دَرّه‌شهر یکی از شهرهای غربی ایران و در کوهپایه کبیرکوه از رشته کوههای زاگرس و مرکز شهرستان دره‌شهر است. دره‌شهر در ساحل جنوبی رودخانه سیمره و در جنوب شرقی حوزه جغرافیایی استان ایلام واقع شده‌است و از شرق و جنوب شرقی با لرستان و خوزستان و از شمال، شمال غرب و جنوب غربی با دیگر شهرستانهای استان ایلام همسایه است. کبیرکوه امتداد جنوبی شهرستان را احاطه که پوشش جنگلی آن موجب تلطیف هوا و زیبایی منطقه بخصوص درفصول زمستان (اواخر فصل) و بهار شده‌است.
مردم دره شهر به زبان لری و لکی صحبت می‌کنند. بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۲۱٬۹۰۰ نفر (۵٬۹۸۸ خانوار) بوده‌است. معروف ترین صنایع دستی دره شهر ، قالیچه های صادراتی دست بافت و .نفیس و ابریشمی و كركی می باشند
دره شهر در دوره ساسانی یکی از پایتخت‌های ایران بوده واز دوره مس سنگی سابقه سکونت و شهری داشته‌است. این منطقه به لحاظ زمین‌شناسی یکی از بزرگترین ژئوپارک‌های دنیا محسوب می‌شود و همچنین بزرگترین شهر تاریخی غرب کشور در این منطقه واقع شده‌است. دره شهر دومین شهر بزرگ استان بعد از شهر ایلام (به لحاظ گستره شهری) میباشد. به دلیل تعدد و فراوانی قلعه‌های تاریخی در محدوده شهرستان، این شهر به شهر قلعه‌های ایران نیز شهرت دارد. دره‌شهر در زمان‌های مختلف تاریخی به علل متعدد بارها ویران و آباد گشته، از جمله عوامل مؤثر در ویرانی آن می‌توان لشکر کشی سپاهیان آشور و اعراب را نام برد. دره شهر محل شهر باستانی ماداکتو پایتخت عیلامیان بوده‌است. به نظر می‌رسد که این شهر اولین شهر عیلامی بوده‌است که در حمله آشور بانی پال ویران شده و در زمان حکومت هخامنشیان یا اهمیت گذشته را نداشته یا همچنان در ویرانی به سر می‌برده‌است، ولی در زمان اشکانیان دوره تجدید حیات آن بوده و در عهد ساسانیان نیز مجدداً آباد گردیده و رونق یافته‌است.دره شهر یکی از قدیمی‌ترین مناطق مسکونی در ایران میباشد که در گذشته با نام سیمره شناخته می‌شد و تا زمان حکومت پهلوی تحت سلطه اتابکان لر بوده‌است و بعد از تصویب ایجاد استان ایلام از لرستان جدا و جزئی استان ایلام گردید.
در ویرانه‌های به جای مانده از این شهر در زمان ساسانیان، آثار شهرسازی که در آن دوره معمول بوده به چشم می‌خورد. سکه‌های یافت شده در خرابه‌های دره شهر به خسرو سوم و جانشینان او متعلق است. شهر کنونی دره شهر در دامنه کبیرکوه و در امتداد ضلع شمالی شهر باستانی آن دوره خود (دوره ساسانی) و در ساحل جنوبی رودخانه سیمره قرار دارد، و از استعداد کشاورزی، منابع آب غنی، مراتع سبز و جنگل‌های انبوهی برخوردار است.
