نقاب مرکز شهرستان جوین
نقاب شهری در استان خراسان رضوی در شرق ایران است. این شهر مرکز شهرستان جوین است. بر اساس مصوبه هیئت وزیران در تاریخ ۷ اردیبهشت ۱۳۷۳، شهر نقاب به عنوان مرکز شهرستان جوین شناخته شد.البته برخی از مردم شهرستان تمایل دارند به جای نقاب از نام جوین استفاده نمایند. براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر، برابر با ۱۴،۷۲۳ نفر بوده‌است. جمعیت نقاب در سال ۱۳۹۰، ۱۳٬۶۱۴ نفر برآورد شده‌است.
فاصله ی شهر نقاب تا مرکز استان خراسان رضوی ( مشهد ) حدوداً ۳۰۳ کیلومتر می باشد .حدود شهر نقاب از شمال به بخش مرکزی و ارتفاعات اسفراین ، از جنوب به دهستان پیراکوه ، از شرق به دهستان حکم آباد و از غرب به اراضی شهرستان جغتای محدود می شود .دسترسی به این شهر از طریق جاده آسفالته ای که از جاده ی آسیایی مشهد – سبزوار – تهران منشعب و در جهت شمال ، شمال غربی به منظور دسترسی به آبادیهای شمالی و شمال غربی شهرستان گسترده شده امکان پذیر است . علاوه براین از طریق راه آهن سراسری مشهد – تهران که در مسیر خود شهر نقاب را می پیماید نیز می توان به شهر نقاب دسترسی داشت . در شهر نقاب یک ایستگاه راه آهن مرکزی به نام همین شهر ( ایستگاه نقاب ) وجود دارد که کلیه قطارهای مسافربری و باربری که از این مسیر می گذرند در آن توقف دارند .
شهر نقاب در آذر ماه ۱۳۷۳موجودیت شهری خود را از الحاق و ادغام چند روستای مجاور و نزدیک به نامهای کلاته آقامحمد ، نقاب ، ملایجرد ، سرداراباد ، شمس آباد و قدر آباد یافته و سابقه شهری چندانی ندارد برای یافتن هسته اولیه شهر باید بدنبال هسته های اولیه روستاهای که این مجموعه را تشکیل داده اند باشیم .
۶ روستای یاد شده پس از تسلیم و تخریب آق قلعه ( تنها اثر تاریخی شهر ) در اطراف این قلعه بنیان گذاری شده است و هرکدام جداگانه دارای یک هسته هستند . هسته های اولیه این روستاها ، بجز روستای کلاته آقامحمد ، همه در سمت شمال جاده اصلی ( بلوار امام رضا (ع)) شکل یافته اند .سمت توسعه و رشد روستاهای مذکور به سمت جنوب بوده و در حال حاضر بخش جدید و نوساز شهر مزید براین علت ، در قسمت جنوب دیده میشود . بهر حال اگر با دید کلی به شهر بنگریم ، روستای نقاب بدلیل ایفای نقش مرکزیت بخش مرکزی جوین و دهستان مرکزی جوین هسته اولیه و اصلی شهر نقاب محسوب می گردد. گواه این امر چگونگی توزیع خدمات و امکانات شهریست که اکثرا در روستای نقاب قدیم چینش شده است .استوار بودن اقتصاد (شهر) بر فعالیتهای کشاورزی و سابقه آن از نظر کشاورزی موجب شده تا در اطراف جاده اصلی شهر نقاب مغازه های زیادی به شکل انبار غله ، باربریها، باسکولها، و همچنین تعمیر گاههای وسایل موتوری کشاورزی سنگین ساخته شود که دلیل دیگری براین مدعاست .
