طرفداری | فیلم «قربانی پیاده» یک دهه پیش روی پرده سینماها رفت. نه غمگین‌کننده بود و نه موفقیت‌آمیز در گیشه. فیلمی که مثل باشگاه چلسی بازدهی خیلی کمتری نسبت به هزینه‌هایش داشت. نقش اول‌های این فیلم، توبی مگوایر و لیو شرایبر بودند اما بازهم این فیلم، شکست خورد. اما انزو مارسکا، سرمربی جدید چلسی می‌گوید از بازخوانی مسابقه قرن میان بابی فیشر و بوریس اسپاسکی، همان ملاقات قرن در ریکیاویک در بحبوحه جنگ سرد، لذت برده است.
مارسکا همزمان با اواخر پایان دوران حرفه‌ای فوتبال بازی کردنش، مطالعاتی را درباره بازی شطرنج شروع کرد. او در پالرمو استادی را یافت تا جزئیات بیشتری از «دفاع سیچیلی» و «فِجاتِلّو» یا به‌عبارت دیگر، «حمله جگر سرخ‌شده» را یاد بگیرد. ناگفته نماند که سرمربیان چلسی در زمان مالکیت تاد بولی - شرکت سرمایه کلیرلیک، جگرهایشان خیلی سریع تکه‌تکه شده است. اگر دوره خیلی کوتاه برونو سالتور به‌عنوان سرمربی موقت را هم حساب کنیم، مارسکا ششمین سرمربی چلسی طی دو سال گذشته خواهد بود.
مارسکا بر این عقیده بود که یادگیری مقدمات شطرنج، او را برای سرمربیگری آماده می‌کند. هرکسی که در کتابخانه کوورچانو، مکتب مربیگری فدراسیون فوتبال ایتالیا در فلورانس قدم بزند، می‌تواند پایان‌نامه مارسکا برای دریافت مدرک مربیگری حرفه‌ای یوفا را پیدا کند و متوجه شود که ارتباط میان «دفاع نیمزو هندی»، روش مورد استفاده قهرمانان شطرنج برای سالیان طولانی با تیم‌های پپ گواردیولا در منچسترسیتی چیست. مارسکا در این‌باره می‌گوید:
یک سرمربی تنها می‌تواند با استفاده از افکار یک شطرنج‌باز خوب نفع ببرد. شواهد می‌گویند شطرنج چندین مهارت ذهنی را پرورش می‌دهد که برای قشر پیش‌پیشانی مغز عالی هستند.
اولین جدال بوریس اسپاسکی و بابی فیشر
این سرمربی 44 ساله می‌گوید از شطرنج به‌عنوان عاملی برای ابداع تاکتیک‌ها، استراتژی‌ها و افزایش خلاقیت که برای غافلگیر کردن مهم است، استفاده می‌کند:
شطرنج به شما می‌آموزد که چگونه هیجان اولیه را بعد از دیدن نشانه‌های مثبت کنترل کنید و یاد می‌گیرید وقتی در خطر هستید، به تفکر عینی رو بیاورید.
با توجه به چگونگی اداره شدن چلسی، مارسکا با دقتی گری کاسپاروف‌گونه اینطور نتیجه گرفت که با وجود احتمال خدشه‌دار شدن اعتبارش با رفتن از لسترسیتی، سرمربیگری در چلسی فارغ از سرنوشت توخل، پاتر و لمپارد، ارزش امتحان کردن را دارد. چنین ریسکی یعنی او در حال بازی کردن شطرنجی است که می‌تواند مدل‌های هوش مصنوعی را هم شکست دهد، در حالی که بقیه در حال تاس ریختن هستند.
قبول این شغل از سوی مارسکا، مشابه تصمیماتی در شطرنج هم هست؛ درست مثل حرکت گامبی که بازیکن یکی از مهره‌هایش را فدا می‌کند تا در موقعیت بهتری قرار گیرد:
صفحه شطرنج مثل زمین فوتبال است که به سه کانال تقسیم می‌شود؛ یک کانال مرکزی و دو کانال خارجی. در فوتبال هم درست مثل شطرنج، بازی مرکز زمین جذاب‌تر است چون مرکز، سریع‌ترین راه به‌سوی دروازه و شاه را در اختیارتان می‌گذارد.
کنترل مرکز اساسی است. این چیزی بود که گواردیولا به مارسکا در زمان دستیاری‌اش در منچسترسیتی تاکید می‌کرد. برای گواردیولا، تفاوتی ندارد که این کنترل از سوی هافبک‌های کلاسیک مثل ژاوی، بوسکتس و اینیستا باشد و چه از سوی اینورتد فولبک‌ها مثل فیلیپ لام یا ریکو لوئیس که همانند اسب در شطرنج عمل می‌کنند. اسب از گوشه زمین شطرنج به مرکز می‌آید و اینورتد فولبک‌ها نیز با متمایل شدن از گوشه به مرکز در ساخت بازی وسط زمین کمک می‌کنند.
