اَبهَر یکی از شهرهای استان زنجان و مرکز شهرستان ابهر است. این شهر با۹۹٬۲۸۵نفر جمعیت در سال ۱۳۹۵، به عنوان دومین شهر پرجمعیت استان زنجان پس از شهر زنجان محسوب می‌شود و به دروازه آذربایجان شهرت دارد. ارتفاع شهر ابهر از سطح دریا ۱۵۴۰ متر است. این شهر در ۱۰۰ کیلومتری جنوب شرق زنجان واقع شده‌است. از مهمترین آثار تاریخی این شهر می‌توان به بقعهٔ امامزاده اسماعیل در شناط، بقعهٔ امامزاده زیدالکبیر در شرق این شهر و بقعهٔ پیر زهرنوش در جنوب‌غربی شهر اشاره کرد. شهرداری ابهر به چهار ناحیهٔ «مرکزی»، «شناط» (در قسمت شمالی شهر)، «شریف‌آباد» (در قسمت شرقی شهر) و «حسین‌آباد» (در قسمت غربی شهر) تقسیم شده‌است.
فاصله این شهر تا زنجان ۱۰۰ کیلومتر، تبریز ۳۸۶ کیلومتر، اردبیل ۳۵۵ کیلومتر، خرم‌آباد ۴۵۶ کیلومتر، ارومیه ۵۲۹ کیلومتر، رشت ۱۸۱ کیلومتر، همدان ۲۱۴ کیلومتر و تهران ۲۴۴ کیلومتر است. ارتفاع این شهر از سطح دریا ۱۵۴۰ متر است. بیشینه گرمای آن ۴۵ درجه و کمینه سرمای آن ۳۰ درجه زیر صفر گزارش شده‌است.
ابهر در قدیم اوهر نامیده می‌شده‌است. مردم محلی به آن اَبَر می‌گویند. نام ابهر از آب+هر تشکیل شده و در زبان تاتی به معنی آب آسیاب است. ریزابه‌های ابهررود از قدیم آسیاب‌های زیادی را به چرخش درآورده که امروزه نیز چنین است.
در دوره ساسانیان هنگامی که خسرو اول انوشیروان ایران را به چهار قسمت تقسیم کرد ابهر در منطقه دوم یعنی استان جبال قرار داشت در این دوره منطقه ابهررود تحت تسلط خاندان مهران یکی از هفت خاندان مهم حکومت گر ایران قرار داشت این خاندان علاوه بر ابهر به مناطق وسیعی که از ناحیه خوار تا آوج و دشتبی امتداد داشت مالکیت داشتند و معروفترین افرادی که از این خاندان شناخته شده‌اند شروین دشتبی، بهرام چوبینه، پیران گشسب، گریگوریوس و سیاوش رازی هستند.
تا پیش از خلافت هارون الرشید، ابهر منطقه نسبتاً وسیعی را شامل بود. وی قسمتی از قاقازان و نیز ناحیه ابهر رود را از ابهر جدا کرد و به قزوین ملحق ساخت. در اوایل سده ۸ قمری ولایت ابهر ۲۵ پاره دیه داشت و حقوق دیوانی آن به یک تومان و چهار هزار دینار می‌رسید.
از ابهر به عنوان بلوک معتبر از ولایت خمسه با باغات فراوان و آب‌های جاری نام برده شده‌است. شاردن می‌نویسد ابهر در دوره شاه عباس دوم صفوی دارای ۲۵۰۰ خانه و باغچه بوده‌است. چنانچه سواره نیم ساعت وقت لازم داشته تا از آن عبور کند. ابهر در این زمان دارای اماکن عمومی و سه مسجد بزرگ بوده و در وسط شهر بقایای گلین قلعه مخروبه‌ای مشاهده می‌شود.
در سال ۱۱۰۰ هجری تاورنیه از ارامنه شهر ابهر خبر داده و ژوبر در زمان فتحعلیشاه قاجار باغ‌های ابهر و خانه‌های تمیز و راحت آن را ستوده‌است. در سال ۱۲۴۷ هجری ابهر ۷۰۰ خانه و باغ‌های دانشین داشته و قبر شیخ قطب الدین از مشایخ سلسله شیخ صفی الدین اردبیلی در ابهر واقع شده بر طبق نوشته دوسرسی در سال‌های ۱۲۵۰ هجری دوره محمد شاه قاجار ابهر دارای ۲۰۰ خانه و ۹۰۰ نفر جمعیت بوده و دو گنبد نیمه ویران از دو مسجد در آن دیده می‌شده‌است. در دوره ناصر الدین شاه قاجار ابهر تیول توپخانه بوده‌است چنانچه خرمدره در تیول فراشخانه بوده در همین دوره قلعه خرابه‌ای به نام دارا در ربع فرسخی شهر دیده می‌شده‌است و خانه‌های آن کمتر از ۱۱۰۰ نبوده. در سده ۱۰ قمری از مرقد پیر حسن بن اخی آوران نیز در ابهر یاد شده و سیدی علی کاتبی دریاسالار عثمانی در ۹۶۴ ه.ق آن را زیارت کرده‌است.
