شاهرود یکی از شهر های استان سمنان است. شاهرود در حد فاصل شهرهای دامغان در غرب، سبزوار و بردسکن در شرق و گرگان در شمال بوده و تقریباً در میانهٔ راه تهران-مشهدمی‌باشد؛ به طوریکه فاصلهٔ آن از تهران ۴۱۲ کیلومتر و از مشهد ۵۱۰ کیلومتر است. بیشتر مردم شاهرود به زبان فارسی با لهجهٔ شاهرودی سخن می‌گویند؛ همچنین اقوام الیکایی و مردم استان‌های گلستان و مازندران که در این شهر ساکن هستند نیز به زبان مازندرانی سخن می‌گویند. شهرستان شاهرود نیز مانند سمنان و دامغان در شمار ایالات قومس قرار دارد.
شهر شاهرود ۴۰ کیلومتر مربع مساحت دارد و جمعیت آن براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵ بالغ بر ۱۵۰۰۰۰ نفر است. شاهرود به دلیل قرار گرفتن در مسیر مشهد، بسیار پرتردد است این شهر از سمت شمال به شهرهای آزادشهر، علی‌آباد، رامیان و گرگان در استان گلستان، از سمت شرق به شهرهای سبزوار و بردسکن در استان خراسان رضوی و شهر میامی در استان سمنان، از سمت جنوب به شهر طبس در استان خراسان جنوبی و شهر خور در استان اصفهان و از سمت غرب به شهر دامغان در استان سمنان محدود است
ظاهراً کهن‌ترین نام شاهرود در وندیداد اوستا در ذکر اسامی شانزده سرزمین آریایی آمده که ضمن آن از چخره به عنوان سرزمین چهاردهم به دنبال یاد از راگاه(ری) و ورنه(گیلان) نام برده شده‌است مدارکی وجود دارد که نشان می‌دهد شاهرود یکی از شهرهای مهم چهاردهمین ایالت تاریخی، «چخره» (از تقسیمات شانزده‌گانهٔ اوستایی در دوران باستان) بود که در دامنهٔ جنوبی رشته‌کوه البرز، توسط آریایی‌ها بنا نهاده شده‌است. برخی پژوهندگان واژهٔ چخره را شکل ابتدایی شاهرود دانسته‌اند. به لغت اوستایی چخرو-ایتی به معنی چرخ پیشه و چخرو-وَتی به معنی دانای چرخ است. این دو هیئت اوستایی این نام، حاوی نام شاهرود می‌باشند. این محل نیز گذرگاه نفوذ آریایی‌ها و به ویژه پارت‌ها به فلات ایران بوده‌است. آنچه مسلم است مرتفعات و بلندیهای که اطراف شهر در جوار رود شاهرود واقع بوده به خاطر مسائل استحفاظی، نظر ساکنین اولیه و مهاجران را به خود جلب کرده بدین ترتیب هسته مرکزی و اولیه آبادیهایی همچون ری و شاهرود در میان قلعه‌ها شکل گرفته‌است.
هستهٔ اولیهٔ شهر به منظور دفاع در برابر مهاجمان، بر فراز تپه‌های کم‌ارتفاع دامنهٔ کوه‌های شمالی و غربی رود بزرگ این منطقه بنا شد که به جهت بزرگی این رود، به تدریج نام شاهرود را به خود گرفت و به تدریج همراه با برقراری امنیت، رشد و توسعه یافت، به طوری که در کنار صددروازه، پایتخت اشکانیان که به باور بسیاری از پژوهشگران محل کنونی شهر دامغان است، در شمار شهرهای معتبر پارتی درآمد. به نوشتهٔ برخی پژوهشگران از جمله «اگورود نیکوف»، سومین آتش مقدس اهورامزدا که در اوستا آمده، آذرفرنبغ است که آتشکدهٔ بزرگ شاهرود بوده‌است. در دوران بعدتر، این شهر همراه با دامغان در ردیف مهمترین شهرهای ایالت تاریخی کومِش قرار گرفت و به استناد برخی اشاره‌های تاریخی مندرج در متون و بعضی شواهد باستان‌شناسی شهر کنونی شاهرود محل عبور کاروان‌هایی بوده‌است که بزرگراه غربی-شرقی جادهٔ ابریشم را طی می‌کردند.
