شهر نهبندان جنوبی ترین شهر استان خراسان جنوبی است و در ارتقاع 1196 متری ازسطح دریای آزاد قرار گرفته است. این شهر به اقتضای موقعیت طبیعی و مجاورت با کویر در دشتی نسبتاً وسیع واقع شده است. اين شهرستان، از نظر ناهمواری، در شمال شامل ارتفاعاتی است که ارتفاع قله‌های آن به 2500 متر می‌رسد. کوه سرخ، کوه بيدمشک وکوه بوبک از جمله اين ارتفاعات هستند. شهرستان نهبندان از شمال به کوه‌های کم ارتفاع بهاران و شهرستان بیرجند، از شرق به کوه‌های گرم و کشور افغانستان و شهرستان زابل، از غرب به بلندی های کوه های چشمه، شاهکوه، کوه هاری و کرمان و از جنوب به دامنه کوه‌های استند و استان‌های سیستان و بلوچستان محدود می‌شود. آب وهوای نهبندان به دلیل مجاورت با کویر در گروه آب و هوای گرم و خشک قرار دارد. شهرستان نهبندان دارای دو بخش«مرکزی» و «شوسف»، دو شهر «نهبندان» و «شوسف» و پنج دهستان است.
منطقه نهبندان به دلیل وجود راه‌های اصلی و درجه یک، ارتباط نزدیک با استان‌های سیستان و بلوچستان و کرمان، نزدیکی به کشورهای پاکستان و افغانستان و بنادر جنوبی کشور به ویژه چابهار و قرار گرفتن بر سر راه‌های مهم بازرگانی استان خراسان یکی از مناطق مهم ارتباطی و تجاری این منطقه است. هم چنین وجود سنگ‌های ارزشمند در معادن این منطقه در کنار کشاورزی دلیل دیگری مبنی بر اهمیت نهبندان است.
از نظر قوميت مردم اين منطقه از تيره پارت‌ها و اقوام آريايی هستند که از زمان‌های قبل از اسلام در اين منطقه می‌زیستند. علاوه بر قوم فارس ديگر اقوام ساکن در منطقه بلوچ و عرب هستند. مردم نهبندان با گويش محلی و نزديک به خراسانی سخن می‌گويند.گویش آنها به گويش سيستانی نزديک است و بعضی از آنها نیز به سيستانی سخن می گويند. اکثر مردم نهبندان، مسلمان و شیعه مذهب هستند.
با توجه به یافته های اخیر، سابقه تاریخی این شهرستان در دوران پیش از تاریخ به هزاره های چهارم و سوم ق.م برمی گردد. درخشان ترین مراحل فرهنگی این منطقه دوران اشکانی و ساسانی می باشد. در منابع تاریخی از نام نه یا نیه برای این شهر استفاده می شده است و از قرن هفتم هجری نام نهبندان که ترکیب نام دو محل نزدیک به هم، یعنی نِه و روستایی به نام بندان در شرق شهرستان بوده، استفاده شده است. طبق آثار و منابع تاریخی، نهبندان شهر مهمی در حاشیه شرقی کویر لوت در دوره قبل از اسلام بوده است. حمداللّه مستوفی در نُزهه القلوب می نویسد: «نه از اقلیم سوم است و اردشیر بابکان آن را بنا کرده است.» از قرون اولیه اسلامی تا اواخر قرن دهم هجری نهبندان به صورت مرکزی ایالتی و دارای برج و بارو، قلعه و سپاه بوده که والیانی با نام ملوک نه آن را اداره می کرده اند. از قرن یازدهم به بعد به تدریج با قدرت گرفتن خاندان عَلم خُزیمه این حاکمان در نهبندان نایب الحکومه ای که از آنان با نام خوانین نه نام برده می شود، ایجاد کرده اند. از لحاظ جغرافیایی نیز، زمانی نه جزو خراسان و زمانی جزو سیستان محسوب می شده است.
