تکاب یکی از شهرهای استان آذربایجان غربی است. این شهر از سمت شمال به شهرستان چاراویماق در استان آذربایجان شرقی، از سمت جنوب به شهرستانهای سقز و بیجار در استان کردستان، از سمت شرق به شهرستان ماه نشان در استان زنجان و از سمت غرب به شهرستان شاهیندژ و شهرستان بوکان در استان آذربایجان غربی محدود شدهاست. شهرستان تکاب بنابر قانون تقسیمات کشوری در سال ۱۳۸۵ هجری خورشیدی، مشتمل بر دو بخش به نامهای مرکزی و تخت سلیمان، با یک شهر و ۶ دهستان بودهاست. تخت سلیمان و زندان سلیمان از مهمترین جاذبههای گردشگری در این شهر است که در میراث جهانی یونسکو ثبت شدهاست؛ همچنین مُهر موبد موبدان منقوش اساطیر کهن و بیشتر در ستایش آب و آتش است، در تخت سلیمان کشف شدهاست.
امروزه مردم شهرستان تکاب به دو زبان ترکی و کردی صحبت میکنند و دارای مذاهب شیعه، سنی و اهل حق هستند. اتحاد و یکپارچگی بین مردم این شهرستان یکی از شاخصهای اصلی آن است.
مرکز قسمت مهمی از منطقه افشار شهر تکاب میباشد، تکاب به معنای آب باریک و زمینی که آب کم و باریکی در آن باشد آمدهاست. تکاب به صورت اسم مرکب به معنی دره، زمینی که در بعضی از جاهای آن آب فرورود و از جای دیگر بر آید. نام قبلی تکاب تا سالهای ۱۳۱۶ و ۱۳۲۰ هجری شمسی تیکانتپه بودهاست، این شهر تا پیش از ۱۳۱۷ به سبب وجود خار در تپههای اطراف شهر، «تیکانتپه» (خارتپه) نامیده میشد. سپس، بنا به تصویب فرهنگستان زبان ایران، نام آن به تَکاب تغییر یافت. زبان مردم تکاب کردی و ترکی آذربایجانی است.
نام افشار برگرفته از نام قبیله کوچک قرخلو افشار است، که ترکمانان بودند؛ و در حین تاخت و تاز مغولها به ایران، ماندگاه خویش را در حوالی رود اترک رها کردند و به آذربایجان روی آوردند. شاه اسماعیل صفوی قسمتی از ایشان را به شمال خراسان کوچانید و در حوالی ابیورد و نسا جای داد. سپس شاه عباس صفوی در اوایل اقتدار خود، به منظور کاهش نفوذ اقوام محلی، ایل افشار را از خراسان کوچانید، و در جلگه سرسبز و خرم ارومیه و منطقه افشار متوطن گردانید، و امور سرحدی این منطقه وسیع و مهم را تقریباً به طول ۱۲۰ کیلومتر میباشد، در عهده آنها گذاشت و بدین جهت این منطقه به افشار موسوم گردید است. منطقه افشار از دو قسمت مشخص و با دو آب و هوای متفاوت تشکیل یافت، و در منتهیالیه جنوب خاورای آذربایجان غربی، مابین بیجار، گروس، سقز، خمسه زنجان و سراسکند میانه واقع شد است. منطقهای که مرکز آن تکاب است و معروف به یوخاریمحال (محال علیا) و منطقه دیگر را که مرکز آن صائینقلعه یا همان شاهیندژ فعلی است آشاقیمحال (محال سفلی) مینامند.
ناحیهای که امروزه تکاب نامیده میشود، در ناحیهای واقع بوده که در سالنامههای آشوری از نیمهٔ دوم سدهٔ ۹ قبل از میلاد، زاموآ خوانده میشده، و همواره دستخوش تهاجم آشوریان بودهاست. این ناحیه مسکن اقوام باستانی لولوبی و گوتی بودهاست و بعدها دولت ماننا در آن تشکیل شد و از سدهٔ ۷ ق م با تشکیل دولت ماد از مراکز مهم اقتصادی دولت ماننا و ماد بهشمار میرفت.