یاقوت حموی درباره فتح ابهر بدست اعراب گوید:فتح ابهر در سال ۲۴ پس از هجرت و به ایام عثمان ابن عفان بود که در این وقت مغیره بن شعبه والی کوفه بود و جریرابن عبدالله بجلی حکومت همدان را داشت و براءبن عازب نیز ولایت ری را داشت عثمان لشکری بمدد براء فرستاد و او بغزاء ابهر شد و حنظله بن زیدالخلیل با او بود و او در پشت حصار منیع ابهر لشکرگاه کرد و گویند این حصن(قلعه) را شاپور ذوالاکتاف کرده است چون براء به آنجا فرود آمد مردم حصار با وی بجنگ برخاستند و جنگ چندین روز بکشید سپس امان نامه خواستند و براء آنان را به آن شرط که حذیفه بن الیمان باهل نهاوند امان داده بود زنهار داد.
در سده چهارم ابهر در دست یوسف ابن ابوالساج بود سپس به قلمرو دیلیمان درآمد و در ۳۸۶ هـ.ق بدست وهسودان بن سالار محمد بن مسافر از دودمان آل مسافر افتاد و در ۴۲۰ هـ.ق لشکریان محمود غزنوی به ری و قزوین درآمدند و ولایت را از چنگ و غارت رهانید. در جنگ هایی که بین دیلیمان و قشون اسلام جریان داشت از برخی از شعرای اعراب که در قشون اسلام بودند. در برخی از شعر ها و قصاید خود یادی از سرگذشت خود با دیلیمان کرده اند.
زبان مادری مردم ابهر ترکی آذربایجانی و لهجه ابهری هست که عموماً دو زبانه بوده و از ترکی و فارسی استفاده میکنند. شهر ابهر در دوره سلجوقیان از اهمیت و اعتبار خاصی برخوردار بوده و برخی از بزرگان خاندان سلجوقی در این شهر اقامت گزیده بودند و زبان ترکی نیز از این دوره در شهر جاری و ساری شده و از این زمان شعرا به ترکی شعر گفتند و قبل آن فارسی و عربی بود.
بازار بزرگ سنتی ابهر در زمینی به مساحت حدوداً ۴۵۰۰ متر مربع به طول ۲۸۰ متر در سال ۱۳۶۴ شروع و در سال ۱۳۶۷ آن بنا شد.در سال ۱۳۹۱ شهرداری با جذب سرمایه گذار تکمیل بازار را با سرمایه گذاری بخش خصوصی اقدام به تکمیل و راه اندازی ۱۲۰ مغازه در آن راسته شد که نهایتاً در سال ۱۳۹۶ به پایان رسید. معماری این بازار تلفیق معماری اصیل ایرانی با نیازهای عصر جدید است که به دست معماران هنرمند منطقه بنا شده.
ابهر دارای حصار عظیم در زمان ساسانیان بوده و دو دروازه شرقی و غربی داشته که دروازه شرقی آن جنب قلعه تپه به نام دَرْبُ اَلْمَذوقْ نامیده می‌شده و دروازه غربی آن به نام فلاج آباد یا خلج آباد مشهور بوده سید محمد نوربخش در مشجره سلسله الاولیاء خود در صفحات ۳۴ و ۳۸ از این دو دروازه ابهر نام برده‌است. کاروانیان عازم شهرهای قزوین، همدان و ری از دروازه شرقی ابهر عبور می‌کردند در ابهر محلاتی بنامهای دروازه ایشیگی و دَرْمَذَقانْ معروف است. از راه‌های قدیم که از جنوب ابهر عبور می‌کرده، جاده ابریشی بود که از کشور چین آغاز و پس از طی سمرقند و بخارا – مرو – گرگان – ری قزوین – وارد ابهر می‌شده و به سمت زنجان – تبریز – ایروان ادامه داشته. راهی نیز از تبریز آغاز و به ابهر می‌رسید و ابهر را از طریق ساوه و قم به اصفهان و بغداد مربوط می‌ساخت و در این منطقه به جاده اصفهان معروف بود. راه ابهر به ری نیز وجود داشت.
