حتماً نماد خمسه یا کف دست را در تابلوها یا مراسم عزاداری شیعیان و یا سقاخانه ها یا بالای گنبد امام‌زاده‌ها دیده‌اید. نمادی که در فرهنگ کنونی شیعیان به دست ابوالفضل عباس اشاره می‌کند. اما این نماد راهی طولانی از خرافه‌های باستانی تا باورهای مذهبی پیموده است.
نماد پنجه، دستی که دست به دست چرخید
حتماً نماد خمسه یا کف دست را در تابلوها یا مراسم عزاداری شیعیان و یا سقاخانه ها یا بالای گنبد امام‌زاده‌ها دیده‌اید. نمادی که در فرهنگ کنونی شیعیان به دست ابوالفضل عباس اشاره می‌کند. اما این نماد راهی طولانی از خرافه‌های باستانی تا باورهای مذهبی پیموده است.
“پنجه” (در عربی “خمسه” و در عبری خمسا) را مردمان تمدن باستانی کارتاژ ، به عنوان دست الهه “تانیت” (Tanit) می‌شناخته اند. فنیقی‌ها تانیت را الهه باروری و رشد و تولد می‌دانستند و علامت پنجه را در کنار دو قُمری می‌کشیدند. کارتاژ ۸۱۴سال پیش از میلاد توسط کوچندگان فنیقی بنا شده بود که بقایای آن امروزه در تونس واقع است. اما این نماد بعدها به مصر رفت و تصویر یک چشم نیز در میان آن قرار گرفت و همواره از آن بعنوان طلسمی برای دعای خیر و دفع چشم زخم استفاده شد.
دست مریم در یهود: نماد پنجه از طریق فرهنگ فنیقی‌ها به دین یهود راه یافت و یهودیان آن را به عنوان دست مریم (خواهر موسی و هارون) مورد احترام قرار می‌دادند.
دست مریم در مسیحیت: دست مریم یهودی‌ها سال‌ها بعد به “دست مریم مسیحی‌ها” تبدیل شد و در دین مسیحیت به عنوان نماد دست “مریم مادر عیسی مسیح” مورد تکریم قرار گرفت.
در بودایی: این نماد به هند و بودایسم هم وارد شد و آنها هم بدون تغییر در معنی آن به آن دست هامسا می گویند و بسیار مورد علاقه هند‌ی‌هاست. پنج انگشت در دین هندوها به نماد پنج عنصر طبیعت و پنج مرکز انرژی در بدن است. در هندوئیسم اسم این عمل مودراس هست که به فرهنگ خمسا مربوط می شود. (معانی ابهایا مودرا: اگر به سمت بالا باشد یعنی نترسید (شجاع باشید)، دست محافظ از بلا (دست حامی) یعنی خوبی ها با تو هستند.)
در اسلام: علامت کف دست در اسلام، زمانی میان برخی معتقدان به عنوان علامت “پنج‌تن آل‌عبا” در نظر گرفته شد اما وقتی فاطمی‌ها به عنوان اولین حکومت شیعی اعلام موجودیت کرد، این نماد میان مردم به “دست فاطمه” دختر پیامبر اسلام تغییر کرد. اما داستان این دست به اینجا ختم نشد و بجز دفع چشم زخم و محافظی در برابر شیطان معنی مذهبی هم پیدا کرد. این سمبل در فرهنگ شیعیان به عنوان نمادی از جانبازی و فداکاری ابوالفضل عباس شناخته شد که در واقعه عاشورا هنگام رساندن آب به خیمه‌گاه دستانش از بدن جدا شد. اکنون این پنجه‌ی فلزی بر سر پرچم‌ها، علم‌ها ، علامت‌های چند‌تیغه و در امام‌زاده‌ها، سقاخانه‌ها، گنبدها و ضریح‌ها و بسیاری اماکن مقدس و متبرک دین اسلام دیده می‌شود که عده‌ای به آن دخیل می‌بندند و از آن حاجت می‌طلبند.
“پنجه” هنوز هم بیشترین کاربرد را میان عوام در محافظت از چشم بد دارد. در میان مردمان شمال آفریقا و بخصوص بربرها که ساکنین اولیه آن بشمار می روند و هنوز هم به سبک قدیم در کشورهای تونس و الجزایر و مراکش زندگی می‌کنند این علامت جایگاه ویژه ای دارد. در میان ادیان و فرهنگ های مختلف هم هنوز کاربرد خود را حفظ کرده است. علامت پنجه در ساخت زیورآلات و اشیاء زینتی هم استفاده خاص خود را دارد.
*این نوشته قصد تایید یا رد هیچ مذهب یا گرایشی را ندارد و فقط سیر تاریخی یک سمبل را بیان می کند.
