در محضر غزل های ترکی نظامی گنجوی
ارسال شده در نقد کتاب
0
در محضر غزل های ترکی نظامی گنجوی
" نوشته شده توسط: خلیل مختاری نیا"
الیاس بن یوسف معروف به نظامی گنجوی از بزرگترین شاعران مسلمان می باشد که در گنجه آزربایجان متولد و رشد و زندگی کرده است. نظامی از جمله شاعران بزرگی هست که هم به زبان مادری اش یعنی ترکی شعر سروده و هم به زبان فارسی. خمسه نظامی و دو دیوان ترکی از مشهورترین آثار ادبی ایشان می باشد.
در این نوشته با انتخاب یکی از غزلیات ترکی نظامی در حد وسع حیطه ادبی و عقلی و علمی خویش به شرح و بسط غزل انتخابی خواهیم پرداخت:
آی اوزلو نگاریم کیمه مهمان اولاجاقسان //بیر سویله کیمین شانینه شایان اولاجاقسان
شاهلیق چتری وار باشین اوستونده بو آخشام // عنبر چترینله کیمه سلطان اولاجاقسان
شکر دئمیرم من سنه اوندان دا شیرین سن // دلبر نئجه بیر بختوره جان اولاجاقسان
ظلمت گئجه سن نورلی چیراغ، پیس گوزه گلمه // ای آب حیات سن کیمه جانان اولاجاقسان
گئتدین نئجه بس تاب ائله سین هجره "نظامی" // او خسته ایکن، سن کیمه درمان اولاجاقسان
............................................................................
غزل فوق یکی از دهها غزل نظامی می باشد که به زبان تورکی آزربایجانی سروده شده است . غزلی که فرمش و زبانش مانند محتوایش از سلاست و روانی خاصی برخوردار است. غزلی که قابل فهم و درک برای مخاطب می باشد و مخاطب به راحتی می تواند از نظر زبانی و محتوایی با آن ارتباط برقرار کند. البته سلاست زبان در آثار فارسی نظامی نیز به چشم می خورد یکی از رموز جاودانگی و مخاطب پسندی آثار ترکی و فارسی نظامی نیز سلاست زبان و روانی مضمون در کنار مضمون های عاشقانه و عامه پسند بودن آنها می باشد.
در غزل فوق الذکر شاعر با زبان ساده و متمایل به کوچه و بازار با معشوقه درونی خود سخن می گوید معشوق و معشوق ای که در درون هر انسانی وجود دارد. همین معشوقه پنهانی ست که در درون هر بشر (در اینجا مخاطب) وجود دارد و مخاطب نیز چون با معشوقه خود با زبان عامیانه اش صحبت می کند فلذا نزدیکی زبان غزل شاعر با زبان مخاطب موجبات همذات پنداری مخاطب با شاعر را به وجود آورده است و باعث ماندگاری اثر شاعر می شود. تمام غزل های ترکی نظامی گنجوی از این قاعده مستثنی نیستند.
o از جمله مواردی که در این غزل به چشم می خورد و موجبات برقراری ارتباط بیشتر با مخاطب عامی را فراهم می آورد عبارتند از:
1- وجود تشبیهات ساده و مخاطب پسند در تمام مصاریع غزل مانند اوزلو نگاریم، شاهلیق چتری،نورلی چراغ،عنبر چترینله،حیات سویو
2- مراعات النظیر هایی مانند: (چتر، باش، سلطان،شاه) – (ظولمت، گئجه، نورلی، چئراق، گوز) – (خسته، درد، درمان، ) و...
3- تخصص در انتخاب و چینش ردیف و قافیه: نوع گزینش و چینش قافیه در غزل مخصوصا غزل امروز می تواند جذابیت و تاثیرگذاری شعر خاصه غزل را مضاعف نماید. استقبال از قافیه های غزل می تواند موجبات تحریک عواطف و احساسات مخاطب(مخصوصا مخاطب عام غزل) را با هیجان زایدالوصف فراهم نماید.
در غزل فوق می بینیم قوافی در عین سادگی با ردیف همخوانی دارند و همچینن نوع چینش کلمات در ابیات به گونه ای است که مخاطب می تواند به پیشواز و استقبال قافیه غزل برود و این امر ببر همذات پنداری مخاطب با شاعر را بیشتر و بر تاثیرگذاری غزل کمک نماید.
4- وجود لغات و کلمات و اصطلاحات مخاطب پسند در تار و پود شعر
5- وجود تلمیحاتی که با گوش مخاطب عام نیز آشنا است مانند: آب حیات،
6- تسلط بر قواعد زبان و ادبیات تورکی از دیگر ویژگی های زبانی کلیه اشعار ترکی نظامی می باشد که بر تاثیرگذاری ادبی اشعارش می افزاید. در غزل فوق با ترکیب های اضافی و وصفی برخورد می کنیم که کاملا طبق قواعد زبان ترکی ساخته شده اند . در زبان ترکی ترکیبات وصفی و اضافی کاملا برعکس قواعد زبان فارسی می باشند
مانند: آی ازلو، شاهلیق چتری، نورلی چیراق و...
7- رعایت قاعده هماهنگی اصوات : البته رعایت قاعده هماهنگی اصوات در یک کلمه و جمله طبیعی ترین عکس العمل هر ترک زبان در هنگام صحبت کردن می باشدیعنی یک ترک زبان هنگام صحبت کردن به زبان ترکی ناخواسته و به صورت ذاتی قاعده هماهنگی اصوات را رعایت می کند و نظامی نیز مستثنی از این قاعده نیست.
قاعده هماهنگی اصوات در زبان ترکی چنین است که اگر کلمه ای با مصوت کوتاه شروع شود کلیه مصوت های بعدی آن کلمه نیز کوتاه خواهد بود مانند "کپنک لر" و ترکیب "ظلمت گئجه" در مصراع اول بیت چهارم ... و اگر کلمه ای با مصوت بلند شروع شود مصوت های بعدی آن نیز بلند خواهد شد مانند: "قارداشلاریمیز"...و ترکیب "باشین اوستونده" در مصراع اول بیت دوم غزل فوق... و اگر غیر از این باشد برخلاف قاعده دستور و زبان ترکی می باشد.
8- از دیگر خصوصیات غزل مذکور استفاده حداکثری نظامی گنجوی از لغات و کلمات و اصطلاحات زبان ترکی در اشعارش می باشد که این امر خود نشان دهنده دو مطلب است :
الف: تسلط کامل نظامی بر زبان ترکی و قواعد آن(در کنار علاقه و عشق به زبان مادری)
ب: مصمون ماندن زبان ترکی زمان نظامی از هجوم واژه های بیگانه به آن
در نهایت باید گفت که غزل فوق الذکر از ساده ترین و سلیس ترین غزل های ترکی نظامی گنجوی می باشد که بر دل مخاطب عام بیشتر می نشیند تا خاص.