شهرستان نهبندان یکی از شهرستان‌های استان خراسان جنوبی واقع در شرق ایران است. مرکز آن شهر نهبندان است. شهرستان نهبندان به اقتضای موقعیت طبیعی آن و مجاورت با کویر، دشتی نسبتاً وسیع واقع شده‌است. از نظر ناهمواری این شهرستان در شمال مشتمل بر ارتفاعاتی است که قلل آن به ۲۵۰۰ متر می‌رسد کوه سرخ – کوه بیدمشک – کوه بوبک از جمله این ارتفاعات است. در بخش غربی شهرستان نیز شاهکوه که بلندترین نقطه آن ۳۷۳۲ متر ارتفاع دارد واقع گردیده‌است. بقیه سطح شهرستان مشتمل بر دشت‌های هموار نظیر سرچاهشو، سهل آباد، چاهداشی، دهسلم و نهبندان می‌باشد که ارتفاع این دشت‌ها حدود ۱۰۰۰ متر از سطح دریاست به‌طور کلی جهت شیب در شهرستان نهبندان از جنوب و جنوب غربی بوده به‌طوری‌که در قسمت شرقی و جنوب شرقی به دشت سیستان و در جنوب و جنوب غربی به بیابان لوت منتهی می‌گردد. در جهت جنوب غربی – جنوب شرقی ارتفاعات شرق دشت سهل آباد (کوه آتشکده با۲۱۵۹ متر) واقع شده که در نهایت به کوه بهاران می‌پیوندد. یک رشته ارتفاعات در جهت شمال غرب – جنوب شرق (کوه سناجان با ۲۰۱۲ متر) است که در غرب دشت سهل آباد واقع گردیده و به ارتفاعات کوه هاری که بلندترین نقطه متر ارتفاع دارد می‌پیوندد. شهرستان نهبندان از شمال به کوه‌های کم ارتفاع بهاران محدود می‌شود این کوهها در شمال دشت سهل آباد و چاهدراز واقع گردیده و مشجرترین کوه‌های شهرستان هستند. جغرافی نویسان قدیم عرب شهر «نه» یا «نیه» را از شهرهای سیستان شمرده‌اند چنانچه در بخشی از کتاب تاریخ یعقوبی که مربوط به وقایع قرن دوم هجری است آمده جمعی دعوت هاشمیون را لبیک گفته و بر حکومت وقت شوریدند برای سرکوبی انقلابیون در منطقه سیستان، شهر نه محلی بود که برای استراحت و مرکز پشتیبانی مورد استفاده قرار گرفت. این واقعه در سال ۱۱۱ هجری قمری اتفاق افتاد. ابن حوقل در قرن چهارم در کتاب (صوره الارض) دربارهٔ مسافت‌های سیستان می‌نویسد: از سیستان به جزأ سه منزل و فاصله فره و قرنین دو منزل و فاصله نه و فره یک منزل بزرگ است و این دو به روی یکدیگر و در سمت بیابان اند «نه» را در گذشته به فاصله کمی در باختر دریاچه زره (نام ولایتی در سیستان) در مرکز قهستان و بر لب کویر بزرگ دانسته‌اند. یاقوت و حمدالله مستوفی و مقدسی نیز اسم نه را برده‌اند. توصیف مقدسی در قرن چهارم از «نه» چنین است: «نه» باروئی دارد که جامع در آن است ساختمان‌هایش از گل است و بیشتر آبشان از کاریزهاست. حمدالله مستوفی «نه» را از اقلیم سوم می‌داند و می‌گوید: ربع نیشابور است دور چند شهر است هوایش اکثر معدل است. بعد از خرابیش اردشیر بابکان در مغاره شهر «نه» بساخت و آن را «نه» اردشیر نام نهاد. شاپور ابن اردشیر حاکم خراسان بود از