ازجمله آثار بر جای مانده از دورهٔ مادها در این منطقه، بناهای سنگی غار کرفتو است که با دست در دل سنگ تراشیده شدهاست و نمونهای از معماری سنگی دورهٔ مادها بهشمار میرود. این غار کاربرد دفاعی نیز داشتهاست و مردم برای گریز از تهاجم اورارتوها و آشوریها، در آن پناه میگرفتند. در کاوشهای باستانشناسی آثاری از دورهٔ هخامنشیان در زندان سلیمان و تخت سلیمان به دست آمدهاست. این کاوشها همچنین نشان میدهد که منطقه تکاب در دورههای اشکانی و ساسانی نیز مرکز تمدنهای درخشانی بودهاست که از مظاهر آن، علاوهبر بناهای سنگی غار کرفتو در غرب تکاب، میتوان به آثار ساسانی کوه بلقیس در مشرق تخت سلیمان فعلی هم اشاره کرد. به سبب نبودِ مراکز مسکونی مهم در این منطقه، بهجز شیز، در منابع سدههای نخستین اسلامی نامی از این منطقه برده نشده، ولی تاریخ آن در خلال تاریخ دیگر نواحی آذربایجان آمدهاست.
از نظر تقسیمبندی رودهای منطقه تکاب را میتوان به سه نوع دایمی، فصلی و اتفاقی تقسیم کرد. تنها رود پرآب و دایمی این منطقه رودخانه ساروق است که در واقع از طولانیترین رودهای تکاب افشار بهشمار میرود. این رودخانه شاخه اصلی زرینه رود را تشکیل میدهد. از جمله رودهای فصلی قجور چایی و حاج بابا چایی میتوان نام برد. از رودخانههای اتفاقی منطقه تکاب رودخانه رجال چایی میباشد.
آب و هوای شهر تکاب تابعی است از اقلیم حاکم بر آذربایجان، منتهی توپوگرافی ارتفاع و جهت گسترش ناهمواریها و دوری منطقه تکاب از دریا و کانونهای رطوبتی شرایط ویژهای به آب و هوای منطقه بخشیده که بارزترین مشخصه آن، زمستانهای سرد و برفی و تابستانهای معتدل و خشک میباشد و از این بابت اندک تفاوتی با اقلیم حاکم بر آذربایجان دارد. با در نظر گرفتن میانگین بارش سالانه ۳۵۰ میلیمتر در گروه رژیم بارانی نیمه بیابانی یا نیمه خشک محسوب میشود. در بیشتر روزهای سرد سال بهطور میانگین این شهر همراه با فیروزکوه رتبه سردترین شهر کشور را به خود اختصاص میدهد.
بیشتر درآمد مردم این شهر از راه کشاورزی و دامپروری بوده و کمتر واحد صنعتی در شهر تکاب به چشم میخورد. شهر تکاب در یک نگاه کاملاً خدماتی و در خدمت دامداری و کشاورزی است. در بخش معدن، تکاب دارای بزرگترین مجموعه تولید طلای ایران است. بزرگترین معادن طلای خاورمیانه با ذخایر ۸۰ تن طلای خالص در معادن زرهشوران (اولین در ایران) و آقدره (دومین در ایران) در تکاب قرار دارد.
اقتصاد تکاب افشار کشاورزی و دامداری است و از این حیث تقریباً خودکفا و صادرکننده است، اما بخش مهم دیگری از اقتصاد منطقه محصولات صنایع دستی و بر عهده زنان فرشباف تکاب است. قالی و قالیچههای نفیس و گرانبهای افشار محبوبیت خاصی در بازارهای فرش دنیا دارد، و از حیث رنگ و مرغوبیت و طرز بافت و نقشه از فرشهای درجه اول است. هرچند گاهی قالیچههای آن چنان ظریفی توسط زنان و دختران ماهر و هنرمند تکاب افشار بافته میشود، که میتوان آن را در کیف دستی جای داد. اما در کل فرش افشار شهرت خود را به کیفیت و دوام آن مرهون، و به فرش آهنین معروف است. خانوادههای بسیاری از بافتن این فرشها امرار معاش میکنند. در زمانی که بازار فرش دستباف رونق خوبی داشت بیش از ۱۸ هزار نفر بهطور مستقیم به کار فرش بافی اشتغال داشتند، فرش دستباف افشار تکاب به نوعی سوغات این شهر هم محسوب میشود.
