شیراز یکی از کلان‌شهرهای ایران و مرکز استان فارس در جنوب کشور است. جمعیت شیراز در سال ۱۳۹۵ خورشیدی، بالغ بر ۱٬۵۶۵٬۵۷۲ تن بوده، که این رقم با احتساب جمعیت ساکن در حومهٔ شهر به ۱٬۸۶۹٬۰۰۱ تن می‌رسد. شیراز پنجمین شهر بزرگ و پرجمعیت ایران و پرجمعیت‌ترین شهر جنوب کشور به‌شمار میرود. شیراز در بخش مرکزی استان فارس، در ارتفاع ۱۴۸۶ متر بالاتر از سطح دریا و در منطقهٔ کوهستانی زاگرس واقع شده و آب و هوای معتدلی دارد. این شهر، از سمت غرب به کوه دراک، از سمت شمال به کوه‌های بمو، سبزپوشان، چهل‌مقام و باباکوهی (از رشته‌کوه‌های زاگرس) محدود شده‌است. شیراز، سومین شهر ایران بود که پس از تبریز و تهران، در سال ۱۲۹۶ خورشیدی، نهاد شهرداری در آن تأسیس شد. شهرداری شیراز به ۱۱ منطقهٔ مستقل شهری، تقسیم شده و جمعاً مساحتی بالغ بر ۲۴۰ کیلومتر مربع را شامل می‌شود.
نام شیراز در کتاب‌ها و اسناد تاریخی، با نام‌های مختلفی نظیر: «تیرازیس»، «شیرازیس» و «شیراز» به ثبت رسیده‌است. محل اولیهٔ این شهر در محل قلعهٔ ابونصر بوده‌است. شیراز در دوران بنی‌امیه به محل فعلی منتقل می‌شود، و به بهای نابودیِ اصطخر – پایتخت قدیمیِ فارس – رونق می‌گیرد. این شهر در دوران صفاریان، بوییان و زندیان، پایتخت ایران بوده‌است. شیراز از دیرباز به واسطهٔ مرکزیت نسبی‌اش در منطقهٔ زاگرس جنوبی و واقع‌شدن در یک منطقهٔ به نسبت حاصلخیز، محلی طبیعی برای مبادلات محلی کالا بین کشاورزان، یک جانشینان و عشایر بوده‌است. همچنین این شهر در مسیر راه‌های تجاری داخل ایران به بنادر جنوب مانند بندرعباس و بندر بوشهر قرار گرفته‌است. شیراز به سبب جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی، مذهبی و طبیعی فراوان، همواره گردشگران بسیاری را به سوی خود فرامی‌خواند. بیشینه مردم شیراز فارسی‌زبان هستند و به لهجه شیرازی سخن می‌گویند. شیراز پنجمین شهر پرجمعیت ایران، پایتخت فرهنگی ایران، دومین شهر ادبی جهان و سومین شهر مذهبی ایران است.
اولین اشاره به نام شیراز، بر روی لوح‌های گلی ایلامی به ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد، بازمی‌گردد که در ژوئن ۱۹۷۰ در هنگام کندن زمین برای ساخت کوره آجرپزی، در گوشه جنوب غربی شهر یافت شده‌است. لوح‌های نوشته شده در ایلام قدیم به شهری به نام تیرازیس اشاره دارد. با توجه به فونتیک چنین برداشت می‌شود: تیراسیس یا سیراسیس، این اسم از نام سیراجیس در فارسی قدیم، گرفته شده‌است که بر اثر تغییر منظم صداها در زبان فارسی مدرن به شیراز تغییر نام داده‌است. نام شیراز بر روی سفال‌های پیدا شده از ویرانه‌های دوره ساسانی در سده دوم پس از میلاد نیز، رویت شده‌است. بر اساس نوشته‌های برخی از نویسندگان بومی، با توجه به شاهنامه، نام شیراز از نام پسر سومین شاه جهان یعنی تهمورث مشتق شده‌است. در کاوش‌های باستان‌شناسی در تخت جمشید، به سرپرستی جورج کامرون در سال ۱۳۱۴ خورشیدی، به پیدایش خشت‌نبشته‌هایی ایلامی انجامید، که بر روی چند فقره از آن‌ها به قلعه‌ای بنام «تیرازیس» یا «شیرازیس» اشاره شده‌است. همچنین مهرهایی مربوط به اواخر ساسانی و اوایل اسلام، در محل قصر ابونصر یافت شده‌است، که حاوی نام «شیراز» است. ابن حوقل، جغرافی‌دان مسلمان سده چهارم هجری، وجه تسمیه شیراز را، شباهت این سرزمین به اندرون شیر می‌داند؛ چرا که به قول او عموماً خواربار نواحی دیگر بدان‌جا حمل می‌شد و از آن‌جا چیزی به جایی نمی‌بردند. براساس تحقیقات تدسکو، شیراز به معنای مرکز انگور خوب است. هرچند این نظر توسط محققین دیگر مانند: بنونیست و هنینگ رد شده‌است.
برطبق تاریخ ایران، چاپ دانشگاه کمبریج، «سکونت دایمی در محل شهر شیراز شاید به دوران ساسانی و حتی پیش از آن برسد. اما اولین اشاره‌های معتبر در مورد این شهر به اوایل دوران اسلامی بر می‌گردد.» به نوشته دانشنامه اسلامی نیز شیراز شهری است بنا شده در دوران اسلامی در محلی که از زمان ساسانی یا احتمالاً پیش از آن سکونت گاه دایمی انسان بوده‌است. به گفته شاپور شهبازی در دانشنامه ایرانیکا «این ادعا که شیراز اردوگاه مسلمانان بوده تا اینکه برادرزاده یا برادر حجاج ابن یوسف آن را در سال ۶۹۳ پس از میلاد به شهر تبدیل کرد، اثبات نشده‌است.»
جان لیمبرت، چنین جمع‌بندی می‌کند که هر چند تاریخ نگاران اسلامی بر این عقیده هستند که شیراز در سده اول هجری به توسط عبدالملک مروان بنیان نهاده‌شده‌است، اما باید دانست که شهری با نامی نزدیک به نام شیراز پیش از اسلام در محل یا نزدیک شهر وجود داشته‌است که نام خود را به شهر فعلی شیراز داده‌است. خصوصاً با توجه به اشاره‌ای که حمدالله مستوفی داشته‌است. مستوفی در نزهت‌القلوب (۷۴۰ ق) معتبرترین روایت را این می‌داند که شهر شیراز را محمد برادر حجاج ابن یوسف به زمان اسلام تجدید عمارتش کرد. حمدالله مستوفی روایت دیگری هم آورده‌است که تجدید بنا بر دست عم‌زادهٔ حجاج محمد بن قاسم بن ابی عقیل صورت پذیرفته‌است. آثاری عیلامی (شامل یک سه‌پایه برنزی) مربوط به هزاره دوم پیش از میلاد در جنوب شرقی شیراز یافت‌شده‌است. همچنین در تعدادی لوح‌های عیلامی مکشوفه در پارسه (تخت جمشید) به کارگاه‌های مهمی در تی/شی-را-ایز-ایز-ایش (تیرازیس یا شیرازیس) اشاره می‌کند که بی‌شک همان شیراز امروزی است.
لیمبرت، شهبازی و آرتور آربری هر سه فهرستی از نشانه‌های متعددی از سکونت دایم در دشت شیراز و اطراف محل کنونی شیراز در دوران پیش از اسلام را ذکر کرده‌اند. مانند نگاره‌های سنگی مربوط به اوایل ساسانی، اشارات موجود به دو آتشکده (بنام‌های هرمزد و کارنیان) و قلعه‌ای باستانی بنام شاه موبد و آثار کشف شده در قلعه ساسانی در محل فعلی قصر ابونصر. شهبازی می‌گوید که شواهد بالا چنین می‌نمایاند که شیراز تا پایان دوره ساسانی شهری با جمعیتی عمده و احتمالاً مرکزی اداری بوده‌است. آرتور آربری چنین نتیجه می‌گیرد که بزرگی شیراز به هر اندازه بوده، این شهر در زمان داریوش زیر سایه پارسه و پس از حمله اسکندر مقدونی زیر سایهٔ شهر همسایه استخر بوده‌است.
همچنین نام شیراز همراه بخش اردشیر خوره دوره ساسانی به مرکزیت فیروزآباد ذکر شده‌است و شیراز جزئی از آن بوده‌است. اردشیر خوره یکی از پنج بخشی بوده‌است که استان فارس ساسانیان را تشکیل می‌داده‌است. این اطلاعات در مهرهای ساسانی مربوط به اواخر ساسانی و اوایل دوران اسلامی کشف شده در محل قصر ابونصر در شرق محل کنونی شهر شیراز بدست آمده‌است و لیمبرت چنین پیشنهاد می‌نماید که استحکامات موجود در محل قصر ابونصر همان قلعه تیرازیس یا شیرازیس یاد شده در لوح‌های عیلامی پارسه است و بعدها پس از آنکه شهر فعلی شیراز در نزدیک این قلعه بنیان نهاده شده، این شهر نام خود را از این قلعه در حوالی شهر به یادگار گرفته‌است.
باستان شناسان موزهٔ متروپولیتن نیویورک نیز با توجه به نتایج حفاری‌های خود در محل قصر ابونصر، این استحکامات و احتمالاً روستاهای اطراف را به عنوان محل شیراز پیش از اسلام پیشنهاد می‌کنند. آن‌ها گفته‌های بلخی در سده ۱۲ نقل می‌کنند که می‌گوید: در محلی که شیراز کنونی وجود دارد منطقه‌ای بوده‌است با چند قلعه در میان دشتی باز. آنان در مورد داستان بنیان نهاده شدن شهر جدید شیراز و انتقال آن به محل جدید چنین نظر می‌دهند که انتقال یک شهر در بسیاری جاهای دیگر مانند نیشابور و قاهره نیز اتفاق افتاده‌است. در این حالت پس از تحولات یا تغییراتی سیاسی، شهر به محلی در نزدیکی شهر قدیم منتقل شده و شهر قدیمی رها گشته تا به شهری حاشیه‌ای یا تلی از خرابه تغییر پیدا کند.