شهرستان جوین
شهرستان جُوِیْن، به مرکزیت شهر نقاب یکی از شهرستان‌های غرب استان خراسان رضوی می‌باشد. وجود کارخانه‌های صنعتی بزرگی مانند کارخانه فولاد پارس جوین، کارخانه موتورهای الکتریکی جوین(جمکو)، کارخانه قند جوین، کارگاه های بزرگ و کوچک گوناگون در شهرک صنعتی فعال جوین و .. این شهرستان را به یکی از قطب‌های صنعت استان خراسان رضوی تبدیل کرده است. به علاوه این شهرستان یک قطب کشاورزی نیز هست و چغندر قند، گندم و مخصوصا پسته از تولیدات مهم آن است. دهستان زرین بخش عطاملک شهرستان جوین، قطب تولید پسته غرب استان خراسان رضوی است. عبور راه آهن سراسری کشور (تهران - مشهد) و وجود سه ایستگاه راه آهن، مخصوصا ایستگاه راه آهن نقاب (یکی از مهم ترین ایستگاه های راه آهن)، موقعیت ارتباطی مهمی به جوین داده است. سوغات این ناحیه شامل کلوچه شیرین محلی با افزودنی های زنجفیلی، سیاه دانه و زیره سبز و هندوانه و خربزه است که کام گردشگران جوین را شیرین می نماید.
شهرستان جوین، به مرکزیت شهر نقاب یکی از شهرستان‌های استان خراسان رضوی است که مشتمل بر دو بخش مرکزی و عطاملک می‌باشد. این شهرستان با مساحتی در حدود ۱۶۵۶٫۰۵ کیلومتر مربع، و با ارتفاع متوسط ۱٬۱۰۰ متر از سطح دریا، در دامنۀ شمالی رشته‌کوه جغتای و دامنۀ جنوبی رشته‌کوه‌های آلاداغ و شاه جهان، و در محدودۀ تقریبی ۲۵ٰ°۳۶ تا۵۰ٰ°۳۶ عرض شمالی و ۱۲ٰ°۵۷ تا ۵۳ٰ°۵۷ طول شرقی قرار دارد و از شمال با و شهرستان اسفراین، از شرق با شهرستان خوشاب، از جنوب با شهرستان سبزوار و شهرستان داورزن و از غرب با شهرستان جغتای، همجوار است.
جوین یا گویان، از دیدگاه جغرافیای تاریخی: ولایت، سرزمین یا دشت وسیعی که دو شهرستان جغتای و جوین امروزی را شامل میشود. در معجم‌البلدان یاقوت حموی مرزهای این ولایت وسیع، از بسطام تا نیشابور بوده و در سمت جنوب، به بیهق؛ و در سمت شمال، به جاجرم می‌رسیده‌است. حیات تاریخی جوین به دورۀ اشکانیان می‌رسد اعتمادالسلطنه تاریخ بنای گویان را دورۀ پارتیان (اشکانیان) و بانی آن را گودرز (یکی از پادشاهان سلسلۀ اشکانی) معرفی نموده‌است. در دورۀ اسلامی و به ویژه از دورۀ طاهریان تا اواخر حکومت خوارزمشاهیان یعنی اوایل سدۀ سوم هجری تا اوایل سدۀ هفتم هجری، ولایت جوین به مرکزیت آزادوار از ولایت‌های ربع نیشابور خراسان بود. ولایت جوین در دوران استیلای مغولان بر ایران در سدۀ هفتم هجری، تا پایان حکومت صفویان (اوایل سدۀ دوازدهم هجری)، به مرکزیت فریومد یکی از ولایات خراسان بزرگ بود. مرکزیت ولایت، در دورۀ افشاریان، به آق‌قلعه منتقل شد و تا پایان حکومت محمدشاه قاجار مرکز ولایت بود. در زمان حاکمیت سلیمان خان قلیچی (حاکم این منطقه)، مرکز حاکمیت، از آق‌قلعه به قلعۀ قارضی (جغتای (شهر) کنونی) منتقل گردید دوران مرکزیت قلعۀ قارضی از اواخر دورۀ حکومت محمدشاه قاجار تا اوایل حکومت ناصرالدین شاه قاجار (تقریبا میان سال‌های ۱۲۲۰ تا ۱۲۲۸ ه.