آشخانه مرکز شهرستان مانه و سملقان
آشخانه شهری در استان خراسان شمالی است. این شهر مرکز شهرستان مانه و سملقان (مانا و سمنگان) است و در ۴۰ کیلومتری غرب بجنورد قرار گرفته‌است. بیشتر ساکنین این شهر را کردهای کرمانج تشکیل می‌دهند که با زبان کردی کرمانجی (بادینانی) تکلم می‌نمایند. شهرستان مانه و سملقان به نگین خراسان شمالی مشهور است و از این رو شهر آشخانه از جایگاه ویژه‌ای در استان خراسان برخوردار می‌باشد.
بر اساس مطالعات جغرافیایی و زمین‌شناسی، سملقان دشتی است که از مخروطه افکنه‌ها با رسوبات آبرفتی در دوران سوم زمین‌شناسی شکل گرفته‌است و شهر آشخانه با شیب ملایمی بر روی این دشت قرار گرفته‌است. شهر آشخانه نخستین شهر ورودی استان خراسان شمالی از سمت استان‌های شمالی ایران است. این شهر با احداث یک پل به دو قسمت تقسیم شده‌است و در حاشیه جاده آسیایی قرار دارد که حدود ۱۲۰ کیلومتر این‌جاده ترانزیتی از محدوده شهرستان مانه و سملقان می‌گذرد.
این شهر دارای آب‌وهوای مدیترانه‌ای با زمستان‌های سرد و تابستان‌های گرم می‌باشد. وسعت شهر آشخانه ۳۳۹ هکتار می‌باشد. این شهر از منابع آب خوبی برخوردار است که از کوههای آلاداغ سرچشمه می‌گیرد و به همین خاطر کشاورزی و دامپروری در پیرامون آن رواج دارد. زبان گفتاری بیشتر ساکنان آشخانه کرمانجی است. شهرآشخانه قطب کشاورزی، دامپروری وبزرگترین شهرستان استان از نظر وسعت است.
اولین گروه‌هایی که در آشخانه ساکن شدند، پنج قوم «شاهقلی»shahqoli ،(قره ولی)qaravali، (دوولی)davvali (کرسان)karsan، (سللور)sellur، نام داشتند که به مجموع پنج چشمه نزدیک محل اقامت آن‌ها «چشمه شاهقلی» گفته می‌شود. بزرگترین چشمهٔ این مجموعه کانی هسپان (چشمهٔ اسب‌ها) نام دارد، کانی روون، کانی دو گورران، کانی مامی mamey کانی گرراو، کانی روستم، کانی ایمیم، کانی بندی، کانی ترناو.
روایت اول: در زبان کرمانجی به آسیاب آبی «اَش» گفته می‌شود که در قدیم به‌دلیل وجود چشمههای ذکر شده در آشخانه و وجود آسیاب‌های آبی در جهت تبدیل گندم به آرد بوده‌است «اَشخانه» گفته می‌شده که بعدها با تغییر لفظ از اَشخانه به آشخانه تبدیل شده‌است. -روایت دوم: وجود سلسلهٔ اَشکانیان در این منطقه که بعدها اَشکانه به آشخانه تبدیل شده‌است.
بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۲۵٬۱۰۴ نفر (در ۷٬۲۴۵ خانوار) بوده‌است. جمعیت این شهر که در اوایل انقلاب ۵۷ حدود ۶ هزار نفر بود در سال ۱۳۸۴ به ۲۰ هزار نفر رسید. سرعت مهاجرت به این شهر باعث ایجاد پدیده حاشیه‌نشینی شده‌است.
به گفته محمد وحیدی نماینده مردم ۵ شهرستان خراسان شمالی در مجلس شورای اسلامی در جلسه ای در شهر پیش قلعه در اواخر ماه خرداد سال ۱۳۹۹ از تأیید مصوبه فرمانداری مانه وسملقان دربارهٔ جدایی مانه از سملقان خبرداد و گفت فقط تأیید وزیر کشور و هیئت دولت مانده‌است که به زودی تأیید خواهد شد. اگر مصوبه هیئت دولت دربارهٔ تقسیمات کشوری گرفته شود شهرستان مانه وسملقان تبدیل به دوشهرستان مانه به مرکزیت شهر پیش قلعه و شهرستان آشخانه به مرکزیت شهر آشخانه احتمالاً خواهد شد.