طبق روایتی سنتی بنای شیراز توسط تهمورث، از پادشاهان پیشدادی صورت گرفته و با گذشت زمان این شهر رو به ویرانی گذاشت. همچنین طبق روایت سنتی دیگری در محل شهر شیراز شهری بنام فارس بوده‌است که برگرفته از نام فارس پسر ماسور، پسر شِم، پسر نوح است. استان فارس ساسانیان شامل استان فارس، یزد، حاشیه خلیج فارس و جزایر آن و بخشی از خوزستان کنونی بود، و طی حملات اعراب بین سال‌های ۶۴۰–۶۵۳ میلادی که از بصره سازماندهی می‌شد به تسخیر درآمد. در آن زمان در محل شیراز کنونی شهری نبود. اما قلعه‌هایی در حوالی شیراز کنونی وجود داشت که در سال ۶۴۱ میلادی به تسخیر اعراب درآمد. در طی این دوران اعراب حملات متعددی از محل این قلعه به استخر تدارک دیدند. استخر، پایتخت فارس تا سال ۶۵۳ میلادی مقاومت کرد. «شهر اصلی فارس، استخر، پیوندهایی نزدیک با سلسله ساسانی و دین زردشتی داشتند. حکمرانان عرب می‌خواستند که مرکزی رقیب و اسلامی در قلمرو تازه فتح شده خود درست کنند.» هنگامی که اعراب شهر شیراز را بنیان نهادند، شهر را بگونه‌ای بنیان گذاشتند که بزرگتر از اصفهان باشد.
شهبازی می‌نویسد که به سبب قرار داشتن شیراز در محل تلاقی راه‌های منتهی به یزد، کرمان، خوزستان، اصفهان و خلیج فارس، شیراز به پایگاه (سپاه مسلمانان) در فارس و مقر دولت و کارگزاران ارشد نظامی و اداری تبدیل شد و برای دو سده محل استقرار فرمانداران عرب فارس بود. هرچند تا دو سده شیراز زیر سایه شهر رقیب، استخر بود. اما به تدریج با اسلام آوردن ایرانیان و انحطاط شهر استخر، اهمیت شهر استخر به شیراز منتقل شد. از این دوران اطلاعات کمی در دسترس است ولی مشخص است که تا سده نهم میلادی شیراز دارای مسجد جامع نبوده‌است؛ یعنی تا زمانی که صفاریان شیراز را پایتخت حکومت خود قرار دادند.
در سده چهارم و پنجم هجری قمری سلسلهٔ آل بویه فارس، شیراز را به پایتختی برگزیدند و مساجد، قصرها، کتابخانه و کانال آبرسانی از رودخانه کر در آن بنا نمودند. در این دوران شیراز به بزرگترین شهر استان فارس (شامل یزد و سواحل شمالی خلیج فارس) تبدیل شده بود. آل بویه پیرو شیعه ۱۲ امامی بودند و شیعه را تبلیغ نموده و مراسمی مانند محرم و عید غدیر را پاس می‌داشتند. با اینحال آل بویه سیاست‌مدارا و پذیرا بودن با سایر مذاهب مانند اهل سنت را در پیش داشتند. در زمان آن‌ها غیر مسلمانان مانند زردشتی‌ها مجبور نبودند که علامت مشخص‌کننده به تن داشته باشند یا در محله‌های خاصی زندگی کنند. در زمان آل بویه بازار شهر در هنگام جشن مهرگان و نوروز نورانی می‌شد و هنگامی که در سال ۳۶۹ هجری مصادف با ۹۸۰ میلادی مسلمانان شیراز علیه زرتشتیان به اغتشاش پرداختند، عضدالدوله لشکری برای تنبیه اغتشاش‌کنندگان به شیراز فرستاد.
اتابکان فارس (سَلغُریان) از نیمهٔ سدهٔ ۶ هجری (۱۲ میلادی) بر شیراز مستولی شدند. در دورهٔ آن‌ها شیراز شکوفا شد و بناهای متعددی نظیر مدرسه، بیمارستان، بازار اتابک ساخته شد. به تدبیر اتابکان در حمله چنگیز خان مغول، شیراز از تخریب و قتل‌عام در امان ماند چرا که حکمرانان سلغری، ابوبکر بن سعد به پرداخت مالیات به مغولان رضایت دادند. آخرین حکمران اتابک اَبِش بنت سعد بود که به همسری پسر هلاکوخان مغول درآمد. مهریه او بخشش خراج شیراز بود و بدین ترتیب اتابکان فارس در سال ۶۸۵ هجری (۱۲۸۷–۱۲۸۶ میلادی) منقرض شد. شیراز همچنین از قتل‌عام تیمور نیز در امان ماند زیرا شاه شجاع مظفری، فرماندار فارس تسلیم شد. در سده سیزدهم میلادی، شیراز مرکزی پیشرو در علم و هنر بود. بخاطر تشویق حاکمان و وجود دانشمندان و هنرمند، این شهر توسط جغرافی‌دانان قدیمی دارالعلم نامیده می‌شد.
شیراز بسال ۹۰۹ هجری (۱۵۰۳ میلادی) به دست صفویه افتاد. شاه اسماعیل در راه توسعه تشیع رهبران مذهبی اهل سنت شهر را از دم تیغ گذرانید. در این دوران بناهای متعددی در شیراز مانند مدرسه خان، قصری در محل «میدان» و حصاری بدور شهر ساخت. شهر شیراز در دوران صفویه دو گروه رقیب را در خود جای داده‌بود. حیدری‌ها که پیرو شیخ حیدر صفوی بودند و در شرق شهر سکنا داشتند و نعمتی‌ها که در غرب شیراز ساکن بودند و پیرو شاه نعمت‌الله ولی بودند.
پس از حمله افغان‌ها به ایران و سقوط صفویه در سال ۱۷۲۲ میلادی، سپاه افغان در سال ۱۷۲۳ روانه شیراز شد. شیراز پس از نه ماه محاصره و تحمل قحطی تسلیم شد. گفته می‌شود طی این محاصره حدود ۱۰۰ هزار تن از مردم شیراز هلاک شدند. نادرشاه توانست در سال ۱۷۲۹ شیراز را از دست افغان‌ها درآورد و خرابی‌های به بار آمده را ترمیم نماید. اما با شورش حکمرانان محلی در دوره افشاریان علیه نادر شاه، نادر شاه سپاهی را روانه شیراز کرد و شهر پس از چهار ماه محاصره سقوط کرد. پس از این حمله بسیاری از مردم شیراز از دم تیغ گذشتند و دو کله مناره در اطراف شهر برپا شد و باغ‌های اطراف شیراز نابود شد.
کریم خان زند شیراز را در سال ۱۱۸۰ هجری قمری (۷–۱۷۶۶ میلادی) به‌عنوان پایتخت سلطنت خود برگزید. در این دوران شیراز رونقی دوباره یافت و بر جمعیت آن افزوده‌شد. شیشه ساخت شیراز به تمام ایران صادر می‌شد و شراب شیراز که عمدتاً توسط ارمنیان و یهودیان ساخته می‌شد از طریق خلیج فارس به بازار هند صادر می‌شد. در دوره کریم خان استادکاران و کارگران از سراسر ایران به شیراز آورده شدند. گفته شده‌است که تنها ۱۲٬۰۰۰ تن در ساختن خندق جدید دور شهر شرکت داشتند. بدستور کریم خان بناهای متعددی مانند ارگ جدید شهر، بازار وکیل، دیوانخانه، توپخانه، یک مسجد باشکوه و چند هزار مسکن برای لرها که در سپاه کریم خان بودند بنا شد. در آن زمان شیراز یازده بخش داشت که پنج تای آن‌ها بخش‌های حیدری، پنج تای آن‌ها نعمتی و یک بخش متعلق به یهودیان بود. پس از کریم خان، جانشینان وی موفق به حفظ سلسله زندیه نشدند و پس از روی کار آمدن قاجارها، آقا محمد خان قاجار پایتخت را به تهران منتقل نمود. در دوره قاجاریه، سید علی محمد باب در سال ۱۲۶۱ هجری قمری (۱۸۴۵ میلادی) در شهر شیراز شروع تبلیغ آیین خود نمود. او دستگیر و از شهر اخراج شد. در زمان اشغال ایران در جنگ جهانی اول، شیراز از کانون‌های مبارزه با نیروهای خارجی بود و کمیته ملی حافظین استقلال ایران در این شهر فعالیت می‌کرد.
در اثر شیوع آنفلوآنزا در سال ۱۹۱۸ حدود ۱۰٬۰۰۰ تن از مردم شیراز جان خود را از دست دادند. شیراز از دوران صنعتی شدن زمان رضا شاه که در شهرهای مختلف ایران رخ داد، چندان بهره‌ای نبرد؛ ولی پس از جنگ جهانی دوم شیراز پیشرفت زیادی داشت. در سال ۱۳۵۳ شیراز از نظر بزرگی پس از شهرهای صنعتی تبریز و اصفهان و شهر مذهبی مشهد قرار داشت. در سال‌های منتهی به انقلاب شیراز شاهد رشد خوبی بود. هر چند شیراز دیگر در سر شاهراه ترانزیت کالا از بنادر خلیج فارس به داخل ایران را نداشت، چون نقش سنتی بندر بوشهر با ساخته شدن راه‌آهن سراسری به بنادر دیگری انتقال یافته بود. با اینحال مراکز آموزش عالی، پایگاه‌های نظامی و صنعت گردشگری رشد خوبی در این شهر داشت.
پس از انقلاب، احیا و مرمت آثار تاریخی مورد توجه قرار گرفته‌است که از مهم‌ترین کارهای انجام گرفته میتوان به احیای ارگ کریم خان، مرمت و بازسازی آرامگاه خواجوی کرمانی و دروازه قرآن، حمام وکیل و حافظیه اشاره نمود. به علت گازرسانی از پالایشگاه گازی بیدبلند به مجتمع پتروشیمی شیراز، شهر شیراز یکی از اولین شهرهای گازرسانی شده در ایران بوده‌است، شرکت گازرسانی منطقه ۵ از سال ۱۳۴۲ در این شهر فعالیت داشته‌است که در اسفند ماه ۱۳۷۷ به شرکت گاز استان فارس تغییر نام یافت.
