هشتگرد مرکز شهرستان ساوجبلاغ
هَشتگِرد شهری است در استان البرز ایران. هشتگرد مرکز شهرستان ساوجبلاغ است و در بخش مرکزی این شهرستان قرار گرفته‌است. شهر جدید هشتگرد به فاصلهٔ ۵ کیلومتری این شهر و در شمال شرقی آن قرار دارد.
شهرها و روستاهای فراوانی در ایران وجود دارد که پسوند «گِرد» به معنای شهر در آن به کار رفته است. هشتگرد در قدیم هشت دژ بوده‌است که به معنی هشت پارچه آبادی می‌باشد. با توجه به شرایط این منطقه مردم زیادی از مناطقی مانند رزن در همدان، آذربایجان غربی و شرقی، کردستان و کرمانشاه روانه این دیار شدند به طوری که هم‌اکنون مردمانی از همۀ مناطق ایران در آن زندگی می‌کنند. در لغت‌نامه دهخدا در مورد هشتگرد آورده شده‌است: دهی است از بخش شهرستان کرج که دارای ۸۰۹ تن سکنه، آب آن از رود کردان و محصول عمده اش غله، صیفی، انگور و لبنیات است. امامزاده‌ای دارد که بنای آن قدیمی است.
سپهبد حاجی‌علی رزم‌آرا نخست‌وزیر ایران در سال ۱۳۲۹ در کتاب خود یعنی فرهنگ جغرافیایی ایران از هشتگرد تحت نام هشجرد چند مورد یاد کرده‌است. زمینهای هشتگرد قبل از سال ۱۳۲۰ خورشیدی به‌طور خالصه از طرف دولت عرضه شد. سپس شخصی به نام گورگیان که از ارامنه بود و به این محل آمده بود زمین‌ها را به مبلغ ۹۰۰/۰۰۰ ریال خریداری نمود. املاک خریداری شده توسط این فرد شامل ۶ آبادی خالصه از جمله هشتگرد بود که نامبرده در سال اول پول خود را از عواید این زمین‌ها مستهلک نمود و در سال‌های بعد شروع به فروش زمین‌ها به خرده مالکین به ویژه کرد های مهاجر از شهرستان صحنه (کرمانشاه) نمود. به همین دلیل است که غالب زمینهای این منطقه در مالکیت خرده مالکین کرد می‌باشد.
اهالی هشتگرد به زبان فارسی و گویش کرجی صحبت می‌کنند.
طبق روایات موجود، هستۀ نخستین شهر هشتگرد در گذشته، در محل تپه باستانی چال تپه هشتگرد که در جنوب غربی شهر قرار دارد شکل گرفته بود که در اثر سانحه (احتمالاً سیلاب) سکونتگاه مذکور به محل دهکدۀ هشتگرد واقع در محلۀ کُردآباد و بعدها هستۀ مرکزی شهر به سمت جادۀ قدیم تهران-قزوین و مسجد جامع فعلی کشیده شده‌است.
از نظر بافت شهری شهر هشتگرد را می‌توان به مناطق زیر تقسیم‌بندی نمود:
- منطقه جنوب غربی شامل محله‌های کُردآباد (دهکده هشتگرد) و وحدت پایین (تُرک‌آباد پایین) است. اکثر ساکنین این محله‌ها ریشه در شهرستان‌های زنجان، آذربایجان شرقی (هشترود)، کردهای کردستان، کرمانشاه و آذربایجان غربی (تکاب) دارند.
- مناطق اطراف جاده اصلی که در این قسمت به تبعیت از خیابان اصلی بافت شهر منظم‌تر می‌شود و خیابان‌ها به صورت موازی یا منشعب از خیابان اصلی قرار می‌گیرد. در این محلات وسعت مساکن بیشتر شده و از نظر نقشه ساختمانی نیز کیفیت بهتری پیدا می‌کند. مسجد جامع و بازارچه‌های شهر در این محل قرار دارند.