شهرستان مانه و سملقان
شهرستان مانه و سِمِلقان (مانا و سمنگان) از شهرستان‌های استان خراسان شمالی است، که مرکز آن شهر آشخانه است. این شهرستان در سال ۱۳۹۵، تعداد ۱۰۱،۷۲۷ نفر جمعیت داشته‌است.
وجود منابع سرشار طبیعی در شهرستان مانه و سملقان از دیرباز جمعیتهای انسانی را به خود جذب نموده و باعث پرورش فرهنگ‌های درخشان در منطقه شده‌است. وجود آثار تاریخی از دوره‌های پیش از تاریخ تا دوره معاصر در بخشهای مختلف این شهرستان گویای استقرار مداوم بشر در این خطه است. بر اساس پژوهشهای باستان‌شناسی بخشهایی از شهرستان مانه و سملقان برای نخستین بار در حدود هشت هزار سال پیش مسکونی شده که آثار آن را میتوان در تپه قلعه خان در دشت سملقان مشاهده کرد. این شهرستان طی دوره هخامنشی به عنوان بخشی از شهربانی پارت مطرح بوده و طی دوره‌های اشکانی و ساسانی نیز بسیار مورد توجه بوده‌است. پراکندگی محوطه‌های استقراری، قلعه‌های تدافعی، مراکز مذهبی و نیز کشف سکه‌های دورهٔ ساسانی در بخشهای مختلف شهرستان گواه این مدعی است.
مانه مانه در زبان فارسی معنای خانه و اثاث البیت را می‌دهد که احتمالاً بعلت ماندگاری عده ای در این منطقه این کلمه بر همین منطقه اطلاق شده و اقوام ماندگار معنای خانه و محل زندگیشان را از آن استنباط می‌کرده‌اند «مان» در زبان کردی نیز همان معنای ماندن را می‌دهد و احتمال قریب به یقین کسانی‌که در اینجا موطن یافته‌اند، کرد بوده‌اند. ظن دیگر آنست که چون این منطقه نقطه مرزی بین کردها و ترک‌ها بوده و کردها به نوعی نقش دفاع را در این منطقه داشته‌اند و همچنین وجود موانع و گردنه‌های صعب العبور علت اطلاق این واژه بر این منطقه بوده‌است زیرا «مان» در زبان کردی معنای مانع فارسی را نیز می‌دهد. سملقان سملقان بر گرفته شده از واژه اصیل فارسی سمنگان می‌باشد. سمنگان در فارسی معنای سرزمین چمن و گل را می‌دهد. وجود شایعه ای در افواه عموم مبنی بر اینکه تهمینه مادر سهراب و همسر رستم قهرمان داستان‌های ملی ایرانیان از این منطقه می‌باشند بر اهمیت موضوع می‌افزاید. در این باب که تهمینه و سهراب از سمنگان بوده‌اند هیچ شک و شبهه ای وجود ندارد اما باید یادآور شد که وجود شهرهای سمنگان به تعداد زیاد در خراسان قدیم این امر را برای محققان مشکل نموده‌است. وجود شهرها و مناطقی با نام سمنگان در افغانستان و تاجیکستان که در قدیم جزو خراسان بزرگ بوده‌اند نشانگر اهمیت این شهر در نزد ایرانیان بالاخص اهل خراسان بوده‌است. باید بر این نکته تأکید نمود که سمنگان مورد نظر ما خاستگاه سهراب نمی‌باشد بلکه بعلت اساطیری بودن، این نام بر منطقه ما اطلاق شده و ساکنان اولیه از آریایی‌ها اصیل بوده‌اند. با تسخیر ایران بدست اعراب مسلمان و تأثیر آنان بر زبان فارسی سمنگان به سمنجان تغییر یافت. در قرون اولیه اسلامی سمنجان در میان مردم متداول بوده‌است با نفوذ و تسلط ترکان بر ایران سمنجان به سملقان تغییر یافت. سملقان نیز در زبان فارسی معنای سرزمین چمن و گل سرخ را می‌دهد که با توجه به وجود دشت‌های پوشیده از شقایق و لاله‌های وحشی که در قدیم الایام به‌مراتب بیشتر از امروز بوده به‌درستی اطلاق این واژه بر این سرزمین میتوان پی برد.