براساس بخشنامه وزارت کشوربه شهرداری در سال ۱۳۶۵ مبنی برضرورت تقسیم‌بندی مناطق نواحی و محلات شهری و ابلاغ دستورالعمل چگونگی انجام این طرح درسال۱۳۶۷ و همچنین پیرو طرح جامع شهر دره شهر به ۶ منطقه: ۱.اسدآباد، ۲.قلعه گل، ۳.سرخ‌آباد، ۴.شهید مدنی، ۵.بهمن‌آباد ۶. ناحیه مرکزی و جنوبی (بالاشهر)، متشکل از محلات: سرخ‌آباد، بهمن‌آباد، چال زغال، اراضی شهری، اردوگاه، هزاردر، زالوآب (ایثارگران-جانبازان)، طالقانی، مطهری، شهیدمدنی، فرهنگیان فاز۱+ماهپاره، فرهنگیان فاز۲، رزمندگان-بسیجیان و شهرک‌های جدیدالاحداث مسکن مهر و شفا تقسیم‌بندی و تشکیل شده‌است. این تقسیم‌بندی به منظور تحقق مدیریت یکپارچه شهری و بهبود کیفیت و افزایش سطح خدمات رسانی به همه قسمت‌های شهر انجام شده‌است. به موجب این بخشنامه نواحی مسکونی که پیشتر در تقسیمات کشوری به عنوان روستا شناخته می‌شدند و اخیراً طی مصوباتی به شهر الحاق گردیده‌اند منطقه شهری محسوب می‌گردند و نام محله صرفاًمختص تقسیمات پیشین نواحی شهری است. بدین ترتیب اسدآباد، سرخ آباد، بهمن‌آباد، قلعه گل و شهید مدنی در تقسیمات درون‌شهری در قالب منطقه شهری تعریف می‌شوند.
شهرستان دره‌شهر از شرق و جنوب شرقی با شهرستانهای کوهدشت، رومشکان و پل دختر استان لرستان و اندیمشک خوزستان همجوار است و از شمال، شمال غرب و جنوب غربی به دیگر شهرستانهای استان ایلام محدود می‌شود. شهر تاریخی ماداکتو یا سیمره (شهر قدیمی دره‌شهر) در امتدادضلع جنوبی شهر کنونی دره‌شهر واقع شده‌است.
دره شهر قطب بناهای تاریخی ایلام است که موجب جذب گردشگران خارجی بسیاری شده و شهر تاریخی سیمره واقع در این شهرستان به عنوان مهم‌ترین اثر تاریخی استان ایلام شناخته شده است.شهرستان دره شهر دارای ۵۴۵ اثر تاریخی و طبیعی است که ۱۴۰ اثر از این تعداد در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است.این شهرستان مهد باستان‌شناسی استان ایلام است و آثار بسیار ارزشمندی مثل پل تاریخی گاومیشان، شهر تاریخی سیمره، تنگه بهرام چوبین و... در این شهرستان وجود دارد.نخستین موزه باستان‌شناسی استان ایلام که به‌عنوان تنها موزه تخصصی باستان‌شناسی غرب کشور نیز شناخته شده است سال ۸۴ در شهرستان دره شهر آغاز به کار کرده است.
شاهکار آثار تاریخی شهرستان دره‌شهر شهر تاریخی سیمره است که امروز نمادی از تمدن و فرهنگ استان ایلام شده که چیزی در حدود ۲۰۰ هکتار راز‌های نهفته تاریخی در خود جای داده است. شهر رویایی سیمره که در حاشیه جنوب شرقی شهر کنونی دره شهر واقع است، بزرگترین محوطه تاریخی استان ایلام محسوب می‌شود، محوطه تاریخی این شهر طبق مطالعات و کاوش‌های انجام‌گرفته مربوط به قرون اولیه اسلامی است. علاوه بر مناطق بکر و دست نخورده و تا حدودی عجیب که در دره شهر مشاهده می‌شود، آثار تاریخی بسیار زیبا و دیدینی هم در این شهرستان که بزرگترین شهر تاریخی غرب کشور است، وجود دارد که هرکدام به تنهایی هر گردشگری را مجذوب خود می‌کنند.
با ورود به این شهرستان بدون شک شیفته خوراکی لذیذی، چون شله کینه خواهید شد، میان وعده‌ای بسیار خوشمزه با عطر و بوی خاص که هرگردشگری طعم خوشایندش را چشیده است. معروف‌ترین و رایج‌ترین غذا‌های سنتی و بومی استان ایلام را غذا‌هایی مانند خورشت تره‌کوهی، کشکینه، تُرخینه، قارمه گوشت گوسفندی، نژی آو، جیجگ آو، ماش آو، کشک دو، قله ماسوا، کپه، جِِگِروَز، گوجه‌پونه، مَکش، کوفته سیرابی و... تنها تعدادی از خوراکی‌های لذیذ و مغذی این سرزمین زیبا و دوست‌داشتنی را تشکیل می‌دهند.
