برازجان مرکز شهرستان دشتستان
شهر بُرازجان مرکز شهرستان دشتستان واقع در استان بوشهر در کشور ایران است.برازجان دومین شهر بزرگ استان بوشهر از نظر جمعیت است و در ۶۵ کیلومتری شمال شرق بندر بوشهر و بر سر راه ارتباطی و بازرگانی شیراز به کازرون و بوشهر و در ارتفاع ۸۰ متری از سطح دریا واقع شده‌است. نام‌های قدیم شهر به ترتیب تااوکه، برازگان و برازجان بوده‌است. برازجان یکی از مراکز تمدنی در دوران عیلامی به‌شمار می‌آید.همچنین دژ برازجان بزرگ‌ترین بنای تاریخی استان بوشهر است.
دربارهٔ وجه تسمیه برازجان روایت‌های زیادی وجود دارد، از جمله: برازجان متشکل از دو جز است: (بُراز) بمعنی شخص بزرگ و ارجمند و (جان) که تغییرشکل یافتهٔ (گان) است، پسوند مکان می‌باشد. برازجان بمعنی جایگاه بزرگان. فرصت الدوله شیرازی نیز در آثار عجم آورده‌است: «برازجان را برازگان نیز گویند»
همچنین در کتاب فرهنگ‌نامه بوشهر تالیف دکتر سید جعفر حمیدی در خصوص وجه تسمیه نام شهر برازجان چنین نقل گردیده: واژه ((براز)) و ((بُرزه)) در زبان پهلوی به معنی زبانه آتش، درخشنده، درخشندگی و روشنایی است و منطقه برازجان را به دلیل این که دشت های وسیع دشتستان غالبا از آفتاب درخشان و روشنی بخش برخوردار است و این روشنایی هم از نظر عیلامیان و هم از دیدگاه هخامنشیان مورد توجه بوده است، با واژه برازجان نام گذاری کرده اند که از دو بخش براز به معنی روشنایی و یا آتش، و پسوند مکان گان که به جان تغییر شکل داده، تشکیل شده است.
سابقهٔ شهر برازجان به دوران عیلامی بازمی‌گردد. برازجان همینطور یکی از شهرهای دوره الیمائی بوده. در دهه ۱۳۵۰ شمسی به‌طور تصادفی کاخ زمستانی کورش در چرخاب برازجان کشف گردید. همچنین بقایای کاخ دیگری نیز به نام بردک سیاه کشف شده‌است. هنگام حمله اعراب به دشتستان، مردم محلی مقاومت کردند و در جنگ گناوه شکست خوردند. رهبرشان نیز کشته شد.
در دوران اسلامی برازجان رونق داشت. ابوالقاسم پسر احمد جیحانی جغرافی‌دان قرن چهارم هجری در کتاب اشکال العالم نام برازجان را در کنار شهرهای فارس قدیم همانند کازرون و کمارج آورده‌است. برازجان چند نوبت خراب و باز ساخته شده‌است. اولین تفنگچیان ایران در دوران صفویه از مردم جنوب و دشتستان بودند. در دوره افشاریه مردم برازجان ضد نادرشاه شوریدند.
حدود ۳۰۰ سال پیش شخصی به نام حسین خان بر دشتستان حکومت می‌کرد. یکی از خادمان وی به نام ملاعلی از او تقاضا کرد تا یک آبادی احداث کند. به وی اجازه داده شد. ملاعلی بر روی خرابه‌های شهر قدیمی برازجان، آبادی اش را بنا کرد. برازجان جدید به سرعت به دلیل موقعیت جغرافیایی پیشرفت کرد و بر جمعیت آن افزوده شد. حسین خان با عدم پرداخت خراج از سوی برازجان مواجه شد و به آن یورش برد. برازجان را تخریب و کشتار نمود. مردم شهر، برازجان را در محله «چاه آب خطیری» بازسازی کردند. دوباره حسین خان به شهر تاخت و آن را ویران کرد. شاه منصور پسر ملاعلی در محله قلعه شهر را بازسازی نمود و مستحکم ساخت. در سومین حمله حسین خان به شهر، منصور خان با یارانش به مقابله او شتافت در جنگی که در بنداروز درگرفت برازجانی‌ها پیروز شدند و بدین ترتیب شهر از خطر نجات یافت.