ش) بوده‌است. در همین سال‌ها قدرت خاندان قلیچی تنزل یافت و حاکمیت آنان بر منطقه، خاتمه یافت و براساس تدابیر حکومت مرکزی، منطقۀ جوین، چند سالی به تابعیت بجنورد درآمد. پس از آن ادارۀ منطقۀ جوین به یکی از کاندیداهای والی خراسان واگذار شد و او به خاطر موقعیت و ارتباطی که با سبزوار داشت، ولایت جوین را به قلمرو حاکمیتی سبزوار ضمیمه نمود و تقریباً از حدود سال‌های ۱۲۳۰ شمسی بود که سرزمین جوین، به عنوان یکی از مناطق یا بخش‌های تابعه ولایت سبزوار معرفی شد. در این دوران (اوایل دوره حکومت ناصرالدین شاه قاجار تا سال ۱۳۷۵ ه.ش)، جغتای مرکز بخش جوین بود و پنج دهستان نقاب، آزادور، خسروشیر، کهنه و براکوه؛ دهستان‌های این بخش را تشکیل می‌دادند. در سال ۱۳۷۵، نقاب از دهستان، به بخش ارتقاء یافت و از همان سال به عنوان مرکز بخش جوین دارای بخشداری شد. از این زمان بود که منطقه جوین از نظر تقسیمات کشوری، به دو بخش جدا از یکدیگر تقسیم گردید و تا سال ۱۳۸۶ شمسی، این منطقه در قالب دو بخش جغتای و نقاب در تابعیت شهرستان سبزوار بود و سرانجام طی مصوبۀ دولت در سال ۱۳۸۶، بخش‌های جوین و جغتای، به دو شهرستان مستقل ارتقاء یافتند. اما گرچه منطقۀ گویان یا جوین بزرگ از نظر تقسیمات کشوری به دو شهرستان جوین و جغتای، تفکیک شده‌است اما مردم این منطقه دارای اشتراکات تاریخی و فرهنگی در هم تنیده و کهن هستند که یادآور سرزمینی یگانه به نام سرزمین گویان یا ولایت جوین است.
بخش مرکزی(دهستان مرکزی،دهستان پیراکوه)
بخش عطاملک(حکم‌آباد (جوین) ، دهستان زرین) شهرها: حکم آباد و نقاب
بنابر سرشماری مرکز آمار ایران، جمعیت شهرستان جوین در سال ۱۳۸۵ ه.ش برابر با ۵۰۱۳۴ نفر بوده‌است. زبان بیشتر مردم فارسی و ترکی خراسانی است. مردم جوین شیعه دوازده امامی هستند. جوین بزرگان و نامدارانی در ادبیات فارسی و عرفان و تاریخ دارد از جمله عطاملک جوینی، معین الدین جوینی، عزیزالله جوینی، امام الحرمین جوینی و ... داشته است.
شهرستان جوین، دشتی است که در میان دو رشته کوه قرار گرفته است. کوه های جغتای در جنوب و شاه جهان در شمال. جوین از موقعیت ویژه‌ای برخوردار است که گذر راه‌آهن سراسری تهران – مشهد از مرکز این شهرستان و ایستگاه راه آهن مهم و استراتژیک نقاب، امتیاز ارتباطی ویژه‌ای را برای آن به ارمغان آورده‌است. از مهم‌ترین آثار تاریخی و فرهنگی شهرستان جوین می‌توان به شهر تاریخی آق قلعه، بنای مقبره امامزاده قاسم در کلاته عرب، بقعه متبرکه و تاریخی هفت امامزاده کروژده، آرامگاه سعدالدین حمویه جوینی، آرامگاه خواجه نجم‌الدین کبری و از مهم‌ترین جاذبه‌های طبیعی شهرستان جوین؛ آبشار بید، سد یام و مجموعه گردشگری روستای بیدخور و … می‌باشند.
