حاجی آباد مرکز شهرستان زیرکوه
حاجی‌آباد، شهری در استان خراسان جنوبی و مرکز شهرستان زیرکوه است. حاجی‌آباد در میانه راه شهر قائن به دَقّ پِترِگان و مرز افغانستان واقع شده‌است. منطقه حاجی‌آباد با خشکسالی روبه‌رو است و احداث خط لوله آبرسانی آبیز در مسیر رودخانه حاجی‌آباد از طرح‌های بهبود وضعیت آب در این منطقه است. بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۶٬۱۶۸ نفر (در ۱٬۴۶۴ خانوار) بوده‌است.
کارشناسان باستان‌شناسی از شهری تاریخی در دق پترگان نام می‌برند که همان یزودیه (یزدان) قدیمی‌ترین اثر باستانی در پترگان می‌باشد. یزدان واقع در دق پترگان طی قرون سوم تا پنجم هجری قمری آباد و بارونق بوده و این شهر باستانی بر اثر زلزله یا سیل در عمق دو متری خاک مدفون شده‌است.
پس از متروکه شدن قنات قدیمی موجود در این مکان، مرحوم حاج محمد علم کامرانی جد امام جمعه فقید این شهر با کمک تعدادی اهالی گازار و شاهرخت نسبت به احیاء قنات اقدام نموده و اولین قلعه حاجی‌آباد را بنا نهاده‌است و این شهر بر همین اساس حاجی‌آباد نامیده شده‌است. قلعه ساخته شده توسط حاج محمد علم تا قبل از زلزله سال ۷۶ وجود داشت و بعد از آن کاملاً تخریب شده‌است.
در زمین لرزه قائن در سال ۱۳۷۶ این شهر و روستاهای اطراف آن به کلی تخریب گردید و شهر جدید حاجی‌آباد از مهاجرات ساکنین روستاهای بمرود، حسین‌آباد، اردکول، دزگ و سورند شکل گرفت. طبق مصوبه سال ۱۳۹۱ هیئت دولت شهرستان زیرکوه به مرکزیت حاجی‌آباد از قاین استقلال یافت و این شهر به شهرستان تبدیل شد.
شهرستان زیرکوه
شهرستان زیرکوه یکی از شهرستان‌های شمال شرقی استان خراسان جنوبی در ایران است.مرکز این شهرستان، شهر حاجی‌آباد است. شهرستان زیرکوه تا فروردین ۱۳۹۱ یکی از بخش‌های شهرستان قائنات بود که در این تاریخ به شهرستان ارتقا یافت. نام پترگان به عنوان یک برند تجاری زیر نظر شرکت یزدان پترگان آریا در کشور مشغول به فعالیت می باشد. شهرستان زیرکوه در شرقی‌ترین نقطه ایران واقع و با کشور افغانستان هم‌مرز است. طبق سرشماری عمومی نفوس و مسکن (۱۳۹۵) جمعیت شهرستان زیرکوه ۴۰٫۱۵۵ نفر (در ۱۱٫۱۷۸ خانوار) با ترکیب ۲۰٫۴۱۸ نفر مرد و ۱۹٫۷۳۷ نفر زن گزارش شده‌است. بر این اساس نسیت جمعیتی مرد به زن ۱۰۳٫۵ می‌باشد.
این شهرستان از شمال با شهرستان خواف استان خراسان رضوی، از غرب با شهرستان قائنات، از جنوب با شهرستان درمیان و از جنوب غربی با شهرستان بیرجند همسایه است. شهرستان زیرکوه شامل ۳ بخش، ۶ دهستان و ۳ شهر به شرح زیر است:
بخش مرکزی شهرستان زیرکوه(دهستان زیرکوه،دهستان پترگان) شهرها: حاجی‌آباد
بخش زهان(دهستان زهان،دهستان افین) شهرها: زهان
بخش شاسکوه(دهستان شاسکوه،دهستان بهناباد) شهرها: آبیز
تاکنون بیش از 20 اثر تاریخی فرهنگی این شهرستان در فهرست آثار ملی ثبت شده است. از مهمترین آثار تاریخی فرهنگی این شهرستان می توان به مسجد جامع افین، قلعه کوه افین، آسیاب افین، رباط زردان، قلعه کوه زردان، سد سردوان، سد فخران، مزار چهار گنبد(امامزاده عمربن داوود)، بند تاریخی تجنود، غار پهلوان-بند آخوند، قلعه حسن بایخان، قلعه دختر آهنگران، قلعه دختر چلونک (مزار)، قلعه کوه آبیز و ... اشاره کرد.