قبل از بررسی جاذبه های گردشگری دره شهر بد نیست درباره پیشینه تاریخی آن بیشتر بدانیم. نام دره شهر شاید از رود سیمره گرفته شده باشد که این رود تا قبل از ورود ایلام گاماسب نام دارد و هنگام ورود به ایلام سیمره نامیده می شود. آورده اند که چون دره شهر در کنار رود سیمره در دره ای از دره های کبیرکوه قرار گرفته، دره شهر نام یافته است. شهر تاریخی و باستانی دره شهر در ادوار مختلف بارها ویران و آباد گشته است. از جمله عوامل ویرانی آن تاخت و تاز سپاهیان آشور و عرب ها بوده است. بنابر نظری، دره شهر محل شهر باستانی ماداکتو» پایتخت عیلامی است. عیلامیان که در دوره عهد باستان فرمانروای کوههای لرستان بودند؛ دره رودخانه و راه بزرگ ارتباطی منطقه و مرز شمالی را متصرف شدند و اماکن مستحکمی تاسیس نمودند که ماداکتو پایتخت دوم آنان از آن جمله است. ظاهرا دره شهر اولین شهر عیلامی بوده است که در حمله آشور بانی پال ویران و مردم آن قتل عام شده اند. در دره سیمره بقایای خرابه های عهد ساسانی به جامانده اند. ظاهرا دره شهر در دوره اعتلای هخامنشیان هنوز هم ویران بوده و با اهمیت گذشته را نداشته است، اما عهد اشکانیان دوره تجدید حیات آن بوده و در دوره ساسانی نیز مجددا رونق یافته و آباد گردیده است. در خرابه های دره شهر که بازمانده یک شهر از زمان ساسانیان است، آثار چهار راهها، کوچه ها و معابر بانظم ویژه ای که در شهر سازی آن دوره معمول بود، باقی مانده است. گفته می شد که دره شهر در هنگام آبادانی متجاوز از ۵۰۰۰ خانه داشته است. در میان خرابه های آن اثری از ساختمانی که شاید روزی مسجد و يا عبادتگاه دوره اسلامی بوده باشد، یافت نشده است. در حال حاضر شهر دره شهر که در دامنه کبیرکوه و در کنار خرابه های شهر باستانی دوره ساسانی و رودخانه خروشان سیمره قرار دارد، با استعداد کشاورزی وافر، منابع آب غنی، مراتع سبز و جنگل های انبوه یکی از شهرهای باستانی و مهم استان ایلام محسوب می شود. برخی بر این باورند که دره شهر را خسرو پرویز پادشاه ساسانی ساخته است.
گویش ها و زبانهای رایج در شهرستان دره شهر را می توان به چند قسمت مختلف تقسیم کرد:
گویش لری: بررسیهای زبان شناسی و فرهنگی، نشان دهنده پیوستگی قومی لرها با دیگر اقوام ایرانی بویژه شعبه پارسی است. همچنین در شرفنامه چهار قوم کرد را : لر و کلهر و گوران و کرمانج خوانده اند. و همانطور که زبان شناسان می دانند زبان لری مابین زبان فارسی و زبان کردی است. لران قدیمی ترین قبایل حتی قبل از آریاییها می باشند که از روزگاران کهن در نواحی غرب و جنوب غرب و در امتداد دامنه های زاگرس ساکن بوده و هستند.
زبان لکی : در صد زیادی از مردم دره شهر به این زبان صحبت می کنند : زبان کردی کردان همان مادها یا شاخه ی بزرگی از مادها هستند که از نژاد آریا می باشند کردان بزرگترین قوم آریایی ایران زمین می باشند که از دیرباز در نواحی کوهستانی و محصور غرب فلات ایران ساکن هستند و به حفظ آداب و اخلاق ایرانی موفق گردیده اند. قسمتی از مردم این ناحیه به زبان کردی صحبت می کنند که بیشتر آها از روستاهای بین دره شهر و آبدانان بخاطر پیدا کردن شغل به دره شهر کوچ کرده اند. تعدادی هم از ایلام و دهلران و جاهای دیگر به این ناحیه آمده اند تعداد کردها در این ناحیه از لرها و لکها خیلی کمتر است. : زبان عربی: تقریبا تعداد بسیار کمی از مردم دره شهر به زبان عربی صحبت می کنند که آنها هم اصلیت عرب ندارند آنها برای پیدا کار به استان خوزستان کوچ کرده بودند که پس از جنگ تحمیلی به دره شهر آمدند.
