مردک بامدادان اصلاح‌گر اجتماعی و کنشگر مذهبیِ ایران در زمان شاهنشاهی ساسانی بود. وی در دورهٔ پادشاهی قباد یکم فرقه‌ای مذهبی بنیان نهاد و به تبلیغ آن پرداخت و توانست قباد ساسانی را شدیدا تحت تاثیر قرار دهد.
او مروج آیینی مشتق شده از دین مزدیسنا بود و تحت تأثیر باورهای مانی و زرتشت خورگان (بوندوس) قرار داشت. مزدکیسم شباهت‌هایی به افلاطونیسم نیز داشت.[1][2][3]
پس از اینکه قباد ساسانی - بعد از خلع قدرت - دوباره به قدرت رسید، دیگر توجه فراوانی به مزدک و پیروانش نکرد؛ در نهایت با روی کار آمدن خسرو اول ساسانی مزدک و پیروانش با شدت سرکوب شدند.[4]
البته این پایان کار مزدکیسم نبود و مطابقات گزارشات، پس از اسلام هم جنبش خرمدینان و بابک خرمدین پیرو مزدکیه بوده‌اند.[5]
|
صحنه اعدام مزدک و پیروانش در شاهنامه
|
| مزدکیسم، جنبش سوسیالیستی شبه کمونیستی در تاریخ |
مزدکیسم جنبشی مساوات‌خواهانه و منادی توزیع منصفانهٔ ثروت و شکستن یا کاستن موانعی بود که برای تمرکز مالکیت و زنان در طبقاتِ دارای امتیاز ایجاد شده بودند.
به دلیل به چالش کشیدن امتیازات عظیم طبقات نجیب و روحانیون ، انتقاد از نهاد مالکیت خصوصی و تلاش برای ایجاد جامعه ای برابری طلب، سوسیالیستی و یکی از واضح‌ترین مکاتب و نهضت‌های کمونیستی پیشامدرن توصیف شده است.[6][7][8][9][10][11][12][13]
|
حزب توده اصلی‌ترین حزب کمونیستی ایرانی در دوره معاصر
|
1️⃣ Shaki, Mansour. 1985. The cosmogonical and cosmological teachings of Mazdak. Papers in Honour of Professor Mary Boyce, Acta Iranica 25, Leiden, 1985, pp. 527–43.
2️⃣ Esposito, John L. (2003). "Mazdakism". The Oxford Dictionary of Islam. New York: Oxford University Press. p. 198. ISBN 978-0-19-512558-0.
3️⃣ Manfred, Albert Zakharovich, ed. (1974). A Short History of the World. Vol. 1. (translated into English by Katherine Judelson). Moscow: Progress Publishers. p. 182. OCLC 1159025.
4️⃣ Wherry, Rev. E. M. (1882). A Comprehensive Commentary on the Quran comprising Sale's translation and Preliminary Discourse. Boston: Houghton, Mifflin and Company. p. 66.
5️⃣ W. Madelung, "Khurrammiya" in Encyclopaedia of Islam. Edited by: P. Bearman, Th. Bianchi, C.E. Bosworth, E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2009. Brill Online
6️⃣ Yarshater, Ehsan (1983). Cambridge history of Iran The Seleucid, Parthian and Sasanian periods. Vol. 2. pp. 995–997. ISBN 978-0-521-24693-4.
7️⃣ Wherry, Rev. E. M. (1882). A Comprehensive Commentary on the Quran comprising Sale's translation and Preliminary Discourse. Boston: Houghton, Mifflin and Company. p. 66
8️⃣ Ermak, Gennady (2019). Communism: The Great Misunderstanding. Amazon Digital Services LLC - Kdp. ISBN 978-1-7979-5738-8.
9️⃣ Crone, Patricia (2012). The Nativist Prophets of Early Islamic Iran: Rural Revolt and Local Zoroastrianism. Cambridge University Press. p. 439 . ISBN 9781139510769.
1️⃣0️⃣ رجبی، پرویز (۱۳۸۲). هزاره‌های گم شده. تهران: توس. ص. 254
1️⃣1️⃣ نولدکه، تئودود (۱۳۵۸). تاریخ ایرانیان و عربها در زمان ساسانیان. ترجمهٔ عباس زریاب خوئی. تهران: انتشارات انجمن آثار ملی. صص 701-706
1️⃣2️⃣ برنا مقدم، محمد (۱۳۵۶). درآمدی بر سیر اندیشه در ایران. تهران: انتشارات نوید. ص 125
1️⃣3️⃣ گیرشمن، رومن (۱۳۷۲). ایران تا آغاز اسلام. ترجمهٔ محمد معین. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. ص 414