با توجه به اینکه اکثر مردم شهرستان زیرکوه در روستاها سکونت دارند خوب بالطبع شغل اکثر مردم شهرستان كشاورزی است و كشاورزی در این شهرستان اكثرا به شكل باغداري انجام ميشود . محصولات مهم کشاورزی شهرستان شامل : زرشک (شهرستان زیرکوه به عنوان بزرگترین تولید کننده زرشک در دنیا شناخته میشود که بيشترين زرشک توليدي اين شهرستان نيز در بخش زهان و در روستاهاي افين–کبودان– و روستاهای دیگر این بخش تولید میشود ) ازديگر محصولات مهم توليد شده زعفران – آلو – عناب – پسته- انگور و محصولات جالیزی از قبیل هندوانه و.... می باشد. ۱- یکی از پتانسیل های شهرستان زیرکوه:محصولات يا گياهان دارويي است .وجود رشته کوههاي وسيع باعث شده تا اين شهرستان به عنوان کلکسيوني از گياهان دارويي شناخته بشود . گياهان دارويي زيادي از جمله : زيره كوهي - آويشن –مستار–کلپوره– کاکوتی- بومادران– بنه –کسورگو . در این شهرستان به وفور یافت می شود .
از مهمترین سوغات های شهرستان زیرکوه زرشک و زعفران می باشد و همچنین در روستای آبیز از توابع شهرستان زیرکوه کارگاه چاقوی سازی است که علاوه بر چاقو لوازم دیگری مانند: ساطور، کفگیر، ملاقه با شکل زیبایی ساخته می شودکه این محصولات به دلیل استحکام و زیبایی آن هم از نظر صنعتی و صنایع دستی مهم می باشد و همچنین به عنوان سوغات به جاهای دیگر هم فرستاده می شود.
غذای محلی: در شهرستان زیرکوه غذای محلی آن مانند بیرجند و درمیان همان قروت می باشد که یا قروت را با بادنجان و سبزی ریحان میل می کنند یا هم قروت را به تنهایی می خورند. طرز تهیه آن هم مانند شهرستان های بیرجندو درمیان می باشد که در آن قسمت توضیح کامل داده شده است.
صنایع دستی : زیرکوه در تقسیمات سال ۹۱ از شهرستان قاینات منتزع و به عنوان شهرستانی مستقل رسمیت یافته است. در کتب تاریخی آمده است که در این ولایت غله و پنبه و ابریشم و انگور باشد . زیرکوه بسیار حاصلخیز بوده بطوری که ابریشم تولیدی آن را صادر می کرده اند. حوله بافی ، چادرشب بافی ، سبد بافی ، خورجین بافی ، پلاس بافی ، آهنگری سنتی( چاقو سازی ) ، رودوزی های سنتی و به ویژه تولید انواع قالی و قالیجه و گلیم از صنایع دستی شاخص این منطقه می باشد . از مناطق مهم و فعال تولیدات صنایع دستی در زیرکوه می توان به شهر حاجی آباد و روستاهای اسفاد، آبیز ، شاهرخت ، بمرود ، زیرکوه ، فندخت ، دزگ ، گمنج ، همت آباد ، گزخت ، تجنود ، شیرخند ، پیشبر ، اردکول ، محمد آباد ، استند ، بارنجگان ، افین ، بقرایی ، مهمانشهر و معصوم آباد اشاره نمود .
