول انجامیده است. در آن دوره این باغ را باغ جهان‌نما می‌نامیدند و در ابتدا شاه عباس کوشکی به‌شکل کلاه فرنگی بنا کرد و می‌توان آن را بنای اولیه کاخ چهل ستون نامید. این باغ در میدان امام حسین واقع در خیابان استانداری اصفهان قرار دارد. عمارت چهل ستون در واقع بیست ستون دارد و انعکاس ستون‌های عمارت در حوض مقابل آن باعث شده که این عمارت را «چهل ستون» بنامند؛ اما برخی از مورخان معتقد هستند که کاخی که شاه عباس دوم آن را تکمیل کرد، چهل ستون داشته؛ اما در آتش‌سوزی سال ۱۱۱۸ هجری قمری تنها بیست ستون از آنها باقی ماند. آینه‌کاری‌ها، نقاشی‌های بزرگ دیواری و ستون‌های چوبی از زیبایی‌های چشم‌نواز این کاخ است. در و پنجره‌ها نیز منبت و خاتم‌کاری بوده و نمایشگر هنرهای اصیل ایرانی هستند. حکم‌رانان صفوی در تالار مرکزی کاخ از میهمانان و شخصیت‌های خارجی پذیرایی می‌کردند.
مسجد جامع یا مسجد جمعه اصفهان: مسجد جمعه اصفهان، از قدیمیترین مجموعه معماری مذهبی در ایران است. قديمی‌ترين بنای تاريخی اصفهان را بايد مسجد جمعه يا مسجد جامع اصفهان تلقی کرد. سيمای فعلی مسجد عمدتا مربوط به اقدامات دوره سلجوقی است، اما تعميرات و الحاقات آن به دوره‌های بعد به‌خصوص عصر صفويان مربوط میشود. گرچه در کاوش‌های باستان‌شناسی آثاری متعلق به دوره آل‌بويه و قرن سوم هجری باز می‌گردد. در همين کاوش‌ها آثار قبل از اسلام نيز کشف شده است. مسجد جمعه اصفهان که به مسجد جامع عتیق نیز شهرت دارد، در میدان قیام، خیابان علامه مجلسی اصفهان واقع شده، به بیانی دیگر در بخش قدیمی اصفهان، ضلع باختری خیابان هاتف و انتهای بازار بزرگ واقع شده است. به‌طور کلی به همان اندازه که میدان نقش جهان و عمارات تاریخی اطراف آن یادآور معماری و هنر دوره صفوی است، مسجد جمعه و محلات پیرامون آن افسانه زندگی در عهد سلجوقیان و روزگار پیش از آن را بیان می‌کند.
منارجنبان: منارجنبان هم از دیگر آثار تاریخی است که گردشگران را به اصفهان جذب می‌کند. در این بنا عارفی به نام «عمو عبدالله کارلادانی» دفن شده و بر سنگ قبر او تاریخ ۷۱۶ هجری ثبت شده است. این تاریخ با حکومت سلطان محمد خدابنده الجایتو ایلخان مصادف است. بنای منارجنبان به‌شکل یک بقعه و دو مناره است؛ ارتفاع هر یک از این مناره‌ها ۷٫۵ متر بوده و آنچه این‌ها را از سایر مناره‌ها متمایز کرده، تکان خوردن آن است. با تکان خوردن یکی از مناره‌ها، هم مناره‌ی دیگر و هم کل ساختمان تکان می‌خورد. دلیل این پدیده مدت‌ها ناشناخته بود؛ اما یکی از دلایل آن را می‌توان پدیده‌ای فیزیکی به نام «تشدید» یا «اثر دوپلر» نامید؛ چون این دو مناره شبیه هم و بسیار سبک