خُنداب شهری است در شهرستان خنداب استان مرکزی ایران. جمعیت شهر خُنداب طبق آمارگیری جامع سال ۱۳۹۰ در حدود ۷٬۷۵۳ نفر بوده است. این بخش در سال ۱۳۸۶ به شهرستان ارتقا یافت وهم اکنون یکی ازشهرستان استان مرکزی می باشد. شغل اصلی ساکنان این منطقه کشاورزی و باغداری می‌باشد کارخانه تاسیسات اتمی تولید آب سنگین خنداب در ۵ کیلومتری این شهر واقع شده‌است.یک رودخانه به نام قره چای از میان این شهر عبور می‌کند که به دلیل استفاده‌های بیش از حد برای مصارف کشاورزی و همچنین خشکسالی های پی در پی و کاهش سطح آبهای زیر زمینی ، به یک رودخانه فصلی تبدیل شده‌است. خنداب از سه محله تشکیل شده‌است که اکثرا به زبان لری (ثلاثی،مینجایی)صحبت میکنند در خنداب ترک و فارس هم است.
مهمترین محصول این منطقه انگور می‌باشد که به صورت کشمش فراوری شده است. باغات سیب و گوجه از دیگر محصولات این منطقه است. همچنین لوبیا، گندم و یونجه کشت می‌شود. دراین منطقه اکثر باغداران انگور محصولات خود را به صورت تیزاب کشمش میکنند و به کارخانه‌های غربال گری و تولید کشمش جهت صادرات به کشورهای دیگر می‌فرستند. درگذشته نه چندان دور مردم این منطقه معمولاً به صورت خودکفا امرار معاش می‌کردند از کشت تمام محصولات غلات و گندم تا پخت نان و پرورش حیوانات خانگی برای استفاده از لبنیات و گوشت و پشم در گذشته علاوه بر خانه نگهداری حیوانات به بافتن فرش دستی نیزانجام می دهند.اما با گذشت زمان، صنعتی شدن، و فقط در بعضی از مناطق کوچک این شهرستان می‌توان بافت قبلی و زندگی روستایی را مشاهده کرد. این شهرستان هم‌اکنون دارای مراکز عالی و دانشگاهی معتبر نیز می‌باشد. این شهرستان از ۴ دهستان و دو شهر تشکیل شده است شهرهای خنداب و جاورسیان و دهستان‌های جاورسیان سنگ سفید اناج خنداب دهچال و پیش از اینکه به مرکز شهر تبدیل شود جزو بخش وفس بوده است.
منطقه خنداب به سبب قرار داشتن در امتداد دشت و رودخانه شراء (قره چای)، دامنه‌های رشته کوه زاگرس و ریزش جوی از نظر کشاورزی مناسب و جاذب جمعیت بسیار است و به جرات می‌توان حوزه جغرافیایی خنداب را در استان مرکزی به شمال ایران مقایسه کرد که به همین خاطر برای توسعه گردشگری طبیعت گردی و کشاورزی مستعد است.
شهرستان خنداب با مساحت حدود ۱۳۶۵ کیلومتر مربع و جمعیتی بالغ بر ۵۹۷۲۷ نفر از شمال به شهرستان‌های کمیجان، از شرق به شهرستان‌های اراک، از جنوب به شهرستان شازند، از غرب به شهرستان استان همدان محدود می‌شود.این شهرستان دارای دو شهر به نام‌های خنداب و جاورسیان و دو بخش به نام‌های قره چای و مرکزی، ۵ دهستان به نام‌های اناج، سنگ سفید، جاورسیان، خنداب و دهچال است. این شهرستان تا سال ۱۳۶۸ بخشی از شهرستان اراک به شمار می‌رفت. پس از این زمان به عنوان شهرستان جدید وارد نقشه جغرافیای استان شد. محدوده‌ای که امروزه به نام خنداب معروف است، از اتصال مجموعه‌ای از سکونت گاه‌ها به نام‌های حصار و خنداب و قلعه تشکیل شده است.
اگر احتمال در ارتباط بودن نام خنداب با خندق آب درست باشد به طور حتم در محل این شهر استقرارگاه‌هایی از دوره‌های پیش از اسلام وجود داشته است؛ زیرا در ناحیه چزان به مواردی از قلاعی که در اطراف آنها آثار خندقی وجود دارد برخورد خواهیم کرد.