کارشناسان باستان شناسی از شهری تاريخي در دق پترگان نام ميبرند که همان يزوديه (يزدان) قديمي ترين اثر باستاني در پترگان مي باشد كه دست افزار سنگي داشته ورد پاي انسان دوره نوسنگي در اين دق ديده شده است. یزدان واقع در دق پترگان طی قرون سوم تا پنجم هجري قمري آباد و بارونق بوده و اين شهر باستاني بر اثر زلزله يا سيل در عمق دو متري خاک مدفون شده است شناخت بيشتر اين شهر نياز به کلنگ باستان شناسان دارد. نام این محل در گذشته یزدويه منتسب به يزدگر بوده و هنوز اثر ارگ يزدگرد در آن باقيست.يزدويه به مرور زمان به يزدان تغيير نام داد.در کتاب جغرافياي تاريخي خراسان «جغرافياي حافظ ابرو» بسال ۸۳۰هجري قمري از يزدان با نام يزدويه ياد شده است.
جاذبه های زیرکوه
مسجد جامع افین: مسجد جامع افین با بنایی ماندگار و طراحی و معماری دیدنی، از دوران سلجوقی به یادگار مانده است. امروزه این مسجد شامل بنایی نیمه‌مخروب میشود که تنها دیواره‌ها و گلدسته‌های اطراف ایوان آن باقی مانده‌اند. عده‌ای بر این باور هستند که اصل بنا مربوط به سده سوم تا چهارم هجری قمری است. این مسجد را به سبک آذری ساخته‌اند و آجرکاری و گچکاری‌هایی تماشایی دارد. مانند مسجد جامع قاین، این مسجد نیز دارای یک ایوان اصلی و بزرگ در وسط و دو شبستان در اطراف ایوان‌ها است. طول گلدسته‌ها به ۱۵ متر می‌رسید که در حال حاضر ۱۲ متر آن باقی مانده است. در میان گلدسته‌ها راهرویی پله‌ای شکلی وجود دارد که با استفاده از آن می‌توان به طبقات بالایی مسجد رفت. نمازخانه و محل عبادت زنان و مردان جدا از هم بودند و تعداد ۱۵ رواق در اطراف صحن قرار داشتند. منبر این مسجد از سنگ و گل ساخته شده است و بر روی آن گچکاری و همچنین آیات قرآنی دیده میشود. این اثر ارزشمند در تاریخ ۱۷ آذر ۱۳۷۷ با شماره‌ی ثبت ۲۱۸۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
رباط زردان: رباط زردان از کاروانسراهای قدیمی است که در ۱۵ کیلومتری روستای افین واقع شده است و محل اتراق و استراحت گاه مسافران عبوری از این روستا بوده است. این کاروانسرا از خشت، گل، سنگ و چوب ساخته شده است و معماری جالبی دارد.رباط زردان مربوط به دوره صفوی – دوره سلجوقی است و در شهرستان زیرکوه، روستای زردان واقع شده‌است. این اثر در تاریخ ۵ آذر ۱۳۸۰ با شماره ثبت ۴۴۵۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. معماری کنونی بنا منسوب به دوره صفویه است ولی بقایای سفالینه‌های متعلق به دوره‌های پیش از آن که از درون دیوارها و منطقه اطراف رباط یافته شده است قدمت بنا را تا دوره سلجوقی و ایلخانی تأیید می‌کند.این رباط توسط استاد و معمار ازبک بر خرابه‌های آتشکده زرتشت بنا شده است و در گذشته در مسیر فرعی جاده ابریشم و راه ارتباطی کاروانیان تجاری بوده که در مسیر هرات به شهرهای مرکزی ایران در رفت و آمد بوده‌اند.