در دوران زندیه، برازجان و دشتستان رو به اعتلا گذاشت. لطفعلی خان زند در هنگام نبرد با قاجاریان به برازجان پناه آورد و ۳۰۰ تفنگچی به کمکش آمدند. در دوران قاجاری نیز در کتابهای مختلف از جمله فارسنامه ناصری و سفرنامه‌های مختلف از جمله لرد کرزن و محمدعلی سیاح محلاتی و … دربارهٔ قصبه برازجان یا شهر برازجان اشاراتی وجود دارد.معروف‌ترین خان‌های برازجان یکی سالم خان و دیگری میرزامحمدخان غضنفرالسلطنه برازجانی می‌باشند. سالم خان فردی نیکوکار بود و خدماتی ارزنده در زمان خود به برازجان تقدیم داشت، از جمله حمام سالم خانی و قنات سالم خانی که سال‌ها مورد استفاده مردم بود. میرزامحمدخان دارای نبوغ سیاسی بود و ذوقی شاعرانه داشت. در جریان جنگ جهانی اول وی رشادت‌ها به خرج داد و با انگلیسی‌ها در سربست چغادک جنگید. در جریان خلع سلاح جنوب در زمان پهلوی از خود مقاومت نشان داد و سرانجام در سال ۱۳۰۸ به دست عاملان پهلوی و با زبان روزه در منطقه پشت کوه کشته شد و در شاه پسرمرد به خاک سپرده شد.
بر اساس سرشماری رسمی سال ۱۳۹۰ این شهر با جمعیت ۹۵٬۴۴۹ نفر، دومین شهر پرجمعیت استان بوشهر است. جمعیت آن در سال ۱۳۹۵ برابر با جمعیت ۱۱۰٬۵۶۷ نفر بوده‌است. بیشترین رشد جمعیت برازجان بین سال‌های ۵۵ تا ۶۵ بود که از ۳۱۶۱۱ به ۶۷۰۵۲ نفر رسید. افزایش نرخ جمعیت برازجان بیشتر به خاطر مهاجرت روستاییان به شهر بوده‌است. همچنین در زمان جنگ عده‌ای از خوزستانی‌ها به برازجان آمدند و در شهرک فتح جاداده شده‌اند. استان بوشهر دارای بیشترین رشد جمعیت کشور است.
از درختان معروف این سرزمین نخل، گز، کهور، بادام کوهی (به گویش محلی: اهلوک)، خَرگ (استبرق) و کُنار را می‌توان برشمرد.
مردم دشتستان به زبان فارسی گویش دشتستانی یکی از گویش‌های بوشهری و به لهجه محلی، تکلم می‌نمایند که به دلیل همجواری سرزمینی با مردم لرزبان با زبان لری نیز نزدیکی دارد و دربرگیرنده برخی واژه‌های لری است. گویش دشتستانی به گویش‌های دشتی و تنگسیری در استان بوشهر نزدیک است. بیشتر ساکنین برازجان مسلمان و شیعه مذهب هستند. تعداد معدودی سنی مذهب‌اند.
تا پیش از سال ۱۳۵۷ چند خانوار یهودی در برازجان سکونت داشتند. آنها بیشتر در اطراف بازار روز برازجان ساکن بودند. یهودیان برازجان به زرگری و بزازی و فروش مشروبات الکلی و دعانویسی اشتغال داشتند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران همهٔ یهودیان ساکن برازجان یا به اسرائیل مهاجرت کردند یا شیراز.
با توجه به اقلیم گرم و خشک برازجان، ساکنین برازجان از گذشته تا به امروز به غذاهای به خصوصی روی آورده‌اند که معمولاً مزهٔ تند و ترش دارند. همچنین نزدیکی به دریا باعث شده فراورده‌های دریایی به وفور در اختیار مردم قرار گیرد. از این دسته غذاها می‌توان به قلیه ماهی و میگو، دال عدس، پَهتی چُندُر، اُوداغک (اِشکنه)، لِلَک، رشته تِپَک، مشتک، ترید ماست، ترید کشک، بادمجان تنوری، اشاره کرد.