شهر شیراز، مرکز استان فارس به طول ۴۰ کیلومتر و عرضی متفاوت بین ۱۵ تا ۳۰ کیلومتر با مساحت ۱۲۶۸ کیلومتر مربع به شکل مستطیل و از لحاظ جغرافیایی در جنوب غربی ایران و در بخش مرکزی فارس قرار دارد. اطراف شیراز را رشته کوه‌های نسبتاً مرتفعی به شکل حصاری استوار، احاطه کرده‌اند که از لحاظ سوق‌الجیشی و حفظ شهر اهمیت ویژه‌ای دارند. این شهر از سمت غرب به کوه دراک، از سمت شمال به کوه‌های بمو، سبزپوشان، چهل‌مقام و باباکوهی (از رشته‌کوه‌های زاگرس) محدود شده‌است. مختصات جغرافیایی شیراز عبارتست از ۲۹ درجه و ۳۶ دقیقه شمالی و ۵۲ درجه و ۳۲ دقیقه و ارتفاع آن از سطح دریا بین ۱۴۸۰ تا ۱۶۷۰ متر در نقاط مختلف شهر متغیر است. رودخانهٔ خشک شیراز رودخانهٔ فصلی است که پس از عبور از شهر شیراز به سمت جنوب شرقی حوضهٔ خود متمایل شده و به دریاچه مهارلو می‌ریزد.
میانگین دما در تیرماه (گرم‌ترین ماه سال) ۳۰ درجهٔ سانتی‌گراد، در دی‌ماه (سردترین ماه سال)، ۵ درجهٔ سانتی‌گراد، در فروردین‌ماه ۱۷ درجهٔ سانتی‌گراد و در مهرماه ۲۰ درجهٔ سانتی‌گراد است و میانگین سالانهٔ دما ۱۸ درجهٔ سانتی‌گراد است. میزان بارندگی سالیانهٔ شهر شیراز ۳۳۷٫۸ میلی‌متر است.
شیراز پایتخت فرهنگی ایران، دومین شهر ادبی جهان و سومین شهر مذهبی ایران است. از میان شاعرهای بانویِ معروف ایران میتوان از جهان‌ملک خاتون که در شیراز می‌زیسته نام برد. شیراز به شهر شعر، شراب، باغ، نارنج و ترنج و گل و بلبل معروف است. باغ در فرهنگ ایرانیان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و شیراز از قدیم به داشتن باغ‌های بسیار و زیبا مشهور بوده‌است. شیراز از دوران باستان باغ‌های انگور فراوانی داشته و همین باعث شهرت جهانی شراب شیراز در دنیا شده‌است. امروزه بیشتر باغ‌های این شهر در شمال غرب آن و در مناطق قصرالدشت، کشن، چمران و معالی‌آباد واقع شده‌اند. تعدادی از باغ‌های شیراز از لحاظ تاریخی بسیار حایز اهمیت هستند و به‌عنوان مراکز مهم گردشگری به‌شمار می‌آیند. از معروف‌ترین این باغ‌ها میتوان به باغ ارم، باغ عفیف‌آباد، باغ دلگشا و باغ جهاننما اشاره نمود.
شهر شیراز در بین سال‌های ۱۳۴۷ تا ۱۳۵۷ محل برگزاری جشن هنر شیراز بود. این جشنواره در زمان خود بزرگترین رویداد فرهنگی در نوع خود در سطح جهان بود. این رویداد با هدف تشویق هنرهای سنتی ایران و بالا بردن استانداردهای فرهنگی ایران تشکیل شده‌بود. همچنین این رویداد محلی بود برای گرد آمدن بزرگترین هنرمندان سنتی و مدرن ایران و سراسر دنیا در رشته‌های مختلف هنری.
جشن هنر شیراز جشنواره‌ای از هنر نمایشی و موسیقی بود که از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۶ در پایان تابستان هر سال در شهر شیراز و تخت‌جمشید برگزار می‌شد. این جشنواره زیر نظر دفتر مخصوص فرح پهلوی و با مدیریت فرخ غفاری اجرا می‌شد. از این جشنواره هنری به عنوان جنجالی‌ترین جریان فرهنگی و هنری در تاریخ معاصر ایران یاد می‌شود، و در جهان به عنوان یکی از رادیکال‌ترین جشنواره‌های مخلوط از هنرهای گوناگون و فرهنگ‌های شناخته می‌شود.
مکتب شیراز اول یک مکتب نگارگری ایرانی است. مغول‌ها تمامی ایران را تصرف کردند به جز شیراز که خود تسلیم شد. این مسئله باعث شد که در طی حکومت مغولان، در شیراز یک حکومت محلی شیرازی شکل بگیرد و این مسئله باعث پیدایش مکتب نگارگری شیراز شد که از مکتب تبریز بسیار بیشتر به مایه‌های ایرانی و شیوهٔ کهن نقاشی ایرانی نزدیک است. از آثار مکتب شیراز میتوان به شاهنامه توپقاپوسرای استانبول (۷۳۱ هجری)، شاهنامه قوام‌الدین حسن وزیر (۷۴۱ ه.ق) و مونس الاحرار محمد بن بدر (۷۴۲ ه.ق) اشاره کرد.
مکتب شیراز دوم به مجموعه‌ای هنری که از اواخر سده هشتم هجری در شیراز و خصوصاً دوره تیموری تولید شده‌اند اطلاق می‌شود. پس از فروپاشی حکومت مغولان در سال ۷۷۱ ه.ق توسط تیمور، مکتب شیراز ادامه یافت و تأثیراتی را از مکتب تازه تأسیس جلایری هم دریافت کرد. از آثار این دوره گلچین اسکندر سلطان (۸۱۴ ه.ق)، شاهنامهٔ ابراهیم سلطان (۸۲۳ ه.ق) و خاوران نامهٔ ابن حسام با نگارگری فرهاد (۸۸۱ ه.ق) است. در دوران تیموریان (سده۹ ه.ق) و حضور اسکندر سلطان و ابراهیم سلطان در شیراز زمینه برای بروز دوباره ویژگی‌های دیداری مکتب شیراز اول (سده۸) فراهم شد.
با بررسی‌های شورای جهانی صنایع دستی در بهمن ۱۳۹۸ شیراز به فهرست یونسکو برای شهرهای جهانی صنایع دستی افزوده شد. مجموعهٔ وکیل از مهم‌ترین مجموعه بناهای عمومی زندیه در این شهر است که امروزه میتوان در بازار آن از انواع صنایع دستی‌های شیراز بازدید کرد. آثار صنایع دستی این شهر دارای تنوع بسیاری است و نمی‌توان آن را شهری تک رشته‌ای در این حوزه معرفی کرد. تولید محصولات صنایع دستی در تمامی این رشته‌های با رعایت شاخصه‌های کیفیت، اصالت، پیشینهٔ تاریخی، مرغوبیت، نوآوری و خلاقیت نشان از توجه خاص هنرمندان و صنعتگران این شهر از به هنرهای دستی و پیوند عمیق تولیدات دست‌ساز در این منطقه با حیات فردی و اجتماعی مردمان آن دارد.
تولیدات چوبی از جمله خاتم‌کاری، که شاید بیش از تمامی هنرها در شیراز مشهور است، معرق کاری، منبت‌کاری چوب، صنایع‌دستی سفالی و سرامیکی، از جمله سفالگری، کاشی معرق، کاشی هفت‌رنگ، هنرهای فلزی از جمله نقره‌کاری و قلم‌زنی، دست‌بافته‌هایی چون گلیم و گبه، حصیر و بوریا، در کنار شیشه‌گری سنتی با پیشینهٔ وسیع تاریخی، نمدمالی، گچ‌بری، گیوه‌بافی و نیز نگارگری که از دیرباز نام این شهر را در میان مکاتب نقاشی ایران برجسته کرد، شیراز را در کنار سه شهر و روستای دیگر در ایران شایستهٔ حضور در فهرست شهرهای جهانی صنایع دستی در سال ۲۰۲۰ کرد.
شیراز سکولارترین شهر ایران است. اگرچه دین اکثر مردم شیراز اسلام است. بیشتر یهودیان شیراز در طی پنجاه سال دوم سده بیستم به اسراییل و آمریکا مهاجرت کرده‌اند. این شهر هنوز پذیرای اقلیتی ۶۰۰۰ تنی از یهودیان است. به دلیل فعالیت‌های تبلیغاتی مسیحی در قرون نوزده و بیستم میلادی گروه‌های کوچکی از مسیحیان فرقه پروتستان مانند انگلیکن و پرسبی‌ترین در شیراز زندگی می‌کنند. در حال حاضر در شیراز دو کلیسای فعال وجود دارد که یکی متعلق به ارامنه و دیگری متعلق به کلیسای انگلیکن است.
مردم شیراز زبان فارسی را با لهجه شیرازی تکلم می‌کنند. لهجه شیرازی دارای ۲۳ همخوان /P/ , /b/ , /f/ , /v/ , /t/ , /d/ , /k/ , /g/ , /q/ , /c/ , /j/ , /s/ , /z/ , /s/ , /z/ , /m/ , /n/ , /l/ , /r/ , /h/ , /x/ , /?/ , /y/ و ۹ واکه ساده /a/ , /a:/ , /e/ , /e:/ , /o/ , /o:/ , /a/ , /i/ , /u/ و ۵ واکه مرکب /y/ , /ay/ , /ou/ , /ey/ , /ow/ است و ساخت هجایی آن cvc(c) است. تحقیقات در مورد وضع حاضر لهجه شیرازی نشان می‌دهد که در میان شیرازیان میزان آشنایی با این لهجه در سنین بالاتر بیشتر است. در میان بانوان میزان آشنایی زنان خانه‌دار و در میان مردان، کسانی که کار آزاد دارند آشنایی بیشتری با این لهجه دارند. ظهور دو شاعر بزرگ فارسی نو، حافظ و سعدی، باعث تأثیرپذیری تمام جنبه‌های زندگی مردم شیراز از عصر مغول به پس از آثار این شاعران شد. بگونه‌ای که باعث افول گویش پیشین مردمان این شهر و حکمفرما شدن فارسی نو در این شهر شد.
با تصویب شورای شهر شیراز و تأیید مجلس شورای اسلامی روز میانی بهار، ۱۵ اردیبهشت به نام روز شیراز نامگذاری شده‌است. به همین مناسبت، همه ساله برنامه‌های ویژه‌ای از طرف شهرداری شیراز، در این روز برگزار می‌گردد. به عنوان مثال در سال ۱۳۸۹ هجری خورشیدی برای اولین بار در ایران ۱۲ بالون هوای داغ به‌طور هم‌زمان بر فراز آسمان شیراز به پرواز درآمدند. به مناسبت هفته شیراز بالن‌هایی از کشورهای مختلف اروپایی توسط بالن سواران حرفه‌ای با حضور شهروندان شیرازی در آسمان شیراز پرواز کردند. بالن‌ها از ۲ منطقه استادیوم ورزشی حافظیه و دانشگاه علوم پزشکی شیراز برخاسته و پس از پروازی تقریباً ۲ ساعته بر فراز شهر شیراز، در نقاط مختلف فرود آمدند.