قلعه کوه زردان: قلعه کوه زردان از جاذبه های روستای افین واقع در استان خراسان جنوبی می باشد.قلعه کوه زردان طوری ساخته شده که مشرف به دشت و منطقه زیرکوه و بالاکوه و مناطق دیگر است.این قلعه مورد استفاده امرا و حکام دوره ساسانی نیز بوده و از آنجا نواحی زیر کوه و ارتباط آن با هرات و دیگر شهرهای افغانستان کنونی را زیر نظر داشته اند. و ساکنان آن در هنگام خطر بوسیله دود و آتش بر بلندای آن ،قلاع دیگر حتی در فاصله های دور مثل حاکمان قلعه کوه قاین را خبردار می کردند. قلعه برفراز کوه به شکل کله قندی و دارای شیب تندی است. ارتفاع آن در بلندترین نقطه ۵۰۰ متر است.با توجه به وضعیت طبیعی و بقایای استحکامات بجامانده از قلعه و قطعات سفال و سکه کشف شده از آن می توان آن را از قلاع اسماعیلیه دانست.فضای محوطه بالای قلعه حدود ۳۰۰ متر را شامل می شود. پلان معماری قلعه مستطیل شکل و از سنگ لاشه و ملات ساروج ساخته شده و دارای حصار بلند و برج هایی جهت دید بانی بوده است.راحت ترین معبر دست یابی به قلعه از سمت دیواره شرقی است که احتمالا ساختمانی در اینجا برای کنترل و بازرسی افراد ورودی وجود داشته است.
مسجد جامع زهان: مسجد جامع زهان در طول دوره های تاریخی تحت تاثیر دو عامل زلزله و سیل چندین مرتبه تخریب و بازسازی شده است که آخرین بار در سال ۷۶براثر زلزله ویران گردید.بنای اولیه این مسجد در دوره صفویه احداث گردیده است. موقعیت آن در بخش میانی زهانی و در جوار رودخانه واقع شده شکل و فرم پلان آن بامسجد جامع قاین و افین تفاوت دارد.دارای یک ایوان رفیع و دو غرفه در اطراف آنست .شبستانی ندارد درب ورودی از ضلع شمال غربی بوده و ایوان رفیع آن گچکاری شده و بر بالای ایوان تاریخی از گچکاری سال ۱۳۲۲ه.ق مشهود است. در انتهای ایوان محرابی ساده دارد مصالح ساختمانی در پاکار از سنگ وملات و ساروج و آجر وگچ با ترکیبی از گل می باشد. در میان دیوارها قطعات فراوانی از چوب بکار رفته تا استحکام ساختمان را بیشترنماید. در اطراف صحن تعدادی غرفه جهت عبادت و استراحت مومنین بوده است.درطرف راست ایوان بزرگ کتیبه وقفی نصب شده که تاریخ آن مربوط به سال ۱۲۸۱ه.ق است. مضمون آن پیرامون موقوفه ای از وقف آقا رضا ابن حسن خان می باشد. آب انباری نیز در جوار مسجد قرار داشته که آب شرب مورد نیاز را تامین می نمود.
قلعه‌ي حسن بايخان شاهرخت: قلعه‌ي حسن بايخان در بخش مرکزی شهرستان زيركوه و دهستان پترگان و در سه كيلومتري شمال روستاي شاهرخت بر فراز قله ای مشرف به روستا و بارگاه امام زاده سعداله، واقع شده است. بنا بر روایات و منابع، این قلعه متعلق به قرن پنجم هجری و دوره اسماعیلیان است که به عنوان مقر اسماعیلیان محسوب می شده. قلعه‌ي حسن بايخان در شاهراه هرات به قاین و بر فراز كوهي منفرد قرار گرفته و با توجه به اين‌كه دسترسي به قلعه از تمام قسمت‌هاي كوه امكان‌پذير است و تقريبا در هيچ بخش كوه، عارضه يا پرتگاه وجود ندارد كه جلوي مهاجمان را بتواند بگيرد، در تمام قسمت‌هاي قلعه از حصار و برج براي افزايش استحكام بنا استفاده شده است. سه آب‌انبار در قسمت‌هاي مختلف قلعه ديده مي‌شوند؛ يك آب‌انبار به‌صورت دايره، يكي به‌صورت مستطيل و سومي به‌شكل سه دايره‌ي متقاطع است كه در يك رديف قرار گرفته‌اند.مصالح به‌كار رفته در ساخت قلعه، سنگ، آجر و ملات ساروج است و فضاي معماري قلعه شامل حصار، برج‌ها، آب‌انبارها و فضاهاي مسكوني است. اين اثر تاريخي در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است.