پدر آن شهر بخواست. اردشیر مضایقه کرد و گفت: تو نیز یکی بساز شاپور غیرت کرد و نیشابور ساخت و آن را نه شاپور نام کرد که به مرور ایام نیشابور شد. پیشینه «نه» که خاراکسی به وجود آن در زمان اسکندر مقدونی (۳۵۶–۳۲۳ قبل از میلاد) اشاره می‌کند حدوداً ۲۴ قرن سابقه تاریخی دارد. این ناحیه کویری سرزمینی نسبتاً خشک و کم اب و علف به حساب می‌آید که آب اغلب قناتهای آن کمی شور و مانع رشد غلات و سایر نباتات می‌شود. اما این شرایط خاص کویری سبب شده‌اند که از دستبرد و هجوم بیگانگان، تا حدودی در امان بماند. تاریخ ایران بر اساس روایات داستانی تا اسکندر مقدونی پیش می‌آید و برخی پیدایش اسکندر و فتوحات او را حد نهایی تاریخ شرق قدیم تصور می‌کنند. پس از آن سلسله ساسانی در دنبال نتاریخ داستانی رخ می‌نماید اما از زمان اسکندر تا اردشیر ساسانی هم که ظاهراً بانی شهر «نه» بوده‌است تاریخ چهره چندان روشنی ندارد. اگر چه همین تاریخ به آبادانی نه در دوران اسکندر گواهی می‌دهد.
در حوزه نهبندان کنونی اقوامی هستند که احتمالاً پیوند قومی آنها به اقوام قبل از تاریخ در این منطقه می‌رسد. در این ناحیه، کوهستانی به نام سند یا (استند) وجود دارد و اقوامی به همین نام در آنجا زندگی می‌کنند. نمونه‌ای از این طایفه در مشرق دهسلم در کوه چاهرویی دیده می‌شوند که چادرنشین و گله دارند و با فارس هیچ قرابتی ندارند. از نظر قومیت مردم این منطقه از قوم بلوچ هستند که از زمان‌های قبل از اسلام در این منطقه زندگی می‌کرده‌اند. علاوه بر قوم بلوچ، از دیگر اقوام ساکن در منطقه مهاجران فارس و عرب می‌باشند. اقوام عرب نیز در منطقه‌ای به نام عربخانه که یکی از دهستان‌های این شهرستان می‌باشد سکنی گزیده‌اند. عرب‌های عربخانه از بازماندگان اعراب می‌باشند که جزو سپاهیان حازم بن خزیمه در سال ۱۵۰ هجری قمری برای سرکوبی قیام مردم خراسان و سیستان به این منطقه آمده بودند. نهبندان از شرق به کوه‌های گرم (که چشمه خورشید در آنها جاریست و قلعه شاهدژ که از قلاع اسماعیلیان است بر بلندای همین کوهها ساخته شده‌است) از غرب به بلندی‌های کوه‌های چشمه، شاهکوه، کوه هاری و از جنوب به دامنه کوه‌های استند محدود می‌شود. متراکمترین ارتفاعات در غرب (کوه هاری۲۷۰۸)قرار دارند و پس از آن ارتفاعات شمال شرقی و سپس ارتفاعات بهاران و کوه سناجان هستند. از محصولات کشاورزی شهرستان نهبندان می‌توان به عنّاب، خرما، پسته، زعفران، زرشک، انار و… اشاره نمود. محصول ارزشمند نهبندان سنگ آن است؛ چه سنگ‌های قیمتی معدن قلعه زری و چه سنگ‌های زیبای گرانیت سیاه و سفید آن که بسیار هم مقاوم هستند از سنگ‌های نهبندان برای سنگ‌فرش صحن‌های حرم علی ابن ابی طالب در نجف نیز استفاده شده‌است.