در مورد پیشینه خنداب به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:
۱- حداقل از دوره‌های آغاز اسلامی تاکنون در این محدوده شهر مهمی شکل نگرفته است که با توجه به محیط مناسب جغرافیایی بیانگر شرایط نامناسب امنیتی بوده است.
۲- وجود دالان طبیعی دشت شراء شرایطی را به وجود آورده است که می‌توان برای هجوم از نواحی غربی به مرکز ایران مورد استفاده قرار گیرد که این امر توانسته در تخریب کانون‌های زیستی موثر باشد. وجود گروه‌های لر، ترک، فارس در محدوده خنداب مبین مسیر حرکت اقوام و سکونت گزینی آنان در این محدوده می‌باشد که بی ارتباط با تحریکات نظامی آنان نیست.
۳- وجود قلعه و حصار نشانگر وجود نوع زندگی مبتنی بر غارت و دفاع می‌باشد.
۴- وجود امامزاده در خنداب و همچنین نوشته دانشمند عالی قدر مرحوم ابراهیم دهگان سند تاریخی مستند و گواه روشن بر قدمت تاریخی خنداب است.
بر اساس اسناد و مدارک موجود قدمت خنداب به بیش از ۱۲۰۰ سال می‌رسد. ابوالفرج قدامه بن جعفر کاتب بغدادی متوفی سال ۳۲۷ (ه. ق) در کتاب خود در ذکر راه‌های منتهی به شهر کرج (آستانه) چنین بیان می‌کند: «از همدان به کرج از راه رستاق شراء، از همدان به جود ۵ فرسنگ، از جود به خنداب (که فعلا به همین نام و در جای اصلی شهر است) هفت فرسنگ، از خنداب به سیان هفت فرسنگ و از سیان به کرج ۵ فرسنگ، پس از همدان تا کرج ۲۷ فرسنگ راست.» از این سند تاریخی به قدمت سابقه تاریخی خنداب پی می‌بریم و مهم‌تر آن که خنداب در سال ۳۲۸ (ه. ق) یعنی بیش از ۱۱ قرن قبل در محله فعلی و به همین نام بوده است. حمد لله مستوفی نیز در نزهه القلوب در بیان مطالب جغرافیایی منطقه جبال به منطقه شرائین اشاره کرده که بیانگر قدمت نام شراء در طول تاریخ است.
در ارتباط با خنداب باید اشاره کرد که وجود مقبره حضرت امامزاده محمد مسعود فرزند امام موسی کاظم (ع) که در میان شهر و در کنار رودخانه قرار دارد دلیلی بر قدمت آن حداقل از سده دوم هجری است. اگر چه ممکن است این محل در ابتدای دوره اسلامی بسیار کوچک بوده است. همچنین بر اساس نقل پاره‌ای از مطلعین محلی نام اصلی خنداب خندق آب بوده است. از شواهد تاریخی چنین بر می‌آید که اهالی این منطقه برای محافظت خود و دام هایشان تونل‌هایی ایجاد می‌کردند که هم مخفیگاه مناسبی برای پناه بردن به آن در هنگام خطر بوده و هم به عنوان تونل منتهی به رودخانه جهت برداشت آب مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
این محدوده به دلیل قرار داشتن در امتداد دشت و رودخانه شراء (قره چای)، دامنه‌های رشته کوه زاگرس و ریزش جوی از نظر کشاورزی مناسب و جاذب جمعیت بسیار است و به جرات می‌توان حوزه جغرافیایی خنداب را در استان مرکزی به شمال ایران مقایسه کرد. به همین خاطر برای توسعه گردشگری طبیعت گردی و کشاورزی مستعد است. ساکنان شهرستان خنداب به سه گروه عمده زبانی تقسیم می‌شوند، این سه گروه عبارتند از: ترکی، لری و فارسی.
بر اساس لغت نامه دهخدا، خنداب در اصل کندآب بوده است، به نحوی که جریان رودخانه در این روستا کند می‌شده است از این جهت اصل لغت کند است که به خنداب تبدیل شده است. دلیل دیگر برای نام گذاری خنداب وجود رودخانه قره چای است که در گویش محلی خنداب به معنی قند آب یا آب شیرین بوده است. شهرستان خنداب در سال ۱۳۶۸ مورد بررسی و شناسایی باستان شناسی قرار گرفت و در این پژوهش تعداد زیادی تپه و بنای تاریخی شناسایی گردید؛ که قدمت برخی از این تپه‌ها مربوط به هزاره پنجم قبل از میلاد می‌باشد.
