طرفداری | اگر پیگیر جدی سری آ هم نباشید، حتما از شگفتی‌سازی بولونیا با هدایت تیاگو موتا چیزهایی به گوش‌تان خورده. در ماه‌های پایانی سری آ، حالا بولونیا در آستانه کسب سهمیه لیگ قهرمانان اروپا قرار گرفته و علاوه‌براین ممکن است با عبور از یوونتوس، پرهزینه‌ترین تیم سری آ به رده سوم جدول هم دست یابد.
مسلما برای موفقیت در لیگ، استمرار در عملکرد نیاز است و نمی‌توان موفقیت یک تیم در لیگ را به شانس و جرقه بودن نسبت داد. اما بولونیا که تا سال‌های پیش یک تیم کاملا معمولی و میانه جدولی بود و در ابتدای فصل هم از جمله مدعیان کسب سهمیه اروپایی شمرده نمی‌شد، چگونه توانسته این‌قدر خوب نتیجه بگیرد؟ بدون شک تیاگو موتا، سرمربی بولونیا با فلسفه فوتبالی و رویکرد خود توانسته یک ساختار فنی کاربردی در این باشگاه ایجاد کند. در یادداشتی به قلم مارک کری از وب‌سایت اتلتیک، فلسفه و رویکرد فوتبالی تیاگو موتا، سرمربی ایتالیایی بولونیا به شکلی دقیق مورد بررسی قرار گرفته است.
تیاگو موتا درباره موفقیت، چیزهایی می‌داند. وقتی رزومه سرمربی در زمان بازی شامل دو قهرمانی لالیگا، یک قهرمانی سری آ، پنج لیگ 1 فرانسه و دو مدال قهرمانی لیگ قهرمانان اروپا باشد، طبیعی است که فورا احترام در رختکن را به‌دست می‌آورد. البته کسانی هم هستند که اعتقاد دارند دوران موفق بازیگری مستقیما به‌معنای دوران موفق مربیگری نیست. پس تیاگو موتا، چه سرمربی‌ای است؟
این سرمربی 41 ساله، بولونیا که تیمی تقلاکننده در سری آ بود را به یکی از چشم‌نوازترین تیم‌های ایتالیا تبدیل کرده است. تنها در هشت هفته مانده به پایان سری آ، «روسوبلو» در جایگاه چهارم لیگ قهرمانان اروپا است و فاصله چندانی با کسب سهمیه لیگ قهرمانان اروپا برای نخستین بار در تاریخ خود ندارد. آخرین حضور آن‌ها در بزرگ‌ترین تورنمنت قاره‌ای به 60 سال پیش برمی‌گردد؛ زمانی که نام تورنمنت «جام باشگاه‌های اروپا» بود. البته که بولونیا در همان مرحله اول حذف شد و دیگر طعم حضور در رقابت‌های اروپایی را نچشید.
موتا که حالا از ارزشمندترین سرمربیان ایتالیا است، شخصیت سرمربی خود را با پشتکار و تاب‌آوری در برهه‌های سخت در اوایل دوران سرمربی‌گری‌اش شکل داده است. او در اولین تجربه سرمربیگری در بالاترین سطح، شروع بدی در جنوا داشت و پس از تنها 9 بازی در دسامبر 2019 اخراج شد. تا تابستان 2021 طول کشید که او توانایی‌هایش در سرمربی را نشان دهد. او در اولین فصلی که به‌طور کامل هدایت یک تیم را عهده‌دار بود، توانست تیم اسپتزیا که از گزینه‌های سقوط به شمار می‌رفت را در لیگ نگه دارد؛ آن‌هم در شرایطی که کسی احتمال چندانی از این بابت نمی‌داد.