اگر بخواهیم اطلاعاتی کافی در مورد رنگهای گیاهی به کار رفته در قالیهای افشار کسب کنیم، باید از رنگرزان سراغ بگیریم. کلیه رنگها را کوپ رنگی یا «قازان رنگی» میگویند. به دلیل اینکه، این رنگها را در داخل خم یا قازان تهیه میکردند.
تا پیش از تأسیس مدارس، آموزش و پرورش در تکاب توسط ملایان در مکتب خانهها صورت میگرفت. با شروع مشروطه شیخ ابوالحسن ذوالمجدین، که به علوم جدید و زبان فرانسه آشنایی داشت با کمک همکارانش به تدریس با شیوه جدید مبادرت کرد. مدرسه محمدیه -با نام جدید شهید چمران- در سال ۱۲۹۶، اولین مدرسه تکاب است که به کمک حسینعلی خان سردار افشار ساخته شد. در سال ۱۳۲۰ نیز مدرسه دخترانه زند تأسیس شد. نخستین دبیرستان تکاب در سال ۱۳۳۲ به کمک افتخار الملک تأسیس شد. کدهای استان آذربایجان غربی برای شمارهگذاری خودرو ۱۷ و ۲۷ و ۳۷ است که کد ۱۷ برای شهرستان ارومیه و کد ۲۷ و ۳۷ برای شهرستانهای آن میباشد. پلاک خودروهای تکاب ایران ۲۷ ق است.
تکاب که گاه مردم محل آن را با لهجه محلی (تکاو) می خوانند در لغت نامه ها به معنی ذیل آمده است:
تکاب :زمین آبکند را گویند و وسط حقیقی دو کوه را نیز گفته اند و زمینی را نیز گویند که از دره و غیره که در آن بعضی جاها آب فرو رود واز جای دیگر برآید و بعضی جا خشک می باشد و در بعضی جا روان باشد وبعضی جاها آن سبز و مرغزار بود...وبنا بر قیاس از لغت (تک )که به معنی بن حوض یا آبگیر مذکور شد . تکاب بن آب خواهد بود.
با توجه به موقییت طبیعی و جغرافیای شهر تکاب که در روز گاران گذشته همانند شاهراهی عمده میان بلاد جبال از یک سو و آذربایجان اران ارمنستان و آسیای صغیر از سوی دیگر قار داشته و همچنین از نظر طبیعی محل وجود چشمه ها قنوات و شعبات رود ساروق می باشد معانی لغوی ای که متناسب با آب و موقیت های مختلف آن است و در بال ذکر شد در ومرد آن مقبول جلوه می کند. افراد محلی در وجه تسمیه آ ن می گویند که چون فقط رود ساروق در این شهر جریان دارد لذا به این شهر تک – آب می گویند . از سوی دیگر نام اولیه این شهر ( تیکان تبه ) بوده و فرهنگستان ایران در نوزده مهر سال 1316 ه . ش آن را به تکاب تبدیل کرد . کتاب جغرافیای کامل ایران در معنای تیکان تبه وجود ختذهای اطراف شهر را ملاک معنا قرار می دهد که در هیچیک از فرهنگهای لغت این معنا نیامده است.
این شهرستان با مساحتی بالغ بر 2523 کیلومتر مربع از شمال با شهرستان چاراویماق در استان آذربایجان شرقی، از شرق به شهرستان ماهنشان در استان زنجان، از غرب به شهرستان شاهیندژ در استان آذربایجان غربی و از جنوب به شهرستانهای بیجار، دیواندره و سقز در استان کردستان ارتباط دارد که در 47 درجه و 6 دقیقه درازای غربی و 36 درجه و 24 دقیقه پهنای شمالی و در ارتفاع 1790 متری از سطح دریا واقع شده است.