به زبان فارسی: در شهرستان دره شهر بندرت می توان فارس زبان پیدا کرد مگر دانشجویان که برای تحصیل آمده باشند یا افرادی که خانواده از کودکی با آنها فارسی صحبت کرده باشند!
جاذبه های دره شهر
آبشار دربند: آبشار دربند در فاصله ۳۸ کیلومتری غرب دره شهر واقع شده است. مسیر فرعی دسترسی به آن از جاده دره شهر به ایلام و از نزدیکی شهر کوچک بدره جدا می شود که ۴ کیلومتر طول دارد و در کنار آن لوله های انتقال آب از تصفیه خانه دربند جهت استفاده شرب اهالی منطقه کشیده شده است. دره زیبای دربند از طبیعتی غنی و بکر و حیات وحشی متنوع برخوردار است.
قلعه هزار درب: قلعه هزار درب در شرق شهرستان دره شهر در استان ایلام قرار دارد قدمت این قلعه به دوره ساسانی می رسد. نمای اصلی این اثر، طاق های هلالی شکل می باشد و با توجه به ساختار معماری، اثر احتمالاً قلعه یا پادگان نظامی بوده است. مصالح به کار رفته در ساخت این قلعه شامل سنگ های تراشیده و قلوه سنگ هایی است که از گچ پخته به عنوان ملات استفاده شده است. پلان اصلی این قلعه مستطیل شکل و راهروهایی طولانی در چهار جهت قرار گرفته و به وسیله درگاه هایی به اتاق های داخل مرتبط می شود.
قلعه جهانگیر آباد: قلعه جهانگیر آباد بنایی است متعلق به دوران پهلوی و والیان پشتکوه که توسط خوانین منطقه (میرهای هاشمی)در جنوب شهر تاریخی دره شهر و حاشیه روستای جهانگیر آباد ساخته شده است. بنا دارای پلان مربع مستطیل است. مصالح بکار رفته در این قلعه قلوه سنگهای رودخانه ای و ملات گچ می باشد.این بنا بطور کلی دارای ۶ اتاق،۲ ایوان و یک راهرو و دو زیرزمین می باشد.
تپه کوزه گران: تپه یا تل کوزه گران در حدود ۵/۵ کیلومتری تپه تیخان ( تیغن ) واقع شده و قدیمی تر و بزرگتر از تپه تیخان است. قدمت این تپه به اواخر هزاره سوم پیش از میلاد می رسد ، ولی طبقه اول این تپه به دوره ساسانی مربوط است . سفالهای رنگین و منقوشی از طبقه زیرین تپه بدست آمده است . نقش سفال ها ، بیشتر از نوع پرندگان و بز کوهی است .
پارک تفریحی سراب( جنوب شهرستان دره شهر نزدیکی نزدیکی روستای جهانگیر آباد): سرچشمه سراب این پارک به مساحت ۵ هکتار واقع شده که دارای فضای سبز مناسب و دریاچه زیبا می باشد و از جذبه های گردشگری شهرستان دره شهر به شمار می آید. این پارک دارای سرویس بهداشتی، نمازخانه، شهر بازی کوچک ، قایق، تلویزیون بزرگ شهری، پارکینگ، بوفه، انواع پرژوکتور و نور مناسب می باشد و نیز دارای تالار، سالن چند منظوره و سیستم رقص نور و آبنما میباشد. این پارک که دارای چشمه ای است با آبی گوارا و شیرین که از دل کبیرکوه بیرون می آید و این مکان همانند نگینی در دامنه ی کبیرکوه خودنمایی می کند و توجه هر بیینده ای را به خود جلب می کند. ناگفته نماند پارک تفریحی سراب جزو معدود جاذبه های این شهرستان است که دارای امکانات ذکر شده می باشد.