در سپتامبر 2022، تیاگو موتا جانشین سینیشا میهایلوویچ، سرمربی محبوب این تیم شد که با وجود مبارزه‌اش با سرطان، مسئولیت فنی این تیم را عهده‌دار بود. شروع موتا در بولونیا چندان ایدئال پیش نرفت و پس از نتایج بدون برد در چهار بازی ابتدایی، مجبور بود اعتماد هواداران را رفته‌رفته کسب کند. او پاسخ اعتماد هواداران را با کسب رده نهم در فصل 23-2022 داد؛ رتبه‌ای که بهترین دستاورد این باشگاه در 10 سال اخیر بود. با حمایت جووانی سارتوری، مدیر فنی و جویی ساپوتو، مالک باشگاه، موتا ایدئال‌های تاکتیکی‌اش را به کار بسته اما ایدئال‌های تاکتیکی او دقیقا چه چیزهایی هستند؟
اولین تجربه سرمربیگری تیاگو موتا در سال 2018 و تیم زیر 19 ساله‌های پاری سن ژرمن رقم خورد؛ جایی که او از مطرح کردن فلسفه‌اش اِبایی نداشت. او در مورد آرایش (و نه سیستم) 2-7-2 صحبت کرد و از سوی خیلی‌ها تمسخری که سزاوارش نبود را دریافت کرد. در واقع مقصود موتا از ساختار 2-7-2، سیستمی از عقب به جلو تعبیر شد اما منظور او، پیاده شدن 2-7-2 از چپ به راست بود؛ یعنی در جناح چپ دو نفر، در مرکز هفت نفر و در جناح راست نیز دو نفر قرار بگیرند:
من دروازه‌بان را یکی از هفت بازیکن مرکز زمین حساب می‌کنم. برای من مهاجم اولین مدافع و دروازه‌بان اولین مهاجم است. دروازه‌بان کسی است که بازی را با پا شروع کرده و مهاجم اولین کسی است که برای بازپس‌گیری توپ، پرس را راه‌اندازی می‌کند.
بی‌راه نیست اگر بگوییم موتا از زمان حضورش در بولونیا، تیم را با همین ساختار پیش برده است. با مشاهده داده‌های زیر که بولونیا را در پارامترهای مختلف با تیم‌های هفت لیگ معتبر اروپا مقایسه می‌کند، می‌توانیم تحول روسوبلو در سبک بازی را ببینیم. اگر بخواهیم به‌طور خاص به فلسفه موتا رجوع کنیم، در پایین می‌بینید بولونیا از نظر اقدام‌های دفاعی از جلوی زمین در فصل 22-2023 چه رشد چشمگیری داشته است. آن‌ها با نمره «شدت بازی» 80 از 99، به ندرت به حریف اجازه می‌دهند تا بدون دردسر سکانس‌های پاس بسازند چون قبل از تشکیل توالی پاس از سوی حریف، بازیکنان بولونیا تکل می‌زنند.
از قضا ساختار دفاعی بولونیا هم یکی از قوی‌ترین‌های اروپا در فصل جاری است. آن‌ها از نظر جلوگیری از خلق موقعیت حریف، نمره 92 از 99 را می‌گیرد. در واقع آن‌ها با میانگین 0.8 xG غیر پنالتی به حریف داده‌اند و از این حیث فقط تورینو، یوونتوس، اینتر و میلان از آن‌ها بهتر هستند.
تحول سبک بازی بولونیا به مرور زمان
سبک بازی بولونیا از فصل 20-19 تاکنون به‌صورت نمودارهای صدکی در پارامترهای زیر مورد بررسی قرار گرفته است:
جلوگیری از خلق موقعیت، شدت بازی، بالا بودن خطوط، بازی‌سازی از عقب، تاب‌آوری مقابل پرس، مالکیت، پیشروی مرکزی، سرعت گردش بازی، تمایل زمین، حمله صبورانه، کیفیت شوت و خلق موقعیت
در میان همه این‌ها روش بولونیا برای شروع بازی‌سازی از عقب زمین از همه جالب‌تر به‌نظر می‌رسد. موتا که اغلب اوقات از سیستم سیّال 1-3-2-4 استفاده می‌کند، مدافعان مرکزی‌اش را تشویق می‌کند تا هنگام مالکیت روبه‌جلو بروند و مثل یک بازیکن محوری بازی کنند. مشابه روشی که جان استونز در منچسترسیتی به‌کار گرفته می‌شود و در مرکز زمین حرکت می‌کند.