- مناطق شمال شهر که شهرک ولی عصر را شامل می‌شود. در این شهرک بافت شهری به صورت منظم و شطرنجی بوده و زمینهای این قسمت توسط زمین شهری در قطعات ۲۰۰ و ۲۵۰ متری به ساکنین واگذار شده‌است.
- مناطق شمال غربی شهر، شامل شهرک بعثت و کوثر که جدیدترین و نوسازترین بخش مسکونی شهر هشتگرد را تشکیل می‌دهد. در این شهرک که بعد از سال ۱۳۷۵ خورشیدی توسعه پیدا کرده ساختمان‌ها عمدتاً سه یا چهار طبقه با پیلوت می‌باشد. توسعه فعلی شهر در حال حاضر به این سمت می‌باشد.
- مناطق شرقی شهر که محله‌های والفجر،محله پارک مادر و شهرک دانش را شامل می‌شود که محله‌های فوق حول خیابان اصلی شهر در سمت شرقی شهر جای گرفته‌است.بیشتر اهالی رزن همدان که به شغل مصالح ساختمانی و موزایک و دیگر کارهای ساختمان و عمرانی مشغول هستند ساکن این منطقه میباشند.
- مناطق جنوب شهر که اصلی‌ترین محله‌های آن خیابان مدرس جنوبی (دخانیات) است.
- محله‌های سفیدارک، خیابان مصلی و طالقان محله که جزو مناطق غربی شهر محسوب می‌شوند.
- مناطق شمال شرقی شهر که عمدتاً شامل سایت نوساز اداری شهر هشتگرد می‌باشد که در مسیر توسعه شهر بسیار کار آمد بوده‌است.
شهرک صنعتی شهر هشتگرد در امتداد بزرگراه تهران قزوین قرار گرفته و در شمال شهرک ولیعصر از شرق تا غرب امتداد یافته از بزرگترین شهرک‌های صنعتی کشور می‌باشد که کارخانه‌های عظیمی در آن مشغول به فعالیت میباشند. این شهرک علاوه بر شکوفایی اقتصادی شهر باعث تولید شغل برای شهروندان این شهر و شهرهای اطراف گردیده و یکی از عوامل مهاجرپذیری هشتگرد می‌باشد.
شهرستان ساوجبلاغ
ساوُجبُلاغ یکی از شهرستان‌های استان البرز است جمعیت این شهرستان بر طبق آمارگیری جامع سال ۱۳۹۵ «۲۵۹٬۹۷۳» نفر بوده[۱] و مرکز آن شهر هشتگرد است.
شهرستان ساوجبلاغ براساس آخرین تقسیمات کشوری با وسعتی معادل ۱۱۵۸ کیلومتر مربع در غرب استان البرز واقع شده‌است. این شهرستان از شرق با شهرستان کرج، از جنوب با شهرستان اشتهارد، از غرب با شهرستان آبیک و نظرآباد و از شمال با شهرستان طالقان همجوار است.
شهرستان ساوجبلاغ از ارتفاع ۱۱۶۰ متر در جنوب غرب تا ۳۷۰۰ متر (قله سیاه بند) در شمال شرق گسترده شده‌است. در بین این دو منطقه، دشت نسبتاً وسیع و زمینهای تپه ماهوری و کوه‌های مرتفع همراه با دره‌های عمیق قرار گرفته که به لحاظ توپوگرافی شاهد تنوع زیادی در منطقه هستیم. قسمت عمده‌ای از بخش چندار در منطقه کوهستانی و بخش مرکزی در منطقه دشت و زمینهای تپه ماهوری واقع شده‌اند.
نام ساوجبلاغ ترکی و به معنی «چشمه آب سرد» است. این شهرستان دارای روستاهای زیادی است و محصولات کشاورزی فراوانی دارد. میوه‌های آلو شابلون روستای سنقرآباد و گیلاس روستاهای فشند و آردهه و توت ولیان کیفیت بالایی دارد.