جاذبه های تکاب
مجموعه جهانی تخت سلیمان: مجموعه جهانی تخت سلیمان و آثار باستانی که در آن قرار دارد، از مهمترین و معروفترین مراکز تاریخ و تمدن کشور ایران است که در کوهستانهای غرب کشور، در نقطهای بسیار باصفا و خوش آب و هوا واقع شده است. این مجموعه تاریخی که در حال حاضر «تخت سلیمان» نامیده میشود، در دوران قدیم به نام «آتشکده آذرگشنسب» معروف بوده است. مجموعه تاریخی تخت سلیمان شامل دریاچه طبیعی، آتشکده آذرگشنسب، معبد آناهیتا، بنای چهارطاقی، تالار و کاخ شاهی میشود. گفته میشود که قدمت سکونت در تخت سلیمان به هزاره اول قبل از میلاد مسیح بازمیگردد و اوج شکوفایی آن متعلق به حکومت ساسانیان است. برخی بر این باور هستند که تخت سلیمان برای ساسانیان همان ارزشی را داشته که تخت جمشید برای هخامنشیان داشته است. این مجموعه تاریخی همچنین یکی از آثار ثبت شده ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو است.
چملی گول (تالاب چملی): چملیگول یا تالاب چملی یا جزیره شناور یا چمن متحرک، یکی از پدیدههای شگفتانگیز و جالب تکاب است که در نزدیکی روستای بدرلو در ۱۵ کیلومتری شهر تکاب واقع شده است. چملیگول در واقع برکهای یا دریاچهای کوچک است که وسط آن جزیرهای از چمن قرار دارد و اطراف آن چمنزارها و نیزارهای بلندی روییده است که ارتفاع تقریبی برخی از آنها به ۲ متر میرسد. این برکه یا دریاچه کوچک با وزش باد و جریان هوا به جهان مختلف تغییر مسیر داده و حرکت میکند و همین اتفاق باعث منحصربهفرد شدن این جاذبه طبیعی شده است.
زندان سلیمان (کوه زندان دیو): زندان سلیمان یا کوه زندان دیو، کوهی مخروطی شکل درون تهی است که در سه کیلومتری غرب مجموعه جهانی تخت سلیمان و در ۴۲ کیلومتری تکاب در استان آذربایجانغربی جای گرفته است. این کوه مخطروطی، هزاران سال قبل بر اثر فوران یک آتشفشان پدید آمده است. اهالی منطقه تخت سلیمان تکاب داستانهای زیادی درباره این ناحیه تعریف میکنند و میگویند که «حضرت سلیمان»، دیوهایی را که از فرمانش سرپیچی میکردند را در این کوه زندانی میکرده است و به همین خاطر آن را زندان دیو یا سلیمان مینامند.
روستای تاریخی یولقون آغاج: روستای تاریخی یولقون آغاج در ۳۰ کیلوتری تکاب در آذربایجانغربی قرار گرفته و از آثار تاریخی زیادی از دوران حکومت قاجار و صفوی برخوردار است. این آثار تاریخی شامل قلعه روستایی، حمام سنتی، مسجد و خانه اربابی میشود. متاسفانه مسجد این روستا که قدمت آن به ۱۵۰ سال پیش میرسید، بر اثر آتشسوزی از بین رفته و در محل آن مسجدی بزرگ و باشکوه ساخته شده است.
آبشار و چشمه های آبگرم قینرجه: آبشار فصلی قینرجه در ناحیه غربی کوه بلقیس در روستایی با همین نام در ۵۰ کیلومتری شمال تکاب قرار گرفته است که زیباییهای خیرهکنندهای دارد. همچنین اطراف این آبشار دارای جلوههای طبیعی و پوشش گیاهی بسیار متنوعی است. چشمههای آبگرم و جوشان این منطقه نیز معدنی بوده و دارای خواص درمانی هستند.