شهر ابهر دومین شهر بزرگ استان بعد از زنجان میباشد. ابهر با وسعتی برابر ۲۷۷ هزار هکتار در ۸۵ کیلومتری مرکز استان واقع شده‌است. این شهرستان به علت قرار داشتن در کناره جاده بین‌المللی تهران – بازرگان از نظر شاخص‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در بهترین و مطلوبترین موقعیت استان قرار دارد. وجود کارخانه‌های بزرگ و متعدد در حوزه شهرستان، کشاورزی پر رونق، باغ‌های سرسبز و پر محصول، طبیعت زیبا و بکر، وجود منابع، شن و ماسه و همچنین آثار تاریخی که جزء میراث ثبت شده در یونسکو میباشد، از دیگر عوامل رونق، شهرت و اعتبار این شهرستان میباشد. شهرستان ابهر با داشتن آب و هوای مناسب و قرار گرفتن در مسیر جاده ترانزیت و نزدیکی به مرکز استان و همجواری با استان سرسبز گیلان و استان قزوین و شهرهای خرمدره و خدابنده و تاکستان ودارا بودن امکانات حمل و نقل چون آزاد راه و وجود ایستگاه راه‌آهن خرمدره با فاصلهٔ بسیار کم دارای موقعیت مناسبی است و با داشتن جاذبه‌های تاریخی و طبیعی فراوان در جای جای این شهرستان می‌تواند به‌عنوان یک قطب گردشگری استان مطرح شود و با جذب گردشگران داخلی وخارجی کسب در آمدهای توریستی و اشتغال بیشتر را نصیب این استان نماید که جا دارد بخش دولتی تعامل لازم را با بخش خصوصی جهت سرمایه‌گذاری مؤثر برای رسیدن به اهداف یادشده معمول نماید.
در کتاب البلاد و اخبار العباد آماده است: شهر ابهر هوای سازگار دارد و آبش بسیار و گوارا، باغ و باغات و میوه شهر ابهر شهرت جهانی دارد. از فراورده‌های میوه و سر درختی، انگور، گلابی، گردو ممتاز و در انتخاب میوه جات دارای اکثریتند. نوعی امرود در ابهر هست به اندازه نارنج و همچون نارنج گرد است، آن را عباسی گویند. عباسی در خوشمزگی ضرب‌المثلی شده‌است که [متداول است] می‌گویند، از هر جای مملکت میوه فروشان به شهر ابهر می‌آیند که گلابی عباسی را خرید کنند. باغستانی پیرامون شهر هست بهاء الدین آباد گویند و استفاده از آن برای همه حتی مسافران مجانی است آثار دژی در ابهر هست که گویند پناهگاه یاغیان از دولت بود. در ابهر آبی موجود است که از چشمه‌ای می‌جوشد هر تیغ پولادینی را اعم از شمشیر و غیره وسیله آن، آب دهند. فوق‌العاده تیز و بادوام می‌شود. در پیرامون ابهر به هر طرف نگاه کنی، آسیاها را می‌بینی که وسیله آب می‌چرخند. در جایی دیگر می‌گوید ابهریان در زیبایی گوی سبقت را از اهل هر شهر دیگری ربوده‌اند و همه باهم یکدل و متحدند. در مشترک یاقوت حموی آمده‌است که ابهر شهر بزرگ مشهوری است میان قزوین و زنجان از ناحیه‌های جبل که گروه بسیاری از فقیهان مالکی و شافعی و محدثان از آن برخاسته‌اند.
نقل است که در گذشته تولید کفش در ابهر رونق داشته و از ابهر به هیدج راه یافته است ، در این دوران سوغات ابهر کفش آن بوده (هم اکنون این صنعت در هیدج رونق دارد) لکن در حال حاضر سوغات شناخته شده ابهر نان سنتی آن است که مردم محلی به آن اَردَک می گویند ، از سوغاتی های دیگر شهر می توان به انگور و کشمش آن اشاره کرد که از مرغوب ترین های این محصولات در سطح کشور هستند.
ابهر از قدیم‌الایام به دو قسمت بزرگ به نام محله بالا و محله پایین تقسیم شده که در حال حاضر نیز این تقسیم‌بندی به قوت خود باقی است. ساکنین دو محله بزرگ ابهر آداب و رسوم مشترکی دارند از نظر گویش و لهجه اختلاف بسیار اندکی درمیان ایشان مشاهده می‌شود. مسجد کبیر ابهر که امروزه به نام مسجد نورالنبی نامیده می‌شود در اوایل صفویه دارای گنبد و گلدسته بوده و یکی از سه مسجد بزرگ شهر محسوب می‌گردیده در محله بالا قرار دارد مسجد جامع ابهر که از سابقه بیشتری برخوردار است در محله پایین قرار گرفته به‌طوری‌که در تواریخ ذکر شده قدیمیترین محل سکونت درابهر محله پایین و اطراف قلعه تپه بوده و شهر یکپارچه ابهر را تشکیل می‌داده و دارای بارو و حصار و دو دروازه بوده‌است. محله بالا نیز خان‌نشین بوده وبا داشتن چند امامزاده و دروازه از قدمت بالایی برخوردار است. امروزه این محلات در ابهر مشهوراند:
محله مَلِک قصاب:که زمانی این محله دارای در اختصاصی بوده و مانند قلعه‌ای حفاظت می‌شده از قدیمیترین محلات ابهر محسوب می‌شد ساکنان مَلِک قصاب غالباً مردان متدین و ریش سفیدان زراعت پیشه بودند.
