فَهْرَج مرکز شهرستان فهرج از شهرهای استان کرمان در جنوب شرقی ایران است.همچنین اکثریت مردم این شهر از قومیت بلوچ هستند. در این شهر شیعه و سنی درکنار یکدیگر زندگی می کنند.بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۶٬۸۷۶ نفر (در ۱٬۸۵۰ خانوار) بوده‌است.
اب و هوای این شهرستان در تابستان گرم و خشک و در زمستان سرد و خشک است دمای هوا در تابستان گاهی به ۵۰درجه هم می‌رسد اما همین اب و هوا باعث شده فهرج یکی از قطب‌های تولید خرمای مرغوب مضافتی باشد از دیگر تولیدات کشاورزی این منطقه مرکبات. است شاید یکی از ضعف‌های این شهرستان اتکا کردن به کشاورزی تک محصولی خرماست نبود صنایع تبدیلی خرما در منطقه نیز به شدت احساس می‌شود از نظر اماکن تاریخی می‌توان به عمارت میل نادر اشاره کرد ، این اثر در دوران سلجوقیان ساخته و سپس به دستور نادر شاه بازسازی شده و همچنین قلعه تاریخی برج معاذ واقع در دهستان برج معاذ که مربوط به دوره ساسانیان است بافت شهری فهرج نیز بافتی شطرنجی است
این شهرستان از شمال به کویر لوت جنوب به شهرستان ریگان شرق به استان بلوچستان و غرب به شهرستان بم محدود می‌شود بستر رودخانه خشکیده تنها زیستگاه طبیعی این شهرستان است وجود نبکاهاو کلوت‌ها هم جاذبه طبیعی این شهرستان میباشد، در فهرج طوایف اهل (تسنن) به‌طور مسالمت‌آمیز در کنار طوایف فارس و اهل تشیع زندگی می‌کنند و در مراسم های همدیگر شرکت دارند. پایگاه جهانی کویر لوت هم در این شهرستان واقع شده
فهرج در طول تاریخ به اسامی مختلفی معروف بوده (بوره، پوره، پره، پهره، فهره، پهرگ) به‌طوری‌که ابتدا پرّه یا پهره خوانده میشد و بر طبق گفته مطلعین بومی پره یعنی کناره و محل پرت و چون شهر یا آبادی فهرج در کنار سرزمین کرمان واقع شده بود و نسبت به مرکز سرزمین کرمان محل پرتی بوده و به همین دلیل به پرّه معروف می‌گردد. بعد از حمله افغان‌ها و بلوچ‌ها تبدیل به پهرگ و بعد از ورود اعراب به ایران به دلیل عدم وجود حرف پ؛ و. گ در زبان عربی به تدریج به فهرج تبدیل شده‌است.
شهرستان فهرج یکی از شهرستان‌های استان کرمان است اب و هوای این شهرستان در تابستان گرم و خشک و در زمستان سرد وخشک است دمای هوا در تابستان گاهی به ۵۰درجه هم میرسداما همین اب و هوا باعث شده فهرج یکی از قطب‌های تولید خرمای مرغوب مضافتی باشد از دیگر تولیدات کشاورزی این منطقه مرکبات. است شایدیکی از ضعف‌های این شهرستان اتکا کردن به کشاورزی تک محصولی خرماست نبود صنایع تبدیلی خرما در منطقه نیز به شدت احساس می‌شود از نظر تاریخی می‌توان به میل نادر اشاره کرد که تنها اثر ثبت شده ملی در این شهرستان است این اثر در دوران سلجوقیان ساخته وسپس به دستور نادر شاه بازسازی شده بافت شهری فهرج نیز بافتی شطرنجی است این شهر از شمال به کویر لوت جنوب به شهرستان ریگان شرق به استان سیستان و بلوچستان وغرب شهرستان بم محدود می‌شود بستر رودخانه خشکیده تنها زیستگاه طبیعی این شهرستان است.