هستند، تکان خوردن یکی روی دیگری اثر می‌گذارد. محققان قدمت این بنا را به دوره ایلخانی نسبت می‌دهند؛ اما شکل مناره‌ها به‌گونه‌ای است که این حدس را در ذهن باستان‌شناسان زنده می‌کند که آنها را در دوره صفویه به دیوارها اضافه کرده‌اند. این اثر در تاریخ ۲۰ خرداد سال ۱۳۲۱ با شماره‌ی ۳۴۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مدرسه چهارباغ: مدرسه چهارباغ اصفهان یکی از مدارس تاریخی اصفهان است که آن را مدرسه‌ی سلطانی یا مدرسه مادرشاه نیز می‌نامند. این بنا را می‌توان آخرین بنای تاریخی دوره صفوی (دوره حکومت آخرین پادشاه صوفی، شاه سلطان حسین) نامید که به‌منظور تدریس و تعلیم طلاب علوم دینی مورد استفاده قرار می‌گرفت. ساخت این مدرسه ۱۰ سال (از سال ۱۱۱۶ تا ۱۱۲۶ هجری قمری) طول کشید و در ضلع شرقی خیابان چهارباغ قرار دارد. مدرسه چهارباغ که گفته میشود مسجد هم بوده، در زمینی به مساحت ۸۵۰ متر مربع ساخته شده است. این مدرسه کاشی‌کاری‌های بسیار زیبایی دارد و در مجلل آن با طلا و نقره کار شده و در نوع خود شاهکار محسوب میشود. در ضلع شرقی مدرسه، کاروانسرایی متصل به آن قرار دارد که حدود سه قرن پیش، محل اقامت مسافران بوده است. نام این کاروان‌سرا «کاروانسرای مادر شاه» بود؛ اما امروزه آن را به مهمان‌سرایی به اسم مهمان‌سرای عباسی تبدیل کرده‌اند و می‌توان آن را یکی از بهترین ومنحصربه‌فردترین اقامتگاه‌های اصفهان نامید. این بنا در تاریخ ۱۵ دی ماه ۱۳۱۰ به شماره‌ی ۱۱۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
باغ پرندگان: باغ پرندگان اصفهان، یکی از دیدنی‌ترین باغ‌های پرندگان ایران است که در مساحتی بالغ بر ۵۵ هزار متر مربع، از حدود چهار هزار قطعه در ۱۳۰ گونه پرنده نگهداری می‌کند. این باغ در چهار کیلومتری غرب پل وحید اصفهان قرار دارد و در سال ۱۳۷۵ به همت شهرداری این شهر احداث شد. محوطه داخلی باغ با زیباسازی‌های انجام‌شده روی آن، علاوه بر تامین نیازهای زیست‌محیطی پرندگان، برای بازدیدکنندگان نیز محیطی بسیار چشم‌نواز ایجاد کرده است. روی این باغ سقفی از تور احداث کرده‌اند که مساحت آن ۴۰ هزار متر مربع بوده و روی ۱۶ ستون با ارتفاع ۲۲ تا ۲۵ متر قرار گرفته است. در باغ پرندگان اصفهان چهار برکه وجود دارد و در آن از پرندگانی مانند اردک، قو، غاز و... نگهداری می‌کنند. صخره‌های ایجادشده نیز میزبان پرندگان کوهستانی و بیابانی است و شما می‌توانید کنار آنها کبک پیدا کنید. در این باغ بسته به نوع پرندگان و شرایط زندگی آنها قفس‌های شیشه‌ای و آهنی تعبیه شده است و برخی از پرندگان نیز در فضای سبز جنگلی، در سراسر باغ آزادانه زندگی می‌کنند.