به ووکاش اسکروپسکی، دروازه‌بان بولونیا به‌عنوان «اولین مهاجم» در ساخت بازی اعتماد شده و ایده اصلی بازی این است همیشه یک بازیکن آزاد و یارگیری نشده برای دریافت پاس باید وجود داشته باشد تا از این طریق توپ به یک‌سوم تهاجمی برسد. در GIF زیر مثالی از بازی بولونیا و اینتر را می‌بینید که از همان دقیقه اول، خون لوکومی صاحب توپ است و سم بوکما، زوج او در خط دفاعی وارد یک منطقه مرکزی جلوتر از توپ می‌شود تا یک گزینه پاس متفاوت باشد. جای‌گیری بوکما به لوکومی کمک می‌کند تا قبل از آزاد شدن اشتفان پوش، مدافع این تیم در جناح راست، پاس برگشتی را بگیرد و سپس پاس را به فضای آزاد ارسال کند.
در ادامه نیمه دوم، لوکومی به سوی مرکز زمین می‌رود تا در ساختار دفاعی سه نفره بولونیا، توپ را دریافت کند. این‌بار میشل ایبیشر عقب نشسته است. در این موقعیت، لوکومی توپ را نمی‌گیرد اما جای‌گیری او بازیکن اینتر را به سمت خودش می‌کشد تا فضا جای دیگری ایجاد شود. به این شکل ساخت بازی بولونیا با یافتن یک یار خالی در فضا ادامه پیدا می‌کند.
حضور لوکومی به‌عنوان مدافع مرکزی در وسط زمین برای کمک به ساخت فضا
تفاوت کار بولونیا با منچسترسیتیِ گواردیولا این است که موتا از هردو مدافع وسط تیمش می‌خواهد تا به سمت خط هافبک متمایل شوند و دو فولبک تیمش به سمت مرکز عقب زمین بروند. چه لوکومی باشد و چه بوکما یا ریکاردو کالافیوری 21 ساله، این رویکرد در سیّالیت بازی بولونیا بنیادی است و به ویژگی‌های فنی قوی مدافعان مرکزی موتا تکیه دارد. نقشه زیر به شکل GIF، چگونگی ساخت بازی (بیلدآپ) بولونیا در آرایش 2-7-2 را نشان می‌دهد.
پایان‌نامه مدرک پرولایسنس موتا، «ارزشِ توپ» نام داشت. موتا در این پایان‌نامه در خصوص «اعتماد فنی» به‌عنوان بخشی کلیدی در فلسفه‌اش یاد کرده است؛ جایی که هر بازیکن در یک موقعیت مشخص، آزاد است تصمیمی که فکر می‌کند بیشترین سود برای تیم دارد را بگیرد. جای تعجبی نیست که مالکیت در تصمیماتی که گرفته می‌شود، نقشی اساسی داشته باشد.
در این فصل سری آ فقط ناپولی با مالکیت 58 درصدی توانسته درصد مالکیت بیشتری نسبت به بولونیا ثبت کند. موتا مشتاق است تیمش به‌شکلی صبورانه با تغییر پویای موقعیت‌ها، بتواند روبه‌جلو فضا و فرصت گلزنی بسازد. با مشاهده گردونه‌ی سبک بازی این فصل بولونیا، می‌بینیم تیم موتا در زمینه پیشروی توپ روبه‌جلو سریع نیست اما در عوض با پاس‌های کوتاه و سریع، باعث تغییر ساختار دفاعی حریف می‌شود و پس از جلو آمدن طعمه، از فضاها استفاده می‌کند؛ روشی که بی‌شباهت به رویکرد روبرتو دزربی در برایتون نیست.
سبک بازی بولونیا در فصل 24-2023 برحسب صدک
تیاگو موتا همچنین تحسین‌کننده جدی کارهای گسترده مارسلو بیلسا است و به شکلی مکرر روی استفاده از ترکیب‌های Third-man و دویدن‌های بدون توپ به‌عنوان بخش مهمی از پیشروی تیمش در جلوی زمین متمرکز است.
یکی از مثال‌های این مورد در بازی این فصل بولونیا مقابل رم بود؛ جایی که بوکما فشار در سمت راست زمین را جذب کرد و هم‌تیمی‌هایش به او نزدیک می‌شدند. یک فرار غریزی از سوی رمو فرویلر در خط هافبک باعث شد بوکما توپ را به‌سوی فرویلر برساند تا انتقال تهاجمی شروع شد. در ادامه دن اندوی با سرعت از لب خط نفوذ کرد و پاس کاتبک برای نیکولا مورو فرستاد تا او حمله «برق‌آسا» بولونیا را به گل تبدیل کند.