بدون شک «آب و هوا» از مهم ترین عوامل محیط جغرافيايي و احياگر زندگي انسانها، به شمار مي آيد. از اين رو وضع کلي و متوسط هوا در هر ناحيه، تعيين كننده شرايط اقليمي است. آب و هواي نهبندان به علت كمي بارندگي، مجاورت با كوير و اختلاف دما، در قلمرو آب و هواي گرم و خشك قرار دارد. تابستان هاي آن گرم و زمستان هاي آن سرد و خشك مي باشد. از ويژگي هاي آب و هواي اين شهرستان تغييرات درجه حرارت شبانه روز و فصول مختلف سال است و ميزان تبخير زياد و چندين برابر مقدار نزولات سالانه مي شود. در زير برخي عوامل كه در چگونگي آب و هواي منطقه دخيل مي باشد به طور مختصر برسي مي گردد.
الف) میزان تابش خورشید
تابش خورشید نسبتاً زیاد و در بسياري از روزهاي سال هوا صاف و آفتابي است.تابش آفتاب در تابستان اين منطقه زياد و در زمستان بسيار کم است از اين رو زمستان هاي آن سرد و سخت مي باشد.
ب) درجه حرارت
تغییرات درجه حرارت چه به لحاظ زماني و چه لحاظ مکاني در نهبندان زياد است سردترين و گرمترين ماه سال به ترتيب تير و مردادبا۴/۳۸درجه و سردترين ماه هاي سال دي و بهمن با ۱/۱ درجه سانتيگراد مي باشد. حداقل و حداکثر مطلق به ترتيب ۲/۹- و ۴/۴۴+ درجهسانتيگراد است.ميانگين دماي سالانه۵/۱۹+و ميانگين درجه حرارت در ماه هاي تابستان بيشتر از ۳۰ درجه است.ايستگاه هواشناسي نهبندان به طور متوسط در طول دوره آماري خود دراي ۳۵ روز نهبندان در سال است كه بيشترين آن در دي ماه به مدت ۱۱ روز است.
جاذبه های نهبندان
آسیاب های بادی نهبندان : آسیاب های بادی یا آسباد ها یکی از نمونه هایی است که گویای این است که بشر خودش را با شرایط محیطی خود وفق می دهد و حد اکثر استفاده را می نماید. منطقه سیستان و خراسان جنوبی محل وزش باد های ۱۲۰ روزه سیستان است ویکی از بهترین مکان ها برای استفاده از انرژی باد می باشد. در مناطق مختلف این منطقه می توان آسباد ها را مشاهده کرد. عکس فوق مربوط به آسباد های روستای خوانشرف در مجاورت شهر نهبندان است. علاوه بر خوانشرف همچنین در روستاهای چهارفرسخ، رومه، میغان، همند، و… نیز آسبادهایی وجود دارد كه تمامی آنها دارای مالكین خصوصی هستند. آسبادها سازه های بادی است كه در گذشته به منظور آسیاب كردن گندم به كار گرفته می شد و تا ۷۰ سال پیش در منطقه خراسان جنوبی به ویژه در شهر و بخش های نهبندان به خاطر وجود بادهای ۱۲۰ روزه مورد استفاده بوده است. این آسیاب بادها برخلاف آسیاب گندم اروپایی كه به صورت افقی طراحی شده محورهایی به صورت عمودی دارد. آسبادها آسیایی هستند كه با نیروی باد می‌چرخند. دو دیوار موازی به ارتفاع ۱۰ متر كه به فاصله ۴ متری هم قرار دارند، ساختمان عمومی این آسبادها را تشكیل می‌دهند. در قسمت شمالی این محفظه پره‌هایی بزرگی وجود دارد كه با كمك نیروی باد می‌چرخند. چرخش پره‌ها اهرم بزرگ و سنگ زیرین را به حركت درآورده و عملیات آسیاب كردن شروع می‌شود. نقشه آسبادهای منطقه نهبندان برگرفته از آسبادهای سیستان و تقریباً مشابه یكدیگر هستند. آسبادهای خوانشرف در دو طبقه ساخته شده‌اند. فضای بالایی آن مكانی است كه بزرگترین قطعات آسیا در آن كار گذاشته شده است. این فضا از سه طرف محصور و جهت باز آن در معرض وزش باد است. محور آسباد به شكل یك تیر ثابت به طول ۵/۴ تا ۵ متر است كه بر سطح آن شكاف‌هایی مستطیل شكل به وجود آمده تا بازوها در آن قرار گیرند. بازو شامل چوب‌های موازی هستند كه تیرها را در یك حالت عمودی و در معرض باد نگه می‌دارند. سنگ آسیاب شامل دو سنگ هم‌اندازه مدور است كه سنگ زیرین ثابت و سنگ فوقانی متحرك است. طبقه همكف آس‌خانه نیز شامل انبارهای نگهداری آرد و گندم و یك رشته پلكان منتهی به طبقه فوقانی است. این سازه‌ها به دلیل نوع كاربرد فاقد تزئین هستند.