آزادی عمل مهره اسب در شطرنج
فولبک‌های معکوس در فوتبال را می‌توان شبیه اسب شطرنج دانست؛ محوری نیستند اما می‌تواند گره‌گشا باشند
مارسکای ایتالیایی تحت تاثیر فلسفه فوتبالی «خوئگو دِ پوسیسیون» یا «بازی موقعیت‌محور» قرار دارد. او به توانایی دیدن واضح حرکات ترکیبی استناد می‌کند و اعتقاد دارد بازی موقعیت‌محور، اولین و مهم‌ترین توانایی برای حرکت‌دادن مهره‌ها به موثرترین شکل ممکن است. باید به عنصر مهم سورپرایز کردن در شطرنج هم اشاره کرد؛ مثال فوتبالی‌اش هم می‌شود همین قبول کردن هدایت چلسی. مارسکا پذیرش این شغل را تغییرات کوچک بازی به بازی می‌بیند که حریف را می‌تواند مجبور کند با دست پایین‌تر بازی کند و اعتمادبه‌نفس و زمانش از دست برود:
در طول مسابقات قهرمانی جهان شطرنج در سال 1991، یک ساعت و بیست دقیقه طول کشید تا ویکتور کورچنوی، سیزدهمین حرکتش در بازی را در واکنش به تغییر ناگهانی حریفش، آناتولی کارپوف، انجام دهد. حرکت کارپوف، کیش و مات نبود اما او با سورپرایز کردن حریفش، مزیت زمانی به‌دست آورد و این برایش تعیین‌کننده بود. کورچنوی باید استراتژی و تاکتیک‌هایش را جهت مقابله تصحیح می‌کرد.
مارسکا هفتمین ایتالیایی‌ای خواهد بود که به‌عنوان سرمربی در استمفوردبریج کار می‌کند. دو تن از آن‌ها لیگ برتر را برده‌اند و یکی هم در لیگ اروپا قهرمان شده است. همه آن‌ها، جز روبرتو دی متئو، باتجربه‌تر از مارسکا بودند و در باشگاهی مشغول کار بودند که مالک متفاوتی داشت و هزینه‌های سنگینش به‌شکلی کارآمد و موثر انجام می‌شدند. مارسکا با فتح چمپیونشیپ و کسب 97 امتیاز همراه با لسترسیتی به چلسی می‌آید. او حتی با رکورد 104 ساله بیشترین برد در تاریخ یک لیگ دسته دوم یعنی 32 برد، تنها یک پیروزی فاصله داشت. بعضی‌ها سبک فوتبال او را «مارسکا بال» می‌نامند. استاد راهنمای او در کوورچانو، بازی او را به‌عنوان «سرباز پیاده مارسکا» توصیف می‌کند.
او بخشی از موج نوی مربیان ایتالیایی است. فرانچسکو فاریولی سرمربی آژاکس شده و تیاگو موتا سرمربی جدید یوونتوس خواهد بود. او در یک ضیافت شام معروف در منچستر با حضور گواردیولا، روبرتو دزربی، دنیله دروسی و الکساندر کولاروف نه‌به‌عنوان مهمان بلکه به‌عنوان یکی از دستیاران پپ حضور داشت. تاثیر پپ گواردیولا روی فوتبال باعث شده خیلی از تیم‌ها چشم به همکاری با شاگردان او داشته باشند. بعد از موفقیت میکل آرتتا در آرسنال به‌دنبال جدایی از کادرفنی پپ، پارما در ایتالیا تصمیم گرفت مارسکا را به‌عنوان سرمربی جدیدش منصوب کند. گرچه دوران او در این تیم دسته دومی آن موقع جواب نداد.
روزهای خاکستری در سری بی...
انزو مارسکا تیمی را تحویل گرفت که به‌خاطر هیجان مالکان جدید آمریکایی دچار آشفتگی شده بود. پارما هزینه دست‌ودلبازانه‌ی 80 میلیون یورویی را روی جوانان ناشناخته‌ای از سراسر دنیا، به‌خصوص از آرژانتین و رومانی کرد. آن‌ها نتوانستند با وجود این هزینه به نتیجه دلخواه برسند و چند سرمربی در اولین فصل حضورشان را اخراج کردند. حتی استعدادهای بزرگی مثل یاشوا زیرکزی هم نتوانستند در پارما بدرخشند و افت کردند. با وجود ثبت بیشترین میزان هزینه در سری بی، مارسکا چند ماه بعد اخراج شد. گرفتن 17 امتیاز از 13 بازی باعث شده پارما در مرز پلی‌آف سقوط به سری چی قرار گیرد.