محله اکبر آباد: نوبنیاد است و بنیان‌گذارش حاج علی اکبر فخیمی است که برای اولین بار در این محل که آنجا را قبلاً توپخانه مبارکه می‌نامیدند ساختمان احداث کرد و به نام اکبر آباد نامیده شد، اداره مخابرات ابهر در این محله قرار دارد.
محله دِهَکْ:محله ایست به قدمت تاریخ ابهر زیرا که این محله از اصطلاحات رایج قبل از زمان ساسانی زرتشتی است.
محله حاجی محمد خان: که از ملاکین ابهر بوده،
محله خلج آباد:که عموماً به محله بالا اطلاق می‌شده و مسجد نور النبی در این محله قرار دارد،
محله شیخ آباد:نشیمنگاه شیوخ معتبر ابهر،
محله در المذوق: که در گویش رایج محلی دَرْ مَذَقانْ نامیده می‌شود،
محله آقا صدرا: که درابهر مسجدی هم به نام او هست آقا صدرا مردی فاضل و معممّ و از ائمه جماعت بوده،
محله قانلو میدان:در محله بالا یکی از قدیمیترین محلات ابهر که به علت کشته شدن چند تن از بزرگان نامگذاری شده‌است و مسجدی نیز به همین نام درآنجا وجود دارد
محله جانقارداش: که محله مسکونی همان جهانگیر تاش بانی کاروانسرای جنب مسجد جامع ابهر بوده‌است.
محله قلعه تپه:قدیمیترین محل استقرار انسانی در ابهر بود، ادارات پست، کار و تامین اجتماعی در این محل قرار دارد.
محله نعلبندان: که بعدها به آن دروازه اشیگی به زبان محلی یعنی دروازه بیرونی گفته می‌شده‌است.
محله شهرک:جدیدترین و پر رشدترین محله شهر ابهر میباشد که می‌توان گفت پرجمعیت‌ترین منطقه ابهر با جمعیتی معادل ۲۲۰۰۰ نفر که ۱/۴ جمعیت ۹۰۰۰۰ نفری ابهر را در خود جای داده‌است، بیمارستان امید، مرکز فنی حرفه ای ابهر، مجموعه ورزشی عسلک، استخر عسلک، سپاه ناحیه ابهر، اداره ثبت احوال، اداره آب و فاضلاب، اداره امور منابع آب، اداره منابع طبیعی، راهنمایی رانندگی، کلانتری ۱۲، درمانگاه امام رضای ناجا، اداره جهاد وکشاورزی، اداره برق، دامپزشکی، هنرستان شهید بهشتی و مجموعه مدارس سما و ده‌ها مدرسه دولتی و غیرانتفاعی در شهرک قراردارند.
محله یخچال: از قدیمی ترین محله‌های ابهر که محل نگهداری یخ برای فصول گرم بوده‌است.در حال حاضر جمعیت این محله از اقشار کشاورز و کارگران ساختمانی می باشند.
محله شناط یا چینات:یکی از قدیمیترین محلات ابهر بوده که در شمال شهر ابهر واقع شده است.بیمارستان امدادی ، شهرداری،اداره بهزیستی، بنیاد مسکن و آموزش و پرورش در این محل واقع شده اند.
محله شریف‌آباد:در شرق ابهر تا 10 سال پیش یکی از روستاهای ابهر بوده است ولی در حال حاضر جزوی از شهر ابهر محسوب شده است.
محله حسین‌آباد:در حال حاضر جمعیت زیادی دارد و دارای دو مسجد بزرگ نیز میباشد. استخوان بندی این محله را خیابان شریعتی تشکیل داده است.