ده سلم نهبندان : ده سلم قناتی دارد که آب آن نسبتا به دیگر روستا ها بیشتر و نسبتا گرمتر است، شاخصه این روستا نخلستان های آن است که در کمتر جایی در خراسان جنوبی دیده می شود. نخلستان های این روستا در کنار ماسه های کویر مناظر بسیار زیبایی را خلق کرده است که ارزش سفر کردن و دیدن را دارد توجه به آثاری که از گذشته در روستای دهسلم باقی مانده، قدمت آن به اندازه نهبندان تخمین زده می شود. با استناد به نوشته های جهانگردان، به ویژه جغرافی دانان قرون وسطی که در نوشته های خود از دهسلم نام برده اند، در می یابیم که آبادی بزرگی بوده و کانال های آب و بازارهایی داشته است. هنگامی که مقدسی آن را توصیف می کند چیزی جز یک ویرانه نبوده است که اکنون نیز چیزی از آثار گذشته به چشم نمی خورد و تنها علایم باقی مانده از آبادی گذشته که در جنوب دهکده فعلی قرار داشته، خرده سفال های پراکنده، تکه های شکسته سر قلیان های سنگی و دانه های بلوری است که احتمالا به لوازم زینتی مربوط می شده است. دهسلم آخرین روستای حوزه استحفاظی نهبندان است که در مجاورت استان کرمان قرار دارد. در روستای دهسلم ویژگی های بارز مناطق کویری متبلور شده و خانه های گنبدی و گلی، نخلستان های خرما و … جلوه هایی از زیبایی های این روستا است در گوشه ای از نخلستان خرمای آن و در بافت قدیم روستا قلعه قدیمی دهسلم قرار دارد که دیوارهای آن هنوز پا بر جاست. در این روستا پرورش شتر، شغل اصلی اهالی است و به دلیل این که قنات روستا نسبت به روستاهای دیگر پر آب تر است، کشاورزی نیر رونق زیادی دارد و علاوه بر خرما، گندم، جو و پنبه هم در آن کشت می شود. در مورد وجه تسمیه روستای دهسلم در اسناد و حافظه تاریخی مردم نقل و قول های متفاوتی ثبت و ضبط شده است.عده ای بانی آن را پسر فریدون می دانند. ،برخی نیز بر این عقیده اند که این روستا نام خود را از یکی از سرداران ابومسلم خراسانی گرفته و وی در زمان خلافت یزید، حکمران خراسان و سیستان بوده و نامش سلم بن زیاد بوده است، عده ای از اهالی روستا نیز معتقدند که در ابتدا دو برادر به نام های سلم و تور، قنات های این روستا را آباد کردند که دهسلم کنونی را سلم آباد کرده و به ده سلم معروف شده و تور هم روستای تور را آباد کرده که در منطقه شاهکوه واقع شده که فاصله چندانی با هم ندارند. روایت دیگری نیز بر این مضمون وجود دارد که اولین نفری که قنات این منطقه را آباد کرده، احتمالا نامش سلم، سلیم یا سلطان بوده که این روستا به نام دهسلم مشهور شده است.
