زمان مورد نیاز برای مطالعه: ۷ دقیقه
چارلز داروین می‌گوید: «انسانی که جرات دارد یک ساعت از عمر خود را به بطالت بگذراند، هیچ‌گاه ارزش حیات را متوجه نخواهد شد.» حیات مفهومی بسیار گسترده است که قرار نیست تنها به کتاب‌های آموزشی زیست‌شناسی محدود شود. دنیای شگفت‌انگیزی که ما در آن زندگی می‌کنیم، ناشناخته‌هایی فراتر از مرز تصوراتمان دارد. در این مقاله شما را با حیواناتی آشنا خواهیم کرد که شاید تا امروز حتی اسم آن‌ها را هم نشنیده و یا حتی عکسی از آن‌ها هم ندیده باشید.
عنکبوت خاردار گردباف (Spiny orb-weaver)
عنکبوت‌های خاردار گردباف یک جنس خاص از عنکبوت‌ها هستند که در زبان علمی به آن‌ها (Gasteracantha) می‌گویند. نام این عنکبوت‌ها برگرفته از خارهای مشخصی است که در ناحیه شکم آن‌ها به چشم می‌خورد. قطر شکم گرد این عنکبوت‌ها می‌تواند به ۳۰ میلی‌متر برسد. با وجود این‌که ناحیه شکمی آن‌ها مختصر شباهتی با پوسته خرچنگ‌ها دارد اما خارهای شکمی باعث می‌شود که آن‌ها با خرچنگ اشتباه گرفته نشوند.
عنکبوت‌های خاردار اغلب رنگ‌های روشن دارند. ناحیه شکمی آن‌ها می‌تواند سفید، نارنجی یا زرد با نشانه‌هایی خاص از رنگ قرمز باشد.
عنکبوت‌های ماده خاردار در ناحیه شکم ۶ خار بزرگ قرمز یا نارنجی دارند در حالی که نرها از لحاظ جثه کوچک‌تر هستند و زواید تیغ‌مانند مذکور را هم ندارند بلکه به جای آن‌ها ۴ الی ۵ پرز سیاه‌رنگ دارند. گزش این جنس از عنکبوت‌ها اغلب برای انسان‌ها بی‌ضرر است و مشکلی ایجاد نمی‌کند اما نباید فراموش کرد که این جنس خاص از گونه‌های مختلفی تشکیل شده است.
یک گونه منحصر به فرد از عنکبوت‌های خاردار، گونه‌ای به نام (Gasteracantha cancriformis) است که در بخش‌هایی از ایالات متحده آمریکا، آمریکای مرکزی و نواحی خاصی از کارائیب یافت می‌شود. این گونه از نظر رنگ و شکل، طیف‌های مختلفی را شامل می‌شود که در آن‌ها حتی رنگ پاها هم می‌تواند با یکدیگر فرق داشته باشد.
آرمادیلوی پری‌شکل صورتی(Pink fairy armadillo)
این گونه، کوچک‌ترین گونه آرمادیلویی است که در دنیا یافت می‌شود. آرمادیلوها پستاندار هستند و یک پوسته چرمی محکم دارند که به زره شبیه است. آرمادیلو (Armadillo)، یک لغت اسپانیایی است که به معنی زره‌پوش کوچک می‌باشد. در حال حاضر در دنیا ۹ جنس و ۲۱ گونه آرمادیلو شناسایی شده است که روش شناسایی برخی از آن‌ها از طریق شمارش بندهایی است که بر روی پوسته زرهی‌شان دیده می‌شود.
آرمادیلوی پری‌شکل صورتی، کوچک‌ترین گونه از آرمادیلوهای شناسایی شده است که طول بدن آن به طور متوسط تنها ۱۰ سانتی‌متر تخمین زده می‌شود.
آرمادیلوی پری‌شکل صورتی در کشور آرژانتین یافت می‌شود. این حیوان با حفر دالان‌هایی در علفزارهای خشک یا دشت‌های صحرایی برای خود لانه می‌سازد و در آن‌جا نیز تشکیل خانواده می‌دهد. این حیوانات اغلب زیرزمین هستند اما در شب‌هنگام از دالان‌های خود خارج شده و به جستجوی غذا می‌پردازند. غذای آن‌ها را اغلب مورچه‌ها تشکیل می‌دهند.
اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی (آی‌یو‌سی‌ان) داده‌ها را درباره این گونه کافی نمی‌داند و به همین دلیل برای تعیین درجه حفاظتی این حیوان بومی آرژانتین مرکزی لازم است که مطالعات بیش‌تری انجام شود. یکی از دلایل کاهش احتمالی جمعیت آرمادیلوهای پری‌شکل صورتی این است که اغلب به صورت غیرقانونی از طبیعت صید شده و به عنوان حیوان خانگی فروخته می‌شوند در حالی که عمر این حیوان در اسارت بسیار کم است.