مساحت این شهرستان بیش از ۳۳۶۲ کیلومتر مربع است این شهرستان از شمال به شهرستان طارم و از شمال شرقی به استان قزوین ، از شرق به شهرستان تاکستان ، از جنوب به استان همدان و از غرب به شهرستان خدابنده محدود است .این شهرستان در ۴۹ درجه و ۲۵ دقیقه تا ۴۸ درجه و ۳۵ دقیقه طول شرقی نصف النهار گرینویچ و ۳۶ درجه و ۴۵ دقیقه تا ۳۵ درجه و ۵۰ دقیقه عرض شمالی خط استوا قرار گرفته است . از نظر توپوگرافی در انتهای کوه های زنجان جنوبی قرار گرفته است و دارای رودهای مهمی بنام ابهررود و خرارود.از عوامل اصلی انگیزه ی ایجاد شهر ابهر ، عوامل جغرافیایی بوده است .جریان رودخانه ابهر رود که باعث به وجود آمدن سرزمینهای آبرفتی و حاصلخیز نسبتاً وسیع اطراف آن شده ، عامل رشد کشاوزی می باشد . دیگر وجود آب و هوای مساعد جهت ایجاد و رشد کشاورزی ، دامداری بود که از جهت اقتصادی نقش عمده ای برای ساکنین شهر ابهر داشته است. حداکثر رطوبت نسبی درشهر بالغ بر ۵/۹۴ % وحداقل آن ۳/۲۳ % مقدار متوسط بارندگی سالیانه ۳۰۰ میلیمتر است که در کوهستانها به ۴۵۰ ـ ۳۵۰ میلیمتر می رسد . منطقه دارای زمستانهای سرد وتابستان های معتدل بـــوده .عمده بارندگی درفصل زمستان وبهار اتفاق می افتد .درجه حرارت هوا در مرداد به حدود ۳۵ درجه سانتی گراد ودربهمن ماه که حداقل آن ۲۰ درجه سانتی گراد می رسد این منطقه از اقلیم نیمه سرد سیر خشک کشور محسوب می گردد تعداد روزهای یخبندان سال بطور متوسط بین ۸۵ ـ ۱۰۵ روز می باشد بادهای منطقه جهت وشدتهای متفاوتی دارند .مهمترین آنها عبارتند از باد مه باد سردی راگویند که جهت وزش آن از شمال وشمال غربی است وعلت وزش آن اختلاف فشار هوا در دوطرف رشته کوه البرز میباشد .باد گرم ،باد راز ، که ساکن آن منطقه آن را (شره ) می نامند بر خلاف جهت باد مه می وزد یعنی از جنوب شرقی است . این باد موجب افزایش میزان تبخیر وکم شدن رطوبت ودر نتیجه باعث خشکی مزارع وعلفزارهاگردیده که از نظر کشاورزی مضر تلقی میگردد .
از صنایع ماشینی و معادن شهرستان ابهر اطلاعات مستندی در دست نیست. دوخت گیوه، تهیه كلاه های نمدی و كفش های چرمی زنانه و مردانه از صنایع دستی این ناحیه به شمار می آید. رویه گیوه، بیش تر توسط بانوان و دختران و از نخ مخصوصی بافته می شود. سپس کفاش رویه ها را خریداری و با لاستیک و چرم به شکل گیوه قابل مصرف درمی آورد. صنایع دستی شهرستان ابهر از جمله صادرات این منطقه هستند.
سر سبزي و آب و هواي مطلوب و طبيعت باصفا و روح انگيز ابهر در كنار ميهمان نوازي مردم آن ، این شهرستان را به یکی از برجسته ترين مناطق گردشگري مبدل کرده است . شهرستان ابهر با داشتن آب و هوای مناسب و قرار گرفتن در مسیر جاده ترانزیت و نزدیکی به مرکز استان و همجواری با استان سرسبز گیلان و استان قزوین و شهرهای خرمدره و خدابنده و تاکستان ودارا بودن امکانات حمل و نقل چون آزاد راه و وجود ایستگاه راه آهن خرمدره با فاصلهٔ بسیار کم دارای موقعیت مناسبی است و با داشتن جاذبه‌های تاریخی و طبیعی فراوان در جای جای این شهرستان می‌تواند به‌عنوان یک قطب گردشگری استان مطرح شود و با جذب گردشگران داخلی وخارجی کسب در آمدهای توریستی و اشتغال بیشتر را نصیب این استان نماید که جا دارد بخش دولتی تعامل لازم را با بخش خصوصی جهت سرمایه گذاری موثر برای رسیدن به اهداف فوق‌الذکر معمول نماید.