زندان برنجه: در جنوب روستایی به نام برنجه و در کنار رودخانه، دهانههای چند چشمه آهکساز خشکشده را میتوان مشاهده کرد که معروفترین آنها زندان یا دریای برنجه است. این پدیده زیبا در دامنه کوه معروف به کوه طویله سلیمان در ۲۸ کیلومتری شمال تکاب واقع شده و از تشکیلات زمینشناسی متعددی برخودار است. دهانه این چشمه بیضی شکل است که قطر بزرگ آن ۱۰۰ متر و قطر بزرگ آن ۵۰ متر است و عمق آن به ۷۰ متر میرسد. در کف این چشمه یا سازه بزرگ طبیعی، دریاچهای مملو از آب سرد و گاز کربنیک وجود دارد.
آب های گرم احمدآباد: آبهایگرم احمدآباد در فاصله دو کیلومتری شمالغربی روستای احمدعلیا قرار گرفته که از گذشته تا حال، بهواسطه خاصیت دارویی که دارد، مورد استفاده عموم قرار میگیرد.
قلعه ساری قورخان: قلعه ساری قورخان، مرکز تمدنهای هزار اول بوده است و از عصر مادها تا سلسله ساسانیان، اقوام متعددی در آنجا سکونت داشتهاند. این قلعه بهصورت پشته عظیم سنگی در حاشیه شرقی رودخانه سارق وجود دارد که از همه طرف محفوظ است و دستیابی به آن بسیار مشکل و به این لحاظ مامنی برای ساکنان این خطه در ادوار مختلف بوده است.
پل ساروق: این پل تاریخی یکی از آثار ملی ایران است که در ۱۵ کیلومتری شمالغرب تکاب بر روی رودخانه ساروق بنا شده است. قدمت این پل به دوران حکومت سلسله صفوی بازمیگردد. این پل دارای سه چشمه یا دهانه است که در فصول پرآب و فصل بهار، رودخانه از هر سه طاق آن عبور میکند و در تابستان فقط از چشمه وسطی آن عبور میکند.
مسجد جامع تکاب: مسجد جامع تکاب در خیابان امام خمینی این شهر قرار گرقته و متعلق به اواخر سلسله قاجاریه است. شبستان قدیمی این مسجد دارای ایوان ورودی با ستونهای مدور آجری و سرستونهای سنگی است. در چهار گوشه مسجد، اتاقکهای دو طبقهای به منظور کاهش مصالح در جزرهای این چهار گوشه احداث شده است.
کلیسای چهارطاق: کلیسای چهارطاق در شمالغربی و در ۳۶ کیلومتری تکاب در روستایی به همین نام قرار گرفته است. در حال حاضر تنها پایههای چهار ستون این بنا به جای مانده است. باستانشناسان و کارشناسان بر این باور هستند که این بنا متعلق به دوران حکومت ساسانیان است و به یک آتشکده شباهت بیشتری دارد.
قلعه سردار افشار: عمارت سردار افشار در زمان سلطنت «ناصرالدین شاه قاجار» توسط «سردار حسینعلیخان افشار»در سال ۱۲۸۱ بنا شده است. ساختمان اربابی در دو طبقه با ایوان و ستونهای مدور آجری خودنمایی میکند و در وسط حیاط آن یک حوض آب دایرهای شکل به عمق یک متر و به قطر حدودا شش متر وجود دارد.
مسجدجامع روستای آغولبیک: مسجد جامع روستای آغولبیک یکی از دیدنیهای شهر تکاب است که در پنج کیلومتری این شهر واقع شده است. این مسجد از دوران قاجار به یادگار مانده و بهعنوان یکی از آثار ملی ایران نیز به ثبت رسیده است. بعد از بازدید از این مسجد جامع دیدنی، حتما از حمام قدیمی و یخچال طبیعی روستای آغولبیک نیز دیدن کنید.
بقعه ایوب انصار: بقعه ایوب انصار، یادگاری کهن از دوران گذشته است که در فاصله ۱۳ کیلومتری از جنوب تکاب بر فراز قله بلندی در نزدیکی روستای دورباش واقع شده است. قدمت این بنای تاریخی به قرن نهم هجری میرسد.
............................
آرشیو