میمون دماغ خرطومی (Proboscis monkey)
میمون‌های دماغ خرطومی، بومی جنگل‌ها و مانگروهای بورنئو هستند. این میمون‌ها از میوه‌های نارس تغذیه می‌کنند چرا که میوه‌های رسیده به دلیل گلوکزی که دارند، در معده آن‌ها تبدیل به خمیرمایه می‌شوند. تشکیل این خمیرمایه برای سیستم گوارشی این میمون‌ها به حدی خطرناک است که می‌تواند حتی مرگ آن‌ها را نیز به دنبال داشته باشد.
بعضی از دانشمندان معتقدند که میمون‌های دماغ خرطومی نر از دماغ‌هایشان برای تحریک و اظهار عشق به جنس ماده استفاده می‌کنند اما برخی دیگر از محققین باور دارند که این دماغ‌های بزرگ خرطومی باعث می‌شود که صدای آن‌ها برای هم‌نوعان و در عین حال دشمن‌های احتمالی‌شان رساتر باشد.
میمون‌های دماغ خرطومی در حال حاضر در رده در معرض خطر قرار گرفته‌اند. جنگل‌زدایی و شکار بی‌رویه آن‌ها به دلیل جذابیت ظاهری‌شان از جمله مهم‌ترین تهدیدات بقای اندک جمعیت‌های باقیمانده است.
ماهی بی‌فک (Hagfish)
ماهی‌های بی‌فک، نخستین مخلوقات اقیانوس‌ها هستند که تنها در آب‌های خیلی عمیق اقیانوسی یافت می‌شوند. آن‌ها از نظر شکل ظاهری تاحدودی به مارماهی‌ها شبیه هستند اما آرواره ندارند. این ماهی‌ها از نظر قدرت بینایی بسیار ضعیف هستند و تحقیقات نشان می‌دهد که حس بویایی نقش عمده کار شناسایی را برای آن‌ها انجام می‌دهد.
این موجودات لاشه‌خوار هستند و از بقایای اجسادی که از بخش‌های بالادست اقیانوسی به اعماق می‌رسد، تغذیه می‌کنند اما آن‌ها در عین حال این قابلیت را هم دارند که طعمه‌های زنده‌ای را که از کنارشان رد می‌شوند، بگیرند و از آن‌ها به عنوان غذا استفاده کنند.
یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد ماهی‌های بی‌فک این است که می‌توانند با تولید لجن باعث آزردگی شکارچیانی نظیر کوسه‌ها شوند. مارماهی‌های کوچک با بیرون دادن این لجن که به سرعت در محیط پخش می‌شوند، به راحتی از شر شکارچیان خلاص می‌شوند.
تا به امروز بیش از ۶۰ گونه مختلف از ماهی‌های بی‌فک شناسایی شده که رنگ بدن آن‌ها صورتی، قهوه‌ای یا خاکستری بوده است.
گوزن کاکلی (Tufted deer)
گوزن کاکلی یک گونه کوچک از گوزن‌هاست که در بخش‌های مرتفع جنگل‌های برمه و چین زندگی می‌کند. آن‌ها موهای کاکلی قشنگی دارند و به همین دلیل به آن‌ها گوزن کاکلی گفته می‌شود. اما اگر دقیق‌تر به آن‌ها نگاه کنید، متوجه می‌شوید که در عین حال شبیه یک خون‌آشام زیبا هم هستند. نیش‌های برآمده آن‌ها در اصل همان دندان نیش بلند بالایی است که باعث می‌شود تا شباهت زیادی با خویشاوند نزدیک‌شان گوزن کوچک آسیایی (Muntjac) داشته باشند.
گوزن‌های کاکلی، حیواناتی به شدت قلمروطلب هستند و با وجود این که شاخ در آن‌ها کوچک و تحلیل‌رفته است اما با تمام قوا از دندان‌های نیش‌شان برای تعیین قلمرو استفاده می‌کنند.
تخریب زیستگاه و شکار بی‌رویه از جمله مهم‌ترین دلایل کاهش جمعیت آن‌هاست. از آن‌جایی که این گوزن‌های زیبا عادت به زندگی کردن در ارتفاعات بالای ۴۵۰۰ متر دارند بنابراین مطالعه و تحقیق بر روی آن‌ها کار بسیار دشواری است و تاامروز هم کم‌تر از نظر وضعیت حفاظتی بررسی شده‌اند. تا به امروز ۴ زیرگونه از این حیوان شناسایی شده که از بین آن‌ها تنها یک مورد است که از نظر علم رده‌بندی هنوز در مورد آن شک‌هایی وجود دارد.