آتشگاه : آتشگاه یا همان کوه آتشگاه اصفهان یکی دیگر از آثار تاریخی این شهر است که از ایران باستان به یادگار مانده است. نام آن در اصل «مهربین» یا «دژ مهربین» یا «آتشکده‌ی مهربین» بود که امروزه در خیابان آتشگاه واقع در غرب اصفهان و هشت کیلومتر مرکز شهر قرار دارد. این بنا روی کوهی در نزدیکی زاینده‌رود واقع شده و تپه‌های آن از جنس سنگ‌های رسوبی است. بافت بنای آن خشتی است و میان دو ردیف خشت، لایه‌ی نازکی از نی قرار داده‌اند تا مستحکم‌تر شود. روی پایه‌های آن در گذشته اتاق‌هایی وجود داشت که امروزه از بین رفته‌اند. در بالای تپه بنایی گرد وجود دارد که گفته میشود موبدان زرتشتی آتش مقدس را درون آن قرار می‌دادند. در دوره پهلوی آتشگاه مورد بازسازی و مرمت قرار گرفته است. کوه آتشگاه در تاریخ ۱۱ آذر ماه ۱۳۳۰ با شماره‌ی ۳۸۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. اصفهان با قدمتی کهن، همواره در طول تاریخ مورد توجه بزرگان و حاکمان مملکتی بوده و به همین علت نیز آثار تاریخی فراوانی را در دل خود جای داده است. زاینده‌رود در قلب اصفهان جریان دارد و همین رود باعث به وجود آمدم بناهایی مانند سیوسه پل و پل خواجو شده است و غیر از این‌ها آثار دیگری هم در اطراف آن شکل گرفته است.
سی و سه پل: سیوسه پل که آن را پل الله‌وردی خان هم می‌نامند، ۳۳ دهانه دارد و در دوره حکومت شاه عباس صفوی روی رودخانه زاینده‌رود ساخته شد. قدمت این پل به سال ۱۰۰۸ هجری قمری بازمی‌گردد و بعد از گذشت سه سال از این تاریخ، الله‌وردی خان اوندیلادزه گرجی مامور به پایان رساندن ساخت پل شد. در دوره صفوی سیوسه پل محل برگزاری مراسم جشن آب‌پاشان و همچنین مراسم خاج‌شویان ارامنه این شهر بود. سیوسه پل را می‌توان یکی از بهترین پلهای جهان و شاهکار معماری ایرانی و صفوی نامید. امکان ندارد کسی به اصفهان بیاید و از سیوسه پل در قلب اصفهان دیدن نکند. سیوسه پل ۲۹۵ متر طول و ۱۴ متر عرض دارد و در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ به شماره ۱۱۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
پل خواجو: پل خواجو با ۲۴ دهانه در شرق سیوسه پل روی رودخانه زاینده‌رود بنا شده است. گفته میشود این پل در سال ۱۰۶۰ هجری قمری، در زمان حکومت شاه عباس دوم ساخته شده است. در میانه این پل، ساختمان مخصوصی برای اقامت موقت شاه صفوی و خانواده او ساخته شده بود که به «بیگربیکی» شهرت دارد. طول پل خواجو ۱۳۳ متر و عرض آن ۱۲ متر است و معماری و کاشی‌کاری‌های بسیار زیبا و شگفت‌انگیزی دارد. پل خواجو چند نام دیگر نیز دارد؛ اما چون در محلهای به همین نام واقع شده، بیشتر آن را به اسم خواجو می‌شناسند. در گوشه‌های ضلع شرقی این پل دو شیر سنگی قرار گرفته و گفته میشود نمادی از سپاهیان بختیاری است که محافظ اصفهان و زاینده‌رود بودند. این اثر در تاریخ ۱۵ دی ماه ۱۳۱۰ با شماره ۱۱۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
کلیسای وانک: کلیسای وانک یا کلیسای آمنا پرکیچ در محله جلفای اصفهان قرار دارد و یکی از کلیساهای تاریخی ارامنه این شهر است. این کلیسا در مساحتی بالغ بر ۸,۷۳۱ متر مربع در دوره حکومت شاه عباس دوم بنا شده است. ساختمان کلیسا فقط ۳,۸۵۷ متر مربع از این فضا را اشغال کرده و بقیه آن را فضای سبز و باغ وانک تشکیل می‌دهد. برج ناقوس کلیسا سه طبقه است و در طبقه دوم ساعتی به وزن ۳۰۰ کیلوگرم قرار داده‌اند. گنبد این کلیسا مانند گنبد مساجد ایرانی در عصر ساخته شده است. روی دیوارها، طاق‌نماها، طوق گنبد و داخل گنبد نیز نقاشی‌هایی با رنگ روغن ترسیم شده و طلاکاری‌ها و تذهیبی که در تزئین این کلیسا به کار رفته، در میان دیگر کلیساهای ارامنه منحصربه‌فرد است. کلیسای وانک اصفهان در تاریخ ۱۵ دی ماه ۱۳۱۰ با شماره ۸۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