ساوجبلاغ ابتدا یکی از بخشهای شهرستان کرج بود که با تصویب هیئت وزیران در سال ۱۳۶۸ تبدیل به شهرستان گردید و از دو بخش مرکزی و طالقان تشکیل شد. شماره و تاریخ مصوبه: ۱۳۶۸٫۰۴٫۲۱ -.۴۹۱۴۰ ت۶۰۱–۱۳۶۸٫۰۵٫۱۴–۸۴۵. هیئت وزیران در جلسه مورخ ۱۳۶۸٫۴٫۲۱ بنا به پیشنهاد شماره ۱۸۴۶۳٫۴٫۲۲ وزارت کشور و به استناد ماده ۱۳ قانون تعاریف و ضوابط تقسیمات کشوری مصوب پانزدهم تیر ماه یک هزار و سیصد و شصت و دو مجلس شورای اسلامی و آیین‌نامه اجرایی آن مصوب بیست و دوم مهر ماه یک هزار و سیصد و شصت و سه و در اجرای ماده ۷ همین قانون تصویب کردند. شهرستان ساوجبلاغ به مرکزیت شهر هشتگرد از ترکیب: ۱- بخش مرکزی به مرکزیت شهر هشتگرد شامل دهستان‌های برغان، نجم‌آباد، سعیدآباد، چهاردانگه، خور-هیو، چندار، تنکمان، احمدآباد، رامجین، سیدجمال‌الدین و گلسار و شهر نظرآباد. ۲- بخش طالقان به مرکزیت روستای شهرک شامل دهستان‌های بالای طالقان، میان طالقان و پایین طالقان. در تابعیت استان تهران ایجاد و تأسیس گردد.
در سال ۱۳۷۴ بخشی به نام نظرآباد در آن ایجاد شد که این بخش نیز در سال ۱۳۸۱ از شهرستان ساوجبلاغ منفک گردید. بخش طالقان نیز از جمله بخشهایی است که جدیداً (مهر ۱۳۸۹) با تصویب هیئت دولت تبدیل به شهرستان شده‌است. اگرچه این دو شهرستان زیر نظر فرمانداری ساوجبلاغ نیستند. اما وابستگی هائی بههشتگرد که مرکز ساوجبلاغ است دارند. مثلاً مرکز حوزه انتخابیه ساوجبلاغ، طالقان و نظرآباد که دو شهرستان طالقان و نظرآباد را نیز شامل می‌شود شهر هشتگرد است.
در حال حاضر شامل بخشهای مرکزی (به مرکزیت هشتگرد) و چندار (به مرکزیت کوهسار)می‌باشد.
بخش مرکزی شهرستان ساوجبلاغ( دهستان سعیدآباد ، دهستان هیو) شهرها: هشتگرد و شهر جدید هشتگرد و گلسار (ششمین شهر ساوجبلاغ با نام قدیمی سیف آباد)
بخش چندار( دهستان برغان ، دهستان چندار ، دهستان قاسم آباد بزرگ ) شهر: کوهسار
اهالی ساوجبلاغ به زبان فارسی و گویش کرجی صحبت می کنند.
گویش کرجی توسط بومیان هشتگرد و آبادی هایی همچون سیرود، اسپی داران (سپیدداران)، اسکولدره، کله رود (گلین رود)، عالم زمین، ولیان، اغشت، برغان، بانو صحرا، خوروین، ورده (هندوکوچیک)، سیواندره، سیبستان، آجین دوجین، کوشک زر، آردهه، فشند، ینگی امام، شنده، سنج، بریانچال، سرهه، طالیان و غیره گویش می شود.
نام ساوجبلاغ از زبان ترکی آذربایجانی به معنای سرزمین چشمه‌های آب سرد با تاریخ، فرهنگ و مدنیت هفت هزار ساله و مشاهیر نام‌آور و رسوم دیرپا و ریشه دار گره خورده‌است. سرزمین خاندان‌های علمی آل طالقانی سادات و غیر سادات، آل صالحی، آل برغانی، آل حکمی، آل رفیعی، آل میرحبیب، آل میرعرب شاه، آل شهید ثالث، آل علوی شهید، آل فشندی و آل نحوی که با تأسیس مدارس علمیه صالحیه، سردار، نواب و التفاتیه در شهر قزوین، مدرسه شاهزاده خانم در تهران و سرودن اشعار در مدح اهل بیت (علیهم السلام)، خدمات فراوان علمی و فرهنگی به ایران و اسلام کرده‌اند. وجود آرامگاه حدود پنجاه تن از امامزادگان در محدوده شهرستان ساوجبلاغ گویای علاقه ساوجبلاغی‌ها به مذهب تشیع است. این امامزادگان در دو مقطع تاریخی - به هنگام حکومت علویان در طبرستان و طالقان و به هنگام حضور حضرت امام رضا در خراسان - وارد ساوجبلاغ شدند تا با گذر از این منطقه به نواحی یاد شده برسند که به وسیله امویان و عباسیان جان باختند.