سوغات منطقه فتیر، کشمش، سبزه و شیره انگور اشاره کرد و با توجه به کارخانه‌های احداث شده، کشمش این منطقه جنبه‌ی صادراتی هم دارد. سبزه به کشمشی می‌گویند که با موادی آغشته می‌شود که بتوان ماندگاری کشمش را بیشتر کرد و هم جنبه صادراتی داشته باشد. صنایع دستی شهرستان خنداب عبارتند از: معرق چوب، منبد چوب، سوخت روی چوب، محرق. احجام چوبی. گلیم گل برجسته، قلاب بافی و سراجی سنتی.
صنایع دستی شهرستان خنداب عبارتند از : صنایع دستی چوبی ( معرق ، منبت، محرق)، بافتهای داری و زیراندازها ( گلیم گل برجسته، فرش ) صنایع دستی این شهرستان را تشکیل می دهند.
جاذبه های خنداب
رودخانه قره چای (شراء) که از ارتفاعات شازند سرچشمه می‌گیرد این رود با طول ۵۴۰ کیلومتر وبا جهت غربی-شرقی به مسیر خود به سمت شرق استان مرکزی ادامه می‌دهد و در نهایت به دریاچه نمک در استان قم می‌ریزد. رودخانه قره چای از دو رود تشکیل شده است. این رود‌ها در محل پل دوآب به یکدیگر متصل شده ورود واحدی به نام شراء تشکیل می‌دهند. تالاب آق گل در روستای قاسم آباد شهرستان خنداب تالابی به نام آق گل وجود دارد که فصلی می‌باشد و در اواخر فصل بهار خشک می‌شود. اما در طول پاییز و زمستان دارای آب می‌باشد و آن را در گروه تالاب‌های با آب شیرین طبقه بندی نموده اند. از اختصاصات این ناحیه ورود وتوقف پرندگان مهاجراست ۴۶ گونه از پرندگان ایران در این تالاب می‌باشند. باغ‌های خنداب که مملو از انواع درختان میوه به خصوص هلو، هلو انجیری، سیب، انگور، گردو و بادام درختی دره شراء، حد فاصل پل دوآب می‌باشد. روستاهای آباد در مسیر رودخانه دره رود شراء است. از ابتدای بهار تا پایان فصل پاییز مناظر این دره دیدنی وستودنی است. کوه شاه رتاج ، قله در رشته کوه غربی دره‌ی شراء (شهرستان خنداب) واقع شده است که در محل تاج آن غار کیخسرو قرار دارد.
حمام مصطفوی: حمام مصطفوی مربوط به دوره پهلوی اول است و در شهرستان اراک، بخش خنداب، شهر خنداب، محله حصار، خیابان شهید رجایی واقع شده است. حمام مصطفوی توسط سید حاج آقا علی مصطفوی فرزند حاج آقا محمد مصطفوی به میراث فرهنگی اهدا شد. حمام تاریخی «مصطفوی» با قدمتی ۲۰۰ ساله، یکی از جاذبه‌های گردشگری شهرستان خنداب می باشد. گرمابه یا حمام عمومی از جمله مکان‌هایی حائز اهمیت در نزد ایرانیان بوده است و این دلیلی بر اهمیت نظافت روح و جسم در تاریخ و فرهنگ ایران به شمار می‌رود. در طراحی ساختمان حمام‌ها با ایجاد راهرویی پیچ‌درپیچ در حدفاصل دهلیز و ورودی حمام با تعدیل تفاوت دمای سرد بیرون و دمای گرم داخل، مانع از سرماخوردن مراجعان می‌شدند.سری به حمام «مصطفوی»، حمام تاریخی شهرستان خنداب زدیم، حمامی که در محله «حصار» شهر خنداب واقع شده و ویژگی حمام در معماری این مجموعه است. بدنه این اثر تاریخی با وسعت ۲۵۰ متر از آهک یا همان ملات ساروج ساخته شده است.
