جام زرین مارلیک از حوزه فرهنگی دریای کاسپین، جام زرین حسنلو از حوزه فرهنگی دریاچه ارومیه و تکوک زرین مادها از حوزه فرهنگی قافلانکوه (نزدیکی شهر میانه) مربوط به ۳ هزار سال پیش در عصر آهن بوده که روایت‌هایی از باورها و اسطوره‌های گذشته‌های این مناطق دارند .
هنر و زیبایی این جام‌ها به حدی است که بازدیدکنندگان دنیای معاصر را به خود فرا می‌خواند. از این رو موزه بانک ملی این سه اثر فاخر را طی تفاهم نامه‌ای با سازمان میراث فرهنگی در بهمن ماه در معرض دید عموم گذاشت اما اکنون این سه اثر در محل اصلی خود یعنی موزه رضا عباسی و موزه ملی هستند.
جام طلای حسنلو یکی از آثار باستانی برجسته ایران است که در جریان کاوش‌های رابرت دایسون در تپه حسنلوی نقده در سال ۱۳۳۶ کشف شد. این اثر قدمتی ۳۲۰۰ ساله دارد و احتمالاً نقش بسزایی در شکل‌گیری هنر دوره بعدی یعنی دوره مادها داشته‌است
تکوک‌ها یا ریتون‌ها، جام‌هایی شیپوری شکل هستند که در انتها به شمایلی حیوانی منتهی می‌شوند و یا کاملا به شکل یک حیوان ساخته می‌شوند. این ظروف در آسیای میانه به خصوص ایران، یونان و ایتالیا تاریخچه درازی دارند و در واقع می‌توان گفت تاریخچه تکوک‌ها در ایران به ۶ هزار سال قبل بر می‌گردد
تپه مارلیک یا چراغعلی تپه یک محوطهٔ باستانی در کرانهٔ خاوری سفیدرود و در درهٔ «گوهر رود» از توابع رودبار در استان گیلان است. تپه مارلیک بقایای به جای مانده از تمدن باستانی متعلق به دست کم ۳۰۰۰ پیش از میلاد است. پژوهشگران گمان می‌برند که این تپه آرامگاه خصوصی فرمانروایان و شاهزادگان مردمان آمارد بوده‌است. همچنین جام مارلیک به عنوان نماد قوم آمارد در گیلان شناخته می‌شود
تکوک بزرگ و باشکوهی که به شکل سر یک بز خلق شده است در موزه رضا عباسی واقع در خیابان شریعتی تهران نگهداری می‌شود. مسئولین موزه این تکوک زیبا را به گونه‌ای در محفظه‌ای جداگانه قرار داده‌اند که این امکان را به شما می‌دهد تا از زوایای مختلف این ریتون ۲۷۰۰ ساله را ببینید. ریتون پیش رو در دوره مادها، یکی از قدیمی‌ترین حکومت‌های ایرانی و از طلا ساخته شده است. از ویژگی‌های بارز این ریتون زیبا تنها جنس طلایی آن نیست، بلکه دقت، ظرافت و جزئیات موجود روی آن همگی بسیار چشمگیر و قابل توجهند
دوره تاریخی تکوک زرین: مادها / قدمت: قرن هفتم تا ششم پیش از میلاد / جنس: طلا / محل نگهداری: موزه رضا عباسی، تهران / ساعات بازدید: ۹ تا ۱۷
جام حسنلو اثری که ۲۱ سانتی متر بلندی، ۲۵ سانتی متر قطر و ۹۵۰ گرم وزن دارد. بر روی جام نقش خدایگان سه گانه: خدای زمین، خدای آب و خدای خورشید حک شده‌است. نقش پهلوانی که با هیولا می‌جنگد، الهه‌ای ایستاده روی دو قوچ، نقش بدن انسان بر پشت یک پرنده و مطابقت صحنه‌ها با یک حماسه حوری از نقش‌های موجود بر روی این جام است. سازمان میراث فرهنگی برای اولین بار آن را در سال ۱۳۷۷ به نمایش عمومی گذاشت.