حمدالله مستوفی در کتاب نزهه القلوب در باب ولایت ساوجبلاغ می‌نویسد: سا وجبلاغ ولایتی است که در اوان سلاجقه مال به ری می‌داده و در عهد مغول سوی شده، هوایی بغایت خوب دارد. اکثر آبش از قنوات است، میوه و قله بسیار می‌باشد و نانش در غایت نیکویی و حقوق دیوانی او دوازده هزار دینار مقرر است و مردم آنجا چون اکثر صحرا نشینند مقید به مذهب نیستند؛ و از اعظم قرای آنجا خرداد (خراو)روستای خور فعلی و نجم‌آباد و سنقر آباد است؛ و در سنقر آباد سادات آلی نسب‌اند.
مناطق باستانی : محوطه‌های باستانی شهرستان ساوجبلاغ مهم‌ترین مناطق مذهبی و تفریحی در این شهرستان: ۱.امامزاده بی بی سکینه خاتون و درخت ۲۵۰۰ ساله روستای سنقرآباد ۲. امامزاده عبدالقهار (روستای ورده (البرز)) و روستای برغان است. 3. مسجد و روستای تاریخی سیرود .
جاذبه های ساوجبلاغ
غار هیو: غار هیو در جاده هشتگرد – قزوین با فاصله ۸ کیلومتری از شهر هشتگرد قرار دارد. این غار از غارهای آهکی است و با بررسی‌های انجام شده مشخص شد قدمت غار هیو متعلق به دوران پارینه‌سنگی است. دهانه ورودی غار کوچک است و شیب بسیار تندی دارد که ورود به آن را کمی سخت کرده است.
روستای خور: روستای خور از توابع هشتگرد است و علاوه‌بر جاذبه‌های طبیعی، تاریخ و تمدنی کهن دارد. امامزاده سلیمان، تپه‌ها، قلعه و درخت چنار ۸۰۰ ساله این روستا از جاذبه‌های طبیعی و تاریخی‌اند. همچنین آبشار خور که در حدود ۵۰متر ارتفاع دارد زیبایی این روستا را دوچندان کرده است. گورستان تاریخی این روستا سنگ‌هایی با قدمت ۶۰۰ تا ۷۰۰ ساله دارد که نشانی از قدمت بالای این روستاست.
روستای فشند: روستای فشند در فاصله ۸ کیلومتری از شهر هشتگرد و ۷۵ کیلومتری شهر تهران قرار دارد و با ۹۶۰۰ هکتار مساحت یکی از بزرگترین روستاهای نزدیک به پایتخت است. نام روستای فشند که به پشند هم شناخته می‌شود برگرفته از نام سیب‌زمینی پشندی است که توسط سر جان ملکم، افسر اسکاتلندی، به ایران وارد شد و برای اولین بار در این روستا توسط کشاورزان کشت شد. شغل بیشتر ساکنان این روستا دامداری و کشاورزی است و قوچ‌فشندی یکی از معروف‌ترین دام‌های این منطقه است.
کاروانسرای شاه عباسی: کاروانسرای شاه عباسی که مربوط به دوران صفویه است. و در مرکز شهر، ابتئای بلوار امامزاده حسن (ع) قرار که بنایی سنگی-آجری است. این کاروانسرا متعلق به دوران صفویه بوده و بین سال‌های ۱۰۷۸ تا ۱۱۰۹ در زمان شاه سلیمان صفوی ساخته شده‌است.این بنا در بخش مرکزی شهرستان کرج در استان البرز و در سمت جنوب شرقی میدان توحید قرار گرفته‌است.