کشاورزی و دامداری اساس اقتصاد منطقه ابهر را تشکیل می دهند. كشاورزی این منطقه به علت جریان رودخانه ابهررود و ایجاد سرزمین های آبرفتی و حاصلخیز وسیع در اطراف این شهرستان و همچنین تامین آب مورد نیاز كشاورزی توسط آب های سطحی و زیرزمینی، رودها، چشمه ها، چاه های ژرف و كاریزهای متعدد رونق یافته است. محصولاتی چون گندم، جو، بنشن، انگور، زردآلو، سیب، بادام و گردو در این شهرستان به عمل آمده و مهم ترین محصولات كشاورزی این شهرستان محسوب می شوند. به جز رودخانه های متعدد منطقه كه آب كشاورزی مورد نیاز اهالی را تامین می کنند، قنات ها نیز در تامین آب کشاورزی و آب آشامیدنی اهمیت زیادی دارند. انگور، بادام، سیب و گردو مهم ترین محصولات باغی شهرستان ابهر هستند. از مجموع زمین های زیر کشت انگور در استان زنجان، 44 درصد زیرکشت انگور آبی و دیم قرار دارند که از میان شهرستان های استان، شهرستان ابهر اولین تولید كننده انگور آبی استان بوده و از نظر کشت این محصول از اهمیت زیادی برخوردار است. این منطقه در زمینه تولید بادام، دومین شهرستان تولید کننده بادام بعد از شهرستان خدابنده است و حدود 50 هکتار از زمین های این ناحیه زیر کشت محصول بادام قرار دارند. در حدود 299 هكتار از زمین های باغی و کشاورزی ابهر زیر کشت سیب و 87 هکتار از آن ها زیر کشت گردو هستند. بازرگانی شهرستان ابهر را صادرات فرآورده های مختلف كشاورزی، باغى، دامی و صنایع دستی تشکیل می دهد. انواع این فرآورده ها از مهم ترین صادرات این شهرستان به شمار می آیند. سیستم دامداری در شهرستان ابهر، به صورت سنتی و صنعتی انجام می گیرد. بیش تر روستاییان منطقه دارای دامپروری های کوچکی هستند که معمولاً آن ها را به شیوه سنتی مدیریت می کنند ولی در سال های اخیر دامپروری های بزرگ صنعتی توسط شرکت های تعاونی در منطقه ساخته شده که عملکرد خوبی داشته اند. پرورش انواع طیور نیز در این منطقه مورد توجه واقع شده و در منطقه سبز دشت، واحد های مرغ داری گوشتی به صورت صنعتی دایر شده است.
قدمت کشاورزی و دامداری در منطقه ابهر سبب شده است که مواد اولیه و خام برای انواع صنایع دستی در این منطقه وجود داشته باشد و صنایع دستی یکی از مشاغل مهم مردم ناحیه محسوب شود. انواع صنایع دستی از قبیل قالی بافی، جاجیم بافی، كلاه بافی، كفش دوزى و گیوه دوزى بیش تر توسط زنان و دختران ناحیه بافته می شود. قالى های منطقه كه از مواد و رنگ مرغوب تهیه می شوند از نوع اعلاء بوده و بیش تر در روستاهای اطراف ابهر و در كارگاه های خانگی، توسط زنان و دختران بافته می شوند و قابلیت صادرات به کشورهای اروپایی را دارند. جاجیم بافی نیز از دیگر هنرهای دستی شهرستان ابهر است كه بیش تر در روستاها رواج داشته ولی امروزه از رونق کم تری در ناحیه برخوردار است.
جاذبه های ابهر
معبد داش کسن: معبد داش کسن یا معبد اژدهای سنگی، عمارتی صخره ای در ۱۵ کیلومتری زنجان قرار دارد که از پیشینه ای به قدمت دوران حکومت ایلخانیان برخوردار است. البته برخی از باستان شناسان معتقدند که قدمت این معبد به قبل از اسلام بازمی گردد. دو نقش برجسته به صورت اژدها و چند محراب اسلامی که در دو جهت و به صورت قرینه ساخته شده است، در این بنای تاریخی مشاهده می شود و آن را به یکی از جاذبه های گردشگری زنجان تبدیل ساخته است.
چشمه علی بلاغی: چشمه علی بلاغی یکی از چشمه های شهرستان ابهر در جاده ابهر به قیدار است. این چشمه که در هر ثانیه ۱۰ لیتر آبدهی می کند. این چشمه ازنظر مذهبی ارزش زیادی برای افراد محلی دارد و بسیاری از افراد برای برطرف کردن حاجات خود به سراغ این چشمه می روند.
سد کینه ورس: سد کینه ورس در شهرستان ابهر و در فاصله ۱۴ کیلومتری جنوب غربی این شهرستان و حدود ۵ کیلومتری روستای کینه ورس قرار دارد. این سد بر روی شاخه کینه ورس از رودخانه ابهر رود که از جنوب به طرف شمال جریان داشته و به دشت تاکستان وارد می شود.