با وجود آن قطع همکاری، مارسکا می‌گوید کار در پارما برایش «تجربه‌ای مثبت» بوده است. تنها آزردگی او، صبور نبودن مدیران و انتظارات غیرواقع‌گرایانه بوده است:
آن‌ها با من قراردادی سه ساله بستند و وقتی به یک سرمربی قرارداد چند ساله پیشنهاد می‌کنید، یعنی ایده‌ای پروژه‌محور پشت این قرارداد است. هیچ‌‌کس به من نگفته بود باید در سال اول به سری آ صعود کنیم، آن‌هم وقتی که 15 بازیکن و شاید هم بیشتر در یک تابستان به تیم آمدند.
اگرچه رسانه‌های محلی از مارسکا بابت استفاده از بازیکنانی چون سیمون سوهم در پست غیرتخصصی و گلایه بابت فعالیت بیش از حد در بازار نقل و انتقالات، انتقاد کردند. البته مارسکا اعتقاد داشت پارما با خرید سه بازیکن دلخواه خودش در نقل‌وانتقالات ژانویه، می‌توانست تیم را به منطقه پلی‌آف صعود به سری آ برساند.
زخم‌هایی که او از دوران حضورش در «انیو تاردینی» متحمل شد، باعث شد او درباره قبول پیشنهاد لسترسیتی در تابستان گذشته، دودل شود. او در مصاحبه با گاتزتا گفته بود:
کمی می‌ترسیدم چون لسترسیتی شبیه پارما بود. باشگاهی بزرگ که سقوط کرده و فشار زیادی رویش است تا بلافاصله به دسته بالاتر برگردد.
اگرچه لسترسیتی با سرعت موانع را رد کرد و نیم‌فصل اول را با 58 امتیاز به پایان رساند. که این نشان از تاثیر مارسکا و البته هزینه‌های مهمی بود که باشگاه انجام داده بود. در فصل 23-2022 لیگ برتر انگلیس، لسترسیتی را به یک کمیسیون مستقل درباره بررسی نقض قوانین حسابرسی برای آن فصل ارجاع داده بود. البته که صعود خودکار به لیگ برتر خیلی ساده به دست نیامد. پس از پیروزی 3-1 مقابل سوانزی در ژانویه 2024، هواداران در کینگ‌پاور از سبک بازی «تیکی‌تاکایی» مارسکا راضی نبودند:
وقتی بازی‌ها در خانه و خارج از آن می‌برید و این روند ادامه‌دار می‌شود، مردم فکر می‌کنند بردن راحت است اما واقعا راحت نیست. من به لسترسیتی آمده‌ام تا با این ایده بازی کنیم. لحظه‌ای که تردیدهایی درباره این ایده به‌وجود بیاید، فردایش می‌روم. این واضح و قطعی است.
شکست در جذب قرضی استفانو سنسی از اینتر، بازگشت چزاره کاسادی به چلسی و مصدومیت ویلفرد اندیدی چیزهایی نبود که کمک‌حال مارسکا باشد. لسترسیتی در نیم‌فصل دوم 39 امتیاز گرفت که این برای صعود به لیگ برتر کافی بود اما افت بهاره با باخت مقابل میدلزبرو، لیدز و کوئینزپارک رنجرز ممکن بود وضعیت‌شان را پیچیده کند.
خلاف ایپسویچ تاون که برای بازگشت به لیگ برتر انگلیس برای اولین بار طی 22 سال اخیر فراتر از حد انتظارش ظاهر شد، لسترسیتی همان انتظاری که ازش می‌رفت را برآورده کرد. جیمی واردی که حالا در روزهای گرگ‌ومیش دوران فوتبالی‌اش است، 18 گل در فصل چمپیونشیپ زد که این شبیه به وارد کردن کد تقلب به‌نظر می‌رسید.
البته چلسی نیز به نظر می‌رسد با دیدگاه مارسکا مبنی بر آسان نبودن صعود لسترسیتی موافق است. اگرچه این‌که چلسی و این هافبک سابق یوونتوس چه‌طور باهم جفت‌وجور شده‌اند، حقیقتا یک شگفتی است.
به اصطلاحات شطرنج برگردیم. نه مارسکا و نه چلسی، هیچ‌کدام در حالت «زوگزوانگ» قرار نگرفتند؛ وضعیتی که هر حرکت به ضعیف شدن موضع و متحمل شدن خطر کیش‌ومات منجر می‌شود اما امکان حرکت نکردن نیز وجود ندارد. چلسی نیازی به اخراج پوچتینو نداشت؛ خروج از لسترسیتی هم برای مارسکا الزامی نبود. با از دست رفتن مزیتِ تردید، حالا باید ببینیم حرکت بعدی این استادان بزرگ چیست.
ترجمه یادداشت جیمز هورنکسل از وب‌سایت اتلتیک