امامزاده جعفر هشتگرد: این بنا درداخل شهر هشتگرد واقع شده و گرداگرد آن را دیواری احاطه کرده است. قدیمی ترین و اساسی ترین بخش این بنا حرم آن است. داخل بقعه فاقد هرگونه تزئین یا نوشته و کتیبه است.
روستای خوروین: خوروین یکی از روستاهای باستانی بخش چندار از توابع شهرستان ساوجبلاغ است. این روستا در 67 کیلومتری تهران و 3 کیلومتری شهر کوهسار قرار دارد. خوروین دارای آثار تاریخی مانند امامزاده و دو تپه باستانی خوروین به نام‌های «گنج تپه» و «سیاه تپه» آثاری متعلق به هزاره دوم پیش از میلاد مسیح به دست آمده است.در زمان قدیم محصولات باغی این روستا توت،انگور،گردو بود ولی هم اکنون همه محصولات باغی اعم از مرکبات در اینجا کشت می شود ونیز زراعت مردم اینجا گندم،جو،نخودوسیب زمینی می باشد
برج آرامگاهی روستای کردان: گردشگرانی که به دیدن بناهای تاریخی علاقه دارند محال است به ساوجبلاغ سفر کنند و از این بنای متعلق به قرن 7 هجری که در 10 کیلومتری هشتگرد در روستای کردان واقع شده، بازدید نکنند. این اثر تاریخی دارای پلانی مدور همراه با شیار در قسمت بیرونی و پلانی هشت ضلعی در داخل بوده، مدفن امامزاده حسین (ع) از نوادگان امام زین العابدین (ع) است. برج آرامگاهی روستای کردان در تاریخ 1380/2/25 به شماره 3828 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
آبشار عالم زمین: این آبشار در ارتفاعات روستای عالم زمین ساوجبلاغ قرار دارد. این آبشار در ارتفاع 1720 متری از سطح دریا قرار گرفته است. روستای عالم زمین در شمال غربی شهرستان ساوجبلاغ و در فاصله ۱۰۰ کیلومتری تهران و در شمالی ترین قسمت شهر کوهسار واقع است. این روستا در منطقه‌ای کوهپایه‌ای قرار دارد که اطراف روستا با دیواره‌های بلند و بسیار زیبای صخره‌ای احاطه شده است. روستا در کنار رودخانه‌ای دائمی قرار گرفته است. این رودخانه در جهت شمال به جنوب از کوه‌های پلنگ دره و اخرک سرچشمه گرفته است به طوری که شاخه‌های ی از این رودها در برخی قسمت‌ها به صورت آبشارهای کوچک دیده می‌شود که منظره بسیار زیبایی بوجود آورده است. دسترسی به روستا و آبشار عالم زمین از طریق بزرگراه کرج-قزوین، خروجی کردان، یعد از روستای کردان و ولیان، جاده خاکی به روستای عالم زمین امکانپذیر است.
آبشار اغشت : این آبشار در شمال روستایی به همین نام در بخش چندار شهرستان ساوجبلاغ قرار گرفته است. با توجه به قرارگرفتن روستا در منطقه کوهستانی و شرایط آب و هوایی خاص این منطقه، اقلیم روستا با زمستان‌های سرد و تابستان‌های معتدل به صورت اقلیم کوهستانی معتدل می‌باشد. اغشت منطقه‌ای است ییلاقی با مناظر بسیار زیبا که با این مشخصات سبب مهاجرت و مهاجرت‌های فصلی افراد از شهرهای اطراف مانند تهران و کرج شده است. با توجه به قرار گیری روستا در بین ارتفاعات و دامنه‌های آن زمینهای کشاورزی که عمدتاً باغات میوه هستند در دامنه‌های اطراف گسترش یافته است. منابع طبیعی شامل زمین زراعی، رودخانه‌ها، منابع آب و باغ‌ها حدود 100 هکتار بوده که از شمال به رودخانه گلین رود و از جنوب به روستای تکیه اغشت و باغبان کلا و از غرب و شمال غرب به آجین دوجین ولیان و در نهایت از شرق به دره سیبان دره و ورده منتهی می شود.