تالاب کجی نهبندان : تالاب كجی نمكزار نهبندان با دارا بودن چشم اندازی بسیار زیبا، در ۷۵ كیلومتری نهبندان و در حاشیه محور این شهرستان به بیرجند قرار گرفته است.مساحت این تالاب ۲۲ هزار هكتار و ۷۶۵ متر مربع می باشد و با وجود خشكسالی های چند سال اخیر در این شهرستان، اما همچنان زنده و پایدار مانده است. این تالاب شوره زاری وسیع است كه به خاطر پایین بودن از سطح ارتفاع آن نسبت به مناطق اطراف و با توجه به شوری زیاد خاك آن به دریاچه‌ای پوشیده از نمك و به رنگ سفید تبدیل شده است. از آنجا كه در فصل‌های پاییز و زمستان این تالاب دارای آب می باشد، لذا به محل امنی برای پرندگان آبزی تبدیل شده و همه ساله پذیرای پنج هزار پرنده مهاجر و بعضا از نوع نایاب كشور است. البته گونه‌های پرندگان مهاجر آبزی و كنار آبزی این تالاب ۱۴ گونه برآورد شده و از این پرندگان مهاجر می‌توان به عقاب طلایی، زاغ‌بور، دال، زاغی، كنجشك درختی، پرستو، هدهد، دم جنبانك ابلق، چكاوك كاكلی، هوبره، سبزه قبا، جغد كوچك، بلدرچین معمولی و زاغ نوك قرمز اشاره كرد. پرنده ‘ زاغ‌بور’ منحصربه فردترین و پرنده آندمیك ایران (تنها در ایران وجود دارد) به شمار می‌آید و تالاب كجی نمكزار نهبندان زیستگاه این پرنده زیبا است.
موزه مردم شناسی نهبندان : این موزه در خانه سالاری، از خانه‌های تاریخی زیبای شهر نهبندان و در داخل بافت تاریخی این شهر واقع شده است که دارای وسعتی حدود ۱۸۰۰ متر‌مربع می‌باشد. خانه سالاری از نوع خانه‌های دو ایوانی است و با توجه به سبک معماری موجود، این خانه در اواخر دورة قاجار ساخته شده و در دوره‌های بعد الحاقاتی به آن افزوده گردیده است. قسمت‌های مختلف موزه عبارتند از: نمایشگاه عکس‌های بناهای تاریخی، لباس‌های محلی، مراحل کاشت، داشت و برداشت محصولات کشاورزی، قالی بافی و نخ ریسی و… . آسبادهای نهبندان به عنوان یکی از نمادهای این شهر شناخته شده‌اند و در بخشی از موزه ماکت یکی از آسبادها به نمایش در آمده است.
آبشار کنده گاو : آبشار گنده گاو دراستان خراسان جنوبی واقع است. این آبشار در استان خراسان جنوبی، شهرستان نهبندان، بخش شوسف، منطقه چاهدراز قرار گرفته و دارای طبیعت بسیار زیبا و دیدنی است. نامگذاری آن به گنده گاو به این دلیل است که در زمان های قدیم مردم این منطقه گله های گاو خود را برای چرا به این منطقه می فرستادند و این گاو ها به علت بیماری ناشی از مصرف آب آبشار تلف می شدند. در اثر فساد لاشه ها بوی متعفنی منطقه را فرا میگرفته از این روی نام گنده گاو به آن داده شده است. همچنین دلیل نامگذاری به گنده آب وجود گوگرد فراوان در آب است که علاوه بر بوی بد دارای مزه بسیار تلخی نیز هست و در صورت شرب باعث ایجاد مسمویت خواهد شد.