در زمان خلیفه دوم و پس از شکست یزدگرد ساسانی از لشگریان مسلمان، خلیفه دوم عده‌ای را به فرماندهی هویط ابن هانی، خواهرزاده علی بن ابی طالب، برای دستگیرییزدگرد راهی ایران میکند. در طبس نیز عده‌ای از این افراد کشته می‌شوند که مقبره آنان در طبس امروز زیارتگاه است.باقیمانده آنان به منطقه فهرج می‌رسند و اهالی زرتشتی این منطقه را دعوت به پذیرش اسلام یا پرداخت جزیه می‌کنند. برخی زرتشتیان با یهودیان روستاهای دیگر متحد می‌شوند و شبانه بر مسلمانان هجوم می‌برند و آنان را قتل‌عام می‌کنند که از جمله کشته شدگان این واقعه در صدر اسلام، هویط ابن هانی، عبدالله سلام، عبدالله ابن رواحه و عبدالله ابن تمیمی هستند و مقبره هویط ابن هانی امروز در این منطقه مبدل به زیارتگاه شده است. همچنین محمدکریم پیرنیا، معمار و محقق و مورخ معماری معتقد است قدیمی‌ترین مسجد ایران در این منطقه واقع شده است.
در گذشته‌های دور پرورش کرم ابریشم در فهرج رواج بسیار داشته، حتی نادرشاه پس از فتح هندوستان به حاکم بم و فهرج نامه می‌نویسد که در ازای هدایای هندی‌ها از حنا و پارچه‌های ابریشمی فهرج برایشان ارسال کنند. در کتاب «جغرافیای کرمان» تالیف احمدعلی‌خان وزیری‌کرمانی هم آمده است «فهرج از قراء معتبر قدیمی است که در سر راه سیستان واقع شده و جمع کثیری در آن سکونت دارند و فهرجی‌ها از سایر سکنه نرماشیر بم ثروتمندترند». صنعت قالیبافی در شهرستان فهرج از رونق خوبی برخوردار است، اندازه‌های قالی بافته شده در شهر دو در یک و نیم و سه در دو و همچنین قطعات پشتی می است که مواد اولیه آنها از شهر کرمان یا توسط خود بافندگان تامین و قالی‌های بافته شده برای فروش به شهرهای بم و کرمان صادر می‌شود.
سابقه زیست بشر در این منطقه به دوران نوسنگی می رسد، چندین کاووش که آخرین آن چند ماه پیش به پایان رسید اما هنوز رسانه ای نشده است نشان می دهد که سابقه زندگی در شهر فهرج به دوران نوسنگی می رسد که بسیار قدیمی تر از شهرهایی چون بم و کرمان است.آثار متعدد یافت شده از دوران هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان به وفور یافته شده است به طوری که می توان این این شهر را از نظر تاریخی جر شهرهای تراز اول جهان معرفی کرد. شهرستان فهرج یکی از شهرستان‌های استان کرمان است اب و هوای این شهرستان در تابستان گرم و خشک و در زمستان سرد وخشک است دمای هوا در تابستان گاهی به ۵۰درجه هم میرسداما همین اب و هوا باعث شده فهرج یکی از قطب‌های تولید خرمای مرغوب مضافتی باشد از دیگر تولیدات کشاورزی این منطقه مرکبات است.
شاید یکی از ضعف‌های این شهرستان اتکا کردن به کشاورزی تک محصولی خرماست نبود صنایع تبدیلی خرما در منطقه نیز به شدت احساس می‌شود از نظر تاریخی می‌توان به میل نادر اشاره کرد که تنها اثر ثبت شده ملی در این شهرستان است این اثر در دوران سلجوقیان ساخته وسپس به دستور نادر شاه بازسازی شده بافت شهری فهرج نیز بافتی شطرنجی است این شهر از شمال به کویر لوت جنوب به شهرستان ریگان شرق به استان سیستان و بلوچستان وغرب شهرستان بم محدود می‌شود بستر رودخانه خشکیده تنها زیستگاه طبیعی این شهرستان است
در زمان خلیفه دوم و پس از شکست یزدگرد ساسانی از لشگریان مسلمان، خلیفه دوم عده‌ای را به فرماندهی هویط ابن هانی، خواهرزاده علی بن ابی طالب، برای دستگیری یزدگرد راهی ایران میکند. در طبس نیز عده‌ای از این افراد کشته می‌شوند که مقبره آنان در طبس امروز زیارتگاه است. باقیمانده آنان به منطقه فهرج می‌رسند و اهالی زرتشتی این منطقه را دعوت به پذیرش اسلام یا پرداخت جزیه می‌کنند. برخی زرتشتیان با یهودیان روستاهای دیگر متحد می‌شوند و شبانه بر مسلمانان هجوم می‌برند و آنان را قتل‌عام می‌کنند که از جمله کشته شدگان این واقعه در صدر اسلام، هویط ابن هانی، عبدالله سلام، عبدالله ابن رواحه و عبدالله ابن تمیمی هستند و مقبره هویط ابن هانی امروز در این منطقه مبدل به زیارتگاه شده است.