تپه تیخان: تپه باستانی تیخان و یا تیغین در شمال شرق دره شهر و به فاصلة ۲ کیلومتری کرانه راست رودخانه سیمره ، در میان اراضی کشاورزی روستای جمشید آباد (جهاد آباد) واقع شده است . سفال های به دست آمده در طبقه اول از نوع نخودی و آجری ساده اند . در کنار سفال ها ، نمونه هایی از تیغه های سنگ چخماق نیز یافت شده است . همچنین در میان این آثار مکشوف ، قطعات سنگ سه گوش به رنگ سبز نیز دیده می شود .
حمام قلعه پور اشرف: در ضلع غربی قلعه پور اشرف در روستای شیخ مکان در شهرستان دره شهر قرار دارد. دارای پلان مربع شکل است و شامل اماکن تودرتو با سالن و دالانهای رخت کن، حوضچه های آب سرد و گرم، دستشویی و انبار سوخت می باشد. مصالح ساخت آن هم شامل قلوه سنگهای نتراشیده و از گچ هم به عنوان ملات استفاده شده است و مربوط به دوران قاجاریه است.
قلعه ارمو: در روستای ارمو دره شهر بخشی از یک بنا در محل قبرستان باستانی ارمو باقی مانده است که به نظر می رسد آثار یک قلعه باستانی باشد. از دیگر قلعه های شهرستان دره شهر می توان به قلعه کلم، قلعه تیغن، قلعه ماژین اشاره کرد.
قلعه زینل: این اثر تاریخی در جنوب روستای الیاس آباد چمکلان از توابع شهرستان دره شهر واقع شده است. قلعه زینل همانند دیگر قلاع محدوده زاگرس بر روی تپه ای نسبتاً بلند ساخته شده است. قلعه فعلی یک بنای دوره اسلامی متاخر است که در دوره صفویه ساخته شده و در دوره های بعد مورد استفاده حاکمان محلی قرار گرفته است. مصالح بکار رفته در ساخت این قلعه سنگ و گچ می باشد.
پل چم نمشت: بقاياي اين پل در حدود ۴ کيلومتري شمال شهرستان دره شهر ، بر روي رودخانه سيمره واقع گرديده است. اين پل به هنگام آباداني ، سيمره و طرهان را به يکديگر مربوط مي ساخته و به نظر مي رسد که از ساخته هاي دوره ساساني و مرتبط با آثار ساساني دره شهر باشد. ابودلف – جهانگرد عرب – در سفرنامه خود (۱۳۴۱ ه. ق) در توصيف اين پل مي نويسد : « ميان سيمره و طرهان ، پل بزرگ و زيبا و عجيبي برپا مي باشد که دو برابر پل خانقين است ». ياقوت حموي نيز از اين پل با عبارت « از عجايب پل هاي عالم » ياد مي کند. اين پل امروزه به صورت ويرانه اي درآمده و رودخانه نيز مسير خود را از زير آن تغيير داده است. پل چم نمشت ، در قسمت عريض تر مسير رودخانه احداث شده و در اصل حدود ۱۸ دهانه داشته که عرض هر يک از آنها به ۱۵ متر (اين مقدار ظاهراً با احتساب قطر پايه ها است و با توجه به طول پل ، دهانه ها نمي توانستند چنين عرضي داشته باشند) و طول تمام پل به ۲۷۰ متر مي رسيده است. هر پايه پل ۶×۹ متر وسعت داشته و بر بالاي تعدادي از پايه هاي شمالي ، دهانه هاي کوچکتري تعبيه شده بوده است. تخته سنگ هايي که در ساختمان پايه ها به کار رفته ، تا يک متر عرض و بيش از آن طول داشته است. طاق هاي پل با آجر برپا شده بوده اند.
امامزاده پیرمحمد آبهر پایین: آستان امامزاده پیرمحمد (علیه السلام) شهرستان دره شهر، بخش بدره، شهردره شهر، روستای آبهر پائین در دامنه هاي كبيركوه واقع شده است. فاصله آن تا بخش بدره ۸ كيلومتر مي باشد. اطراف آن به وسيله قبرستاني از دوران اسلامي و جنگل هاي بلوط احاطه شده است. به فاصله حدود ۲۰۰ متري شمال بقعه آثار قديمي شهر كوچكي مشاهده مي شود كه فريااستارك آن را متعلق به قرون سيزدهم و چهاردهم ميلادي دانسته است.