مدرسه هدایت نهبندان : این بنا در سال ۱۳۰۷ ه.ش به عنوان نخستین مدرسه شهر نهبندان ساخته شد. این بنا تک ساختمانی است در داخل یک محوطه، کف بنا نسبت به زمین در حدود۶۰ سانتی متر مرتفعتر است. مهمترین ویژگی این بنا اصل قرینه سازی در آن است به گونه ای که با ایجاد یک محور با جهت شمال شرقی، جنوب غربی عناصر معماری به صورت قرینه در دو طرف این محور ایجاد شده است.بنا در دو ضلع جنوب غربی و شمال شرقی دارای دو ایوان ستوندار است.هرکدام از ایوان ها با چهار ستون چهار ضلعی به داخل بنا امتداد می یابند.فضای داخلی بنا شامل یک دالان سراسری و شش اتاق است. دالان که در امتدا محور بنا قرار دارد، در دو سر به ایوان ها و در دو ضلع خود به اتاق ها راه می یابد. در هر ضلع از دالان سه اتاق قرار دارد که به وسیله تاق و تویزه پوشیده شده است.هر اتاق دارای چهار تویزه است که حد فاصل این تویزه ها به صورت گنبدی پوشیده شده است.دالان نیز دارای پوشش گهواره ای است. هر کدام از اتاق ها به وسیله دو پنجره به محوطه مشرف می شوند. دسترسی به پشت بام بنا از طریق یک رشته پلکان که در ایوان ضلع شمال شرقی قرار دارد امکانپذیر است. مصالح مورد استفاده در ساخت بنا خشت خام ، آجر برای نما، کاهگل، گچ و چوب برای درب ها و پنجره ها است(نصرآبادی، b1380 :2).
کویر دهسلم نهبندان : روستای دهسلم در ۸۵ کیلومتری غرب شهرستان نهبندان در مسیر جاده نهبندان شهداد قرار دارد. کویرلوت جزء گرم ترین نقاط کره زمین محسوب می شود. گرما چنان است که لاشه حیوانات تجزیه نمی شود. قدرت تبخیر آب به گونه ای است که پیش از تجزیه شدن لاشه توسط باکتریها، خشک می شود. این منطقه، را شعبه ای از کره ماه در روی زمین می دانند. کلوت به عنوان مشخصه بارز کویرلوت در فاصله ۲۵ کیلومتری شهداد و کمتر از نیم ساعت رانندگی منطقه ای متضاد از کوهستانهای سرد ایران قرار دارد. اوایل فصل بهار این کوهها پوشیده از برف است و برای عشایر، ییلاق خوبی به حساب می آید. زمستانها که شهداد زیرپای گردشگران زیادی قرار می گیرد، سرمای سیرچ تا مغز استخوانشان را می سوزان. شهر افسانه ای “کلوت “ها، در ۱۳۰ کیلومتری نهبندان- منطقه ای شگفت انگیز در نزدیکی شهداد- اما روایتگر تاریخ طبیعت کرمان است. در شهر افسانه ای کسی زندگی نمی کند، نمی توانسته زندگی کند. در این منطقه هیچ موجود زنده ای مجوز حیات ندارد- حتی باکتریها. کلوت ساختاری از حرکت باد در دل نرم خاک کویر دارد که در طول سالیان سال شکل گرفته است؛ اگر نمی باران بر تن خشک کویر باریده باشد، خاکهای تل شده بر گرد سنگی را بر هم استوار کرده و سازه ای را به وجود آورده است که گویی بنایی خشتی از تمدن ما قبل تاریخ است. سفر بدون راهنما در “کلوت”ها خطرناک است، چرا که هر آن امکان گم شدن در این شهر خیالی با ۱۱۰ کیلومتر طول و ۵۰ کیلومتر عرض وجود دارد.
