قیدار مرکز شهرستان خدابنده
قیدار یکی از شهرهای ایران در استان زنجان است. این شهر مرکز شهرستان خدابنده است. جمعیت این شهر بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵ برابر با ۳۴۹۴۱ نفر بوده و زبان اهالی آن ترکی آذربایجانی است.
قیدار نام یکی از پیامبران بوده‌است که آرامگاهش در این شهر قرار دارد. او را فرزند اسماعیل و نیای سی‌ام محمد، پیامبر اسلام دانسته‌اند. در کتاب منتهاج البراعه تألیف میرزا حبیب‌الله هاشمی خویی و کتاب جلا العیون تألیف محمد باقر مجلسی نیز به همین منوال شجره قیدار نبی را به ابراهیم و آدم نسبت داده‌اند. انتساب این بقعه به قیدار نبی با استشهاد ۶۵ نفر از علمای طراز اول مورد تأیید قرار گرفته‌است. این بقعه در زمان بلغار خاتون زن غازان خان تخریب و مجدداً در سال ۷۱۹ قمری احداث شد. در تاریخ ۱۳۱۹ قمری این بقعه توسط شخصی به نام امیر جهانشاه خان افشار مرمت شد. ازدیگر جای‌های گردشگری قیدار و شعاع ۴۵ کیلومتری آن، مسجد جامع سلجوقی سجاس، باغ ها و دشت های دوتپه ،جنگلهای سهرورد، گنبد سلطانیه، سد گلابر، بند امیر و باغات کرسف و غار کتله‌خور است.
شهرستان خدابنده
شهرستان خدابنده یکی از شهرستان‌های استان زنجان است. جمعیت این شهرستان بر طبق سرشماری سال ۱۳۹۵برابر با ۱۶۴۴۹۳ نفر بوده‌است. شهر قیدار با جمعیت ۳۴۹۲۱ نفر مرکز این شهرستان است.
شهرها: قیدار، سجاس، زرین رود، گرماب، سهرورد، کرسف، نورآباد.
بخش‌ها: مرکزی، بزینه رود سجاس رود، افشار.
شهرستان خدابنده با وسعتی معادل ۵۱۵۱ کیلومتر مربع در جنوب استان زنجان، بین طول شرقی۴۸ درجه و ۳۵ دقیقه، و عرض شمالی۳۶ درجه و ۷ دقیقه قرار دارد. از شمال به شهرستان زنجان و ابهر و از جنوب به شهرستان کبودرآهنگ و بیجار محدود می‌باشد. شهرستان خدابنده از ۵ بخش مرکزی، افشار، بزینه رود و دوتپه و سجاسرود و ۳۴۲ روستا و ۳۳ روستای خالی از سکنه تشکیل شده‌است. زبان اهالی ترکی آذربایجانی است. آب و هوای شهرستان کوهستانی است و با توجه به شرایط خاص کوهستانی می‌توان آب و هوای آن را اقلیم معتدل کوهستانی نیز به‌شمار آورد. خصوصیات این آب و هوا، گرمای شدید دره‌ها در تابستان و اعتدال آنها در زمستان و بر عکس سرمای شدید مرتفعات در زمستان و اعتدال آن در تابستان است.
این شهرستان از نظر توپوگرافی، کوهستانی‌ترین و تا حدودی مرتفع‌ترین منطقه استان زنجان محسوب می‌شود. جای‌گیری جماعت‌های انسانی و یکجانشینی آنان در این مناطق، به اواخر هزاره چهارم و اوایل هزاره پنجم پیش از میلاد مربوط است. از نمونه‌های آثار این دوره، سفال‌های گوجه‌ای رنگی است که با آثار سفالی شناخته شده قزوین قابل مقایسه است. شهرستان خدابنده دو شهر تاریخی "سهرورد" و "سجاس" را در خود جای داده و مردان بزرگی همانند شهاب‌الدین سهروردی را در خود پرورده است.