در نخستین سرشماری رسمی ایران که در سال ۱۳۳۵ خورشیدی انجام گرفت، شهر شیراز با ۱۷۰٬۶۵۹ تن جمعیت ششمین شهر پرجمعیت ایران بود. در سرشماری سال ۱۳۵۵ خورشیدی این شهر با پیشی‌گرفتن بر آبادان به پنجمین شهر پرجمعیت ایران تبدیل شد؛ و تا سرشماری سال ۱۳۷۵ خورشیدی همین جایگاه را در اختیار داشت. در آخرین سرشماری انجام‌گرفته در سال ۱۳۸۵ خورشیدی، کرج با رشد سریع خود بر شیراز پیشی گرفت.
براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵ خورشیدی، جمعیت شهرستان شیراز در این سال بالغ بر ۱٬۸۶۹٬۰۰۱ تن بوده‌است که از این تعداد ۹۴۲٬۴۴۴ تن مرد و ۹۲۶٬۵۵۷ تن زن بوده‌اند. همچنین تعداد خانوارهای ساکن این شهر، ۵۶۷٬۵۶۷ خانوار بوده‌است که ازین تعداد ۱٬۵۶۵٬۵۷۲ تن در شهر شیراز زندگی می‌کنند.
جمعیت شیراز در کتاب فارسنامه ناصری: در کتاب فارسنامه ناصری (نوشته حسن حسینی فسائی و تصحیح و حاشیه نویسی منصور رستگار فسایی) یازده محله شیراز به تفسیر توضیح داده شده و جمعیت زنان و مردان و تعداد خانه‌ها جمع‌آوری شده در سال ۱۲۶۲ هجری خورشیدی (۱۳۰۱ هجری شمسی - ۱۸۸۳ میلادی) آورده شده. یازده محله شیراز با جمعیت کل ۴۹۸۲۷ نفر گزارش شده. جمعیت زنان ۲۶۵۹۵ و جمعیت مردان ۲۳۲۳۲ نفر با ۵۸۶۲ خانه. پرجمعیت‌ترین محله «محله بالا کفت» (باغ نو) با جمعیت ۴۴۹۷ زن و ۳۸۷۰ مرد و ۱۰۳۶ خانه گزارش شده. کم جمعیت‌ترین محله «محله یهود» با جمعیت ۱۰۴۰ زن و ۹۳۰ مرد و ۲۲۲ خانه گزارش شده.
شیراز به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز گردشگری و توریستی ایران مطرح بوده و با جاذبه‌های تاریخی فراوان برای گردشگران داخلی و خارجی شناخته شده‌است. از جاذبه‌های تاریخی شهر شیراز میتوان به آتشکدهٔ صمیکان، آرامگاه حافظ، آرامگاه خواجوی کرمانی، آرامگاه سعدی، ارگ کریم‌خان، باغ جهاننما، باغ ارم، باغ تخت، باغ چهل‌تن، باغ دلگشا، باغ عفیف‌آباد، باغ نارنجستان قوام، باغ هفت‌تن، خانه صالحی، چاه مرتاض علی، حمام باغ نشاط، عمارت باغ ایلخانی، عمارت باغ نشاط، عمارت دیوانخانه، عمارت کلاه‌فرنگی باغ نظر، مسجد نصیرالملک، قصر ابونصر، قلعهٔ کک‌ها، مدرسهٔ آقاباباخان، مدرسهٔ خان، موزهٔ پارس، موزهٔ هفت‌تنان، نقش برجسته بهرام در برم دلک اشاره کرد.
از جاذبه‌های طبیعی شهر شیراز میتوان به آبشار کوهمره سرخی، برم‌دلک، پارک قلعه‌بندر، پارک ملی بمو، باغ پرندگان شیراز، پیربناب، چشمهٔ جوشک، چشمهٔ خارگان، چشمهٔ ریچی، دریاچهٔ دشت ارژن، دریاچهٔ مهارلو، رکن‌آباد، رودخانهٔ قره‌آغاج، روستای قلات، کوه سبزپوشان، گردشگاه آتشکده، گردشگاه چاه‌مسکی، گردشگاه چشمه سلمانی و گردشگاه هفت‌برم اشاره کرد. چشمه‌های طبیعی موجود در اطراف شیراز هم از جهت آب‌درمانی و هم از جهت جذب گردشگر برای صنعت گردشگری استان فارس از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند و صنعت گردشگری این استان را رونق می‌بخشند.
مقبره امام‌زادگان متعددی که در شیراز وجود دارد، در طول سده‌ها ساختار اجتماعی و اقتصادی این شهر را شکل داده‌است. گفته می‌شود که در زمان مأمون خلیفهٔ عباسی، تعدادی از فرزندان و نوادگان موسی بن جعفر -امام هفتم شیعیان- به شیراز پناه آورده بودند. برطبق روایت‌های مختلف، آنان به مرگ طبیعی درگذشتند یا توسط حاکم عباسی کشته شدند. پس از سال‌ها تعدادی از این مزارها شناسایی شدند و زیارتگاه شیعیان قرار گرفتند. برخی از این امام‌زادگان -همچون علی بن حمزه- در دورهٔ آل بویه شناسایی شدند؛ ولی برای بعضی دیگر -مانند شاهچراغ- حدود چهارصد سال زمان لازم بود تا توسط حکمرانان سَلغُری شیراز شناسایی شوند. شناسایی بیشتر این مزارها بیش از آنکه براساس شواهد و اسناد تاریخی باشد، بر مبنای احادیث و روایات اسلامی بوده‌است. خانه باب، مهم‌ترین زیارتگاه بهائیان در ایران بود، در ۱۰ شهریور ۱۳۵۸ و در جریان حوادث بعد از انقلاب ایران تخریب شد.
سرانه فضای سبز در شیراز در سال ۱۳۸۷ برابر با ۱۲٫۷ متر مربع به ازای هر تن است. هم‌اکنون در شهر شیراز ۱۱۸ پارک فعالیت می‌کنند که این تعداد شامل ۴۸ پارک شهری و ۷۰ پارک محله‌ای است که از این جهت مساحت کل پارکها در شیراز ۲٬۱۷۰٬۵۵۰ متر مربع است که از این میزان ۱۲۸٬۰۴۴ متر مربع متعلق به پارکهای محله‌ای و ۲٬۰۴۲٬۵۰۶ متر مربع متعلق به پارکهای شهری است و همچنین پارک آزادی با ۲۰۴٬۱۹۱ مترمربع مساحت بزرگترین پارک شیراز محسوب می‌شود.
پارک کوهستانی دراک یکی از بزرگترین بوستان‌های ایران است که در شهر شیراز و در دامنه کوه دراک در شمال غرب این شهر قرار دارد. فاز اول این بوستان در تابستان ۱۳۹۶ گشایش یافت. در این پارک مسیر مناسب سازی شده‌ای برای پیمایش کوه وجود دارد. همچنین هوای تمیز پارک و چشم‌انداز زیبایی که از کوه دراک به شهر و طبیعت اطراف آن دیده می‌شود که یکی از جاذبه این پارک است.
نمایشگاه بین‌المللی شیراز بزرگترین مرکز نمایشگاهی در جنوب ایران است. این نمایشگاه در فضایی بالغ بر ۷۶۰٬۰۰۰ متر مربع در شمال غرب شیراز در شهرک گلستان تأسیس گردیده‌است. نمایشگاه بین‌المللی شیراز هم‌اکنون دارای فضایی به میزان ۱٫۷ کیلومتر مربع به‌صورت ۶ سالن سرپوشیده و سه سالن در حال ساخت و فضای باز نمایشی به میزان ۳٬۰۰۰ متر مربع است.
از سوغات عمدهٔ شیراز میتوان به آبلیمو، انار، انجیر، ترشی‌جات، چرم، حصیر، حنا، خاتم‌کاری، خراطی، خرما، ریسندگی، زعفران، سفیداب، سنگ‌تراشی، شیشه‌گری، بهار نارنج، ظروف سفالی، عرقیات، فلزکاری، قالی، کنده‌کاری، کیسه حمام، گبه، گلیم، کلوچه و مسقطی، نان یوخه، نان شیری، منبت‌کاری و نمد اشاره کرد.
شیراز دارای ۱۸ نگارخانه‌است که به پرپایی و نمایش آثار هنری و فرهنگی می‌پردازند. شهر شیراز تعداد ۱۱ موزه را در خود جای داده‌است که از میان آن‌ها میتوان به موزه‌هایی همچون موزه هخامنشی که به نمایش اشیای متعلق به زمان هخامنشی می‌پردازد، موزه ساسانی که به نمایش اشیایی از دوره ساسانی می‌پردازد، موزه قاجار که به نمایش اشیاء زمان قاجار می‌پردازد، موزهٔ تاریخ طبیعی و تکنولوژی که به نمایش گونه‌های جانوری، گیاهی و زمین‌شناسی می‌پردازد، موزه پارس که به نمایش اشیاء سفالی از هزاره‌های پیش از میلاد تا دوره قاجاریه می‌پردازد و موزه عفیف‌آباد که به نمایش سلاح‌های گوناگون دوره صفویه تا دوره پهلوی می‌پردازد اشاره کرد.
شهر شیراز مجموعاً دارای ۱۳۱ مهمان‌پذیر و مهمان‌سرا ثبت شده و همچنین ۳۴ هتل است که از این تعداد، هتل‌های شیراز، زندیه، چمران، پارس و هما پنج ستاره، ۲۶ هتل چهار، سه، دو و یک ستاره و ۴ هتل آپارتمان است.
در طول تاریخ شیراز به واسطه مرکزیت نسبی‌اش در منطقه زاگرس جنوبی و واقع بودن در یک منطقه به نسبت حاصلخیز به محل طبیعی برای مبادلات محلی کالا میان کشاورزان و یکجانشینان و عشایری مانند قشقایی تبدیل گشته بود. همچنین این شهر در مسیر راه‌های تجاری داخل ایران به بنادر جنوب مانند بوشهر بوده‌است که این نقش با احداث شبکه راه‌آهن به بنادر دیگر ایران کمرنگ شده‌است. مرکزیت ادارای و نظامی این شهر نیز باعث رونق شهر در طول تاریخ بوده‌است. در دهه‌های اخیر این صنعت گردشگری به رونق این شهر افزوده‌است.