نفوذهای مهاجمان بولونیا یک زمینه کلیدی در سبک فوتبال تیم موتا است. در گردونه بالا دیدیم که نرخ «پیشروی مرکزی» بولونیا، 98 از 99 است. این یعنی بولونیا تیمی نیست که از جناحین سانتر کند اما از سرعت و تکنیک وینگرهای خطرناکش مثل اندوی، الکسیس ساله‌ماکرز و ریکاردو اورسولینی استفاده می‌کند تا در جلوی زمین شوت بزنند یا موقعیت بسازند.
اصلی‌ترین تهدیدهای تهاجمی بولونیا در مرکز میدان هستند؛ جایی که لوئیس فرگوسن هافبک چندکاره اسکاتلندی می‌تواند به هافبک پست 10 تبدیل شود و به‌خوبی یاشوا زیرکزی مستعد را تغذیه کند. یک‌سوم مشارکت‌های مستقیم گل بولونیا در این فصل سری آ، حاصل همکاری‌های فرگوسن و زیرکزی بوده است.
زیرکزی با زدن 10 گل (2 پنالتی) بهترین گلزن فصل بولونیا بوده اما این مهاجم هلندی یک مهاجم نوک کلاسیک نیست. فارغ از کیفیت فنی، زیرکزی به‌خاطر توانایی‌اش برای ساخت موقعیت برای سایر بازیکنان بولونیا تحسین می‌شود. در واقع او با تبدیل شدن یک فالس ناین یا 9 کاذب، مدافع حریف را به‌سوی خودش می‌کشد تا فضا برای دویدن هم‌تیمی‌هایی که جلوتر از او هستند، به‌وجود بیاید. اگر زیرکزی را با تعداد گل‌هایش قضاوت کنید، یعنی از نقش او در سیستم تیم موتا دچار سوءتفاهم شده‌اید.
نقشه همه شوت‌های زیرکزی به‌سوی دروازه حریف
تعداد شوت: 72 | شوت با پای راست: 45 | شوت با پای چپ: 21 | ضربه سر: 6
گل: 8 | xG: 6.8 | میانگین xG به ازای هر شوت: 0.09
گل چند هفته پیش بولونیا به امپولی، فرضیه علاقه موتا به بازی در نیمه زمین حریف را پررنگ‌تر می‌کند. وقتی مدافع امپولی توپ را به مرکز زمین آورد، مورو آن را سریعا دفع کرد. وقتی توپ به زیرکزی رسید، او پیش از رساندن توپ به اورسولینی، مدافع حریف را مشغول خودش کرد. بعد از انجام اوورلپ، مهاجم ایتالیایی خودش را به محوط جریمه رساند و دروازه حریف را باز کرد. از بازپس‌گیری مالکیت در بالای زمین تا باز کردن دروازه، فقط هفت ثانیه طول کشید.
اگر موتا بتواند بولونیا را به لیگ قهرمانان اروپا برساند (رتبه پنجم هم برای رسیدن به این هدف احتمالا کافی است)، روسوبلو برای اولین بار از فصل 65-1964 در یک تورنمنت اروپایی حضور می‌یابد که این دستاوردی بزرگ برای موتا در ابتدای راه مربی‌گری‌اش است.
قرارداد تیاگو موتا در تابستان با بولونیا تمام می‌شود. بسیاری از تیم‌های مطرح اروپایی مایل هستند در فصل 25-2024 با این سرمربی آینده‌دار همکاری کنند و مدیران بولونیا می‌دانند ممکن است او را از دست دهند. فارغ از هر نتیجه‌ای در شروع تابستان، موتا خودش را به‌عنوان یکی از جذاب‌ترین استعدادهای مربیگری در فوتبال اروپا مطرح کرده است. او هرکجا که رفته، موفقیت هم به دنبالش آمده است.
ترجمه یادداشت مارک کری از وب‌سایت اتلتیک؛ نمودارها و تصاویر نیز متعلق به اتلتیک هستند.