در گویش لری دشتستانی و به خصوص شهر برازجان، ضرب‌المثل‌ها و کنایات زیادی وجود دارد که به برخی از آنها اشاره می‌شود:
اُو شیرین نه ماله خره (فارسی: آب شیرین برای الاغ نیست) هر کسی لایق خوبی نیست.
سگ دمه خونِی صاوش زوون داره (فارسی:سگ پیش خانه صاحبش زبان دارد)
دس بِیل ری کُلَهت تا باد نیَرِش (فارسی: دست بگذار روی کلاهت تا باد آن را نبرد): حواست به خودت باشد.
دانشگاه آزاد واحد برازجان، دانشگاه پیام نور، دانشکده کشاورزی، دانشگاه جامع علمی و کاربردی، مرکز تربیت معلم شهید رجایی، مرکز آموزش عالی غیردولتی رهجویان دانش، حوزه علمیه ۱۴ معصوم (ع) آقایان، حوزه علمیه سفیران هدایت امام حسن مجتبی (ع) آقایان و حوزه علمیه حضرت رقیه (س) (بانوان) مراکز آموزش عالی دشتستان هستند که همگی در برازجان دارند.
مهمترین سوغاتی‌های برازجان عبارتند از: خرما، رطب، خارک، تنباکو، حصیر و محصولات بافته شده با برگ نخل و سایر فراورده‌های نخیلات، ظروف سفالی، قالی، قالیچه، گبه، گلیم، نمد، گیوه، عبا، ملحفه، قبا، ارده (شیره کنجد)، قلیه ماهی و میگو، انواع حلوا، رنگینک؛ گرده و مشتک و انواع دیگر نان محلی، لورک و ماست و سایر لبنیات محلی، خاک شیر (درمان درد معده)، زیره، بنگو، گل گاوزبان و شنبلیله.
شهرستان دشتستان
شهرستان دشتستان یکی از شهرستانهای استان بوشهر و مرکز آن شهر برازجان است. طبق آخرین سرشماری در سال ۱۳۹۵ جمعیت شهرستان دشتستان ۲۵۲٬۰۴۷ نفر می‌باشد. مساحت این شهرستان ۶،۳۲۷ کیلومتر مربع است.
مردم دشتستان به گویش دشتستانی زبان فارسی سخن می‌گویند. این گویش به دلیل همجواری سرزمینی با مردم لرزبان با زبان لری نیز نزدیکی دارد و دربرگیرنده برخی واژه‌های لری است. گویش دشتستانی به گویش‌های دشتی و تنگسیری در استان بوشهر نیز نزدیک است.
شهرستان دشتستان در شرق استان بوشهر از جنوب به شهرستان دشتی، از مغرب به شهرستان بوشهر و تنگستان از شمال غرب به شهرستان گناوه و از مشرق و شمال شرق به استان فارس منتهی می‌شود. خرما مهمترین محصول کشاورزی این منطقه بوده و نقش مهمی در اقتصاد این شهرستان و استان و کشور دارد.
شهرستان دشتستان از قدیمی‌ترین شهرستانهای ایران می‌باشد. دشتستان از قدیمی‌ترین مناطق ایران است که جغرافی دانان از آن به نام دستقان یاد کرده‌اند و آن را جز نواحی گرمسیرات فارس ذکر کرده‌اند. اصطخری آن را از نواحی اردشیر خوره که یکی از کوره‌های پنجگانه فارس قدیم بوده محسوب داشته‌است.
مؤلف فارسنامه ناصری دشتستان [بزرگ] را به چهارده ناحیه تقسیم کرده و از آنها اینگونه یاد می‌کند: «انگالی - برازجان - اهرم - بوشهر - تنگستان - حیات داوود - خورموج - دالکی - رودحله - زنگنه - زیرراه - شبانکاره - گناوه - مضافات بوشهر.»
بر اساس مصوبه دولت (۱۸ مرداد ماه ۱۳۸۸)، دهستان دشتی اسماعیل‌خانی به مرکزیت روستای دشتی اسماعیل خانی از توابع استان بوشهر از ترکیب روستاها، مزارع و مکانهای بصری، چم تنگ، تأسیسات گاز، بنارسلیمانی، بنه محمدعبداله خمیسی، پمپاژ چم تنگ ـ مکابری ـ قلعه سوخته ـ کره بند ـ زردکی سفلی ـ احشام شمالی احشام شیخی ـ هفت جوش ـ سه کنار ـ دره دون در تابعیت بخش آبپخش شهرستان دشتستان ایجاد و تأسیس می‌شود. بر این اساس، بخش آبپخش به مرکزیت شهر آبپخش مشتمل بر دهستان‌های درواهی و دشتی اسماعیل‌خانی در تابعیت شهرستان دشتستان ایجاد و تأسیس می‌شود.
