فوتبال ایران یکی از موفق ترین و پرافتخار ترین کشورهای آسیا بوده اما در سه دهه اخیر اون ثبات گذشته رو از دست داده. در این پست به فوتبال ایران از دهه 40 تا دهه 90 با نگاه مدیریتی و فوتبال پایه به افتخارات و ثبات فوتبال ایران می پردازم.
در دهه 30 و تنها یک نایب قهرمانی در بازی های آسیایی دهلی نو در سال 1951 فوتبال ایران توفیق دیگری ندارد. اما با شروع دهه 40 نقطه عطف فوتبال ایران آغاز می شود.
حضور در المپیک 1964 توکیو و دو سال بعد نایب قهرمانی بازی های آسیایی 1966 بانکوک و در نهایت اوج این اتفاق قهرمانی در 1968 جام ملت های تهران بود.
بعد از این قهرمانی فوتبال ایران با آوردن مربی یوگسلاو زدراکو رایکوف می خواهد ثبات در موفقیت را حفظ کند و این مربی را به تیم جوانان منتقل می کند. رایکوف استعداد های زیادی را به فوتبال ایران معرفی میکند و اون استعداد ها رو با خود به تیم ملی می آورد.
رایکوف همراه با تیم فوتبال جوانان ایران دوازدهمین دوره مسابقات جوانان آسیا (مانیل ۱۹۷۰)
هر چند این مربی در تیم ملی توفیق زیادی به دست نیاورد اما با معرفی بازیکنان با استعداد مسیر موفق آمیز فوتبال ایران را پایگذاری کرد.
--------------------------------------------------------------------
در ادامه با برخی از همون استعداد ها فوتبال ایران در تایلند دومین جام ملت ها رو به ارمغان می آورد و در زمان ریاست آتابای بر فدراسیون فوتبال تصمیم بر آن شد تا مسابقات فوتبال باشگاهی در ایران همانند لیگ‌های معتبر اروپایی برگزار شود. در اون دوران مهمترین و تاثیرگذارترین لیگ فوتبال رو در کشور تأسیس می کنند "جام تخت جمشید" و بعد از یک سال از این لیگ فرانک اوفارل رو به ایران می آورند که تاثیر چشم گیری در موفقیت های فوتبال ایران در دهه 50 داشت.
اوفارل به فوتبال پایه در شهرستان ها اهمیت زیادی داد و بسیاری از استعداد ها کشف شدند و به تیم جوانان به مربیگری حشمت مهاجرانی دعوت شدند و سنگ بنای فوتبال ایران در دهه 50 این چنین رخ داد.
و اوج این نگاه مدیریتی جایی اتفاق می افته که مهاجرانی مربی پر افتخار تیم جوانان میشه سرمربی تیم ملی و این اتفاق یک حرکت صعودی و الگو و یک پیشرفت تا به امروز برای فوتبال ایران بوده است. و مسیر موفقیت فوتبال ایران با مهاجرانی ادامه پیدا می کند برای سومین بار قهرمانی جام ملت های 1976 تهران و درخشش در المپیک 1976 مونترال و برای اولین بار صعود به جام جهانی 1978 آرژانتین یک دهه پر افتخار فوتبال ایران تکمیل می شود.
نکته: اینکه در تصویر لباس بازیکن ایران به رنگ آبی است به این دلیل است که بازیکنان ایران در هنگام مراسم اهدای جام با پیراهن تیم کویت در زمین حاضر شدند.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------
با وقوع انقلاب اسلامی تمام اون افتخارات نسل طلایی فوتبال ایران و فیلم بازی های اون دوران یا بایگانی شد یا سوخت و نابود شد. به همین سادگی با اون همه تلاش تبدیل شدند به نسل سوخته، البته اخیراً بازی از اون دوران با کیفیت بسیار پایین دیدم.
بازی ایران و شوروی در المپیک مونترال 1976 لینک
------------------------------------------------------------------------------------------------------
با نزدیک شدند به دهه 60 که به معنای واقعی نسل سوخته شناخته شدند توجه ای به فوتبال نشد. وقتی تیم ملی به المپیک مسکو 1980 صعود کرد اون المپیک تحریم شد.سیاست بارگی و جو تب زده ایران در دهه 60 فوتبال رو نمی پذیرفت ایران برای جام جهانی و المپیک شرکت نمی کند و در عوض در بازی های آسیایی و جام ملت ها شرکت می کند.اما باز هم تأثیر دهه 50 از چهار قهرمانی متوالی جوانان ایران تا نگاه استعداد یاب جام تخت جمشید، پس زمینه های این تأثیر تا پایان دهه 60 با فوتبال ایران هست.
