کاربر پائی آلاچیق ترکمن ها به عهده ی زنان است و قبل از این که چوب های اطراف « تاریم» را بگذارند تیر های تفنگ شلیک می شود. صدای شلیک تیر ها همراه با صدای سم اسبان و صدای شانه زدن دختران جوان بر روی قالی شور و حالی دارد که تـنها با دیدن آن بر خواننده امکان پذیر است.
بعد از آن که « تاریم » گذاشته شد « ا وق» یا چوب بالای « تاریم» را به آن وصل می کنند، محل اتصال ا وق به « تاریم» به صورت ضربدر است که آن را « دول» می نامند و در این حا ل یک اسکلت استوانه ای به وجود می آید و سقف بالای آ ن را که « توی نیگ» می گویند به آن وصل می کنند در این حال فقط مرحله ی نمد پوشی آن مانده است قبل از نمد پوشی جوانان به داخل آلاچیق رفته و به رخص خنجر می پردازند و به این وسیله آغاز زندگی جدید را به صاحب خانه تبریک می گویند و زنان هدایایی ا ز قبیل پارچه بر بالای « توی نیگ» می آویزند تا جوانان آن را با پرش بگیرند بعد ا ز آ ن نمد روی چوب ها کشیده می شود و دور نمد با یک طناب پهن به خصوصی به نام« قولا نگ» که مانند کمر بندی است پوشانده می شود در بالای سقف آلاچیق طناب مخصوصی آویزان است که در موقع وزش باد شدید صحرا از آن که« توی نیگ باغ» نام دارد کیسه های شنی یا هاون چوبی را می آویختند تا باد سقف را با خود نبرد درب آلاچیق را مخالف باد می گذاشتند ( معمولا به سمت جنوب).
نمد پوشی دو فایده دارد ا ول این که در زمستان برای تولید گرما و در تابستان برای جلوگیری از نور شدید می باشد در تابستان اطراف آلاچیق را با گلیم یا نمدی می پوشانند تا عابرین درون آلاچیق را نبینند ولی در زمستان پوشش ضخیمی به نام« کشمه» به کار می برند و در دا خل نیز دورا دور را با کناره فرش ها یی که ۱۵ ا لی ۱۸ متر طول دارد می پوشانند تا مانع ورود حشرا ت به دا خل شود؛ اگر ایطن آلاچیق ها در یک محلی جمع شوند آنجا را « اوبه» می گویند.
ساختن این کلبه ها ا ز قدیم مرسوم بوده « در حوالی جبال پامیر نمونه هایی از نوع اولیه آ ن را پیدا کردند و تـنها تفاوت هایی که کرده این است که ترکمن های اولیه به جای چوب ا ز سنگ استفا ده می کردند، کلبه های قرقیز ها و اشکانیان نیز شبیه آلاچیق ترکمانان بوده است.
محیط محوطه ی یک آلاچیق ۲۰ متر و قطر آ ن ۵/۶ متر و ارتفاع آ ن ۵/۳ متر است و به سه قسمت بالا،وسط و پایین تقسیم می شود قسمت بالا را با نمد مخصوصی می پوشانند که « سرفگ» و نمد وسطی را« اوزگ» و قسمت پایین را « دورلیـق» می نامند و روی نمد پایینی و وسطی را با نی حصیری به نام « قامیش» می پوشانند.
وقتی افراد خانه زیاد شود یا مهمان بیاید یا پسر خانواده ای داماد شود گوشه ی آلاچیق را با پرده ی مخصوصی به نام « توتی» از سایر قسمت ها جدا می کنند. موقع جدا شدن پسر از پدر، آلاچیق پسر بزرگ در سمت راست آلاچیق پدر بر پا می شود ولی برای بقیه پسران در سمت چپ، به طوری که آلاچیق پدر در وسط آ ن ها قرار گیرد.
آلاچیق ترکمن ها به دو قسمت کلی تقسیم بندی می شود، آلاچیقی بزرگ ودارای « تاریم» است به آن « آق اوی » ( خانه سفید) و آن که کوچک و بدون تاریم باشد به « گوتکمه» معروف است.
در کنار درب آلاچیق اجا قی قرار دارد که هم برای گرم کردن و هم برای پختن غذا و نان استفاده می شود. برای تهیه ی نان خمیر را در داخل آتش نسبتا ملایم اجاق قرار می دهند تا خمیر به صورت نان درآید، در گوشه ی آلاچیق تالارچه ای وجود دارد که به آن « بورتلار» می گویند. کف آلاچیق را با گیاهی به نام « قلدرقن» می پوشانند تا مانع نفوذ رطوبت شود. و در کنار آلاچیق برای ذخیره ی آ ذوقه و گرفتن شیر، پنیر و کره حصاری درست می کنند که به آن « چالی» می گویند.
امروزه زندگی در آلاچیق ها از بین رفته و عملیات خشونت آمیز رضا خان در نابود کردن آلاچیق در زبان اکثر مردم ترکمن است و مردم ترکمن مانند سایر هم میهنان خود در خانه های آجری زندگی می کنند و فقط دا مداران و کوچ رو ها ا ز آلاچیق استفاده می کنند و این آلاچیق ها را زنده نگه داشته اند.
شریف ترکستان لی
منبع : اولین پایگاه اطلاع رسانی دانشجویان ترکمن ایران