جاذبه های دشتستان
کاخ کوروش برازجان: این کاخ که در جنوب شرقی برازجان و در کنار رودخانه خشک آردی قرار دارد یکی از پایگاه‌های مهم ایران دورهٔ هخامنشی در ساحل خلیج فارس بوده است. کاخ برازجان بر طبق تحقیقاتی که انجام شده در اواخر سلطنت کوروش ساخته و پرداخته شده است و از نظر حجاری و هنر معماری آن چنان که از پایه ستون‌ها و اشیاء کشف شده بر می‌آید جدیدتر و ظریف تر از پاسارگاد است. بنابراین می‌توان گفت که این بنا هنگامی ساخته شده که هنر اصیل حجاری و معماری عصر کوروش به تکامل رسیده است.
آرامگاه دختر کوروش یا گور دختر : می‌گویند ماندانا یا آتوسا یا چیش پیش دختر یا خواهر یا شاید مادر کورش در این آرامگاه آرامیده است. به همین دلیل، این منطقه به «گور دختر» معروف است. گور دختر در دشت بی‌انتها و وسیعِ میانکوهی پشت پر در منطقه‌ی دستشان واقع شده است. معماری این آرمگاه شبیه معماری آرامگاه کورش کبیر در پاسارگاد، اما کوچک‌‌تر از آن، است.
غار چهل خانه: غار چهل خانه یکی از غارهای استان بوشهر و از جمله جاذبه‌های گردشگری این استان است که در روستای زیراه در 7 کیلومتری شهر سعدآباد شهرستان دشتستان و 27 کیلومتری جاده برازجان به بندر گناوه قرار دارد. غار چهل خانه مجموعه‌ای از تعداد زیادی اتاق (دخمه) است که در رشته کوهی مشرف به رودخانه شاپور ایجاد شده‌اند. اندازه داخلی اتاق‌ها متفاوت است و این تفاوت به مقاومت جنس سنگ کوه در مقابل عوامل طبیعی فرسایش همچون سیل مربوط می‌باشد. این دخمه‌ها از درون به یکدیگر مرتبط بوده و در هر یک از آنها، طاقچه‌ها و آبراهه‌هایی به وجود آمده است. برخی از اتاق‌ها در اثر گذشت زمان و دخالت عوامل طبیعی از میان رفته‌اند. در حال حاضر تعداد اتاق‌های سالم این غار به 23 عدد می‌رسد. در واقع به دلیل وجود همین اتاق‌های بسیار بوده که این غار به «چهل خانه» معروف گشته است.
کوشک اردشیر : بقای کاخی است در روستای پشت پر از توابع شهرستان دشتستان که در بالای آن ستونی سنگی قرار دارد . از این ستون احتمالا برای دیده بانی یا خبر رسانی استفاده می شده است . این بنا شباهت زیادی به کاخ اردشیر در فیروز آباد فارس دارد .
دژ برازجان یا کاروانسرای مشیرالملک: این دژ بعنوان نماد اصلی شهر برازجان در میانه شهر قرار دارد که مربوط به اوایل قاجاریه می باشد و ساخته شده از سنگ با نمای بسیار زیبا و منحصربه‌فرد می باشد . این بنا در زمان پهلوی زندان بوده و اکنون در حال بازسازی است. این بنای بسیار معتبر و مستحکم که به دژ برازجان یا کاروانسرای مشیرالملک برازجان معروف است، در مقابل میدان اصلی شهر برازجان قرار دارد .مصالح بکار رفته آن تماماً سنگ و ساروج و تخته سنگ‌های بزرگ و کوچک در دیوار و کف است. بنا دارای چهار برج می‌باشد. مساحت آن ۷۰۰۰ مترمربع با زیربنایی معادل ۴۲۰۰ مترمربع و ارتفاع هر برج: ۱۲٫۷۰ متر و دارای ۶۸ باب اتاق است.