شهرک صنعتی بزرگ شیراز صنایع کوچک و بزرگ بسیاری را در خود جای داده‌است. شیراز جایگاه بودن کارخانجات الکترونیکی متعددی از جمله صنایع مخابراتی و الکترونیک ایران (صاایران)، زیمنس، ITMC و تکصا است. صنایع فناوری اطلاعات از بزرگترین صنایع این شهر به‌شمار میرود که با شهرهای بزرگی در زمینهٔ تبادل صنایع فناوری اطلاعات در جهان مانند مونیخ و برلین (در زمینهٔ کارخانجات زیمنس) در ارتباط است.
کشاورزی همواره بخش مهمی از اقتصاد شیراز و حومهٔ آن بوده‌است که دلیل آن فراوانی آب در این منطقه نسبت به بیابان‌های اطراف است. تولیدات کشاورزی این شهرستان عبارت‌اند از: انگور، نارنج، خرمالو، ازگیل، شلیل، انار و گندم. این شهر در تولید فرش و گل نیز معروف است. از صنایع دستی این شهر میتوان به خاتم کاری، معرق‌کاری، قالی‌بافی و منبت‌کاری اشاره کرد. صنایع مهم شیراز شامل صنایع الکترونیک، پالایشگاه نفت، مجتمع پتروشیمی، کارخانهٔ سیمان، صنایع لاستیک‌سازی، صنایع لبنیات و صنایع نساجی است و در بخش انرژی نیروگاه گازی شیراز، نیروگاه حافظ، نیروگاه سیکل ترکیبی فارس و نیروگاه خورشیدی شیراز از جمله نیروگاه‌های مهم شیراز هستند.
شیراز دومین شهر ایران پس از تهران بود که دارای فرودگاه بین‌المللی شد. این فرودگاه در دوران سلطنت محمدرضا شاه پهلوی با نام فرودگاه بین‌المللی شیراز تأسیس شد که پس از پیروزی انقلاب اسلامی به‌نام «فرودگاه بین‌المللی شهید دستغیب» تغییر نام داد. فرودگاه شیراز پس از فرودگاه امام خمینی مجهزترین فرودگاه در سطح کشور محسوب می‌گردد. در حال حاضر فرودگاه بین‌المللی شهید دستغیب شیراز با دارابودن دستگاه‌های کمک ناوبری مدرن و کارآمد از قبیل دستگاه رادار PSR-SSR که یکی از پیشرفته‌ترین رادارهای دنیا است و همچنین دستگاه‌های NDB - DME - DVOR و ILS یکی از فرودگاه‌های ایمن و مجهز در سطح کشور بوده و پذیرای تمامی تایپهای پروازی است و به لحاظ سیستم‌ها ی هواشناسی، ارتباطی و رادیویی از تجهیزات پیشرفته و قابل اطمینان برخوردار است. فرودگاه شیراز در اسفندماه سال ۱۳۸۹ خورشیدی به جمع چهار فرودگاه خودگردان کشور پیوست. مسیرهای خارجی این فرودگاه عبارتند از کشورهای انگلستان، مالزی، ترکیه، عراق، سوریه، قطر، امارات متحده عربی (دبی، ابوظبی و شارجه)، کویت، بحرین، عربستان، روسیه، پاکستان، مصر و سودان. پروازهای داخلی این فرودگاه شامل پروازهای تهران، مشهد، اصفهان، تبریز، اهواز، آبادان، بوشهر، بندرعباس، ساری، لارستان، لامرد، چابهار، کرمان، کیش، لاوان، قشم، سیری، ماهشهر، جزیره خارگ، عسلویه، بهرگان و رشت است. هم‌اکنون ظرفیت پذیرش مسافر این فرودگاه ۴ میلیون تن در سال است که با اتمام طرح توسعهٔ این فرودگاه، به ۱۰ میلیون مسافر در سال افزایش می‌یابد.
خبر افتتاح راه‌آهن شیراز اصفهان در ۱۳ خرداد سال ۱۳۸۸ خورشیدی توسط رسانه‌های خبری منتشر شد. مدت کوتاهی پس از افتتاح این راه‌آهن معلوم شد که این راه‌آهن به صورت نیمه‌تمام و ناقص اجرا شده و با عبور اولین قطار از روی آن بسیاری از ریل‌ها در هم شکسته‌اند. از آن زمان تا شهریورماه سال ۱۳۹۰ خورشیدی، به علت آماده نبودن ایستگاه راه‌آهن شیراز شیراز برای سوار و پیاده کردن مسافران از ایستگاه موقتی در شهر جدید صدرا استفاده می‌شد. ایستگاه راه‌آهن شیراز شیراز که اکنون یکی از بهترین ایستگاه‌های راه‌آهن کشور محسوب می‌شود در مهرماه سال ۱۳۹۰ خورشیدی به بهره‌برداری کامل رسید و از آن زمان تمامی قطارها از ایستگاه اصلی حرکت می‌کنند.
هم‌اکنون مسیرهای ریلی شیراز - نی ریز - گل گهر، شیراز - بوشهر - عسلویه و همچنین شیراز - جهرم - لار - بندرعباس در دست ساخت است. چهار باب پایانهٔ مسافربری برون‌شهری در نزدیکی به ابتدای ۴ محور اصلی خروجی شهر قرار دارند. شهرداری شیراز در سال ۱۳۶۳ خورشیدی اولین پایانهٔ متمرکز خود را با نام «پایانهٔ شهید کاراندیش» مطالعه، طراحی و به اجرا درآورد که در دی‌ماه ۱۳۶۶ خورشیدی به بهره‌برداری رسید. «پایانهٔ شهید مدرس» در شرق شیراز و «پایانهٔ امیرکبیر» در جنوب غرب این شهر نیز پس از احداث و تجهیز در اردیبهشت‌ماه ۱۳۷۵ خورشیدی، به‌طور هم‌زمان به بهره‌برداری رسیدند. همچنین «پایانهٔ غیرمتمرکز سپیدان» جهت سرویس‌دهی به بخش‌های شمال غربی شهر شیراز از سال ۱۳۷۵ خورشیدی شروع به فعالیت کرده‌است.
شیراز از اولین شهرهای ایران است که دارای شرکت واحد اتوبوسرانی درون‌شهری شده‌است. سازمان اتوبوسرانی شیراز و حومه در سال ۱۳۴۵ خورشیدی تأسیس گردید. در آن سال ۱۰ دستگاه اتوبوس به صورت نقد و اقساط از شرکت «ایران ناسیونال» خریداری شد و تعداد ۱۰ تن راننده، ۴۰ تن کمک راننده، ۵۰ تن بلیت فروش و ۱۰ تن تعمیر کار و بازرس، کارکنان شرکت واحد بودند. حقوق روزانهٔ هر راننده به‌صورت تمام وقت (۶ صبح تا ۱۰ پس ازظهر) مبلغ ۱۶۰ ریال و هر تن کمک راننده و بلیت فروش ۸۳ ریال تعیین شده‌بود. با اتوبوس‌های خریداری شده، خط‌های یک، دو و سه راه‌اندازی شدند که این امر با استقبال مردم روبه‌رو گردید. از ابتدای سال ۱۳۸۰ خورشیدی، سازمان اتوبوسرانی شیراز در امر واگذاری اتوبوس‌ها به بخش خصوصی اقدام نموده‌است؛ به‌طوری‌که هم‌اکنون بیش از ۹۰ درصد از این ناوگان به بخش خصوصی واگذار گردیده‌است.
متروی شیراز به عنوان سومین سامانه قطار شهری در ایران پس از مترو تهران و مترو مشهد شناخته می‌شود. شبکه و خطوط مترو شیراز پس از خطوط مترو تهران دومین خطوط بزرگ مترو در کشور را دارا است و پس از تکمیل، در افق بلند مدت قرار است سالانه بیش از دویست میلیون سفر را پشتیبانی کند. عملیات ساخت خط ۱ متروی شیراز در سال ۱۳۸۱ از غرب شیراز (پل احسان) آغاز گردید. فاز اول این خط در تاریخ ۲۰ مهر ۱۳۹۳ و فاز دوم آن در تاریخ ۳۱ مرداد ۱۳۹۶ افتتاح شد و این خط هم‌اکنون به صورت کامل از پل احسان تا میدان الله (گلسرخ) در مجاورت فرودگاه شهید دستغیب شیراز فعال است. عملیات ساخت خط ۲ متروی شیراز در سال ۱۳۹۰ آغاز گردید. پیش‌بینی شده فاز یک خط ۲ در چهار ایستگاه شکوفه، عادل‌آباد، امیرکبیر و امام حسین تا سال ۱۴۰۰ به بهره‌برداری برسد. عملیات اجرایی و ساخت خط ۳ نیز در سال ۱۳۹۷ آغاز شده‌است.
شیراز دارای بیش از ۱۲٬۰۰۰ تاکسی از انواع مختلف است که بخش بزرگی از حمل و نقل مسافرین درون‌شهری این شهر را برعهده دارد. این رقم براساس سهم سفر در شهر شیراز ۱٬۸۴ و جمعیت ۱٬۲ میلیون تنی نزدیک به ۴۰ درصد از سفرهای درون‌شهری را عهده‌دار است. انواع مختلف تاکسی که در شیراز فعالند عبارتند از: تاکسی درون‌شهری (زرد، سبز و سفید)، تاکسی موقت، تاکسی تلفنی، تاکسی سرویس مدارس، تاکسی فرودگاه، تاکسی ترمینال، تاکسی خطوط ویژه و تاکسی بی‌سیم. البته سواری‌های مسافربر شخصی نیز اقدام به جابه‌جایی مسافر می‌کنند که به‌دلیل استفاده از سهمیهٔ سوخت مربوط به آن، بخش بزرگی از آن‌ها شناسایی شده و تحت نظارت سازمان تاکسیرانی قرار گرفته‌اند.
صدا و سیمای مرکز فارس که شامل دو بخش تلویزیونی و رادیویی است، برنامه‌های متعددی را به زبان‌های فارسی، انگلیسی و عربی پخش می‌کند. شبکه فارس نخستین شبکهٔ استانی ۲۴ساعتهٔ کشور و همچنین قطب انیمیشن کشور محسوب می‌شود. رادیو فارس نیز به‌عنوان یکی از رادیوهای محلی کشور هم‌اکنون فعالیت می‌کند. در شیراز روزنامه‌هایی مانند افسانه، تحلیل روز، خبر جنوب، عصر مردم، نیم‌نگاه،منتشر می‌شود.