حباب‌ماهی (Blobfish)
حباب ماهی‌ها در اصل ماهیان آب‌های عمیق متعلق به خانواده (Psychrolutidae) هستند که در آب‌های عمیق دور از سواحل کشورهای استرالیا، تاسمانیا و نیوزلند یافت می‌شوند. طول بدن این ماهی‌ها معمولا کم‌تر از ۳۰ سانتی‌متر است و زیستگاه‌های مطلوب آن‌ها نیز آب‌های اقیانوسی با عمق ۶۰۰ الی ۱۲۰۰ متر هستند. جالب است بدانید در جایی که حباب‌ماهی‌ها هستند، فشار ۶۰ الی ۱۲۰ مرتبه بیش از سطح آب دریاهاست.
اگر تاکنون شکم یک ماهی را باز کرده باشید، حتما یک کیسه بادکنکی شکل را در داخل بدنش مشاهده کرده‌اید. این کیسه بادکنکی نقش مهمی در زندگی ماهی‌ها دارد و باعث می‌شود که آن‌ها بتوانند در آب شناور باقی بمانند. میزان فشاری که در اعماق ۶۰۰ الی ۱۲۰۰ متری به بدن حباب‌ماهی‌ها وارد می‌شود، به قدری زیاد است که باعث می‌شود این کیسه بادکنکی در عمل کارآیی خود را از دست بدهد. حباب‌ماهی‌ها برای جبران این عدم کارآیی کیسه هوا، تدبیر دیگری اندیشیده‌اند. گوشت بدن این نوع از ماهی‌ها ژله مانند است بنابراین چگالی یا مقدار جرم واحد حجم‌شان حتی از آب هم کم‌تر است که باعث می‌شود تا بدن این ماهی‌ها بتواند در آب شناور باقی بماند.
صید ضمنی یکی از دلایل کاهش جمعیت حباب‌ماهی‌هاست.
یکی از معضلات تورهای صیادی این است که زمانی که به بالا کشیده می‌شوند، طیف وسیعی از آبزیان از لاک‌پشت گرفته تا کوسه را که در اصل گونه‌های هدف نیستند از محیط برداشت می‌کنند. این برداشت ناخواسته صید ضمنی نام دارد که می‌تواند برای گونه‌های آسیب‌پذیر تهدیدی جدی باشد. حباب‌ماهی‌ها به هیچ‌وجه شکارچیان ماهری نیستند، آن‌ها عادت دارند که در یک‌جا خود را آویزان کرده و منتظر غذا شوند. بدیهی است که این کم‌تحرکی دلیل گیر افتادن اغلب آن‌ها در تورهای ماهیگیری و صید ضمنی‌شان است.
فوسا (Fossa)
فوسا یک پستاندار گوشتخوار و بومی ماداگاسکار است که ظاهری شبیه گربه دارد. فوسا عضوی از خانواده (Eupleridae) است که تاکنون ۱۰ گونه زنده از آن در ماداگاسکار شناسایی شده است. تازه‌ترین تحقیقات مولکولی نشان می‌دهد که هر ۱۰ گونه زنده این خانواده جد بزرگی داشته‌اند که قریب ۱۸ الی ۲۴ میلیون سال پیش در آفریقا زیست می‌کرده.
فوسا گونه‌ای آسیب‌پذیر است و جنگل‌زدایی در ماداگاسکار مهم‌ترین دلیل کاهش جمعیت آن‌هاست.
علیرغم شباهت ظاهری فوسا با گربه‌سانان، یک نکته را در رابطه با آن‌ها نباید فراموش کرد و آن هم این است که فوساها با خانواده خدنگ‌ها قرابت بسیار نزدیکی دارند. افراد خانواده خدنگ‌ها جثه‌ای کوچک تا متوسط، پوزه‌ای دراز، گوش‌های کوچک، دم پرمو و دست و پایی کوتاه دارند. این حیوانات سریع، چابک و بیش فعال در ایران دو گونه به نام‌های خدنگ معمولی و خدنگ کوچک دارند. اگر میرکت‌ها یا دم عصایی‌های آفریقایی را بشناسید، تصور بهتری هم از خدنگ‌ها خواهید داشت.
فوساها خصلت عجیبی دارند، آن‌ها تقریبا ۲۴ ساعته فعال هستند یعنی برخلاف سایر حیوانات که یا در هنگام روز یا در هنگام شب فعالیت می‌کنند، فوساها هم در روز و هم در شب دیده می‌شوند اما زمان اوج فعالیت آن‌ها اوایل صبح، اواخر عصر و اواخر شب است.
