شاید شنیدن صدای کوبیدن در خانه همسایه، بوق‌های ممتد در ترافیک سنگین، اگزوز دستکاری شده موتورسیکلت‌ها و خودروها و فریادهای گوشخراش فروشندگان دوره‌گرد در کوچه و خیابان، دیگر این روزها عادت زندگی شهری باشد بدون این‌که کسی بداند اثرات مخرب این آلودگی صوتی تا چه اندازه جسم و روح شهروندان را نشانه گرفته است.
حالا دیگر شب‌ها با صدای کامیون‌هایی که بار ساختمانی جابه‌جا می‌کنند از خواب می‌پریم و روزها از صدای بوق خودروها و گاز دادن‌های پی در پی موتورسیکلت‌ها به آستانه جنون می‌رسیم. آرامش واژه زیبایی است که امروزه در پیچیدگی زندگی شهری همه به دنبال آن می‌گردند و در این میان آلودگی صوتی یکی از تهدید‌های جدی آرامش است که شهروندان در محیط‌های شهری، خانه و محل کار تقریبا هر روز آن را تجربه می‌کنند.
شاید آلودگی هوا و ترافیک دیگر جایی برای نگرانی در زمینه آلودگی صوتی باقی نگذاشته باشد، اما کارشناسان زیست‌محیطی و مسئولان شهری هشدار می‌دهند، اگر وضع به همین روال پیش برود، چه بخواهیم و چه نخواهیم در آینده‌ای نه‌چندان دور آلودگی صوتی در فهرست معضلات جدی کلانشهرهایی مانند پایتخت جای خواهد گرفت.
● آلوده‌ترین مناطق شهر
راه‌آهن، فرودگاه‌ها و بزرگراه‌ها دارای بیشترین آلودگی صوتی در شهرها هستند. شهروندانی که ساکن مناطق مسکونی نزدیک به فرودگاه‌ها و بزرگراه‌ها هستند بیش از دیگران در معرض آلودگی صوتی قرار دارند، بهعنوان نمونه ساکنان اطراف فرودگاه مهرآباد تهران، در معرض اثرات زیانبار آلودگی صوتی ناشی از حرکت هواپیماها هستند.
آلوده‌ترین قسمت شهرها از لحاظ آلودگی صوتی، مناطق مرکزی و پرترافیک شهر، مناطق جنوبی و پرجمعیت بویژه مناطقی که ریل راه‌آهن از آنها می‌گذرد یا در مسیر پرواز هواپیماها قرار دارند، است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد مراکز آموزشی در کلانشهرها از گزینه‌های اصلی در معرض آلودگی صوتی هستند، به‌طور مثال در تهران ۹۵ درصد مراکز درمانی در معرض آلودگی صوتی بیش از حد مجاز قرار دارند.
● یک معضل و ده‌ها متهم
صدای بوق خودروها، اگزوز موتورسیکلت‌ها، آژیر خطر اورژانس و پلیس، دزدگیر ماشین‌ها، ساخت و سازهای شهری، فعالیت ابزار و ماشین‌آلات صنعتی در خیابان‌ها و... همه سهمی در آلودگی صوتی شهرمان دارند، اما براساس آخرین بررسی‌ها منابع متحرک متهم ردیف اول در پرونده آلودگی صوتی هستند.
اندازه‌گیری‌های ایستگاه‌های سنجش آلودگی صوتی شرکت کنترل کیفیت هوای شهرداری تهران نشان می‌دهد موتورسیکلت‌ها عامل ۴۹ درصد از آلودگی‌های صوتی در شهر تهران هستند و بیشترین سهم را در ایجاد آلودگی صوتی دارند.
خودروهای سواری شخصی پس از موتورسیکلت‌ها بیشترین آلودگی صوتی را ایجاد می‌کنند و سهم آنها در آلودگی صوتی شهر تهران به طور متوسط ۳۰ درصد است و پس از آن، خودروهای سنگین عامل ۲۰ درصد از آلودگی‌های صوتی در پایتخت هستند و در این میان سهم اتوبوس‌های شرکت واحد در ایجاد آلودگی صوتی تنها یک درصد است.
شاید باورش سخت باشد، اما اثرات آلودگی صوتی بر جسم و روح و روان شهروندان اگر بیشتر از معضل آلودگی هوا نباشد کمتر از آن نیست. بررسی‌ها نشان می‌دهد مهم‌ترین تاثیر آلودگی صوتی، سرعت گرفتن روند پیری در انسان است.
آلودگی صوتی عمر مفید شهرنشین‌ها را به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش می‌دهد. چنانچه فردی به‌طور مداوم طی هشت ساعت در معرض سر و صدای بالای ۷۰ دسی‌بل قرار گیرد، فشار خون وی ۵ تا ۱۰ میلی‌متر جیوه افزایش پیدا می‌کند.