شهر شیراز دارای ۱۲ سینما است که از این تعداد، سینماهای حافظ، پیام، ایران، پرسیا، فلسطین و بهمن در بلوار کریم‌خان زند، سینما شیراز درخیابان لطفعلی‌خان، سینما سعدی در خیابان قصردشت، سینما فرهنگ در چهارراه حافظیه، پردیس سینمایی گلستان در معالی آباد و پردیس سینمایی هنر شهر آفتاب در مجتمع تجاری خلیج فارس قرار دارند.
شهر شیراز دارای چند باشگاه فوتبال حرفه‌ای است. تیم فوتبال باشگاه فجر شهید سپاسی با سابقه حضور طولانی در لیگ برتر فوتبال ایران و ۴ تیم فوتبال برق شیراز، پیام مخابرات مقاومت بسیج و باشگاه فوتبال قشقایی در لیگ دسته اول فوتبال ایران و دارای ۲ تیم فوتسال ارژن و صدرا در لیگ برتر فوتسال است. همچنین شهر شیراز دارای تیم‌های بسکتبال، لوله آاس شیراز و ب. آ در لیگ برتر بسکتبال است.
ورزشگاه‌ها
ورزشگاه پارس با ظرفیت ۵۰ هزار تَن که در جنوب شیراز واقع شده‌است.
ورزشگاه حافظیه که دقیقاً در روبروی آرامگاه حافظ واقع شده‌است و محل برگزاری مسابقات تیم‌های شیرازی در لیگ برتر ایران و لیگ دسته یک است.
ورزشگاه شهدای ارتش که در گذشته مسابقات مهم در آن انجام می‌گرفت و در یک پادگان متعلق به ارتش واقع است.
دهکده المپیک شیراز با ظرفیت ۱۰۰ هزار تن که البته در حال ساخت و آماده شدن است.
چند دانشگاه مهم ایران در شیراز قرار دارند. مهم‌ترین دانشگاه آن دانشگاه شیراز است که شامل دانشکده‌های مهندسی، علوم، کشاورزی، دامپزشکی، ادبیات و علوم انسانی، هنر و معماری، حقوق و علوم سیاسی و علوم تربیتی و روانشناسی می‌شود. دانشگاه شیراز با تأسیس دانشکده فنی با هدف آموزش متخصصان علوم پزشکی با یک برنامه چهار ساله در سال ۱۳۲۵ تأسیس شد. در ابتدا مؤسسه عالی بهداشت نامیده شد، در سال ۱۳۲۹ به یک دانشکده پزشکی تبدیل شد. در سال ۱۳۳۲ آموزشکده پرستاری نمازی و دانشکده‌های کشاورزی و هنر و علوم تأسیس شد. با افزودن دانشکده مهندسی و دانشکده دامپزشکی در سال ۱۳۳۳، به وضعیت دانشگاه ارتقاء یافت و دانشگاه پهلوی نامیده شد. سپس دانشکده دندانپزشکی در سال ۱۳۴۸، دانشکده تحصیلات تکمیلی و کالج الکترونیک در سال ۱۳۴۸، و دانشکده‌های حقوق و آموزش در سال ۱۳۴۹ به دانشگاه اضافه شدند.
قدمت دانشگاه علوم پزشکی شیراز به ۷۰ سال می‌رسد. دانشگاه صنعتی شیراز، دانشکده صنایع مخابرات راه دور ایران، دانشکده صنعت الکترونیک، دانشکده فنی شهید باهنر، مرکزآموزش عالی حافظ شیراز و مرکز آموزش عالی پاسارگاد شیراز از دیگر دانشگاه‌های شیرازند. دانشکده صنعت الکترونیک شیراز به دلیل فعالیت‌های خاص خود و موفقیت‌هایی نظیر ساخت نخستین لامپ تصویر در ایران بسیار شناخته شده‌است در ضمن دانشکده صنایع مخابرات و راه دور ایران به دلیل وجود صنایع الکترونیک و مخابرات راه دور ایران در شیراز تأسیس شده‌است. دانشگاه آزاد شیراز که متشکل از چندین دانشکده است از مراکز مهم دانشگاه آزاد ایران است. همچنین دانشگاه پیام نور نیز در شیراز وجود دارد.
جاذبه های شیراز
حافظیه: حافظیه یا همان آرامگاه حافظ در شمال شهر شیراز و جنوب دروازه قرآن، در یکی از قبرستان‌های شیراز به نام «خاک مصلی» قرار گرفته است. این مکان میعادگاه عاشقان حافظ است. مساحت این مکان حدود دو هکتار است و صحن‌های آن توسط تالاری از یکدیگر جدا شده‌اند. قدمت تالار حافظیه به دوران زندیه بازمی‌گردد که طول آن ۵۶ متر و عرضش هشت متر است و ۲۰ ستون سنگی دارد که ارتفاع هر یک از آن‌ها به پنج متر می‌رسد. معماری این مکان به سبک معماری هخامنشیان و زندیان است. به غیر از آرامگاه حافظ، محیط اطراف این مکان پر از باغ‌ها و درختان بلند است که بر جذابیت آن افزوده است. این بنا در گذر سال‌ها تکمیل و بارها مرمت شد.
سعدیه: آرامگاه سعدی یکی دیگر جاذبه‌های تاریخی و ادبی شهر شعر است. مدفن این شاعر گران‌قدر در انتهای خیابان بوستان و در نزدیکی باغ دلگشا قرار دارد. در اطراف این آرامگاه، بزرگان دیگری هم، بنا بر وصیت خودشان دفن شده‌اند. این آرامگاه در ۲۰ آبان ماه ۱۳۵۳ به شماره‌ی ۱۰۱۰٫۳ در آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این مکان در ابتدا خانقاه سعدی بود و او اواخر عمر خود را در آن گذراند. کریم‌خان زند دستور داد تا بنایی در مقبره سعدی بنا کنند. پس از گذشت زمان، بنایی بر مقبره ساخته و مرمت‌هایی روی آن انجام شده است. سازه‌ی کنونی این آرامگاه در سال ۱۳۳۰ ساخته شد و زیربنای اصلی آن ۲۵۸ متر مربع است.
آرامگاه شاهچراغ: شیراز میزبان «میر سید احمد»، پسر امام موسی کاظم، برادر امام رضا (ع) ملقب به شاهچراغ است. آرامگاه شاهچراغ در سده ششم هجری قمری و در دوران اتابکان فارس ساخته شد؛ اما بعدها در زلزله شیراز ویران شد و اهالی دوباره شروع به ساخت این بارگاه کردند. مردم شیراز به این آرامگاه ارادت خاصی دارند و برای زیارت و گرفتن حاجت به آرامگاه شاهچراغ می‌آیند. گنبد و بارگاه این حرم مزین به کاشی‌کاری‌های زیبا، آینه‌کاری و انواع خطوط زیبای عربی و فارسی است. از طریق دو در واقع در جنوب و شمال آرامگاه، می‌توانید وارد حیاط بزرگ حرم شوید و حوض و درخت‌های اطراف آن را ببینید که به حیاط صفا بخشیده است. دو در فرعی نیز به بازار حاجی و مسجد جامع عتیق باز می‌شود. آرامگاه شاهچراغ در نزدیکی میدان احمدی شیراز واقع شده است.
دروازه قرآن: دروازه قرآن شیراز یکی دیگر از جاذبه‌های تاریخی این شهر است که کمتر کسی پیدا می‌شود که آن را نشناسد. دروازه قرآن در شمال شرقی شیراز و میان دو کوه چهل مقام و باباکوهی واقع شده است. این دروازه در واقع خروجی شیراز به‌سمت مرودشت محسوب می‌شود. در نزدیکی دروازه قرآن چند جاذبه مشهور شیراز مانند مقبره خواجوی کرمانی، باغ جهان نما و حافظیه قرار دارد. دروازه قرآن در دوران عضدالدوله دیلمی ساخته شد و قرآنی روی آن قرار دادند تا کسانی که از شهر خارج می‌شوند، از زیر قرآن عبور کنند. کریم خان زند این دروازه را بازسازی کرد و دو جلد قرآن بالای اتاقی که روی آن ساخته بود، قرار داد. این قرآن‌ها به «قرآن هفده من» شهرت دارند و امروزه در موزه پارس نگهداری می‌شوند. در دوران پهلوی اول، دروازه قدیمی قرآن به دستور رضا شاه تخریب شد و در سال ۱۳۲۸ دروازه‌ای جدید با فاصله کمی از دروازه قدیمی ساخته شد. دروازه جدید بزرگتر از دروازه قبلی است.
آرامگاه خواجوی کرمانی: از دیگر شاعران نامداری که در شیراز دفن شده‌اند، خواجوی کرمانی را میتوان نام برد. آرامگاه وی در شمال شهر شیراز، ابتدای جاده شیراز - اصفهان، تنگ الله اکبر و در دامنه کوه صبوی قرار گرفته است. این آرامگاه چشم‌انداز زیبایی بر دروازه قرآن دارد و آب چشمه رکن‌آباد از کنار مقبره عبور می‌کند که جلوه‌ای بسیار زیبا به آن بخشیده است. در سال ۱۳۱۵، آرامگاه خواجوی کرمانی با همت و اعتبارات اداره فرهنگ استان فارس ساخته شد. روی مقبره سقفی ساخته نشده است و سنگ قبر حالت برآمده دارد. در سال ۱۳۳۷ یک اتاق در قسمت شمالی مقبره ساخته شد که امروزه تبدیل به فرهنگسرای خواجوی کرمانی شده است. آرامگاه خواجوی کرمانی با شماره ۹۱۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
باغ نارنجستان قوام: باغ نارنجستان قوام بیشتر به نام «باغ قوام» شناخته می‌شود و در دوران حکومت ناصرالدین شاه، به حکم علی محمد خان (قوام‌الملک دوم) ساخته شد. مساحت این باغ ۳۵۰۰ متر مربع است و زیربنای ساختمانش حدود ۹۴۰ متر مربع است. در ضلع جنوبی سردری قرار دارد که به هشتی باز می‌شود و از طریق دو راهروی قرینه، شما را به‌سمت حیاط هدایت می‌کند. در ضلع جنوبی خدمه‌ها زندگی می‌کردند و بنای ضلع شمالی که یک زیرزمین و دوطبقه روی آن دارد، محل زندگی صاحبان آن و تشریفات اداری و پذیرایی از میهمانان بود. این بنا تالار آیینه، ستون‌های مرمری، تالار شاه‌نشین و چند اتاق دیگر دارد و با آیینه‌کاری، شیشه‌کاری، نقش‌پردازی، منبت‌کاری، سنگ‌تراشی، گچ‌کاری و مقرنس‌کاری آذین داده شده است. در سال ۱۳۳۵ باغ نارنجستان را به دانشگاه شیراز اهدا کردند و امروزه به‌عنوان موزه مورد استفاده قرار می‌گیرد. باغ نارنجستان قوام در محله بالاکفت و در قسمت شرقی انتهای خیابان لطفعلی خان زند واقع است.