باغ گل ها: باغ گل‌های اصفهان مجموعه بزرگ تفریحی، فرهنگی، آموزشی و تحقیقاتی است که در حاشیه جنوب شرقی میدان بزرگمهر و در نزدیکی رودخانه زاینده‌رود تاسیس شده است. این باغ شامل باغ صخره‌ای، باغ ایرانی، باغ گیاهان دارویی، باغ رز، چنیدن آب‌نما، برکه، آمفی‌تئاتر در فضای باز، مجموعه پرچین، طرح فرشی ایرانی و غیره میشود. شما در این باغ می‌توانید شاهد معماری اصیل ایرانی نیز باشید؛ چون در ساخت این باغ از سبک باغ‌های ایرانی قدیمی هم استفاده شده است. اگر به اصفهان رفتید، حتما سری به این باغ بزنید و از زیبایی‌های طبیعی آن لذت ببرید.
قلعه سارویه: قلعه سارویه که نامهای دیگری مانند کهندژ و تپه اشرف نیز دارد، در کنار پل شهرستان و ضلع شمالی زاینده‌رود قرار دارد. گفته میشود در این بنا کتاب‌های زیادی نگهداری می‌شد و در حمله اعراب به ایران ویران شد و امروزه تنها بقایای آن به‌صورت تپه‌ای باقی مانده که مردم آن را تپه اشرف می‌نامند. برخی از تاریخ‌شناسان قدمت این بنا را به تهمورث، سومین پادشاه سلسله پیشدادیان نسبت می‌دهند؛ اما برخی دیگر معتقدند این بنا در دوره گشتاسب، از پادشاهان کیانی ساخته شده است. این اثر در ۲۶ ابان ۱۳۷۵ به شماره‌ی ۱۷۷۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
آکواریوم ناروژان اصفهان: تونل آکواریوم ناژوان اصفهان به‌عنوان اولین و بزرگترین تونل آکواریوم کشور به‌صورت مشارکتی با سرمایه‌گذار خارجی ارتفاع منهای ۶ متر زیرزمین احداث شده است. این تونل ناژوان شامل ۳۳ آکواریوم است. گونه‌های مختلف آبزیان، ماهیان آب‌های شور و شیرین، ستاره‌های دریایی از پنج اقیانوس دنیا در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفته است. این مجموعه شامل ۳۳ آکواریوم پنج تا ۱۰ متری است و به‌صورت دنیای ۳۵ متری زیرآب، حجم ۱۰۸۰ مترمکعب آب را در خود جای می‌دهد و شهروندان می‌توانند در کنار و بالای سر خود زیباترین و کمیاب‌ترین گونه‌های دریایی را ببینند و بودن در فضای اقیانوس را تجربه کنند.
آرامگاه صائب تبریزی: آرامگاه صائب تبریزی که ملک الشعرایی زمان شاه عباس صفوی بوده، در خیابانی به نام صائب و در باغ تکیه واقع شده است. در گوشه و کنار این بنای تاریخی اصفهان، می‌توان اشعار این شاعر برجسته را دید. گفته میشود قبر این شاعر، در زمان پهلوی کشف شد. تا پیش از آن، این قبر و باغ، در اجاره تاجر عمده‌فروشی میوه بوده که آن را از اداره اوقاف اصفهان اجاره کرده بود. او حتی پس از کشف قبر هم، اجازه بازدید از آن و باغ را به دیگران نمی‌داده است. در نهایت یکی از دوستداران میارث فرهنگی اصفهان، نامهای به روزنامه چهلستون اصفهان می‌نویسد و خواستار رسیدگی به وضعیت میشود. همچنین از اداره اوقاف می‌خواهد تا باغ را اجاره ندهد. نقشه بنای فعلی را استاد حسین معارفی اصفهانی طراحی کرده و به تهران فرستاده است. نقشه مذکور با نظر مهندس محسن فروغی تکمیل شد و کار ساخت ساختمان آرامگاه، در سال ۱۳۴۶ و بعد از چهار سال به پایان رسید.