آبشار ماربره: آبشار ماربره در ۲۰ کیلومتری جاده دره شهر به سمت پلدختر و در میان دو روستای اَرَمو و کل سفید واقع شده است. این آبشار زیبا در میان درختان بلند محصور شده و در تمام طول سال به ویژه فصل بهار دارای آب فراوان و گوارایی است.
قلعه سه کسان: قلعه گمشده باید به جنوب غربی دره شهر ایلام سفر کنید و پا به راه ارتفاعات صخره ای این شهر شوید تا بتوانید یکی از قدیمی ترین قلعه های ایلام را ببینید. قلعه ای به نام سه کسان که جایی در حدفاصل ارتفاعات کبیر کوه و دشت دره شهر قرار گرفته است و لا به لای صخره های صعب العبور این ارتفاعات، گم شده است. مردم محلی قلعه سه کسان را با نام های سه کسون یا سکه سون می شناسند. قلعه ای که یکی از بزرگترین قلعه های دوره ساسانی اسلامی بوده و آنقدر دسترسی به آن سخت است که شاید کمتر گردشگری تاب بیاورد ارتفاعات بلند این منطقه را طی کند و زیر طاق این قلعه نفس تازه کند. با این حال، سه کسان از روزگاری که ساسانیان بر ایران حکومت می کردند و تصمیم گرفتند برای دفاع از مناطق نظامی شان این دژ را بنا کنند، تا امروز پابرجا مانده است.
تنگ بهرام چوبین: تنگ بهرام چوبین یکی از پدیده های زیبای شهرستان دره شهر می باشد که در ۸ کیلومتری مسیر دره شهر- پلدختر، در دل یکی از دره های باریک کبیرکوه قرار دارد. مورخان این مکان را شکارگاه ییلاقی و بنا به روایاتی، مخفیگاه یکی از سرداران معروف ایرانی به نام بهرام چوبین می دانند. وجود دیوارهای ساروجی و محکم این منطقه و وجود برج های متعدد دیده بانی، احتمال مخفیگاه بودن این مکان را بیشتر تأیید می کند تا شکارگاه بودن آن را. در این مکان آثار تاریخی ارزشمندی از جمله قلعه های بزرگ، چهار آب انبار حجاری شده، پلکان سنگی و دیوارکشی ارتفاعات ورودی تنگ وجود دارند که متأسفانه به دلیل عدم توجه کافی در حال ویرانی می باشند.
آتشکده دره شهر: آتشکده دره شهر در شرق شهرستان دره شهر، در سمت چپ رودخانه سراب بر روی تپه ماهورهای تنوره سرخ، قرار دارد. با توجه به مصالح و سبک معماری، بنا مربوط به اوایل دوره اسلامی است. در قسمت جنوبی این بنا پلکانی به طول ۱۰ متر و عرض یک متر با شیب ملایم وجود دارد که احتمالاً ورودیِ بنا بوده است.
بقعه باباسیف الدین محمد: بقعه بابا سیف الدین محمد در ۱۷ کیلومتری شمال شرقی دره شهر در دهستان اَرَمو در دامنه تپه ای به نام چهارطاق قرار دارد. گفته می شود بابا (حضرت) سیف الدین محمد فرزند ابراهیم فرزند امام موسی کاظم (ع) است. در اطراف این آرامگاه درختان چند صد ساله تاریخی وجود دارد.
قلعه میرغلام هاشمی: قلعه میرغلام هاشمی یکی از بناهای دوره قاجاریه می باشد که بر اساس سنگ نوشته نصب شده بر دیوار ورودی بنا، در سال ۱۳۰۳ هجری قمری توسط میرغلام هاشمی؛ حاکم وقت در روستای فرهادآباد در ۸ کیلومتری شمال غرب دره شهر ساخته شده است. این بنا به شکل چهار ایوانی و با مصالحی از سنگ و ملات گچ ساخته شده و در زمان خود کاربرد نظامی- مسکونی داشته است. این بنای تاریخی به دلیل سبک معماری و نوع مصالح بکار رفته در آن، از استحکام قابل توجهی برخوردار است. در این قلعه ۳۵ اتاق ساخته شده است که به صورت تو در تو به یکدیگر مرتبط هستند.
..................................
آرشیو