مسجد جامع ابهر: مسجد جامع ابهر در سال ۹۰ هجرى و به دستور محمدبن ابوبکر ساخته شده است. اين مسجد در دو قسمت غربى و شرقى خود، دو در دارد. در گذشته، آب آن از فاصله ۳ فرسخى با يک آبراه زيرزمينى آورده مى شد و از حوض وسط مسجد که دو-سه متر پايين تر است، به صورت چشمه خارج مى شد.
بقعه پیر احمد: بقعه پیر احمد زهرنوش مربوط به سده ی ۶ و ۷ ه.ق است. این بنا در حاشیه جنوبی شهر ابهر واقع شده است. این اثر در تاریخ ۱ مهر ۱۳۵۳ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. بنای اصلی آرامگاه، از دو طبقه تشكیل یافته كه طبقه زیرین، محل آرامگاه و تالار بالایی، محل خانقاه و جایگاه ذكر و بحث دراویش بوده است. این بقعه آرامگاه سه تن از بزرگان ابهر است. در مجاورت بقعه ساختمان هایی است که امروزه از آن ها به عنوان موزه ی باستان شناسی ابهر استفاده می شود. به گفته ی محمد آقامحمدی این بنا بر بقایای خانقاهی متعلق به قرن چهارم هجری ساخته شده است. خانقاه اولیه متعلق به ابوبکر محمد بن عبدالله ابهری متوفی ۳۳۰ هجری قمری بوده است. این اثر که در سالیان گذشته رو به ویرانی گذاشته بود، در دهه ی ۱۳۶۰ به همت اداره ی ارشاد ابهر و با همکاری گروه باستان شناسی سلطانیه مرمت گردیده است.
امامزاده زیدالکبیر: امامزاده زیدالکبیر در منتهی الیه شرق شهرستان ابهر در استان زنجان قرار دارد. گنبد این بنا دوپوش و از نوع رک است که با گلویی مخروطی و بلند خود تداعی برج های آرامگاهی است، سبک خاصی که در سده های سوم و چهارم هجری قمری وارد عرصه معماری ایران گردید، از جمله ویژگی های این گنبد سطوح خارجی آن است که دارای پوشش کاشی فیروزه ای مزین به طرح های هندسی و کاربندی رنگی زیبای آن بر سطح گچی در نمای داخلی است. بدنه ی گریو بلند، از آجرکاری زیبایی برخوردار است و در بالای آن، قطار متناسبی ایجاد شده که یک لبه ی پیش آمده را بر روی خود حمل می کند و از روی آن، بدنه ی مخروطی شکل گنبد بر پا شده است. بلندی دکل بنا، ۱۳ متر، ارتفاع گنبد، و قطر سا قه ی آن ۵ متری است. گنبد بنا از نوع دو پوسته بوده که پوسته ی داخلی آن در ارتفاع ۵ متری از سطح بقعه قرار دارد.
مسجد جامع قروه: مسجد جامع قروه، یکی از بناهای تاریخی روستای قروه در کیلومتر ۱۵ جاده ترانزیتی ابهرـتاکستان است. این مسجد که به مسجد جمعه نیز معروف است از آثار دوران سلجوقی (قرن پنجم هجری قمری) است که همانند مساجد دوران سلجوقی به سبک چهار ایوانی ساخته شده است و گنبد زیبای آن بر چهار فیلپوش استوار است. فضای اصلی مسجد، صحن گنبدداری است که دو شبستان را در غرب و شرق خود جای داده است. مسجد جامع به واسطه تزییناتی از قبیل گچ بری و دو کتیبه در زیر فیلپوش ها مزین گردیده که کتیبه های مزبور تاریخ ساخت مسجد را در سال ۴۱۳ ه.ق و تاریخ مرمت بنا را در سال ۵۷۵ ه.ق بیان می نماید. بنای مسجد جامع در تاریخ ۱۳۴۱/۱۲/۰۵ به شماره ۴۳۳ در فهرست آثار تاریخی کشور به ثبت رسید.
تپه نور: تپه نور با وسعتی نزدیک به دو هکتار و ارتفاعی برابر با ۱۵ متر در نزدیکی شهر ابهر قرار دارد. کاوشگران پس از بررسی های گوناگون در این منطقه به پایه های بزرگی برخوردند و معتقدند که در این منطقه بنایی شبیه به گنبد سلطانیه وجود داشت که در حال حاضر از بین رفته است. در لایه نخستین این تپه نیز گورستانی قدیمی وجود دارد که با توجه به سفال های پیدا شده زمان پیدایش حیات در این منطقه را هزاره اول پیش از میلاد مسیح تخمین می زنند.