باغ ارم: باغ ارم شیراز یکی از باغ‌های قدیمی و بسیار زیبای شیراز است و همه ساله گردشگران برای بازدید از زیبایی‌های تاریخی و محیط سرسبز آن، عازم شیراز می‌شوند. دقیقا مشخص نیست این باغ چه زمانی و به دست چه کسی بنا شده است. با این حال در سفرنامه‌ها و کتاب‌های متعلق به قرن دهم و یازدهم هجری از باغ ارم یاد شده است. طبق اسناد تاریخی این باغ در دوران سلجوقی و آل اینجو وجود داشته است. کریم‌خان زند هم در دوران حکومتش دستور به مرمت و بازسازی باغ ارم داد. قشقایی‌ها در دوران قاجار به‌مدت ۷۵ سال صاحبان باغ ارم بودند و عمارتی در آن بنا کردند. پس از آن قجرها عمارتی دیگر در باغ احداث کردند که تا به امروز نیز پابرجاست. در حال حاضر باغ ارم در اختیار دانشگاه شیراز قرار دارد و انواع گیاه و درخت از نقاط مختلف جهان در آن کاشته شده و مانند نمایشگاهی از انواع گل‌ها و گیاهان شده است. باغ ارم شیراز به‌همراه هشت باغ ایرانی دیگر در تیرماه سال ۱۳۹۰ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.
باغ دلگشا: باغ دلگشای شیراز یکی دیگر از باغ‌های قدیمی این شهر است که در ناحیه‌ی آرامگاه سعدی قرار دارد. گفته می‌شود قدمت این باغ به دوران ساسانی بازمی‌گردد و عمارت‌هایی در دوران قاجار در آن بنا شده است. نارنجستان باغ دلگشا بسیار مشهور است و در بهار عطر بهارنارنج تمام وجود شما رو پر می‌کند. مساحت کل باغ ۵/۷ هکتار است و در شمال شرق شیراز، ضلع جنوبی تنگ‌آب خان و در دامنه کوهستان قرار گرفته است. داخل باغ عمارتی وجود دارد که در سه طبقه بنا شده و یک تالار و چهار شاه‌نشین دارد. گفته می‌شود اولین کلاه فرنگی ایران در این باغ به ثبت رسیده است. باغ دلگشا در هفتم مهر سال ۱۳۸۱ با شماره‌ی ۹۱۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
باغ جهان نما: باغ جهاننما یکی دیگر باغ‌های تاریخی و بسیار زیبای شیراز است که در ضلع شرقی خیابان حافظ (دروازه قرآن) و بالاتر از میدان حافظیه قرار گرفته است. در دوران حکومت آل مظفر و آل اینجو این باغ وجود داشت و گفته می‌شود در اشعار حافظ هم سخنی از سرسبزی آن به میان آمده است. این باغ تا دوران صفویه سرسبز، آباد و پررونق بود، اما بعد از پایان حکومت صفویان، به‌علت ناامنی کشور این باغ نیز رو به ویرانی نهاد تا اینکه در زمان حکومت زندیان، کریم خان زند باغ را بازسازی کرد و عمارت وسط آن را احداث کرد. با روی کار آمدن قاجار، از شکوه و رونق این باغ کاسته نشد و قجرها در آن از میهمانان حکومتی خود پذیرایی می‌کردند. درختان سرو و کاج، درختان مرکبات و میوه‌های دیگر به باغ جهاننما صفا و سرسبزی بخشیده‌اند. داخل باغ عمارتی هشت ضلعی در دو طبقه وجود دارد که دارای چهار شاه‌نشین و چندین اتاق است. نمای آن آجری است و در گذشته پنجره‌های چوبی به‌جای پنجره‌های آهنی فعلی قرار داشت. باغ جهان‌نمای شیراز در حال حاضر در اختیار صداوسیمای شیراز قرار دارد.
باغ عفیف آباد: باغ عفیف‌آباد به باغ گلشن هم معروف است و در غرب شیراز و جنوب خیابان قصرالدشت، بالاتر از باغ رحمت‌آباد قرار دارد. میراز علی محمدخان قوام‌الملک دوم عمارت باغ را در سال ۱۲۸۴ هجری قمری بنا کرد. در سال ۱۸۶۳ میلادی مجموعه‌ای شامل یک کاخ سلطنتی، موزه‌ی سلاح‌های قدیمی و یک باغ ایرانی ساخته شد و امروزه علاقه‌مندان می‌توانند از آن‌ها بازدید کنند. در باغ عفیف‌آباد می‌توانید شاهد گل‌کاری‌های بسیار زیبای ایرانی باشید. مساحت این باغ حدود ۱۲۷ هزار مربع و زیربنای آن ۱۷ هزار متر مربع است. باغ عفیف‌آباد امروزه در اختیار ارتش است و یکی از بزرگترین موزه‌های سلاح خاورمیانه در آن قرار دارد. این باغ به سال ۱۳۵۱ با شماره‌ی ۹۱۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
ارگ کریم خان: ارگ کریم خان یکی از یادگاری‌های دوران زندیه در مرکز شهر شیراز است. کریم خان زند پس از آن که شیراز را پایتخت خود اعلام کرد، این ارگ را برای زندگی انتخاب کرد و این‌گونه شد که این ارگ به ارگ کریم خانی شهرت یافت. ارگ در سال‌های ۱۷۶۶ و ۱۷۶۷ میلادی بنا شد و کریم خان بهترین معماران و همچنین بهترین مصالح را برای ساخت آن به کار گرفت. در دوران قاجار ارگ کریم خان به‌عنوان محل زندگی فرمانداران محلی استفاده می شد، اما حکمرانان پهلوی از آن به‌عنوان زندان استفاده کرده و خسارات زیادی بر ارگ وارد آوردند. در سال ۱۳۵۰ ارگ کریم خان به اداره فرهنگ و هنر آن زمان واگذار شد. امروزه ارگ کریم خان بازسازی می‌شود تا از آن به‌عنوان موزه بزرگ فارس استفاده شود.
عمارت شاپوری: عمارت شاپوری در دوران پهلوی و بین سال‌های ۱۳۱۰ تا ۱۳۱۵ توسط یکی از بزرگترین معماران شیراز بنا شد و مالک آن عبدالصاحب شاپوری، از تاجران بنام شیرازی بود. این عمارت در خیابان انوری، روبه روی خیابان اهلی واقع شده است. تا دهه ۷۰ شمسی، عمارت شاپوری در اختیار خانواده‌ی شاپوری بود و چند سال متروکه رها شده بود. در سال ۱۳۷۸ سازمان میراث فرهنگی استان فارس این خانه را خرید و سپس به تاریخ ۱۶ مهر ۱۳۷۹ با شماره‌ی ۲۷۸۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. این بنا در زمینی به مساحت ۴۶۳۵ متر مربع، دو طبقه و با زیربنای ۸۴۰ متر مربع ساخته شده است. سبک معماری عمارت به سبک قاجاری است. امروزه عموم مردم می‌توانند از آن بازدید کنند و در آن یک رستوران و کافی‌شاپ و نمایشگاه آثار فرهنگی و هنری استان فارس فعالیت دارند.
حمام وکیل: حمام وکیل یکی دیگر از یادگاری‌های کریم خان زند و از جاهای دیدنی شیراز است. این حمام در مرکز شهر و نزدیک بناهایی همچون بازار وکیل و مسجد وکیل قرار دارد. برای ساخت این حمام از پیشرفته‌ترین اصول معماری آن دوران استفاده شده است. در حمام وکیل بخش شاه‌نشین نیز وجود دارد که برای استفاده شاه مورد استفاده قرار می‌گرفت. ورودی حمام کوچک است و شما را با شیب ملایمی، به هشتی ورودی هدایت می‌کند که پایین‌تر از سطح زمین قرار دارد. ورودی رختکن هم زاویه‌دار است و تمامی این‌ها به این دلیل است که گرما از حمام خارج نشده و از ورود سرما نیز جلوگیری شود. نقوش آهک‌بری زیبایی زیر گنبد حمام وجود دارد که ریشه در مذهب، سنت و علائق مردم این سرزمین دارد.
مسجد وکیل: مسجد وکیل هم در مجموعه بناهای زند و در نزدیکی بازار وکیل و حمام وکیل قرار گرفته است. این مسجد زیبا سبک معماری و هنری بسیار ویژه‌ای دارد و دارای دو ایوان و شبستان جنوبی و شرقی است. مسجد وکیل نیز به دستور کریم خان زند ساخته شده است و از دیدنی‌های آن میتوان به شبستان جنوبی با ستون‌های سنگی یک‌پارچه و مارپیچ اشاره کرد. شبستان جنوبی پنج هزار متر مربع مساحت دارد و منبری ۱۴ پله‌ای از سنگ یک‌پارچه‌ی مرمر ساخته شده است؛ گفته می‌شود کریم خان دستور داده بود که این سنگ را از مراغه به شیراز بیاورند. این بنا با شماره‌ی ۱۸۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
بازار وکیل: بازار وکیل هم به دستور کریم خان زند ساخته شده است و یکی از قدیمی‌ترین و مشهورترین بازارهای سنتی ایرانی است. این بازار در مرکز شهر شیراز قرار گرفته است و معماری بسیار زیبایی دارد. میتوان گفت که امروزه تمام قسمت‌های این بازار سالم باقی مانده است و خریدوفروش و تجارت هنوز هم در رگ‌های بازار وکیل جریان دارد و میتوان آن را قلب تپنده تجارت شیراز نامید. مانند دیگر بازارهای قدیمی، هر بخش از بازار وکیل بسته به صنعت و کالاهایی که در آن فروخته می‌شود، نام‌های مختلفی دارد. بازار وکیل از گچ، آجر و آهک ساخته شده که روی پایه‌هایی از تخته‌سنگ‌های تراشیده قرار گرفته‌اند. این بازار با شماره‌ی ۹۲۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
عمارت کلاه فرنگی: عمارت کلاه‌فرنگی یا آرامگاه وکیل که قدمت آن به دوران حکومت زندیان بازمی‌گردد، میان باغ سرسبزی در شیراز قرار گرفته است. در دوران سلطنت زندیان از میهمانان و سفیران خارجی در این عمارت پذیرایی می‌شده و مراسمات رسمی و اعیاد مختلف در آن برگزار می‌شد. کریم خان زند وصیت کرده بود که پس از مرگ، او را در شاه‌نشین شرقی عمارت دفن کنند و به همین علت آن را آرامگاه وکیل نیز می‌نامند. اما در سال ۱۲۰۶ آقا محمد خان قاجار دستور نبش قبر او را صادر کرد و استخوان‌های کریم خان به کاخ گلستان منتقل شد و در زمان پهلوی نیز دوباره آن استخوان‌ها را از کاخ گلستان به این باغ آوردند. عمارت کلاه‌فرنگی هشت ضلعی است و کاشی‌کاری‌های بسیار زیبایی با نقوش اسلیمی، گل و مرغ، مناظر شکارگاه و صحنه‌هایی دارد که از داستان‌های کهن الهام گرفته شده‌اند. در سال ۱۳۱۵ عمارت کلاه‌فرنگی را به موزه تبدیل کردند و امروزه می‌توانید به تماشای اشیای مربوط به ماقبل تاریخ و دوران اسلامی بروید.