بازار قیصریه: بازار قیصریه یکی از معروفترین بازارهای تاریخی ایران و بخشی از بازار بزرگ اصفهان است. این بازار از سردرد قیصریه شروع و به بازار چیت‌سازها و بازار دارالشفا منتهی میشود. این بازار در دوره صفویه، یکی از مجلل‌ترین و بزرگترین مراکز خریدوفروش بوده است. این بازار در حال حاضر، یکی از مراکز مشهور برای خرید صنایع دستی اصفهان به شمار می‌آید. جهانگردان مشهوری چون ناصر خسرو و شارد فرانسوی، در سفرهایشان از این بازار بازدید کردند و به توصیف آن پرداخته‌اند. آنها علت نامگذاری این بازار را، شباهت آن به قیصریه یا قیساریا در آسیای صغیر (ترکیه کنونی) دانسته‌اند.
حمام شیخ بهایی: حمام شیخ بهایی یکی از حمام‌های تاریخی و منحصربه‌فرد ایران و متعلق به دوره صفوی است که در اصفهان قرار دارد. این حمام به‌دلیل راز گرم شدن آب آن شهرت دارد. آب حمام همواره فقط با یک شمع گرم می‌شده است. طراحی و ساخت حمام را شیخ بهایی، حکیم و دانشمند نام‌دار ایرانی انجام داده بود. با وجود تحقیقات انجام‌شده، دانشمندان هنوز نتوانسته‌اند به‌طور صددرصد به راز گرم شدن آب حمام، تنها با یک شمع پی ببرند و این موضوع همچنان به‌شکل یک راز باقی مانده است. خزینه آب حمام تا اواسط دوره پهلوی، تنها با یک شمع گرم می‌شد؛ اما زمانی که برخی دانشمندان خارجی در تلاش بودند تا به نحوه کارکرد آن پی ببرند، بخشی از تاسیسات اصلی حمام را طی تحقیقات خود خراب کردند. در حال حاضر این حمام به موزه تبدیل شده است و گردشگران می‌توانند از آن بازدید کنند.
قبرستان تخت فولاد: تخت فولاد نام قبرستان قدیمی شهر اصفهان است که با عناوین لسان‌الارض و بابا رکن‌الدین نیز شناخته میشود. قدمت این قبرستان از قرن چهارم هجری تاکنون است. البته زمان پیدایش تخت فولاد چندان روشن نیست؛ اما طبق آثار موجود در قبرستان به نظر می‌رسد قدمت آن به دوران قبل از اسلام بازمی‌گردد. این قبرستان با مساحت تقريبی ۷۵ هکتار در حاشيه جنوبی رودخانه زاينده رود اصفهان و در انتهای يکی از محورهای تاريخی شمالی–جنوبی شهر واقع شده است. تخت فولاد به دليل وسعت، کثرت مشاهير مدفون در آن و وجود ابنيه ارزشمند تاريخی، يکی از مهم‌ترين محوطه‌های تاريخی و فرهنگی ايران محسوب میشود و در شمار مکان های دیدنی اصفهان قرار دارد.