روستای افین: روستای افین از مراکز مهم تاریخی شهرستان قاین در 85 کیلو متری جنوب شرقی قاین قرار گرفته است. وجود چندین اثر تاریخی از جمله مسجد جامع، قلعه، بافت تاریخی، کاروانسرا، آسیاب های آبی، برج ها، حوض ها و... مجموعه ای از جاذبه های تاریخی را درخود گنجانده است که به دلیل قرار گرفتن در حاشیه ارتفاعات و همجواری با درختچه های زرشک مجموعه بی نظیری از جاذبه های مختلف را با خود به همراه دارد. یکی از جنبه های دیدنی و سرسبز روستا، باغستان روستا به طول تقریبی 15 کیلومتر است. نمای درختان بیشمار زرشک در 4 فصل سال، بسیار زیبا و دلنشین است . در کنار بخش جنگلی و درختی افین، بخش وسیعی نیز به کشت یونجه و چغندر برای تأمین خوراک دام ها اختصاص دارد که در کنار باغ ها و چسبیده به آن ها وجود دارد .اقتصاد روستای افین از سالیان دور بر مبنای کشاورزی و محصول شاخص زرشک بوده است. بیشترین زرشک تولیدی کشور در روستای افین به ثمر می رسید . در منابع تاریخی آمده است اولین کشت و تولید زرشک بی دانه در روستای افین از بخش زیرکوه قاین بنیان گذاشته شده و قدمت تاریخی دارد. درختچه زرشک دارای 2 تا 7 متر ارتفاع و قهوه ای، قرمز یا زرد است. برگ های آن بیضی شکل با دندانه های اره ای و گل های خوشه ای و زرد رنگ است . شاخه های زرشک تیغ های زیادی دارند. یاقوت سرخ قاینات بیضوی شکل بوده و دارای طعمی ترش است.
سد تاریخی تجنود: بند تاریخی تجنود در فاصله حدود 2 کیلومتری شمال غرب روستای تجنود قرار دارد، این بنا با مصالح سنگ و ملات ساروج بنا شده است. طول تاج این بند 26 متر، عرض تاج 5.5 متر و ارتفاع آن از پایین‌ترین نقطه رودخانه 14 متر است، قسمت پایین بند در دوره‌های معاصر تخریب شده و این امر سبب شده آب در پشت بند جمع نشود، این بنا در اواخر دوره قاجار و به دستور ابراهیم‌خان شوکت‌الملک، حاکم وقت منطقه ساخته شده است. علاوه بر ارزش تاریخی و سلامت نسبی، این بنا به لحاظ طبیعی نیز در منطقه‌ای بکر و دارای جذابیت‌های فراوان واقع شده که در صورت تعمیر و احیاء بند، به منطقه گردشگری و تفرجگاه مناسبی تبدیل خواهد شد.
روستای استند: روستای استند از جمله روستاهای شهرستان زیرکوه استان خراسان جنوبی است که فاصله آن تا مرکز این شهرستان (شهر حاجی آباد) ۳۵ کیلومتر است. این روستا در جنوب شرقی قاین واقع است و با دو جاده یکی با فاصله ۹۰ کیلومتر و دیگری با فاصله ۱۱۵ کیلومتر از این شهرستان قرار گرفته است. نام این روستا در ابتدا «ایستند» بوده که به مرور زمان به استند تبدیل شده است و این نام را بدان علت به این روستا داده اند که از قدیم الایام به علت قنات پر آب، آب و هوای مطبوع و شرایط مناسب زندگی، هرکس بدین روستا می آمده در آن ساکن می شده است. «آلفونس گابریل» فرانسوی هم در کتاب «عبور از صحاری ایران» به این روستا سفر کرده است و در کتاب خود توضیحاتی در مورد استند آن زمان داده است و چند عکس هم از استند قدیم در این کتابش قرار داده است. استند جدید در گودی دامنه شمالی شاسکوه و دامنه شرقی کوه آهنی استند قرار دارد. به هنگام حرکت در مسیر از فاصله ای دور سقف شیروانی سبز رنگ حسینیه استند جدید و گنبد مخروطی مزار آخوند درویش محمد روستا نمایان است. به روستا که نزدیک می شوید داخل باغات و مزارع خانه هایی پراکنده مشاهده می کنید که تعدادی مسکونی و تعدادی اصطبل دامداری است که ساخت و سازهای بی نظم و بهم ریخته آن نشان از اوضاع بد زمین در این نقطه از زیرکوه است.