مسجد چهار فرسخ : مسجد چهار فرسخ دارای پلانی چهارضلعی به طول ۱۰/۱۸ و عرض ۶۰/۱۰ و ارتفاع ۱۰/۴ متر و مساحت ۱۷۵ متر مربع می باشد که کشیدگی این بنا در جهت شمالی – جنوبی است این مسجد دارای فضاهای ورودی ، صحن حیاط ، ایوان های نیمه مسقف وضوخانه و شبستان می باشد . ورودی این بنا از ضلع شمالی فضا می باشد و مناره هایی که از قسمت های الحاقی بنا می باشد در هر سمت این ورودی قرار گرفته است . پس از عبور از ورودی به صحن حیاط این مسجد وارد می شویم که دارای طول ۷ و عرض ۴ متر می باشد . در هر سمت این حیاط دو ایوانچه قرار گرفته است که دارای عمق حدود ۳۰/۲ متر می باشد . وضوخانه در اولین ایوان ضلع غربی این حیاط قرار گرفته است که پس از عبور از این حیاط به شبستان اصلی مسجد می رسیم که دارای طول ۴۰/۹ در عرض ۲۰/۹ متر می باشد . این شبستان دارای ۹ چشمه طاق می باشد . چشمه طاق مرکزی بزرگترین چشمه طاق این شبستان است . همچنین در ضلع غربی این شبستان ۳ پنجره برای ورود نور به این فضا تعبیه شده است . جنس اصلی مصالح این بنا خشت های ۳۰×۳۰ س.م به همراه ملات کاه گل و همچنین اندود داخلی گچ می باشد.
قلعه شاهدژ: قلعه «شاهدژ» نهبندان از آثار به جا مانده از دوران ساسانی که در چند کیلومتری شهرستان نهبندان مثل نگینی از سنگ خودنمایی می‌کند و از جمله جاهای دیدنی استان خراسان جنوبی به شمار می‌آید. شهرت قلعه اما، مربوط به دوره اسماعیلیه است. خراسان جنوبی به‌خصوص منطقه قهستان از قرن چهارم تا قرن هفتم هجری، قلمرو و پناهگاه اسماعیلیان بوده است. پیروان حسن صباح در آنجا برای مبارزه با حکومت مرکزی و خلافت عباسیان شروع به ساختن قلعه‌های متعدد کردند. آنها برای عملی کردن اهداف خود اقدام به تربیت افرادی از جان گذشته با تعلیمات خاص می‌کردند که فداییان نام داشتند. یکی از این قلاع که فداییان اسماعیلی در آن حضور داشتند قلعه شاهدژ نهبندان بوده است.
قلعه دختر شوسف: قلعه دختر شوسف در حدود پنج کیلومتری غرب شوسف و در میان کوه‌هایی نسبتا بلند، بر فراز کوهی به ارتفاع ۲۲۰۰ متر واقع شده است. این قلعه از لحاظ موقعیت، صعب‌العبورترین قلعه شهرستان نهبندان به‌شمار می‌رود. در دره‌های واقع در دو طرف این کوه جویباری روان است که در گذشته آب مورد نیاز اهالی قلعه را تامین می‌کرد. مصالح به‌کار رفته در این قلعه را بیشتر سنگ و مقداری آجر با ابعاد ۳۰ در ۳۰ سانتی‌متر تشکیل می‌دهند. قطعات سفالی مکشوف در این قلعه مربوط به دو دوره هستند؛ نوع اول سفال‌ها شباهت زیادی به سفال‌های دوران تاریخی قلعه نهبندان دارد و نوع دوم به دوران اسلامی بازمی‌گردد. به‌طور کلی بررسی آثار سفالی قلعه بیانگر احداث آن در دوره ساسانی و استفاده از آن در دوران اسلامی، به ویژه اسماعیلیه است. عوامل طبیعی از جمله برف و باران و به‌خصوص وزش بادهای محلی، باعث تخریب بخش زیادی از قلعه شده‌اند و متاسفانه از تخریب عوامل انسانی نیز مصون نمانده است. این اثر در تاریخ ۷ مهر ۱۳۸۱ با شماره‌ی ثبت ۶۴۳۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
.......................
آرشیو