اسم اصلی جوین در گذشه به صورت گویان تلفظ می‌شده ولی به تدریج و با حمله اعراب و گسترش زبان عربی در منطقه، به جویان تغییر یافت. بنا بر جلد دوم کتاب لسان العرب جون یا گون، نام نوعی گیاه است که از شدت رنگ سبز به سیاه متمایل بوده است.از آنجا که استان خراسان رضوی اقوام گوناگونی را به آغوش خود پذیرفته؛ حدود پنجاه درصد مردم جوین به زبان ترکی، چهل درصد آن‌ها به زبان فارسی و ده درصد نیز به زبان کردی(گویش کرمانجی) صحبت می‌کنند.
جاذبه های جوین
روستای گردشگری بیدخور: مجموعه سیاحتی و تفریحی بیدخور یکی از روستاهای هدف گردشگری بوده که در دهستان براکوه واقع است و در حدود ۴۵ کیلومتر با شهر نقاب فاصله دارد. زمستان‌های بسیار سرد و تابستان‌های خوش آب و هوا و معتدل، این روستای کوهستانی را به یکی از جاهای دیدنی جوین تبدیل کرده است. این منطقه گردشگری به دلیل داشتن طبیعتی زیبا برای اکوتوریسم و از سوی دیگر به دلیل واقع شدن بقعه امامزاده سید احمد (ع) در آن، دارای پتانسیل برای توسعه گردشگری مذهبی نیز می‌باشد. در اطراف این روستای دیدنی آثار و بناهای تاریخی چون حمام قدیمی و برج قلعه نیز قرار داشته که می‌تواند گردشگران فرهنگی را به خود جذب نماید.
سد یام: سد یام بزرگ‌ترین سد خاکی با هسته رسی در شهرستان جوین، دارای ۱.۵ میلیون مترمکعب حجم مخزن است. از این مقدار آب تنها حدود ۴۰ درصد آن به مصرف کشاورزی می رسد و بقیه به سمت زمین‌های شن‌زار سرازیر می‌گردد. این هدررفت آب سد نیز به دلیل بی‌توجهی مسئولان به لوله‌گذاری در مسیر آب می‌باشد.ارتفاع این سد از بستر رودخانه ۲۰ متر می‌باشد. سد یام می‌تواند به جاذبه گردشگری تبدیل شود ولی هم اکنون از نبود فضاهای گردشگری و تفریحی رنج می‌برد. از طرف دیگر این سد از ظرفیت و پتانسیل بالایی برای ایجاد اشتغال در بخش‌های کشاورزی و محیط طبیعی نیز برخوردار است.
آبشار بید جوین: این آبشار زیبا در فاصله ۴۰ کیلومتری شهر نقاب در روستای بید قرار دارد که از جاهای دیدنی جوین می باشد. چشم‌اندازهای طبیعی و سرسبز و وجود درختان چنار در مسیر آبشار بید، به آن زیبایی دوچندانی بخشیده است. در ابتدای مسیر آبشار غاری نیز به اسم بید واقع گردیده که در زبان محلی به غار اژدر نیز شهرت دارد.
شهر و بنای تاریخی آق قلعه: این بنای تاریخی مربوط به دوره ایلخانان بوده که هم‌عصر با مسجد سلطانیه زنجان می‌باشد. آق قلعه دارای یک ایوان بزرگ ورودی است که به گنبد خانه بزرگ آن منتهی می‌گردد. در ضلع‌های شرقی و غربی گنبدخانه نیز دو شبستان بزرگ احداث کردیده‌اند. ایوان این مسجد کهن دوازده متر ارتفاع دارد که به سمت شمال باز شده و از طریق یک درگاه به گنبدخانه متصل میشود. در معماری ایوان از طاق جناغی بهره برده‌اند که از خصیصه‌های معماری دوره ایلخانان به شمار می‌آید. در هر دو طرف طاق نیز دو نیم‌ستون قرار دارند که به صورت مناره طراحی شده‌اند. مصالح به کاربرده شده در این اثر گران‌سنگ نیز بیشتر آجر و ملات گچ می باشد.