آسیاب حاج رحیم، روستای هیو: آسیاب حاج رحیم در روستای هیو، در معبر اصلی روستا واقع شده است. این اثر تاریخی در واقع آسیابی قدیمی است که در زمره آسیاب‌های آبی تنوره‌دار قرار می‌گیرد. بخشی از کانال آب و تنوره و اتاقک این اثر هنوز باقی مانده‌اند. مصالح این بنا از سنگ و آجر است. این روستا به داشتن تعداد زیادی آسیاب شهرت دارد.
پل روستای بانو صحرا: این پل که در دو کیلومتری شمال غرب روستای کردان قرار گرفته از آثار دوره صفویه است. مصالح به کار رفته در پل ، سنگ و آجر همراه با ملات آهک است. بخشی از چشمه طاق و پایه‌های پل باقیمانده است. این پل تا اواخر دهه 50 محل ارتباط دو طرف رودخانه بوده که در پل‌سازی جدید بخشهایی از آن از بین رفته است. حمام قدیمی روستا همزمان با پل ساخته شده است.
محوطه باستانی ینگی امام: این محوطه باستانی در بخش مرکزی در روستای ینگی امام و در کنار مجموعه‌ای شامل کاروانسرا و بنای آرامگاهی قرار گرفته است. بر اساس کاوش‌های باستان‌شناسی که طی دو فصل و در سال‌های اخیر انجام شده آثاری از دوره میانی اسلامی در سطوح آن کشف شده است. البته در بخش میانی تپه آثار قلعه تاریخی کشف گردید که با توجه به توسعه منطقه طی این دوران حائز اهمیت است.
کاروانسرای ینگی امام: قدمت این کاروانسرا که در ابتدای جاده هشتگرد و 100 قدمی جاده کرج – قزوین در روستایی به همین نام قرار گرفته و به دوره صفویه باز می‌گردد و در گذشته در مسیر ری و قزوین برای استراحت مسافران ساخته شده است. تپه باستانی ینگی امام در نزدیکی این کاروانسرا قرار دارد. بنا چهار ایوانی و دارای 24 حجره است. همچنین فضای شترخان در سراسر بنا تعبیه شده است.
روستای سنج و سیبان دره: این روستا نیز همانند سایر روستاهای ساوجبلاغ همچنان بافت سنتی خود را حفظ کرده است. روستای سنج به دلیل بافت معماری خانه‌های آن که دیوارهای گلی و سقف‌های چوبی با در و پنجره‌های ارسی شکل دارد و نیز به واسطه داشتن آثار تاریخی و طبیعی، قرار گرفتن در دل کوهستان در کنار باغات و رودخانه‌ها مناظر بدیع و چشم‌نوازی را برای گردشگران و دوستداران طبیعت ایجاد کرده است.
روستای وَردِه : مگر می‌شود از ساوجبلاغ سخن گفت و از این روستای زیبا که در 15 کیلومتری شمال غربی شهر کوهسار در ضلع شمال اتوبان کرج قزوین قرار دارد یاد نکرد! بافت تاریخی و بکر این روستا آثاری نظیر حمام تاریخی (دوره قاجار)، آسیاب قدیمی، دو بقعه به نام‌های امامزاده عبدالقهار (ع) و بی‌بی سکینه (س) را در خود جای داده است و به دلیل وجود رودخانه، کوهستان و چشمه‌های منحصر به فرد، پذیرای بسیاری از گردشگران علاقمند در فصل‌های مختلف سال است. هر چند توصیه می‌شود در 6 ماه اول سال از این روستا بازدید کنید اما پاییز هزار رنگ این منطقه هم دیدنی و به یاد ماندنی است. محوطه این روستا نیز از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تهران مورد بهسازی، ساماندهی و زیباسازی قرار گرفته است.
...................................
آرشیو