خانه زینت الملوک: خانه زینت‌الملوک یکی از خانه‌های تاریخی قاجاری در شهر شیراز است که حدود سال ۱۲۹۰ هجری قمری علی محمدخان قوام‌الملک دوم ساخت آن را آغاز کرد و در سال ۱۳۰۲ هجری قمری به پایان رسید. سقف خانه چوبی است و تصاویری از حیوانات، پرندگان و گل و بوته روی آن نقاشی شده است. این خانه در خیابان لطفعلی خان زند، در ضلع غربی نارنجتان قوام واقع شده است و به‌وسیله‌ی یک راه زیرزمینی با آن ارتباط دارد. زینت‌الملوک قوامی، دختر قوام‌الملک چهارم در این خانه زندگی می‌کرد و به همین دلیل است که نام آن را خانه‌ی زینت‌الملوک گذاشته‌اند. در ضلع غربی ساختمانی وجود دارد که دارای تالار شاه‌نشین است و با آینه‌کاری و گچ‌بری‌های زیبا به ان زینت داده‌اند. این خانه زیرزمین بسیار گسترده‌ای نیز دارد که امروزه از آن به‌عنوان نگارخانه استفاده شده و مجسمه‌های تمامی شخصیت های برجسته استان فارس در معرض دید عموم گذاشته شده‌اند. خانه زینت‌الملوک در ۱۰ آذر سال ۱۳۵۱ به شماره‌ی ۹۳۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مسجد نصیرالملک: مسجد نصیرالملک به فرمان میرزا حسن علی خان، یکی از اعیان شیراز که به نصیرالملک مشهور بود، ساخته شد و ساخت آن حدود ۱۲ سال (از سال ۱۲۵۵ تا ۱۲۶۷ هجری شمسی) طول کشید. در قسمت شمالی مسجد صحن بسیار بزرگی قرار دارد و ورودی آن دارای طاق‌نمای بزرگی است و سقف آن را با کاشی‌های رنگ به رنگ زینت داده‌اند. درمجموع این مسجد دو در ورودی و دو شبستان شرقی و غربی دارد. مسجد نصیرالملک دو ایوان شمالی و جنوبی نیز دارد که شباهت زیادی به هم ندارند؛ ایوان شمالی بسیار زیباتر از ایوان جنوبی است. مرمت این مسجد از سال‌ها پیش آغاز شده است و کارشناسان سعی دارند طبق اخرین استانداردهای جهانی و به بهترین نحو این کار را به انجام رسانند. این مسجد در جنوب خیابان لطفعلی خان زند، در نزدیکی شاهچراغ و در کوچه‌ی نصیرالملک قرار دارد.
مسجد جامع عتیق : مسجد جامع عتیق شیراز قدیمی‌ترین مسجد این شهر است که به آن مسجد جمعه یا مسجد آدینه نیز می‌گویند. گفته می‌شود بنای این مسجد روی عبادتگاهی ساخته شده است، اما اینکه این عبادتگاه متعلق به کدام دوران است، معلوم نیست. در سال ۲۸۱ هجری قمری و در دوران عمرولیث صفاری بنای اولیه‌ی مسجد ساخته شد. بعد از آن در سال ۷۵۲ هجری قمری شاه اسحق اینجو ساختمانی میان مسجد ساخت که به آن «دارالمصحف» می‌گویند که مکان نگهداری و تلاوت قرآن کریم بود. کتیبه‌ای نیز به خط «یحیی الجمالی الصوفی» وجود دارد که یکی از خطاطان مشهور دوران شاه اسحق بود. در این کتیبه جملاتی در شان قرآن مجید نوشته شده است. این مسجد ۶ در ورودی دارد. مسجد عتیق شیراز در ۱۵ دی ماه ۱۳۱۰ با شماره‌ی ۷۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
تخت جمشید : یکی از معروف‌ترین و محبوب‌ترین جاهای دیدنی فارس، مجموعه تاریخی تخت جمشید است که در ۵۵ کیلومتری از شیراز قرار گرفته و از اصلی‌ترین اهداف گردشگران جهت رفتن به شیراز محسوب می‌شود. این اثر تاریخی را مجموعه کاخ‌های هخامنشیان تشکیل داده است که به ارگ پارسه نیز شهرت یافته و از آن به‌عنوان بزرگترین بنای سنگی ایران یاد می‌شود. این بنا بیش از صد و بیست و پنج هزار مترمربع وسعت دارد. این صفحه بر فراز صخره‌ای است که از سمت شرق پشت به کوه مهد (کوه رحمت) قرار گرفته و از شمال، جنوب و مغرب، درون جلگه مرودشت است. طول تخت جمشید برابر با طول آکروپولیس در آتن است، اما عرض آن چهار تا پنج برابر آکروپولیس است. کتیبه بزرگ داریوش بر دیوار جبهه جنوبی تخت، صریحا گواهی می‌دهد که در این مکان هیچ بنایی قبل از آن وجود نداشته است. ساخت تخت‌جمشید که یکی از برترین بناهای تاریخی جهان است، در حدود دو هزار و پانصد سال پیش به دستور داریوش بزرگ شروع شد و توسط جانشینان او ادامه یافت و تغییراتی در ساختمان اولیه‌ی آن داده شد.
آرامگاه بابا کوهی: آرامگاه بابا کوهی از دیدنی های شیراز است و در دامنه کوهی از رشته کوه‌های شمالی شیراز قرار دارد. قدمت این آرامگاه به دوره آل بویه می‌رسد. کوهی که آرامگاه در آن واقع شده است به کوه بابا کوهی یا کوه صبوی، مشهور شده است.در این کوه دو غار وجود دارد که یکی در گذشته، محل زندگی یکی از عارفان بوده است و درون دیگری اکنون آرامگاه ابوعبدالله محمد بن عبدالله معروف به ابن باکویه قرار دارد. در جلوی غار ایوانی قرار دارد که از سنگ و گچ ساخته شده است. در این ایوان قطعه سنگی موجود است که روی آن عبارتی نوشته و در پایان تاریخ ۱۲۳۵ ذکر شده است.
سرای مشیر شیراز: سرای مشیر از جاذبه های گردشگری شیراز است و در تقاطع خیابان لطفعلی خان زند و طالقانی، به‌سمت بازار وکیل قرار دارد. برای دسترسی به سرای مشیر، بهترین و مرسوم‌ترین راه رفتن به بازار وکیل و سپس باز کردن مسیرتان به‌سمت این مکان است. این بازار در واقع در مسیر پرگردشگر شاهچراغ و بازار، مسجد و حمام وکیل قرار دارد. بنابراین بعد از رسیدن به شیراز کافی است که تنها به نقشه شهر نگاهی بیندازید تا مسیرتان برای رسیدن به سرای مشیر مشخص شود. اگر اهل پیاده‌روی باشید، از پایانه زیارتی حرم شاهچراغ تا این بازار راه زیادی نخواهد بود. در غیر این صورت تعداد قابل توجهی اتوبوس شهری و تاکسی شما را به سرای مشیر خواهند برد.قدمت سرای مشیر یا سرای گلشن به زمان سلطنت فتحعلی شاه قاجار بازمی‌گردد. ابوالحسن خان مشیرالملک، وزیر وقت فارس دستور ساخت این مجموعه دیدنی را در ضلع جنوبی بازار مشهور وکیل و در مجاورت در خروجی آن صادر کرد. این مجموعه دیدنی طبق شواهد و کتیبه‌های نصب شده، توسط ابوالحسن خان مشیر الملک وقف امام پنج شیعیان شده است.
موزه موسیقی شیراز (خانه منطقی نژاد): موزه موسیقی شیراز در خانه منطقی نژاد برپا شده است. این خانه از بناهای تاریخی دوره قاجار و جاهای دیدنی شیراز به شمار میرود و دارای بخش شاه‌نشین و اتاق‌های مختلفی در قسمت شرقی و غربی است. خانه منطقی نژاد در سال ۱۳۵۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. برخی از بخش‌های موزه موسیقی شامل موسیقی ملل، سازهای ایرانی، استودیوی موسیقی، محل آموزش و تدریس، اتاق آرشیو و معرفی موسیقی‌دانان ایرانی و مخزن صوتی می‌شود.
خانه فروغ الملک (موزه هنر مشکین فام): خانه فروغ الملک با قدمتی که به اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی اول بازمی‌گردد، امروزه یکی از جاهای دیدنی شیراز به شمار میرود. این بنا در ابتدا برای استفاده مسکونی ساخته شد و در طول حیات خود چند بار تغییر کاربری داشت. این بنا امروزه میزبان موزه هنر مشکین فام است و داخل اتاق‌های آن، فضاهایی برای نمایش آثار هنری سه نسل از خانواده‌ی مشکین فام در نظر گرفته شده است. در کنار این آثار، اثرهایی از دیگر هنرمندان استان فارس نیز هست که برخی توسط صاحب اثر و بعضی توسط مجموعه‌داران به موزه هدیه شده‌اند.
.......................................
آرشیو