غار پهلوان و دره تنگه تیگاب: این غار با دهنه ۸۵ً۱۲۰ و به طول ۵۰ متر که از یک طرف با دهانه تگ و از طرف دیگر به دره های عمیق ختم می شود .این غار از غارهای باستانی می باشد که در داخل غار چندین حوض و آثار زندگی دیده می شود.در منطقه شمالی شاسکوه درکوهپایه های شرق روستای تیگاب واقع می باشد. از جمله غارهای باستانی استان است که درآن چندین حوض وآثار زندگی دیده می شود.به روایت راویان قدیم واهالی منطقه در قدیم الایام پهلوانی دراین منطقه زندگی می کرده که اکنون فبر وی درروی این کوه قرارداردولذا این مسیر رابه نام دره وغار پهلوان نام گذاری کرده اند. غار پهلوان دارای دودهنه می باشد. دهنه ورودی که بر بالای ارتفاع قراردارد کوچک می باشد ودهنه خروج در انتهای دامنه کوه ومشرف بر دره تنگ تیغاب است که البته ظاهر امر مصداق براین است که دهنه خروجی به صورت مصنوعی وبااستفاده از سنگ وچوب وگچ محدود گردیده است.
غار خاگینه: غار خاگینه یکی از غارهای پر عمق و مرموز شهرستان زیرکوه است . این غار اگر چه به علت قرار گرفتن در موقعیتی خاص ناشناس مانده است و کمتر در معرض دید علاقه مندان به غار و غارنوردی قرار گرفته اما به علت شکل ظاهری و برخورداری از دالانهای تو در تو می تواند به عنوان یکی از غارهای بسیار معروف شهرستان زیرکوه قلمداد گردد. راه دسترسی به این غار از ۲ مسیر بیشه محمد آباد و سد داشگران امکان پذیر است که این مسیرها تقریبا طولانی و حدود ۲ ساعت کوهپیمایی نیاز دارد. از میان مسیرها مسیر بیشه محمد آباد راحت تر به نظر می رسد. این غار بر دامنه ای صخره ای در ارتفاعات بین بیشه محمد آباد و سد داشگران واقع است . علت نامگذاری غار به غار خاگینه مشخص نیست . ورودی غار دارای حفره ای بسیار بزرگ می باشد اما از این حفره که بگذریم دالانی حدودا ۱۰ متری شما را به داخل غار هدایت می کند. دالانهای این غار دارای ارتفاعات غیر همسطح می باشد و پس از پایان هر دالان ارتفاعی چند متری به سمت بالا وجود دارد .آثار حیات حیوانات در این غار در جایی به صورت بارز به چشم نمی خورد اما فضله های بیشمار خفاش حکایت از زندگی دسته عظیمی از خفاشها در این غار دارد . چندین تالار زیبا در داخل غار وجود دارد که به نظر می رسد سقف این تالارها بوسیله مواد آهکی پوشیده شده است.
