جمهوری قره قالپاقستان منطقه‌ای خودمختار در کشور ازبکستان است. مرکز این جمهوری شهر نوکاث است. قره‌قالپاقستان در شمال غرب ازبکستان واقع شده و همان منبع عظیم ذخایر باستان‌شناسی لقب داده‌اند. در این منطقه بیش از ۳۰۰ پایگاه باستان‌شناسی از دوران باستان ودر دوران قرون وسطی و تا زمان قاجار که جزو خاک ایران خوارزم قرارداشت منطقه ای جمهوری قره‌قالپاقستان تطبق عهدنامه آخال از ایران جدا شد.
جغرافیای منطقه
این جمهوری در منطقهٔ پست و حاصلخیز خوارزم واقع شده‌است. از جنوب‌غربی به بیابان قره‌قوم، از شمال‌غرب به فلات اوست یورت، از شمال‌شرق به بیابان قیریل‌قوم محصور شده‌است. بخش جنوبی دریاچهٔ خوارزم در خاک این جمهوری بوده و به دلیل خشک و بیابانی بودن و همچنین فصلی بودن رودخانه‌های منتهی به دریاچه، بیابانی به نام آرال‌قوم در این منطقه به وجود آمده‌است. بیش از ۸۰٪ خاک این منطقه از بیابان‌ها و کویر تشکیل شده‌است.
تاریخچه
در سال ۱۹۲۴ منطقهٔ خودمختار قره‌قالپاق به مرکزیت شهر تورت کول برپا گردید. پس از اشغال خوارزم، آمودریا و ترکستان به دست شوروی در ۱۲–۱۹ فوریهٔ ۱۹۲۵، کنگرهٔ کشاورزان و کارگران تأسیس گشت و در ۱۶ فوریه طی مصوبه‌ای منطقهٔ خودمختار قره‌قالپاقستان به صورت رسمی تأسیس و به جمهوری سوسیالیستی قزاقستان ملحق شد. در ۲۰ ژوئیهٔ ۱۹۳۰ حکومت مرکزی شوروی ادارهٔ این منطقه را از قزاقستان به مسکو واگذار و در ۲۰ مارس ۱۹۳۲ این منطقه را به جمهوری خودمختار ارتقا داد. سال ۱۹۳۳ شهر نوکاث به پایتختی برگزیده شد. در سال ۱۹۳۶ به خاک جمهوری سوسیالیستی ازبکستان ضمیمه گردید. در ۱۴ دسامبر ۱۹۹۰ نمایندگان مجلس محلی قانون حق حاکمیت ملی را تصویب کرده و در ۹ ژانویهٔ ۱۹۹۲ از جمهوری خودمختار به جمهوری قره‌قالپاقستان تغییر نام داد. بعضی از دانشمندان، جمهوری قره‌قالپاقستان را بانک و منبع عظیم ذخایر باستان‌شناسی لقب داده‌اند. در این منطقه بیش از ۳۰۰ پایگاه باستان‌شناسی از دوران باستان و قرون وسطی ودر دوران قرون وسطی و تا زمانی که خوارزم جزو خاک ایران قرارداشت.
تجزیه‌طلبی
مطابق اصل ۷۴ قانون اساسی ازبکستان، منطقه خودمختار قره‌قالپاقستان حق جدایی از ازبکستان به‌واسطهٔ همه‌پرسی را داراست. با توجه به تلاش رئیس جمهور ازبکستان برای حذف این اصل، در سال ۲۰۲۲ میلادی (۱۴۰۱ ه.ش) شورشی صورت گرفت که چند ده کشته و هزاران مجروح بر جا گذاشت. پولاد آهونوف، یکی از رهبران جامعه قره‌قالپاقستان که در تبعید و در سوئد زندگی می‌کند، هشدار داد که با توجه به بافت متنوع قومی در این منطقه احتمال بروز درگیری میان جامعه قره‌قالپاق که خواهان حفظ حق تجزیه و خودمختاری منطقه است، با ازبک‌های حامی دولت ازبکستان وجود دارد.
جایگاه حقوقی
این جمهوری، پرچم و نمادهای ملی و سرود و قانون اساسی و دولت خود را دارد. رئیس‌جمهور این منطقه رئیس شورای عالی و مجلس این جمهوری است. رئیس دولت، رئیس انجمن وزیران جمهوری قره‌قالپاقستان است. جمهوری قره‌قالپاقستان حق جدایی از ازبکستان را به واسطهٔ همه‌پرسی داراست. پول ملی این منطقه، ارز رایج کشور ازبکستان است.
جمعیت
کل جمعیت: ۱٬۶۲۳٬۱۰۰ نفر (۲۰۰۹)
بافت جمعیتی
حدود نیمی از جمعیت در شهرها و شهرک‌ها، و بقیه در حومهٔ شهر زندگی می‌کنند.
ترکیب نژادی
۴۰٫۴٪ ازبک
۳۷٫۰٪ قره‌قالپالق‌ها
باقی نیز متشکل از قومیت‌های دیگر همچون: قزاق، روس، تاجیک، اوکراینی، ترکمن، کره‌ای و تاتار.