بیشتر ساکنین این شهرستان را کردها تشکیل می‌دهند که با زبان کردی کرمانجی (بادینانی) تکلم می‌نمایند. به احتمال قریب به یقین ساکنان بومی بعد از مهاجرت کردها و ترک‌ها به این منطقه فرهنگ و زبان این اقوام را فرا گرفته‌اند. شهرستان مانه و سملقان بعلت استعدادهای خوب کشاورزی از دیرباز پذیرای اقوام مختلف بوده‌است که از جمله مهم‌ترین آن‌ها که به این شهرستان مهاجرت نموده و ساکن شده و امروزه به صورت غالب درآمده‌اند میتوان به اقوام کرد، ترک، ترکمن، خاوری، بلوچ، فارس، تات اشاره کرد.
بخش مرکزی شهرستان مانه و سملقان(دهستان جیرانسو ، دهستان حومه)شهر: آشخانه
بخش سملقان(دهستان آلمه،دهستان قاضی) شهر: قاضی
بخش مانه(دهستان اترک،دهستان شیرین سو) شهر: پیش‌قلعه
اکثریت مردم این شهرستان را كردها تشکیل می‌دهند. همچنین اقلیتی نیز از اقوام مختلف ترکمن، تات، ترک و فارس در این شهرستان زندگی میکنند. این منطقه در قدیم از مراکز پارت‌ها بود.
شهرستان مانه و سملقان از نظر جغرافیایی به دو قسمت کوهستانی و دشتی تقسیم می شود. بخش کوهستانی عمدتاً در جنوب و جنوب غربی شهرستان قرار گرفته و کوههای قورخورد و حسنبگ در این محدوده قرار می گیرند. بخش دشتی در غرب شهرستان و محدوده هایی در شمال و مرکز شهرستان را شامل می شود که مراکز جمعیتی را در خود جای داده است. جریان دائمی رود اترک از بخش جنوبی این شهرستان می گذرد. به طور کلی وجود منابع آب دائمی و خاک حاصلخیز این شهرستان را به یکی از مناطق عمدۀ کشاورزی استان تبدیل کرده است. رطوبت نسبی بالا و چشمههای جوشان باعث ایجاد جنگل های انبوه و مراتع سرسبز در نوار جنوبی شهرستان و دامنه های رشته کوهیامان داغی شده است
وجود منابع سرشار طبیعی در شهرستان مانه و سملقان از دیرباز جمعیت های انسانی را به خود جذب نموده و باعث پرورش فرهنگ های درخشان در منطقه شده است. وجود آثار تاریخی از دوره های پیش از تاریخ تا دوره معاصر در بخشهای مختلف این شهرستان گویای استقرار مداوم بشر در این خطه است. بر اساس پژوهشهای باستان شناسی بخشهایی از شهرستان مانه و سملقان برای نخستین بار در حدود هشت هزار سال پیش مسکونی شده که آثار آن را می توان در تپه قلعه خان در دشت سملقان مشاهده کرد. این شهرستان طی دوره هخامنشی به عنوان بخشی از شهربانی پارت مطرح بوده و طی دوره های اشکانی و ساسانی نیز بسیار مورد توجه بوده است. پراکندگی محوطه های استقراری، قلعه های تدافعی، مراکز مذهبی و نیز کشف سکه های دورۀ ساسانی در بخش های مختلف شهرستان گواه این مدعی است.
جاذبه های مانه و سملقان
روستای قصر قجر آشخانه: روستای قصر قجر برای رفتن به روستای قصر قجر باید به شهرستان مانه و سملقان رفت و در شهر آشخانه در منطقه قره سیلاب است این روستا در منطقه ایی کو هستانی هست و زمستان بسیار سختی دارد این روستا در قسمت غرب کوه آخر داغ قرار گرفته است این روستا بهار بسیار خوبی دارد و تا بستان ان معتدل است . این روستا یزیبا میو های فراولانی دارد به خصوص انگور که طعم و مزه بسیار عالی دارد . اهالی این منطقه کرد هستند و به لهجه کرمانجی صحبت میکنند .این روستا دارای تپه های زیبا و خاک حاصلخیز است این منطقه پوشیده از گل و گیاهان معطر و دارویی است . این منطقه به دلیل داشتن ا ب و هوا و خاک حاصلخیز برای کشاورزی و دامپروری بسیار مناسب است.