همچنین محمدکریم پیرنیا، معمار و محقق و مورخ معماری معتقد است قدیمی‌ترین مسجد ایران در این منطقه واقع شده است. این شهر حدوداً ۲۵۴کیلومتر با مرکز استان فاصله دارد و بخش های مرکزی این شهرستان متشکل از منطق دهستان فهرج، دهستان برج اکرم، بخش نگین کویر، دهستان چاهدگال، دهستان نگین کویر می باشد.
فهرج از نظر طبیعی دارای جاذبه های منحصر به فردی است اما چیزی که اروپایی ها به ویژه ایتالیایی ها را به فهرج کشانده است تپه های شنی است که خاصیت درمانی دارد. تپههای شنی روستای «حسن‌آباد چاهدگال» فهرج گردشگران زیادی را در فصل‌های سال برای لذت و تفریح به این منطقه می‌کشاند. تپههای شنی در جنوب روستای «حسن‌آباد چاهدگال» بخش نگین‌کویر شهرستان فهرج قرار دارد که بر اثر وزش توفان و حرکت شن‌های روان و بادهای سهمگین به وجود آمده و به صورت زنجیری در این منطقه شکل گرفته‌اند و ارتفاع آنها به بیش از 60 متر می‌رسد و منطقه‌ای مناسب برای شن‌نوردی و شن‌درمانی است. طی سال گردشگران و طبیعت دوستان زیادی از این تپههای شنی بازدید می‌کنند و خیلی از اهالی و گردشگران برای خواص درمانی شن‌ها به این منطقه می‌آیند و شن‌های روان در خاصیت درمانی برای بیماری‌های مفصلی و پا درد و کمر درد استفاده می‌شود.
یکی از عجایب این روستا وجود بلندترین تپه های شنی در دنیاست به طوری که ارتفاع این تپه های شنی به ارتفاع 1700 متر می رسد و در نوع خود بی نظیر است. در سال جاری به دلیل فرسایش خاک جاده ای سنگ فرش شده از زیر خاک در آمد که این شعبه ای از جاده معروف ابریشم بود که توسط رسانه های کشوری نیز پوشش داده شد. در این شهرستان دهها بنای بزرگ از زیر خاک خارج شده است به طوری که در حال حاضر به عنوان یکی از جاذبه های گردشگری مورد بازدید قرار می گیرد.یکی از مهم ترین جاذبه ها جنگل های کپور عمانی است که در کنار تپه های شنی قرار دارد که محل مناسبی برای استراحت گردشگران و آفرودسواران می باشد.
یکی از مهمترین ویژگی های خانه های روستایی فهرج کلبه هایی است که به نام کلوت معرفی می شود. که بعضی از آنها همانند غاری است که اتاق های بسیاری در آن قرار گرفته. کلوت‌های فهرج در ادامه کلوت‌های شهداد قرار دارند که می‌توان از آنها به عنوان شهر افسانه‌ای این شهرستان یاد کرد و از آثار طبیعی و مناظر اعجاب‌انگیز این منطقه است و به نظر می‌رسد در اثر فرسایش بادی و آبی شدید به وجود آمده‌اند.
کلوت‌ها همواره مورد توجه بازدید گردشگران و طبیعت دوستان داخلی قرار داشته است و سالانه تعداد زیادی از طبیعت دوستان و گردشگران از این جاذبه‌های زیبا و بکر طبیعی بازدید می‌کنند.کلوت‌های فهرج در ورودی شهر فهرج در محور ترانزیتی کرمان زاهدان بین روستای امیریه تا شورآباد قرار دارند و همچنین در منطقه بزرگی در حاشیه جاده عصمت‌آباد فهرج در حال شگل‌گیری هستند.
بخش وسیعی از شهرستان فهرج را باغ‌های نخیلات فرا گرفته است که همواره شهد شیرین خرمای مضافتی کشاورزان این منطقه زینت‌بخش سفره‌های مردم عزیز ایران و حتی مردم دیگر کشورها است. نوروز فرصت مناسبی است که به این بوستان‌ها و باغ‌های سرسبز خرما سری بزنیم و مسافران نوروزی که از این خطه عبور می‌کنند، لحظاتی در این منطقه توقف کرده، زیر درختان و نخیلات خرما ساعتی بیاسایند و خرمای مضافتی که سوغات این شهرستان است را تهیه کنند و همراه خود ببرند.