روستای ویر: روستای ویر یکی از روستاهای معروف شهر ابهر است که جاذبه های طبیعی و تاریخی متعددی دارد. خانه های این روستا بافت قدیمی خود را حفظ کرده اند و بیشترشان از خشت و گل در دو طرف رودخانه ساخته شده اند. شاخص ترین جاذبه طبیعی این روستا مجموعه غارهای «داشکسن» است که قدمت آن به دوران ساسانیان و ایلخانان برمی گردد. غار داشکسن یا معبد اژدها شامل سه دهانه غار است که در زمان ساسانیان نیایشگاه بوده که در حال حاضر اثری از آن باقی نمانده است اما نقش و نگارهای مربوط به دوره ایلخانان روی دیوارهای غار دیده می شود. یکی دیگر از جاذبه های تفریحی این روستا دیوار ویر است که مکانی مناسب برای صخره نوردی و سنگ نوردی است.
آبشار گله خانه: آبشارگله خانه در ۱۵ کيلومتري شمال شرق ابهر و در مسير ييلاق مرشون(مرچين) واقع شده است. مسير دسترسي به آبشار گله خانه(کوله خانه) از ميان باغات پربار و درختان سرسبز منطقه مي گذرد که در آن ميان درختان بلند سپيدار و گردو، جلوه خاصي دارند. تقريبا يک کيلومتر مانده به روستاي مرشون،يک راه انحرافي خاکي در کنار جاده مي باشد که به روستا و آبشار گله خانه منتهي مي شود. در کنار روستا، رودخانه کوچکي جاري است که با حرکت در امتداد رودخانه و به سمت پايين به آبشار آن خواهيد رسيد. شهرستان ابهر و خرمدره در دره اي بسيار سرسبز و زيبا واقع شده اند و به جهت داشتن خاکي حاصلخيز و اقليمي مطلوب، يکي از مراکز اصلي توليدات زراعي و باغي استان زنجان محسوب مي شوند.
چشمه علی بلاغی: چشمه علی بلاغی یکی از چشمه هایشهرستان ابهر در جاده ابهر به قیدار واقع شده است.این چشمه که در هر ثانیه ۱۰ لیتر آبدهی دارد دارای ویژگی های مذهبی نیز بوده و مردم در مناسبتهای مختلف جهت برآورده شدن راز و نیازهای خود در آن حضور پیدا میکنند و یکی از جاذبه های گردشگری شهرستان ابهر می باشد.
امامزاده اسماعیل ابهر: امامزاده اسماعیل بنای تاریخی بسیار زیبایی است که در منطقه شِناط در شمال شهرستان ابهر در جاده ترانزیتی ابهر- تاکستان قرار دارد. پلان بنا از بیرون هشت ضلعی است که از درون به مربع تبدیل گردیده است. این بنا تماماً از آجر ساخته شده و اضلاع هشت گانه آن یک در میان به طور قرینه از چهار ایوان با ورودی به شبستان بقعه به سبک قوس های جناغی ساخته شده است. تزئینات ایوان ها، مقرنس ها و کاربندی های گچی و گره سازی است و در قسمت بالای ورودی ها در هر ضلع پنجره چوبی پرکار و زیبایی تعبیه شده که نقوش آن گره سازی و از موتیفی به نام شمسه در طرح های مختلف منشعب است. اضلاع چهارگانه دیگر بنا در نمای بیرونی به صورت طاق نماست و در وسط هر ضلع کلمه الله و سه کتیبه دیگر کلمه محمد (ص) را نمایش می دهد.
امامزاده یحیی ابهر: امامزاده یحیی در دهستان صائین قلعه از توابع بخش مرکزی شهرستان ابهر، بر روی یک مکان تاریخی واقع شده است. بنای امامزاده تماماً از آجرهای به ابعاد ۵×۲۱×۲۱ سانتی متر ساخته شده است. ورودی بنا مشرف بر یک هشتی است که عرض آن حدوداً نصف عرض شبستان بوده و به طور قرینه احداث گردیده است.
ابهر رود: ابهررود رودخانه‌ای خروشان در شهر ابهر است که یک شاخه دائمی و یک شاخه فصلی یا فرعی دارد. شاخه دائمی این رود از کوه‌های غربی ابهر سرچشمه می‌گیرد و سرچشمه شاخه فرعی آن در نزدیکی شهر سلطانیه قرار دارد که بعد از نزدیک شدن به شهرستان ابهر به شاخه اصلی می‌پیوندد. این رود در راه خود آبادی‌های زیادی را سیراب می کند و در نهایت به رود شور و دریاچه مسیله قم می‌ریزد؛ سد کینه ورس هم روی مسیر این رودخانه ساخته شده است.
.................................
آرشیو