استرس، اضطراب، سردرد، خستگی، زخم معده، سرگیجه، انقباضات عضلانی، اختلال در سیستم گوارش، افزایش کلسترول و تعداد گلبول‌های سفید خون، افزایش سرعت تنفس، دل درد، تغییر در عملکرد طبیعی غدد درون‌ریز، سوزش سردل (ترش کردن)، تحریک رفتارهای ضداجتماعی، خشونت‌طلبی، افزایش نرخ حوادث کار، مختل شدن رشد شناختی در کودکان، تحریک‌پذیری، پرخاشگری، کاهش تمرکز، کاهش بازده کاری، تسریع روند پیری، کاهش درجه حرارت بدن، زود‌رنجی، ضعف سیستم ایمنی بدن، سوء‌هاضمه و مشکلات گوارشی، آسیب‌پذیری در مقابل بیماری‌های ویروسی و عفونی، اختلال در مکالمه، بی‌خوابی، تشدید یا ایجاد بیماری‌های روانی، کاهش بازده فکری و جسمی، رنگ‌پریدگی،کاهش کیفیت و کمیت خواب از اثرات آلودگی صوتی بر انسان است.
● تهران، رتبه اول در آلودگی صوتی
تهران به واقع کلکسیونی از مشکلات ریز و درشت شهری است، پس از آلودگی هوا و ترافیک حالا انگار قرار است چشم پایتخت‌نشین‌ها به آلودگی صوتی روشن شود.
بررسی‌های کارشناسی نشان می‌دهد تهران در کشور رتبه‌اول آلودگی صوتی را از آن خود کرده است، اما این‌که این شهر در دنیا در چه جایگاهی قرار دارد باید گفت به دلیل آماده‌نشدن نقشه‌های صوتی کل شهر نمی‌توان در این زمینه اظهارنظر خاصی کرد، ولی به دلیل تردد بیش از حد خودرو در خیابان‌ها و فرسوده بودن بیشتر خودروها و همچنین به دلیل رعایت‌نکردن استاندارد آلودگی صوتی از سوی صنایع خودروسازی می‌توان تهران را جزو رده‌های نخست از لحاظ آلودگی صوتی قرار داد.
مدیر بخش سنجش و مدلسازی آلودگی صوتی شرکت کنترل کیفیت هوای شهر تهران در گفت‌و‌گو با «جام‌جم» در تحلیل آلودگی صوتی می‌گوید: در طول شبانه‌روز میزان صدای معمول و قابل تحمل ۵۵ دسی‌بل و در شب ۴۵ دسی‌بل است و اگر این میزان بالاتر برود آلودگی صوتی ایجاد شد و اگر به ۱۵دسی‌بل بالاتر برسد شرایط آن منطقه بحرانی می‌شود.
حسین مهرآوران در تشریح وضع آلودگی صوتی در کلانشهری مانند تهران توضیح می‌دهد: در شهر تهران ۵۰ ـ ۴۰ بزرگراه وجود دارد که عبور و مرور خودروها در این بزرگراه‌ها و صدایی که تولید می‌کنند، مهم‌ترین عامل آلودگی صوتی است که در بسیاری مواقع آلودگی صوتی در این محل‌ها به ۷۵ تا ۸۵ دسی‌بل می‌رسد، بنابراین می‌توان گفت شهروندانی که منازل مسکونی آنها در اطراف بزرگراه‌هاست از لحاظ آلودگی صوتی در شرایط بحرانی قرار دارند.
به گفته مهرآوران، براساس بررسی‌های صورت گرفته طی ۱۰ سال گذشته میزان متوسط آلودگی صوتی در تهران ۸ تا ۹ دسی‌بل افزایش پیدا کرده، اما هم‌اکنون این رشد متوقف شده است.
وی درباره دلیل این توقف می‌گوید: به دلیل افزایش تعداد خودروها و پایین آمدن سرعت خودروها و موتورسیکلت‌ها این‌رقم ثابت مانده است، زیرا آلودگی صوتی زمانی بالا می‌رود که سرعت بالاتر برود، این در حالی است که شلوغی و افزایش تعداد خودروها این امکان را کاهش داده است، همین عامل نیز باعث شده در بزرگراه‌ها، خیابان‌ها و کوچه‌های نزدیک به آنها آلودگی صوتی بیشتر از هر جای دیگری در شهر باشد.
به گفته وی، یکی از مهم‌ترین عوامل آلوده‌کننده صوتی موتورسیکلت‌ها هستند که هشت برابر یک خودرو آلودگی صوتی ایجاد می‌کنند و متاسفانه هر روز تعداد آنها بیشتر می‌شود.
● مسکنی به نام دیوارهای صوتی
نگرانی‌ها درخصوص افزایش آلودگی صوتی در پایتخت کار را به جایی رساند که کارشناسان شرکت کنترل کیفیت هوای تهران را بر آن داشت پروژه دیوارهای صوتی را در تعدادی از بزرگراه‌های شهرمان به اجرا بگذارند؛ راهکاری که امتحان خود را در بسیاری از شهرهای دنیا که با معضل آلودگی صوتی دست به گریبان بوده‌اند پس داده، اما اجرای آن بسیار هزینه‌بر است.