جاذبه های فهرج
میل نادری :اثر تاریخی میل قاوردییا نادری شهرستان فهرج سالانه پذیرای تعداد زیادی از گردشگران داخلی و خارجی است، عبور از کویر از دیرباز علاوه بر زیبایی‌ها و جاذبه‌های فراوان، رعب و وحشتی را در جان انسان می‌انداخته، امکانات حمل و نقل امروز تا حدی این ترس و دلهره را به فراموشی سپرده، اما کویر هنوز به خاطر دارد، کاروان‌های گذشته را که در این برهوت خشک دچار سردرگمی و تشنگی می‌شدند.برج‌های باقیمانده از دوره‌های مختلف تاریخی در دل کویر،یادآور زنده شدن امید رسیدن به منزلگاه در دل کاروان‌های مانده در راه است.یکی از آثار تاریخی و دیدنی باقی مانده از دوران سلجوقی در شهرستان فهرج میل قاوردیمعروف به میل نادری است که 900 سال است در دل کویر و مسیر جاده ترانزیتی فهرج زاهدان خودنمایی میکند و خدا می‌داند چه چشم‌های منتظر و در راه مانده‌ای با دیدن این راهنمای کویری اشک شوق ریخته‌اند.میل نادرییکی از کمیاب‌‌ترین برج‌های باقیمانده کویری و از ابنیه تاریخی دوران سلجوقیان است که در 35 کیلومتری فهرج در شرق استان کرمان و در مسیر جاده ابریشم برای راهنمایی کاروانیان بنا شده است.این برج زیبا و تاریخی دارای 40 متر ارتفاع و دارای بیش از 45 پله است، جنس این بنا از آجر بوده و تزئینات آجرکاری بسیار زیبایی میل نادری را آراسته است.شیر شتر یکی از مصالح به کار رفته در ساخت و احداث میل قاوردی همانند ساختمان ارگ بم است، این میل در زمان سلجوقیان احداث شده، اما به دلیل تعمیر و بازسازی در زمان نادرشاه به میل نادری شهرت یافته است.محوطه اطراف برج نادری را ریگ‌زارها و کویر فرا گرفته است و تا کیلومترها اثری از آبادی نیست، میل نادری فهرج از آثار تاریخی و ملی و دارای شماره ثبتی 143 جزو آثار باستانی کشور به شمار می‌رود که سال گذشته به دلیل جاری شدن سیل خسارت دید.از میلها در دوران باستان برای پیام‌‌رسانی، پست و راهنمایی راه‌ها استفاده میشده است، از میل‌های راهنما و پیام‌رسان به نام مناره به معنای «محل عبور نور» یاد میشده که با روشن کردن آتش بر بالای آن، مسیر به مسافران نشان داده میشد.استفاده از پرتوهای نور راهی برای اعلام و ارسال پیام‌‌های رمزی مثل تلگراف به مناطق دورتر برای راهنمایی به مسافران بوده است، 30 میلیا مناره در سراسر ایران وجود دارد که بیشتر این میلها متعلق به سده‌های چهارم تا ششم است.در میلها پلکانی برای بالا رفتن از بنا وجود دارد و در برخی از آنها مانند منار گار دو پلکان مارپیچی و کاملا مجزا وجود دارد، ورودی پلکان معمولا فاصله زیادی با سطح زمین دارد و دلیلش هم این است که کسی نتواند به راحتی وارد آن شود.
قلعه معاذ : قلعه ساسانی بر روی پشته قطور گلی و هم‌اکنون مشرف بر منازل شهر فهرج قرار دارد که اطراف آن با خندق محصور شده است، اطراف آن دارای چهار برج است که برای حفاظت قلعه از آنها استفاده میشده و در دوره صفویه بسیار آباد بوده است.همچنین قلعه برج معاذ بزرگترین بنای خشتی در این شهرستان است، این قلعه بر تاریخ کهن این خطه گواهی می‌دهد.
تپههای شنی روستای حسن‌آباد چاهدگال: فهرج گردشگران زیادی را در فصل‌های سال برای لذت و تفریح به این منطقه می‌کشاند.تپههای شنی در جنوب روستای «حسن‌آباد چاهدگال» بخش نگین‌کویر شهرستان فهرج قرار دارد که بر اثر وزش توفان و حرکت شن‌های روان و بادهای سهمگین به وجود آمده و به صورت زنجیری در این منطقه شکل گرفته‌اند و ارتفاع آنها به بیش از 60 متر می‌رسد و منطقه‌ای مناسب برای شن‌نوردی و شن‌درمانی است.طی سال گردشگران و طبیعت دوستان زیادی از این تپههای شنی بازدید می‌کنند و خیلی از اهالی و گردشگران برای خواص درمانی شن‌ها به این منطقه می‌آیند و شن‌های روان در خاصیت درمانی برای بیماری‌های مفصلی و پا درد و کمر درد استفاده می‌شود.