در خصوص وجه تسمیه خدابنده دو نظر وجود دارد:
عده‌ای آن را مأخوذ از نام ایل «خدابنده‌لو » می‌دانند که زمانی در این دیار سکونت داشته و هم‌اکنون نیز در بخش بزینه‌رود شهرت خدابنده بیشتر از سایر فامیلی‌ها مشاهده می‌شود. اما به روایت دیگر خدابنده برگرفته از نام سلطان محمد خدابنده (الجایتو) از نوادگان مغول است که بعد از پذیرش دین اسلام نامش را به محمد خدابنده تغییر داده است و مقبره وی همان گنبد بزرگ و تاریخی سلطانیه می‌باشد. مرکز شهرستان نیز با توجه به وجود آرامگاه حضرت قیدار نبی(ع) فرزند حضرت اسماعیل و نوه حضرت ابراهیم خلیل‌اله به قیدار مشهور شده است. در منطقه خدابنده استقرار یکجا نشینی مطلق در اواخر هزارۀ چهارم و اوایل هزارۀ پنجم قبل از میلاد شناسایی شده و مورد بررسی قرار گرفته است. بقایای زیستی و تمدنی تپه «تکمه تپه» در قشلاقات افشار و تپۀ « امان» خدابنده نمایانگر تمدن شایانی است که آثار تکنیکی و هنری آنها انسان قرن بیست و یکم را به تحسین وا می‌دارد.مدارک باستان‌شناسی و متون تاریخی ناشی از رونق و حیات این منطقه جغرافیایی در سرتاسر دوران اسلامی بویژه در قرن‌های چهارم، در دوران حکومت گنکریان و قرن پنجم تا هشتم هجری در دوران حکومت سلجوقیان و ایلخانان بوده ودر حد شکوفایی از نظر سیستم اقتصادی و مظاهر فرهنگی و هنری به حیات ادامه داده است.
در قرن هفتم و هشتم هجری همین رونق منطقه‌ای است که توجه ایلخانان مغول را به خود جلب نموده است. سجاس و سهرورد دو شهر تاریخی شهرستان خدابنده هستند که حـمـدالله مستوفی در نزهه القلوب صفحۀ 69 می‌نویسد: (( سجاس و سهرورد در اول دو شهر بوده است که درفترت مغول خراب شده و اکنون از هر کدام به قدر دیهی باقی مانده است)).
منطقه سجاسرود و مرکز بخش آن بر اساس اسناد تاریخی و کتب مستند، قدمتی طولانی دارد. در معجم‌البلدان سجاس که به کسر اول و فتح آخر آمده است یکی از بزرگترین شهرهای بین همدان و زنجان و ابهر بوده و در تاریخ آمده که سجاس در سال 125 هجری قمری از شهرهای معروف آذربایجان به شمار می‌رفته و دارای آب گوارا بوده و به لحاظ شرایط خاص، رفته رفته سر به پیشرفت نهاده و در زمان سلجوقیان به اوج خود می‌رسد. اخیراً در پی کنی مسجد الزمان سجاس کوزه‌ای پر از مسکوکات و سایر فلزات بدست آمده است که طبق بررسی‌های بعمل آمده مربوط به دوران اوایل اسلامی و عباسیان می‌باشد . سهرورد معروف به قره‌قوش از نظر قدمت، تاریخی‌ترین و یکی از بزرگترین مناطق روستایی شهرستان خدابنده به شمار می‌رود که آثار قدیمی و تاریخی بسیاری دارد و زادگاه عارف و حکیم فرزانه، سالک شوریده دل ابوالفتوح شیخ شهاب‌الدین سهرودی مصنف کتاب ممتاز حکمت الاشراق است که کمتر دانشمندی بدین پایه و مایه از دانش و بینش می‌باشد.روستای کرسف مرکز دهستان کرسف، در 12 کیلومتری جنوب غربی خدابنده قرار دارد. این منطقۀ کوهستانی مقر حکومت خوانین امیر افشار بوده است. در این روستا قلعه‌های متعددی به چشم می‌خورد که هر یک به نوبۀ خود شاهد خاطرات تلخ گذشته می‌باشند و در صدر این قلعه‌ها قلعۀ «فریک بلاغی» بیش از همۀ قلعه‌ها نمایان است که در وسط باغی مسطح و به سبک بسیار جدید بنا شده که فعلاً بلا استفاده می‌باشد . در اوایل قرن دهم هجری به لحاظ نقل و انتقالات ایلات نا آرام مناطق که به منطور ایجاد امنیت و جلوگیری از شورش‌های محلی از سیاست‌های زمامداران وقت بوده، این منظقه نیز از این پدیدۀ سیاسی متأثر شده و طوایف گوناگونی از جمله افشارها و شاهسون‌ها را در خود جای داده است.از نظر نژادی با توجه به سوابق تاریخی منطقه و نقل و انتقالات سیاسی ایلات، مردم منطقه از نظر قومیت یک دست نمی‌باشند و اختلاطی از اقوام مختلف هستند و ایلات خدابنده‌لو و افشار با اقوام بومی در هم آمیخته و نژادی را پدید آورده که از نظر تیپولوژی با نژاد موسوم به زنجانی دقیقاً قابل مقایسه است .