دره شرا: شرا در نشیب کوههای بلند پرسخاوت دامن گشوده است و بیش از ۸۰ روستای مصفا و حاصلخیز را در خود جای داده است.در شهرستان خنداب واقع است و خنداب از شرق به غرب از سه نوار اصلی توپوگرافی تشکیل شده است ابتدا یک نوار کوهستانی یک دره رودخانه ای که همان دره شراست و سرانجام یک نوار کوهستانی. شرا به معنی شاهراه و در فرهنگ عامیانه مردم منطقه به معنای چراگاه و یا چهار راه می باشد.یکی از مهمترین مراکز توریستی در غرب خنداب در فصل بهار نگارخانه ایست با چشم اندازی بس دلکش و مناسب دارد نزدیک به شهر اراک و شازند در جوار شرقی استان همدان است. رودخانه قره چای از ابتدای دره شرا تا انتهای آن جریان دارد و تمام سکونتگاه در اطراف آن قرار دارد و این منطقه از لحاظ کشاورزی بسیار مناسب است. در محدوده دشت شرا و خنداب مراکز زیستی و اقتصادی فراوانی بوجود آمده است.
تالاب آق‌گل: این تالاب در روستای قاسم‌آباد شهرستان خنداب بوده، در این روستا تالابی به نام آق گل وجود دارد که فصلی بوده و در اواخر فصل بهار خشک می‌شود، اما در ایام پاییز و زمستان دارای آب است و در گروه تالاب‌های با آب شیرین طبقه‌بندی شده است. از اختصاصات این ناحیه ورود و توقف پرندگان مهاجر است که 46 گونه از پرندگان ایران در این تالاب زندگی میکنند.
باغ‌های خنداب: این باغ‌ها مملو از انواع درختان میوه به‌ویژه هلو، هلو انجیری، سیب، انگور، گردو و بادام درختی هستند، دره شراء حد فاصل پل دوآب بوده که روستاهای آباد در مسیر رودخانه دره رود شراء قرار گرفته است و مناظر این دره از ابتدای بهار تا پایان فصل پاییز دیدنی و ستودنی است.
چشمه علی‌گذر: این چشمه در ضلع غربی روستای مهرعلیا(مست بالا) در شهرستان خنداب واقع شده است و در نزدیکی این چشمه یک تخته سنگ با نقش فرو رفته در مرکز آن وجود دارد که برای مردم محلی مقدس بوده و زمانی که وضعیت بارندگی خوب باشد آب آن جاری است.
منطقه شکارممنوع پلنگاب: پلنگاب هم از جاذبه‌های دیگر این شهرستان بوده که این منطقه با وسعت 23 هزار و دو هکتار در پنج کیلومتری شهر خنداب قرار گرفته است. این منطقه از نظر منابع آبی غنی بوده و دارای بیش از 60چشمه و قنات، 126گونه گیاهی از 30تیره گیاهی، 27گونه جانوری و 52 گونه پرنده است که حدود 10درصد پرندگان ایران و 40درصد پرندگان استان را شامل می‌شود.
روستای آدشته: روستای کهن و قدیمی به نام آدشته وجود دارد که متشکل از آتش ده (آتشکده) است، بزرگان محلی بر این باورند که نام صحیح و اصیل این روستا آتشکده بوده که اشاره به معبد زرتشتی کهن در این روستا دارد. کانی‌های باستانی این روستا کوهی به نام کوه گبر و قلعه گبری است که درحال حاضر هنوزهم آثاری ازآن به جا مانده است، این روستا در 30 کیلومتری شمال غرب شهرستان اراک که از سه طرف محصور به کوهستان بوده و دارای آب و هوای سرد کوهستانی است، قرار دارد. زبان مردم روستا فارسی بوده و اکثر مردم به شغل کشاورزی و دامپروری مشغول هستند و عمده محصول آنها هم تولید انگور و میوه است که انگور آن در انواع مختلف یاقوتی، عسگری، شیرازی، بی‌دانه سفید و قرمز، انگور سیاه و غیره تولید می‌شود و از نظر شهرت و کیفیت در اکثر نقاط ایران زبانزد است.
امامزاده شاهور(ع): امامزاده شاهور(ع) از نوادگان امام موسی بن‌جعفر(ع) است که در روستای دهچال واقع شده و مورد تکریم و احترام ویژه اهالی روستا قرار دارد. بنای این امامزاده به گفته اهالی روستا نزدیک به 200 سال قدمت تاریخی دارد ولی این بنا در سال‌های اخیر بازسازی شده است.
..........................
آرشیو