عصارخانه شاهی: عصارخانه شاهی در میدان نقش جهان، جنب ورودی بازار قیصریه، بازار قنادها، بازار عصاری (پاساژ امین) قرار دارد. واز سال ۱۳۴۰ تا سال ۱۳۴۹ برای حرکت تیر بزرگ و چرخش سنگ آسیاب، از موتور برق استفاده شد و بعد از آن، به‌دلیل صنعتی شدن این حرفه و وجود تجهیزات مکانیزه، ادامه کار به‌صرفه نبود و عصارخانه به‌مدت ۳۰ سال تعطیل شد. در سال ۱۳۷۹، سازمان نوسازی و شهرداری اصفهان، عصارخانه را از مالک خریداری و در حدود دو سال آن را مرمت کرد. سپس آن را به‌عنوان موزه در اختیار مردم و گردشگران قرار داد. عصارخانه شاهی از سال ۱۳۹۲ به‌عنوان اولین پایگاه تخصصی مطالعات فرهنگ عامه در کشور، فعالیت می‌کند و از سال ۱۳۹۵ طرح تاریخ شفاهی مشاغل سنتی اصفهان را در دست گرفته است. در این مرکز کارگاه‌های تاریخ شفاهی نیز برگزار میشود. بدین شکل این عصارخانه به موزه‌ای کوچک تبدیل شد و در سال ۲۰۱۷ نشان جهانی ایکوم (کمیته ملی موزه‌های ایران) را به‌عنوان برترین موزه کوچک کشور از آن خود کرد. عصارخانه شاهی دارای مساحتی حدود ۳۸۰ متر مربع است و شامل بخش‌های مختلفی نظیر پیشخوان، بارانداز، شترخان، گرم‌خانه و تیرخانه میشود. مساحت این عصارخانه در گذشته حدود ۱۸۰۰ متر مربع بود که در حال حاضر مکان‌هایی مانند شترخان، بارانداز و ورودی بازرگانان از بین رفته‌اند و فقط یک تیرخانه و دو انبار تو در تو در بخش شرقی تیرخانه، در دو طبقه باقی مانده‌اند. محل بارانداز عصارخانه هم‌اکنون در پاساژ طلافروشان قرار دارد.
زیپ لاین کوه صفه: زیپ‌لاین کوه صفه یکی از هیجان‌انگیزترین جاذبه های گردشگری اصفهان در مجموعه گردشگری پارک صفه است و با ۶۰ متر ارتفاع از زمین، ۱۶۵ متر طول دارد. در کنار زیپ‌لاین می‌توانید هیجان عبور از پل معلق را نیز تجربه کنید. افراد بین سنین ۱۴ تا ۴۵ سال با وزن حداکثری ۹۰ کیلوگرم٬ امکان استفاده از این وسیله را دارند.
آرامگاه شعیای نبی: آرامگاه شعیای نبی از جاهای دیدنی اصفهان است و جنب امامزاده اسماعیل در حاشیه خیابان هاتف اصفهانی قرار دارد. حضرت شعیای نبی از پیامبران مبعوث بر بنی‌اسرائیل است و موطن او در سرزمین فلسطین قرار دارد. روی آرامگاه این پیامبر ضریحی چوبی و نفیس قرار داده شده است. در جانب شمالی ضریح نیز کتیبه‌ای سنگی با خط نستعلیق و مربوط به عصر صفویه دیده میشود. با توجه به مسافت بین موطن حضرت شعیای نبی در فلسطین و مدفن منسوب به او در اصفهان، نمی توان این انتساب را با قاطعیت تایید کرد و ممکن است که فرد مدفون در این آرامگاه، یکی دیگر از اولیای خدا به نام شعیا باشد.
خانه تاریخی زهتاب: خانه زهتاب با قدمتی که به دوره قاجار بازمی‌گشت و از آثار ملی ایران و دیدنی های اصفهان به شمار می‌رفت، به دست عوامل ناشناس و در بی‌خبری سازمان میراث فرهنگی در سال ۱۳۹۴ تخریب شد. با مساحتی در حدود ۳۰۰ متر مربع، این خانه دارای یک حیاط مرکزی بود که دو درگاه ورودی در ضلع شرقی آن قرار داشتند و توسط دالانی به حیاط متصل می‌شد. ضلع شرقی خانه با پوشش اردی قاب و تنکه پوشیده شده بود و نوار کاشی‌کاری معقلی با رنگ لاجوردی و فیروزه‌ای و نقوش هندسی نمای این جبهه از خانه را آراسته بودند. جبهه شمالی خانه نیز شامل تالار هفت‌دری و دو فضای جانبی می‌شد.
........................................
آرشیو