روستای چخماقلو: روستای چخماقلو از توابع بخش مرکزی شهرستان مانه و سملقان که در حدود ۲۰ کیلومتری آشخانه مرکز این شهرستان واقع شده، در دوران دفاع مقدس با داشتن هزار و ۲۰۰ نفر جمعیت، ۳۳ شهید، ۲۵ جانباز و دو آزاده را تقدیم نظام و انقلاب کرده است. با در نظر گرفتن تعداد جمعیت، در این روستا از هر ۳۶ نفر یک نفر در راه انقلاب و میهن شهید شده و علاوه بر این ۲۵ جانباز، دو آزاده و ۱۵۰ ایثارگر دیگر نیز از این روستای کوچک در میدان های نبرد، علیه دشمن این آب و خاک جنگیده اند. بنا بر اعلام بنیاد شهید و امور ایثارگران؛ چخماقلو به نسبت جمعیت بیشترین تعداد شهدا را در کشور به خود اختصاص داده و به همین دلیل نیز نام دارالشهدا برای این روستای کوچک کوهستانی پیشنهاد شده است. این روستا که زادگاه عالم ربانی شیخ حسن داوری؛ هم درس مقام معظم رهبری در حوزه علمیه مشهد نیز به شمار می رود از شمال با روستاهای شیرآباد و اسلام آباد و شهر آشخانه ، از جنوب با شهر شوقان، از شرق با گرمک و از غرب نیز با روستاهای هاور و درکش همسایه است. در مهر ماه سال گذشته و در جریان سفرمقام معظم رهبری به خراسان شمالی، حجت الاسلام محمدحسن رحیمیان، نماینده ولی فقیه در بنیاد شهید و امور ایثارگران به عنوان نماینده ویژه معظم له از این روستای شهیدپرور بازدید کرد. وی در این سفر عنوان کرد که این روستا در مقایسه با میانگین کل کشور که از هر ۲۴۰ نفر تقریبا یک نفر به شهادت رسیده است؛ شش برابر میانگین کشوری شهید تقدیم کرده و به عبارت دیگر این روستا رتبه اول تعداد شهدا را در جمهوری اسلامی ایران دارد.
منطقه شكار ممنوع دركش و هاور: منطقه شكار ممنوع دركش و هاور در ۳۰ كیلومتری جنوب غربی شهر آشخانه و ۷۰ کيلومتری شهر بجنورد قرار دارد. این منطقه با فاصله اندکی از جاده آسیایی از آب و هوایی معتدل، جنگلی و كوهستانی برخوردار است و چشمه سارهای فراوانی را در خود جای داده است. به علاوه، تنها جنگل بلوط شرق كشور در این منطقه قرار گرفته است. كوه های جنوب این منطقه كه بخشی از رشته كوه آلاداغ است پوشیده از انواع درختان جنگلی است كه مناظر بسیار زیبا و محیطی دلچسب را برای گردشگران و كوهنوردان به وجود آورده است. بلندترین ارتفاع کوه های این منطقه در حدود ۲۸۰۰ متر از سطح دریا است. وسعت جنگلهای این منطقه در حدود ۲۰۰۰۰۰ هکتار برآورد شده است. از جنگلهای این منطقه میتوان به جنگل زو و جنگل هاورگوزگ اشاره کرد. رودخانه های متعددی همچون رودخانه هاور،چشمه كندآب، کانی شخو و کانی گوزگ در این منطقه جریان دارند که در اکثر ماه های سال دارای آب هستند. روستای درکش در منطقه ای کوهستانی و در درون دره استقرار يافته و از سطح دريا هزار و ۴۰ متر ارتفاع دارد، از اطراف توسط کوه های بلند در بر گرفته شده و قسمت جنوبی آن به دره کنداب و کوههای بلند آلاداغ با ارتفاع دو هزار و ۴۵۵ متر محدود می شود. درکش متاثر از اقليم کوهستانی، زمستان‌های سرد و تابستان‌های معتدل دارد و ميانگين بارندگی سالانه آن نیز حدود ۲۶۵ ميليمتر گزارش شده که این موارد سبب شده تا این روستا دارای طبیعتی روح نواز، چشمه های آب شیرین فراوان و آب و هوایی دل انگیز باشد. آب چشمه های فراوان این روستا پس از تجمیع رودخانه ای می سازد به نام رودخانه درکش یا زوهاور که در میان روستا جریان دارد و لطف گردش در این منطقه را دوچندان می کند.