مقبره امامزاده قاسم (ع): بقعه امامزاده قاسم (ع) در پنج کیلومتری شهر نقاب است و نوع معماری این اثر به دوره ایلخانان و تیموریان بر می‌گردد. نمای بیرونی مقبره به شکل هشت ضلعی بوده که ضلع جنوبی آن دارای ایوان می‌باشد، ایوان آن پوششی گنبدی دارد و در دو طرف آن سکوهایی قرار داده شده است. معماری درون آرامگاه از سه طرف دارای شاه‌نشین‌های عمیق با طاق‌هایی در اطراف می باشد. این مقبره از نظر معماری شباهت فراوانی با مقابر شاهزاده عبدالله جغتای و آرامگاه هفت معصوم کروژده دارد.
بقعه تاریخی و متبرک هفت امامزاده کروژده: از جاهای دیدنی جوین می‌توان به بقعه امامزادگان کروژده اشاره کرد که به مقبره هفت معصوم نیز معروف است. این آرامگاه تاریخی در شمال روستای کروژده جوین قرار دارد و از مکان‌های با ارزش این دیار محسوب می‌گردد. در دوران حکومت صفویان گنبد و ایوانی بر این بقعه متبرک بنیان نهاده‌اند.در ورودی این مکان مذهبی و تاریخی، سه کتیبه وجود دارند که حکایت از مرمت این بنا در سال ۱۳۳۷ قمری دارد. معماری داخلی آن نیز به شکل هشت ضلعی بوده که در ضلع‌های سه‌گانه آن نیز طاقنماهای دو اشکوبه‌ای قرار دارند. گنبدی سبز رنگ آرامگاه کروژده نیز زائران را از مسافت‌های طولانی به سوی خود می‌خواند. این مقبره تاریخی از دیدنی‌های ایران محسوب میشود و سالانه گردشگران زیادی را به زیارت خود دعوت می نماید.
آرامگاه سعدالدین حمویه: سعدالدین حمویه یکی از عارفان بزرگ خراسان بوده که در قرن هفتم هجری می زیسته است. ایشان در سال ۵۸۷ هجری قمری در روستای بحرآباد جوین به دنیا آمد. وی برای کسب علم و حکمت به خوارزم رفت و سپس در مدرسه سلطانیه نیشابور به تدریس و تعلیم علم پرداخت. همچنین او از مریدان شیخ نجم‌الدین کبری بوده است.
آرامگاه خواجه نجم‌الدین کبری: شیخ نجم‌الدین کبری یکی از بزرگان طریقت کبراویه و از درویش‌های این فرقه در شهرستان جوین بوده که آرامگاه نجم‌الدین کبری متعلق به وی می‌باشد. این بقعه تاریخی از آثار معماری حکومت ایلخانان به شمار می‌آید. علاوه بر این، خصوصیاتی از معماری دوران سلجوقیان نیز در آن به کار رفته است.این بنا یکی از جاهای دیدنی جوین بوده که در کنار روستای تاریخی زیرآباد در دهستان بالاجوین قرار دارد. فاصله مقبره از شهر نقاب هفت کیلومتر می باشد. از نظر ساختار و نوع معماری، این بقعه به لحاظ نمای بیرونی، شش متر ارتفاع دارد و همچنین دارای شکل شانزده ضلعی بوده که گنبدی نیز روی آن قرار دارد.
روستای یوسف آباد: در فاصله 15 کیلومتری شهر نقاب در دهستان پیراکوه شهرستان جوین واقع شده است که در تابستان دارای طبیعتی زیبا و درختان گردو می باشد که جوی آب روان از زیر درختان به زیبایی عبور می کند که جمع کثیری از طبیعت دوستان را همه ساله پذیرا می باشد. رودخانه فصلی در شرق یوسف آباد و از کوه های سبزوار سرچشمه می گیرد. این رودخانه در بهار و تابستان شاهد سیل آب های عظیمی است.
......................................
آرشیو