صنايع دستي : صنعت قالي بافي در اين شهرستان از رونق خوبي برخوردار است اندازه هاي قالي بافته شده در شهر2*5/1 و3*2 و همچنين قطعات پشتي مي باشد كه مواداوليه آنها ازشهركرمان وياتوسط خودبافندگان تامين مي گردد . قالي هاي بافته شده جهت فروش به شهرهاي بم و كرمان صادر مي گردد
مجموعه تاريخی شهدای فهرج: مجموعه تاريخی شهدای فهرج در فاصله دو کيلومتری روستای فهرج قرار دارد و طبق روایات تاریخی، محل دفن تعدادی از سرداران سپاه اسلام در زمان یزد گرد، آخرین پادشاه ساسانی است که توسط اهالی یهودی و زرتشتی خویدک و فهرج به قتل رسیده‌اند. با بنایی از خشت و گل، این مجموعه در گذشته مدرسه بزرگ و مجللی بوده است و طبق یافته‌ها، به‌نظر می‌رسد که فضای داخلی و بخش بیرونی آن را با کاشیکاری‌های زیبا و کتیبه‌هایی از آیات قرآنی تزیین کرده بودند. در یکی از اتاق‌‌های مجموعه چندین مزار قرار دارد که آنها را شهدای اسلام نسبت می‌دهند. سرو کهنسالی نیز در یکی از حیاط‌ها قرار دارد که در اثر بی‌آبی خشک شده است. این اثر در تاریخ ۱۸ آبان ۱۳۷۸، با شماره ثبت ۲۴۴۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
مسجد جامع فهرج: روستای باستانی فهرج در ۶۰ کیلومتری شرق استان یزد، در مسیر یزد-کرمان و در دل کویر آرام گرفته است. این شهر یکی از مراکز اسکان اولیه ایرانیان بوده و پهره نام داشته است. کوه چلته در شمال شرقی بر آستانه فهرج ایستاده است. قلعه‌ای باستانی و آب‌انباری قدیمی نیز دیگر مشخصه‌های روستای فهرج است. تنها مسجد بجای مانده ازقرن اول هجری در ایران ،مسجد جامع فهرج میباشد.آنگونه که ازمنابع تاریخی برمی آید ،این مسجد پس ازفتح یزد بدست سپاهیان اسلام بنا گردیده ،اما کتیبه ای که این مدعا را تایید کرده باشد،در دسترس نیست .نقشه این مسجد و قرارگرفتن محراب آن در محور عرضی و تزیینات بکار رفته در آن،حاکی از آن است این بنا در صدر اسلام بنا گردیده است .دربناهای تاریخی سده های نخستین اسلامی بهره گیری ازسبک معماری ساسانی در سطح وسیعی مشهود است.مسجد جامع فهرج به عنوان کهنترین مسجد باقی مانده در ایران زمین در زمان سعید بن عثمان در سال ۴۵ ه.ق بنا گردید. این بنا کاملا به سبک وسیاق معماری عصر ساسانی بنا گردیده ونقشه اصلی آن بسیار ساده می باشد و در واقع تقلیدی از طرح و شکل مسجد النبی است.خشتهایی به اندازه ۵×۳۲×۳۲ ـ آنگونه که در عصر ساسانی مرسوم بوده ، تزیینات گچبری شکنجی وقوسهای ناری و تاقهای ناوی و آهنگ بکار رفته در مسجد جامع فهرج این موضوع را تایید میکند.
مسجد علاقبندی فهرج: مسجد علاقبندی فهرج که با نام‌های مسجد علی قوندی و مسجد علاقوندی نیز شناخته می‌شود، از مساجد تاریخی فهرج در استان یزد به‌شمار می‌رود. متاسفانه از این بنای تاریخی تنها خرابه‌هایی به‌جای مانده است. از میان خرابه‌های مسجد می‌توان گچبری‌های بسیار زیبایی را که روزگاری زینت‌بخش مسجد بوده‌اند، مشاهده کرد.
............................
آرشیو