آبشار بیار آشخانه: آبشار بیار در نزدیکی روستای بیار در یک کیلومتری جنوب شهر آشخانه از توابع شهرستان مانه و سملقان و ۵۲ کیلومتری غرب بجنورد واقع شده است. این آبشار از ارتفاعات جنوب روستا سرچشمه می‌گیرد و حدود ۱۵ متر ارتفاع دارد.
امامزاده دلاور: امامزاده دلاور از آثار قدیمی و تاریخی شهرستان مانه و سملقان است که در ۲ کیلومتری شمال شهر آشخانه بر روی تپه بلندی که مشرف به شهر می‌باشد، قرار دارد. این امامزاده که به امامزاده دیباج نیز معروف است، از نوادگان امام رضا (ع) است. به دلیل نوسازیهای مکرر، تاریخ ساخت این بنا را نمی‌توان به طور دقیق مشخص نمود. این مکان از ۶۰ سال پیش تاکنون، محل دفن درگذشتگان شهر آشخانه می‌باشد.
امامزاده گلزار آشخانه: امامزاده گلزار در ۱۱ کیلومتری شهر آشخانه و ۲ کیلومتری روستای کِشانک در دامنه سرسبز ارتفاعات بلند این روستا قرار دارد. امامزاده سلطان محمد ابراهیم که در محل به امامزاده گلزار معروف است، از نوادگان امام موسی کاظم (ع) است که به قصد زیارت امام رضا (ع) از مدینه راهی خراسان شد ولی در نزدیکی روستای گلزار، توسط فردی از ایادی بنی‌عباس به قتل رسید و در این روستا دفن گردید.
تپه قلعه خان: تپه قلعه خان در مرکز روستای رسالت (قلعه خان سابق) در ۲۵ کیلومتری غرب شهر آشخانه و ۳ کیلومتری شهر قاضی از توابع شهرستان مانه و سملقان واقع شده است. این اثر در سال ۱۳۸۶ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید. پس از این که تپه قلعه خان سال ۸۵ مورد کاوش قرار گرفت مشخص شد این تپه حاصل انباشته شدن لایه‌های باستانی از دوره نوسنگی (حدود هشت هزار سال قبل) تا پایان دوره ساسانی است و پس از آن نیز در مقاطع مختلف دوره اسلامی تا عصر حاضر نیز در بخشهای فوقانی آن زندگی تداوم داشته است. عمده‌ترین آثاری که در این تپه تاریخی شناسایی شده دیوارهای منقوشی است که مربوط به دوره مس و سنگ است و در همه اطراف تپه پراکنده‌اند.
دریاچه سد شیرین دره: دریاچه سد شیرین دره در ۶۵ کیلومتری شمال غربی شهر بجنورد در محدوده شهرستان مانه و سملقان قرار دارد. سد شیرین دره یکی از بزرگترین سدهای استان خراسان شمالی است که بر روی رودخانه شیرین دره (یکی از سرشاخه‌های رود اترک)، برای کنترل و مهار سیلاب‌ها، تأمین آب آشامیدنی مورد نیاز برای شهر بجنورد و روستاهای مسیر خط انتقال، آب مورد نیاز صنایع و همچنین تأمین آب لازم برای بهبود و توسعه کشاورزی زمین‌های پایین دست ساخته شده است. عملیات ساخت این سد در مهر ماه سال ۱۳۷۵ خورشیدی آغاز شد و در فروردین ماه سال ۱۳۸۴ به پایان رسید.
.......................................
آرشیو