کاخ بردک سیاه: این کاخ در شمال برازجان قرار دارد. سبک معماری و مصالح بکار رفته در آن ، نشان می دهد که بعد از کاخ پاسارگاد و کاخ کوروش در برازجان ساخته شده است . این قصر که دارای ده ستون در دو ردیف می باشد ، به جهت بکار رفتن سنگ سیاه در زیر پایه های ستون به این اسم نامیده شده است . به این بنا برم سیاه بردک هم می گویند.
منطقه تاریخی توز: شهر تاریخی تَوَّز یا توج یکی از شهرهای مهم دشتستان قدیم بوده و از اهمیت بسیاری برخوردار و در نزدیکی روستای زیراه کنونی قرار داشته است که در محلى بین روستاهاى زیرراه، اردشیر‌آباد و سعدآباد از توابع دهستان‌هاى دشتستان در حاشیه رودخانه شاپور دالکى قرار دارد.
آبشار فاریاب: آبشار فاریاب پشتکوه دشتستان در استان بوشهر واقع است. این آبشار از به هم پیوستن آب چشمه‌های منطقه فاریاب دشتستان، رود فاریاب و آبشار زیبای آن تشکیل می‌شود. با توجه به دمای بالای استان و کم آبی در این منطقه، آبشار فاریاب و چشمه سارهای اطراف آن بسیار مهم تلقی می‌شوند. مهمترین چشمه این منطقه چشمه تنگ فاریاب است که اهالی روستای فاریاب برای آبیاری باغ‌های خود از آن استفاده می‌کنند. آبشار فاریاب پشتکوه در روستای فاریاب در شهرستان دشتستان واقع است. فاریاب معرب پاریاب است. پاریاب (پا روی آب) به معنی زمینی است که به وسیله آب قنات یا رود آبیاری می‌شود. این نام نشان از قدمت تاریخی این روستا دارد. در ایران شمار بسیاری روستا وجود دارد که بخشی از نام آنها از فاریاب درست شده است. روستاهای فاریاب، رودفاریاب و تنگ فاریاب در استان بوشهر، فاریاب، چنارفاریاب، تنگ فاریاب و دشت فاریاب در استان فارس، فاریاب در استان کرمان، فاریاب و فاریاب کوهیج و فاریاب سنگوییه در استان هرمزگان از جمله نقاطی هستند که این گونه نامیده شده‌اند.
آبشار زیراه: آبشار زیراه در 30 کیلومتری غرب دشتستان از توابع بوشهر واقع شده است. این چشمه چشم‌اندازی بسیار زیبا و مناظر طبیعی باصفا دارد. این چشمه در گذشته نه چندان دور حمام عمومی روستاهای مجاور آن بوده است. آب خروجی از این چشمه در مسیری مملو از درخت و گیاه عبور می‌کند و سرسبزی بسیار زیبای این منطقه، به محلی برای حضور گردشگران در ایام تعطیلات و حضور افرادی از شهرها و روستاهای همجوار در همه ایام سال شده است.
-.-jpg.jpg)
رودخانه دالکی: رودخانه دالکی به طول 225 کیلومتر، از ارتفاعات دشت ارژن در غرب شیراز سرچشمه گرفته و سپس به سمت کازرون جریان می‌یابد. این رود پس از طی مسیری طولانی و دریافت ریزابه‌های فراوان، وارد شهرستان دشتستان استان بوشهر شده و سپس به رود شاپور پیوسته و رود حّله را تشکیل می‌دهد. این رود در نهایت در شهرستان گناوه، به خلیج فارس می‌ریزد. رود دالکی در قسمت‌های شمالی برازجان، باغ‌ها و نخلستان‌های وسیعی را مشروب می‌سازد و به واسطه کیفیت مناسب آب، استفاده‌های بسیاری در زمینه کشاورزی از آن می‌شود. رودخانه دالکی در نقاط مختلف با نام‌های محلی همچون سرخون، جره، شیرین و شور خوانده می‌شود.در نزدیکی بخش سعدآباد شهرستان دشتستان، سدی با نام سد شبانکاره بر روی این رودخانه احداث شده است که از نظر گردشگری حائز اهمیت می‌باشد.
.............................
آرشیو