روستای اسفاد: روستای «اسفاد» از توابع شهرستان زیرکوه استان خراسان جنوبی است. این روستا در فاصله ۱۰۲ کیلومتری از شهرستان قائن و فاصله ۱۵ کیلومتری از مرکز شهرستان زیرکوه (شهر حاجی آباد) قرار داد. روستای اسفاد از شرق به بیابان منتهی است، از غرب با رشته کوه شاسکوه همجوار است، از جنوب با روستای میرآباد و از شمال با روستای آبیز همسایه است. اسفاد دارای آب و هوایی بسیار مطبوع بوده و محدوده جغرافیایی این روستا منطقه ای به مختصات ۳۳ درجه و ۴۴ دقیقه و ۶ ثانیه شمالی و ۵۹ درجه و ۵۶ دقیقه و ۲۵ ثانیه شرقی است که بر روی کوهپایه های رشته کوه شاسکوه واقع شده و دارای زمینی آبرفتی و بسیار حاصلخیز می باشد. تنوع گیاهی در این منطقه نیز بسیار زیاد و قابل توجه است؛ که البته با واقع شدن خشکسالی های پی در پی و کمبود بارندگی کاهش چشمگیری در سطح کمی و کیفی رویش، رشد و باروری گیاهان این منطقه مشاهده می شود.
روستای اردکول: روستای اردکول از توابع بخش مرکزی شهرستان زیرکوه، در ۱۵ کیلومتری شهر حاجی آباد و ۱۰۰ کیلومتری قاین قرار داره، که به دلیل کوه های سر به فلک کشیده، آب فراوان و خاک حاصلخیز روستایی خوش آب و هوا و سرسبزه. بیشتر اهالی این روستای ۶۰۰ نفره کشاورز و دامدار هستن و محصول اصلی آن ها زعفران و زرشکه و به جز میوه های گرمسیری و مرکبات، بقیه میوه ها در اردکول کشت می شه. خونگرمی و میهمان نوازی از ویژگی های مردم مومن و فعال این روستاست و تقدیم ۱۲ شهید، ثمره فعالیت های انقلابی اهالی اردکوله. این روستا سال ۷۶ بر اثر زلزله ۱۰۰ درصد تخریب شد و از جمعیت ۸۰۰ نفره آن، ۲۰۹ نفر در زلزله جان باختند و بعد از آن هم حدود نیمی از جمعیت اردکول در حاجی آباد سکنی گزیدند و بقیه در روستا ماندند تا دوباره آن را بسازند.
کویر همت آباد: کویر همت‌آباد در ۶۰ کیلومتری شهرستان زیرکوه و در نزدیکی روستای همت‌آباد خواجه قرار دارد، کویر بکر همت‌آباد یکی از غنی‌ترین و فعالترین زیست بوم‌های بیابانی از نظر پوشش و تنوع گیاهی و جانوری در ایران است. کویر همت‌آباد شاید برای بسیاری از ایرانیان ناشناخته باشد اما آوازه آن به آن سوی مرزها رسیده است و برخی از گردشگران خارجی برای دیدن «گربه شنی» حاضر به پرداخت هزینه به جوانان روستای همت‌آباد هستند.
تپه‌های شقایق حاجی‌آباد (کافرتگ): در فاصله ۵ کیلومتری جنوب شهر حاجی‌آباد تپه‌های زیبایی وجود دارد که همه ساله در ایام عید به سبب طبیعت زیبا و بی‌نظیر گردشگران زیادی را به سمت خود جلب می‌کند. همه ساله از اوایل فروردین تا اواسط اردیبهشت رویش شقایق‌های بیشمار و گل‌ها و گیاهان رنگارنگ طبیعتی جذاب در دل این تپه‌ها خلق می‌کند که دیدنش خالی از لطف نیست و البته هر بیننده‌ای را مجذوب قدرت نقاش چیره دست طبیعت می‌کند.
لاله‌های سرخ اردکول: روستای زیبای اردکول واقع در ۱۵ کیلومتری جنوب مرکز شهرستان زیرکوه به علت رویش گل‌های بی‌نظیر لاله به سرزمین لاله‌های سرخ مشهور است. لاله‌هایی که رویش آن‌ها در فصل بهار چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کند و گردشگران زیادی را به این روستا می‌کشاند. داشتن مناظر طبیعی از جمله قرار گرفتن در دامنه کوه‌های سر به فلک کشیده و مرتفع، آب گوارا و شیرین، باغزارهای زیبا و بی‌نظیر به این روستا زیبایی خاصی بخشیده است که میتواند به عنوان عاملی برای جذب گردشگران محسوب شود.
......................................
آرشیو