تا جایی که از جام ملت های 1980 تا 1988 سه دوره متوالی فوتبال ایران در نیمه نهایی حضور پیدا می کنند (بعد از سه دوره متوالی قهرمانی 1968- 1976) و یک ثباتی رو دهه 60 در فوتبال ملی حفظ می کند. و از تأثیر مرحوم دهداری در جام ملت های 1988 نمیشه گذشت جایی که ستارگان جام ملت های 1984 به هر دلیلی که استعفا دادند، و این مربی با سابقه با نگاه به استعداد های شهرستانی و تهرانی با شایستگی مقام سومی جام ملت ها را به دست می آورد.
اما نقطه عطف این ثبات یک دهه در بازیهای آسیایی پکن 1990 و قهرمانی تیم های تهرانی در سطح قاره اتفاق می افته از 1990 تا 1993 چندین قهرمانی در آسیا برای ایران به دست می آید که گویی این چندین قهرمانی در سطح قاره امروزه به رویای فوتبال ایران تبدیل شده است.
اما به راستی مشکل کجاست چرا فوتبال ایران ثبات در موفقیت را از دست داد؟؟
به نظر میاد بعد از پایان جنگ در ایران کسانی پشت میز نشستند که فقط به فکر پر کردن جیب های خود بودند تا توجه به موفقیت فوتبال،و اتفاقا از اوایل دهه 90 میلادی قانونی برای حضور تیم امید به المیپک گذاشته شد، از سال 1992 که تا به امروز هم تیم امید موفق به صعود نشده است.
در سه دهه اخیر فوتبال ما منتظر جرقه هایی بوده تا با این نگاه هم ضعف های مدیریتی خودشون را پوشش بگذارند هم سطح توقع فوتبال دوستان را پایین بیارند که اوج این اتفاق هم تبدیل شد به حماسه ملبورن،رسانه ها و حکومت هم کم نگذاشتند برای این واقعه،(ثبات نادیده گرفته شد و یک اتفاق در فوتبال بیش از پیش دیده شد، هر چند اون دو دهه نباید هم دیده می شد. دهه 50 که متعلق به حکومت پهلوی بود و طبیعیه که جمهوری اسلامی برای حکومت قبل تبلیغ نکنه و دهه 60 هم که حکومت فوتبال را نمی خواست)و مشکلات پشت سر هم از راه رسیدند.(البته این نکته رو بگم که قصد من تخریب بازیکنان نسل حماسه ملبورن نیست اونا اکثرا بازیکنان خوبی بودند و در حال حاظر هم بازیکنان با استعداد و خوبی رو در تیم ملی داریم، نقدم مدیریتی است.)
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
مشکل بزرگ تر اما با تاسیس لیگ شاهکار خیلج فارس از راه رسید، لیگ برتر یا حرفه ای ...
سوال من اینجاست که این لیگ در دو دهه اخیر چه کمکی به رشد فوتبال ایران و چه ثباتی به فوتبال ما داده؟؟ جز حسرت های بیشتر (حضور تیم امید در المپیک، قهرمانی در جام ملت ها، صعود از گروه در جام جهانی و قهرمانی در لیگ قهرمانان آسیا) یکی از ثبات های فوتبال ایران در دو دهه اخیر: در سال 2004 تیم ملی در نیمه نهایی جام ملت ها حضور پیدا می کند و 15 سال بعد در 2019 در بین چهار تیم پایانی حضور پیدا می کند ثباتی 15 ساله، کافیست این دو دهه رو با حضور در جام ملت های دهه 60 مقایسه کنید که پایانش هم با قهرمانی ها به پایان رسید.
--------------------------------------------------------------------------------------------------
بسیاری از کارشناسان و فوتبال دوستان معتقدند در سه دهه اخیر فوتبال ژاپن موفق ترین عملکرد را در آسیا داشته، و پیشرفت فوتبال ژاپن یک الگوی بسیار خوب برای فوتبال آسیاست. نقطه عطف فوتبال ژاپن دقیقا از دهه 90 میلادی شروع می شود. جایی که با تاسیس لیگ، جی‌لیگ کمک شایانی به قدرت گرفتن فوتبال ملی این کشور کرد.
مروری بر افتخارات فوتبال ژاپن از دهه 90 میلادی:
از سال 1992 تا سال 2011 چهار مرتبه قهرمان جام ملت های آسیا(رکورددار) ، از سال 1996 تا امروز به طور متوالی امید های ژاپن به المپیک صعود کردند، در دو دهه اخیر از سال 2002 تا 2018 سه مرتبه رسیدن به مرحله یک هشتم نهایی جام جهانی را تجربه کرده و پر افتخارترین تیم ملی فوتبال آسیا در جهان محسوب می‌شود.
--------------------------------------------------------------------------------------------------
مرور این افتخارات فوتبال ژاپن به ما گوشزد می کند که چگونه می توان حرفه ای شد و حرفه ای ماند. مخلص کلام با وجود مدیران فاسد جمهوری اسلامی، فوتبال ایران یا مدام سقوط می کند یا در حال درجا زدن خواهد ماند.
به قلم: فرهاد
مرد تنها
