سرزمین کوهستانی و پوشیده از جنگلهای انبوه با آب و هوای معتدل و بارانی حد فاصل بین کوه و دریای مازندران که وطن و مورد سکونت قوم تالش است در غرب استان گیلان در حال حاضر به صورت رسمی شامل شهرستان تالش و فومن و ماسال و رضوانشهر میباشد، و بخش دیگر آن ایالت لنکران است که در جمهوری آذربایجان قرار دارد.
این قوم دارای آداب و رسوم و سنن خاصی هستند که مخصوص به خودشان هستند و همین آداب و رسوم آنها را از دیگر اقوام ایرانی متمایز و به یک نماد برتر و بدیل و بکر تبدیل کرده و برای هر فرد خارج از این قوم آن را بسیار قابل تامل و زیبا و دوست داشتنی مینمایاند.
این سرزمین در مقاطع تاریخی نامهای مختلفی داشته است. در منابع متعلق به زمان باستان: آثار نویسندگان یونان و رم و در اغلب تحقیقات جدید از مردم تالش بنام کادوسیان یا کادوسیها و از دیار تالش با نام سرزمین یا کشور کادوسی یاد شده است. چنانکه از پاراگرافهای زیر میآید: کادوسیان در زمان مادها که فرمان گزارش هووخشتر بود که بیشترین خاک ایران را در آن زمان بر عهده داشتند، در ناحیه باریک و گرم میان کوه های البرز و دریای خزر زندگی میکردند از پذیرفتن سیادت مادها خودداری کردند، یا شاید تاریخ تالشان یا کادوسیان به حتی دورتر از این نیز میرسد، برخی منشاء و نژاد آنها را ایرانی و آنان را از ساکنان اصلی این کشور، پیش از آمدن آریائیها دانسته اند. مورخان یونانی به کادوسیان کوسیان یا کیسی و یا کاسسو میگفتند. (عبدلی، ۱۳۷۸ ،(۱۵
عدهای از پژوهشگران به دلایلی زندگی تالشان را زندگی ایلی و عشیرهای نمیدانند، ولی برخی نیز با دلیل اثبات کرده-
اند که تالشان نیز عشایرند، ابتدا باید بدانیم که عشایر به چه کسانی گفته می شود. در تعریف عشایر سه فاکتور و معیار مد نظر قرار می گیرند که عبارتند از: داشتن ساخت ایلی، معاش مبتی بر دامدارای و کوچ رو بودن .
ابتدا به ساکن در پاسخ به این ادعا باید گفت که: تالشان به سه دلیل زیر عشایر محسوب میشوند،
-۱تطابق و سازگاری تالشان با محیط طبیعی که آنها را برای فعالیتهای خاصی (دامداری) آماده کرده است. -۲علاقه به نوعی زندگی سنتی مثل پرورش بز که دلیلی است بر عشق به بافتن سیاه چادر و به دنبال آن کوچ.
-۳حفظ قومیت تالش و افتخار به این وضعیت تا جایی که تالشان عار دارند از این که خود را رشتی (گیلک) یا ترک معرفی نمایند.
ایل یا بزرگترین تجمع زندگی عشایر در تالش وجود دارد، در بلوکات تالش با آخرین تجدید نظر انجام شده شش ایل
:کرگانرود، اسالم، تالشدولاب، خوشابر، شاندرمن و ماسال دیده میشود.
زبان تالشی:
زبان تالشی، زبان رایج مردمانی است که در نیمه غربی استان گیلان تا بخشهایی از استان اردبیل و همچنین در برون مرز در منطقه مورد مناقشه جمهوری آذربایجان و ارمنستان (قفقاز) زندگی میکنند. این زبان به گروه زبانهای شمال باختری ایران تعلق دارد.
برخی از اسامی موجود در منطقه در مقایسه با زبانهای اقوام مختلف ایرانی مربوط به هیچ کدام نیست بلکه نشانگر این است که این اسامی بسیار کهن و اوستایی است، مثل گیسوم و ماسوله و چسلی، فومن، گسکر، اورما و ارده و اخیرا هرو(مرکز شهرستان خلخال) ورازشت و گلدشت و … یا اردج که یکی از طوایف ایل تالشدولاب بخش پرهسر میباشد، ارده به صورتarda یا arder در چند جای گاتها از جمله هات سی و چهار و چهل و شش آمده است و ابراهیم پورداوود آن را پارسا، راد و نیک اندیش و ستایشگر معنی کرده است. این زبان در کوهستانها تقریبا خالص مانده است ولی در جلگههای از آستارا تا هشتپر جای خود را به ترکی داده (در تحقیقات آقای مارسل بازن در این مناطق این ادعا وجود دارد که هنگامی که با برخی از ساکنین این مناطق مراجعه کرده آنها با زبان ترکی میگفتند: »بیز تالشوخ« یعنی ما تالشیم). و در جنوب نیز با همزیستی بیشتر با گیلکی آمیخته است که گروه اخیر نیز به دلیل مالکیت بر مناصب و پستهای سیاسی از یک سو و به تبع آن حاکمیت بر منابع انسانی و رسانه های گروهی بویژه رادیو و تلویزیون استان و پخش برنامههای شبکه باران به زبان گیلکی و توجه کمتر به زبان تالشی و تاتی، عرصه را بر این دو زبان در اقلیت مانده تنگ نموده و طبیعی است که القاء و اگر مداوم تکرار شود بتدریج کودکان تالشی و تاتی زبان مادری خود را فراموش و زبان گیلکی و فارسی را جایگزین آن میکنند که به احتمال قریب این امر عامدا انجام میگیرد…