صنعت فرش به ویژه فرش های دو پود در مناطق روستایی از موقعیت ویژه ای برخوردار است. فرش افشار که توسط بافندگان منطقه افشار تولید می شود شهرت جهانی داشته و به عنوان یک محصول صادراتی در نمایشگاه های خارج از کشور عرضه می شود. ایجاد شرکت های تعاونی فرش و ایجاد مجتمع های قالیبافی با هدف تبدیل فرش های خرسک به فرش های نساجی که جنبه صادراتی و ارز آوری دارد، در رشد و شکوفائی اقتصاد منطقه مؤثر خواهد بود. شرکت های تعاونی فرش در بخش های مرکزی و افشار به مرکزیت قیدار و گرماب جهت تحت پوشش قرار دادن بافندگان روستایی و همچنین اعطای تسهیلات بانکی، ایجاد شده است
جاذبه های خدابنده
دریاچه سد کرسف: سد کرسف یا سد امیر از سدهای وزنی است که در مسیر رود شور، یکی از شاخه‌های رود قزل‌اوزن، در شهر خدابنده ساخته شده. براساس سفال‌هایی که در این منطقه به دست آمده کارشناسان احتمال داده‌اند که زمان ساخت این سد مربوط به دوره ساسانیان است و در دوره قاجار مرمت شده. دریاچه پشت سد طبیعت اطراف را به مکانی سرسبز و خرم تبدیل کرده و محیط مناسبی را برای استراحت و تفریح گردشگران پدید آورده است. در نزدیکی این سد بقایای شکارگاه امیر جهانشاه خان افشار، بزرگ ایل افشار، قرار دارد که یکی دیگر از جاذبه‌های دیدنی این منطقه به حساب می‌آید.
مسجد جامع سجاس: مسجد جامع سجاس بنایی ارزشمند و تاریخی در استان زنجان و شهر خدابنده است که در ابتدای قرن پنجم هجری قمری ساخته شده. در این مسجد چهار کتیبه ارزشمند وجود دارد کتیبه ساقه گنبد با خط نسخ، کتیبه فیلپوش‌ها با خط ثلث و کتیبه دیگری که متن سوره تبارک را با آن نوشته‌اند زیر کتیبه فیلپوش‌ها قرار دارد که با عرض پنجاه متر دورتادور مسجد را زینت داده است.
زرین غار: زرین غار که به نام‌های زرین رود، زرین آباد و دودزا معروف است در پی وقوع زلزله‌ای، که در سال ۱۳۸۴ در استان زنجان رخ داد، توسط مردم کشف شد. این غار از نوع غارهای خشکی است که در طول آن چند دریاچه ، چشمه‌های آب سرد و قندیل‌هایی در حال رشد وجود دارند. این غار چند طبقه دارد که تا کنون فقط دو طبقه از آن به همراه تونل‌های فرعی متعددی شناسایی شده‌اند . با توجه به مسیرهای صعب‌العبور و دهلیزهای خطرناکی که در این غار وجود دارد ورود به آن نیازمند تجهیزات کامل غارنوردی است.
آرامگاه قیدار نبی زنجان: آرامگاه قیدار نبی زنجان یکی از جاذبه‌های گردشگری این شهر است. شهر قیدار مرکز شهرستان خدابنده از توابع زنجان که از دوره ساسانی به بعد (به استناد آثار تاریخی مزرعه تخت) سابقه تاریخی دارد. نام شهر به خاطر وجود آرامگاه قیدار نبی در کنار چشمه پر آب کوه علی پنجه شهر، قیدار نامیده می‌شود. در گذشته‌های دور این شهر با نام «پیغمبر» توسط اهالی منطقه خطاب می‌شده است. بنای بقعه به سال ۷۱۹ هجری قمری توسط بلغار خاتون زن ارغون شاه ایلخانی تجدید بنا گردیده است. ضریح چوبی مزار قیدار که با نقوش متعلق به دوران ایلخانی تزئین شده طی روزهای مختلف سال پذیرای پارچه‌های سبز رنگی است که از سوی زائران بارگاه آن بسته شده و همین موضوع زیبایی خاصی را به آرامگاه قیدار بخشیده است. قیدار فرزند اسماعیل پسر ابراهیم است که نسل‌شان به خاندان بنی‌هاشم در عربستان ختم می‌شود. پیامبر اسلام (ص) به واسطه سی نسل از خاندان این پیامبر به شمار می‌رود.
غار کتله‌خور خدابنده: غار کتله‌خور غاری است خشکی -آبی که در استان زنجان، شهرستان خدابنده و در ۸۰ کیلومتری جنوب قیدار و ۱۷۳ کیلومتری شمالهمدان و ۴۱۰ کیلومتری تهران و ۵ کیلومتری شهر گرماب واقع است. در بعضی مناطق غربی ایران به کوه کم ارتفاع “کَتَله” می‌گویند و احتمالاً وجه تسمیه این غار نیز همین است که در یکی از این کوه‌ها قرار گرفته‌است و خورشید از پشت آن طلوع می‌کند و به جای کتله خورشید به آن کتله خور می‌گویند.
...............................
آرشیو
