در درس قبلی با اصطلاح «قاب» آشنا شدیم و معنی اصطلاحات «قاب متحرک» و «تصحیح قاب» را دریافتیم. انواع نگاه به سوژه در قاب را مورد بررسی قرار دادیم و به ارتباط قاب با سوژه به عنوان یکی از عوامل موثر در تحلیل فیلم پی بردیم. در این جلسه می خواهیم با برخی اصطلاحات دیگر در مورد قاب و تاثیر آن بر تحلیل فیلم آشنا شویم.
کاربرد قاب را وقتی که قاب به سمت ارتفاع گرفتن از سطح زمین حرکت می کند، نماهای کرین هوایی، و کنشی را از بالا می نگرد، همگی می فهمیم که تغییری دراماتیک در دیدگاه به وجود آمده است: ممکن است فیلم در حال تاکید بر روی کوچکی شخصیت در ارتباط او با فضای اطرافش باشد، یا اینکه می تواند افشاکننده کنش دیگری باشد، مثل دسترسی به نیروهای سواره نظام در سوی دیگر دامنه کوه. وقتی قاب به سمت بالا یا پایین حرکت میکند- از یک موقعیت تیلت (tilt) می کند- ممکن است به طور ساده، در ادامه زاویه دید شخصیتی باشد که در حال نگاه کردن به بالا و پایین است. البته می تواند شیوه ای باشد برای اظهار نظر درباره اشیایی با ارتفاع بلند و کوتاه. نوع دیگری از قاب متحرک یا سیار، در حرکت پَن (pan) دیده می شود که در آن قاب از سمت چپ به راست یا برعکس حرکت می کند. بدون اینکه تغییری در موقعیت دوربین یا محور تماشای صحنه حاصل می شود: مانند صحنه ای که شخصیت پیش از ورود به خیابان به بررسی وضعیت آن می پردازد. و ممکن است به آرامی نگاهی از چپ به راست بیندازد و دوربین هم برای بازسازی استمرار حرکت نگاه او، می تواند پن کند.
نمای دالی یا تعقیبی در نقطه مقابل این شیوه قرار دارد؛ نمایی که نه تنها ثابت نیست، بلکه با حرکت دادن موقعیت دوربین ( اغلب بر روی ریل های کوچک ) و در پی آن، قاب بندی به سمت جلو، عقب یا اطراف سوژه کنشی را دنبال کرده یا در جریان آن مداخله می کند.
از آن جا که قاب ها به طور ضمنی ارائه کننده دیدگاهی نسبت به جهان یا شخصیت هایی مشخص هستند، حرکت یا ثبات آن ها می تواند اشاره ای به بنیان واقعی دنیایی باشد که شما در قاب ها تماشا می کنید. آیا در حال تماشای دنیای پویا و رو به رشد هستید، یا جهانی ساکن، خشک و بی حرکت؟ افشای پیچیدگی های یک چنین دنیایی اغلب با حرکت و تغییر قاب ها همراه است و هر چه بتوانید به این نماها با دقت بیشتر بنگرید، تحلیل شما هم قطعیت و صراحت بیشتری خواهد یافت. گاهی اوقات سعی کنید تحلیل خود از یک شخصیت و موقعیت را فقط بر پایه عملکرد قاب بندی در توصیف آن ها قرار دهید. به چه الگوهایی دست می یابید؟ آیا نگاه شخصیت به دنیا همیشه از خلال کلوزآپ هایی نمایانده می شود که او را در حال دنبال کردن چیزی درون جمعیت، توده های مردم و موقعیت ها نشان می دهد، بدون اینکه دیدگاه وسیعتری از آن ها به دست دهد؟ آیا شیوه همیشگی قاب بندی کنش مبین این است که شخصیت به سهم خود در دنیا حضور دارد اما به معنای واقعی کلمه هرگز تصویر کاملی از آن نمی بیند؟
به خاطر داشته باشید که قاب ها و عملکرد آن ها هیچ معنای قطعی و جهان شمولی ندارند. درست مثل ارزش نمادین رنگ ها که قابل تغییر و تاویل است. زوایا و حرکت های دوربین هم در فیلم های مختلف معنای یکسانی ندارند. نماهای از زوایه پایین (لو انگل) همیشه بر غلبه یا تسلط دلالت ندارند و نماهای از زاویه بالا ( های انگل) هم همیشه ارائه کننده مفهوم تشویش و سرکوب نیستند. آن طور که گاهی اوقات تصور می شود. گر چه در یک فیلم ممکن است نمای از زاویه پایین به تماشاگر یادآوری کند که شخص قوی تر یا خطرناک تر در حال نگاه کردن به شخص ضعیف تر یا مظلوم تر است. اما در فیلمی دیگر یک چنین زاویه ای می تواند توصیف کننده بهت و شگفتی دختربچه ای باشد که در حال نگریستن به فردی است که او را دوست دارد. اگر به جزئیات دیداری به دقت توجه کنید، می توانید چگونگی عملکرد قاب بندی های خاص و تاثیر آن ها در فیلم هایی خاص را در تحلیل خود بازتاب دهید و به بررسی این موضوع بپردازید که قاب بندی ها چگونه پرسش های مشخصی را درباره آن فیلم ها و درونمایه هاشان بر می انگیزند.
معنای مجموعه ای بی انتها از کلوز آپ ها در فیلمی که برای تلویزیون آمریکا ساخته شده( که ممکن است تاکیدی باشد بر اهمیت شخصیت فرد) از معنای آن در یک فیلم هنری اروپایی متفاوت است. ( که می تواند نشان دهنده کیفیت ناشناخته ای از سیمای انسانی باشد)
برای تمرین می توانید فیلمی را ببینید و روی کاغذ برای خود یادداشت کنید که مثلا از دیدن قاب های اکستریم کلوز آپ در هر صحنه چه حسی داشتید؟ پس از نوشتن احساستان سعی کنید با کمی تغییر، نوشتارتان را در قالب نقد بیان کنید.
نکته ای که باید آموخت کاملا آشکار است: جزئیات تکنیکی را به سادگی توصیف نکنید و انتظار داشته باشید که هر کدام برای خود دارای توضیح مشخصی باشند. به بیان دقیق تر بگذارید در جهت بیان ایده های مربوط به روش های گوناگون عملکرد قاب ها، زاویه دید و معنای آن ها در فیلم های خاص، فرهنگ های خاص و زمان های خاص عمل کنند.
———————————————————————
با الهام و تلخیص از کتاب راهنمای نگارش تحلیل فیلم نوشته تیموتی کوریگان