به گفته مهرآوران، نصب هر دیوار صوتی بسته به طول آن گاه تا ۱.۵ میلیارد تومان هزینه می‌برد.
بزرگراه‌های کردستان، حکیم و چمران سه بزرگراه پایتخت هستند که در گام اول دیوار صوتی در آنها نصب شده است. آیا می‌توان اثرات آلودگی صوتی در زندگی شهری امروز را کاهش داد یا باید به زندگی مسالمت‌آمیز در کنار انواع و اقسام صداهای گوشخراش و آزاردهنده تن داد؟
دبیر کمیته آلودگی صوتی شهرداری تهران درباره راهکارهای کاهش آلودگی در شهرها می‌گوید: بهترین اقدام انجام شده این است که قبل از این‌که طرح ساخت و ساز در منطقه‌ای آغاز شود، ابتدا کاربری و نقشه‌های صوتی آن منطقه با توجه به استانداردهای بین‌المللی تعیین شده مشخص شود. بهعنوان مثال محیط‌های آرام و کم سر و صدا را برای بیمارستان‌ها و مکان‌های آموزشی و استراحتگاه‌ها در نظر گرفته و مناطق صنعتی و تجاری و کارخانجات دور از مناطق مسکونی و آموزشی و بیمارستان‌ها تعیین شود.
منازل مسکونی باید حداقل ۱۵۰ ـ ۱۰۰ متر از بزرگراه‌ها فاصله داشته تا ساکنان آنها مصونیت بیشتری در مقابل عوارض آلودگی صوتی داشته باشند.
● پیشگیری بهتر از درمان
فقط خودرو و موتورسیکلت نیست؛ کارخانه‌ها، ساخت‌و‌سازهای شهری و هر جا که با دستگاه‌های مدرن چیزی ساخته می‌شود، آلودگی صوتی را بالا می‌برد. نمی‌توان ساختن را متوقف کرد، برای تردد خودروها و موتورسیکلت‌ها محدودیت ایجاد کرد و کارخانه‌ها را تعطیل کرد، اما شاید بهتر باشد مسئولان شهری از همین حالا زنگ خطرهای به صدا درآمده برای آلودگی صوتی در کلانشهرها را جدی بگیرند و تا این مشکل به معضل لاینحل دیگری مانند ترافیک و آلودگی هوا تبدیل نشده با ارائه راهکارهای کارشناسی شده و قابل اجرا این مشکل را کنترل کنند.
فراموش نکنیم اگر ترافیک و آلودگی هوا با ایجاد انواع و اقسام بیماری‌ها و عوارض متعدد آن جسم شهروندان را آزار می‌دهد، هجوم انواع اصوات آزاردهنده در زندگی شهرنشینی، علاوه بر آزار روحی زمینه ابتلا به انواع بیماری‌های روانی و تنش‌های عصبی را برای شهرنشینان فراهم می‌آورد؛ شرایط ناخوشایندی که در آینده نه‌چندان دور می‌تواند تهدیدی جدی برای یک جامعه سالم و شهروندان آن باشد.
● آزاردهنده‌ترین صداهای دنیا
دانشمندان با اسکن مغزی افرادی که به ۷۴ نوع صدای مختلف گوش می‌دادند، موفق شدند بدترین و گوشخراش‌ترین صداهای جهان را به ترتیب آزار‌دهندگی‌شان رتبه‌بندی کنند.
براساس این مطالعه صدای کشیده شدن تیغه چاقو روی بطری شیشه‌ای بدترین و گوشخراش‌ترین صدا برای انسان است.
در این مطالعه داوطلبان که زیر اسکنرهای ام.آر.آی قرار داشتند و به مجموعه‌ای از ۷۴ نوع صدا گوش می‌دادند، صدای کشیده شدن چنگال روی شیشه را دومین صدای آزاردهنده انتخاب کردند و به دنبال آن صدای کشیده شدن گچ روی تخته سیاه سومین صدای آزاردهنده انتخاب شده است.
اسکن‌های انجام شده نشان داد صداهای گوشخراش نسبت به صداهای خوشایندی مانند صدای آب، منجر به ایجاد واکنشی شدیدتر در مغز می‌شود، با وجود این‌که صداها در غشای شنوایی مغز پردازش می‌شود، صداهای ناخوشایند باعث فعال شدن آمیگدالا ـ منطقه‌ای از مغز که احساسات را پردازش می‌کند ـ می‌شود.
براساس گزارش تلگراف، محققان با مطالعه روی گروهی ۱۳نفره از داوطلبان پی بردند، اصواتی با فرکانس ۲۰۰۰ تا ۵۰۰۰ هرتز (محدوده‌ای که گوش‌های انسان نسبت به آن حساس است) غیر‌قابل تحمل‌ترین صداها به‌شمار می‌رود.
صدای جیغ نیز در این محدوده صوتی قرار می‌گیرد و دانشمندان هنوز کشف نکرده‌اند چرا گوش‌های انسان به این محدوده صوتی تا این اندازه حساس است.
پوران محمدی