بر روی بدنه این جام معروف، نقش‌های بسیاری حک شده‌است که احتمالاً داستانی حماسی را روایت می‌کند. در جلد اول کتاب کهن دیار که قسمتی از مجموعه آثار ایران باستان در موزه‌های بزرگ جهان را به تصویر کشیده‌است، در رابطه با این جام آمده‌است: در ردیف بالایی، ایزدی بالدار سوار بر گردونه‌ای که یک گاونر آن را می‌کشد، به سوی کاهنی در حرکت است که جامی در دست دارد و در این حال از دهان گاو، رودی جاری است که احتمالاً نماد حیات و باروری محسوب می‌شود. در ردیف پایینی و زیر گردونه حیات، پهلوانی در حال نبرد با موجودی نیمه انسان و نیمه اژدها است. از تصاویر قلم زنی شده آن سوی جام می‌توان به ایزدهای شاخدار سوار بر ارابه، کاهنانی که در حال حمل قوچ‌های قربانی هستند، پهلوانی که گرز و کمان در دست دارد، مردی که در حال رام کردن شیر است و پدر و مادری که در حال بازی با کودک خردسالشان هستند، اشاره کرد
جام زرّین مارلیک؛ شاهکاری بی نظیر از هنر ایرانیان | بر روی این جام معروف، پیکره چهار گاو بالدار در حالیکه ایستاده و به درختی تکیه داده‌اند حک شده است. نکته جالب در ساخت این جام این است که سر گاوها به جای پرچ شدن از خارج، تنها از قلم زنی از داخل و با استفاده از طلای بدنه ساخته شده است
جام حسنلو که در زیر اسکلت مردی یافته شده، ضربه خورده و کج است. کارشناسان بر این باورند که این مرد با در دست داشتن جام در حال فرار از دست سپاه مهاجمان بوده و چون در حال فرار جانش را از دست داده جام در زیر فشار بدنش ضربه خورده و کج شده است. در حال حاضر این جام در موزه ایران باستان نگهداری می‌شود
تپهٔ مارلیک تا سال‌های دههٔ ۱۳۴۰ تمدنی ناشناخته بود. در طول سال‌های ۱۳۲۰–۱۳۳۰ دامنه‌های البرز جولانگاه قاچاقچیانی بود که اشیابه دست آمده از دره گوهر رود را در بازارهای عتیقه به فروش می‌رساندند. در سال ۱۳۴۰ بود که دره گوهر رود توسط یک تیم باستان‌شناس ایرانی به سرپرستی دکتر عزت‌الله نگهبان کاوش شد. در این دشت تپه‌های باستانی زیادی وجود دارند که ۵ تپه مارلیک، زینب بیجار، دور بیجار، پیلاقلعه و جازم کول از همه مهمتر هستند
پژوهشگران بر این باورند که آثار باستانی منطقه مارلیک متعلق به فرمانروایانی است که در اواخر هزاره دوم و آغاز هزارهٔ اول پیش از میلاد بر این ناحیه حکومت می‌کردند. مردمان این تمدن مردگان خود را بنا بر آیین خود و همراه با اشیاء ارزشمند به خاک می‌سپردند. در این تپه ۲۵ آرامگاه وجود دارد و در برخی از آن‌ها بازمانده‌استخوان به دست آمده‌است.
جام حسنلو
در همهٔ آرامگاه‌های مارلیک اشیایی مانند ظروف سفالین، دکمه‌های تزئینی، انواع سرگرز، پیکان، جام‌های چینی، طلا، نقره و مفرغ، خنجر، شمشیر، مجسمه‌های برنزی و سفالی، سرنیزه و کلاه‌خود و… پیدا شده‌است. پارچه‌های به دست آمده نیز خبر از وجود بافندگی در هزاران سال پیش در ایران می‌دهند. همچنین در کاوشگری‌ها آثار ساختمان چهار دیواری پدیدار شد که در حدود ۳۰متر مساحت داشت و به نظر می‌آمد آرامگاه یا معبد باشد. گفته می‌شود که جام‌های شیشه‌ای در این محوطه از اولین نمونه‌های صنعت شیشه سازی بشر است.
برای مردم این فرهنگ (مارلیک)، خورشید تا حد پرستش مهم بوده‌است. نقش خورشید به صورت ترنج‌های هندسی در کف بسیاری از جام‌ها و ظروف است. خورشید در مرکز همه چیز است و همه جانداران از روشنایی او زندگی می‌گیرند. همچنین به خاک سپردن مردگان با چنین اشیایی نشانگر اعتقاد آن‌ها به زندگی پس از مرگ می‌باشد
این نکته قابل ذکر است که آثار به دست آمده از این تپه به خصوص ظروف مفرغی شباهت‌های زیادی به آثار به دست آمده از سیلک کاشان دارد. پاره‌ای از باستان شناسان بر این باور هستند که اقوام سیلک در حقیقت همان مارلیک‌ها بودند که بر آثر حملهٔ آشوری‌ها به منطقهٔ سیلک کاشان مهاجرت کردند و سپس با پیوستن به مادها در ایجاد امپراتوری مقتدر ماد در آغاز هزارهٔ اول پیش از میلاد نقش به سزا داشتند
جام مارلیک از زرناب است و ارتفاع آن به ۱۸ سانتی متر می رسد. ارتفاع نقش برجسته‌های این جام تا دو سانتی متر نیز می‌رسد که نشان‌دهنده مهارت استاد کاری است که با ضربات چکش ان را آفریده است. نقش وسط جام، درخت زندگی است و در دو سوی درخت دو گاو بالدار دیده می‌شوند که در حال بالا رفتن از درخت هستند. نمایش بدن حیوان به حالت نیم رخ و نمایش سر آن‌ها از رو به رو از ویژگی‌های هنر ایرانی است و همین هویت ایرانی جام و سازنده آن را نشان می‌دهد. در کف جام، یک گل تزیینی زیبا نقش شده است و در میان گل، نقش خورشید دیده می‌شود که شعاع خود را به طور منظم پراکنده است. | قدمت : بین ۸۰۰ تا ۹۰۰ سال پیش از میلاد | محل نگهداری : تهران – موزه ایران باستان (موزه ملی واقع در ابتدای خیابان سی تیر)
منبع : وبسایت : chamedanmag.ir