شاهرود درعصر صفویه منطقه کوچکی بود و نخستین بنای قابل توجه آن دژی بوده که به هنگام هجوم افغان‌ها در این شهر ساخته شده‌است. با هرج و مرج دوره نادری و جنگ‌های آغاز تأسیس سلسله قاجار این شهر از اهمیت افتاد، لیکن به علت موقعیت سوق الجیشی از زمان فتحعلی شاه دوباره روبه ترقی و پیشرفت گذاشت. از محلات قدیم شاهرود می‌توان به بیدآباد ، کوچه راه دیزج، شیر و خورشید، شبدری، شهنما، باغ زندان، مصلی، آبتول، آب صاف، تل خاکستر، سرچشمه، پاچنار، آسیاب مندلی و محله مدرسه قلعه و کوزه‌گری اشاره نمود.
مردم کومشی یا کومشی یا قومسی به مردم بومی شهرستان‌های سمنان، سرخه، دامغان و شاهرود گفته می‌شود که به یکی از گویش‌های زبان کومشی گویش می‌کنند. امروزه گویش کومشی تنها در شهرستان سمنان و سرخه و مهدی‌شهر گویش می‌شود و در دیگر نواحی آن زبان فارسی و تاتی و مازندرانی رایج است. به اعتقاد زبانشناسان از منطقه سمنان تا گرمسار هیچ گونه بومی از زبان فارسی شناخته نشده‌است و شهر سمنان و روستاهای اطراف سمنان گویش کومشی خود را حفط نموده‌اند. عبدالله مقدسی مردم کومش را نه فارس و نه تازی می‌داند و در وصف زبان مردم کومش چنین می‌گوید: «زبان کومش و گرگان به هم نزدیک است. ها بکار می‌برند و می‌گویند هاکن و هاده و آن را حلاوتی‌ست، و زبان مردم طبرستان بدانها نزدیک است مگر در آن شتاب است». پس از فتح ایران توسط اعراب لفظ کومش به قومس تغییر کرد و از آن پس به ولایت کومش قومس گفته می‌شد و به مردم بومی آن قومسی گفته می‌شد. امروزه مردم مازندران و گیلان و گلستان به اهالی سمنان کومشی می‌گویند. اکثر مردم سمنان خود را قومسی و کومشی می‌نامیدند.
در اکثر ماه‌های سال آب و هوای شاهرود معتدل سرد می‌باشد. شاهرود یکی از شهرهای به اصطلاح چهار فصل و خوش آب و هوای ایران است. آب و هوای شاهرود به نسبت پستی و بلندی و نزدیکی به کویر نمک و رشته کوه البرز متغیر می‌باشد. در این رابطه آب و هوای آن به دو منطقه تقسیم می‌گردد: قسمت مرکزی شامل شاهرود و دهستان‌های حومه، دهملا معتدل و قسمت جنوبی مانند طرود، بیارجمند و خوارتوران گرم معتدل است. قسمت مرکزی و نواحی شرقی شاهرود دارای آب و هوای معتدل و نواحی شمالی آن کوهستانی با آب و هوایی سرد و مرطوب است. قسمت جنوبی که در مجاورت کویر واقع شده آب و هوای نسبتاً گرم دارد. متوسط درجه حرارت سالانه در این شهر ۱۴ درجه سانتی گراد و میانگین بارندگی سالانه ۱۸۰ میلیمتر است. شاهرود به علت واقع شدن در دامنه کوه از لحاظ آب‌های سطحی به صورت رودخانه‌های دائمی، سهمی نداشته و رودخانه‌های سیلابی و فصلی در این شهر جاری می‌باشد. رود بزرگ شاهرود سالهای گذشته از داخل شهر شاهرود رد می‌شده‌است و بستر آن شاهرود را به دو قسمت تقسیم کرده‌است.
این شهر در حاشیهٔ شمالی دشت کویر و در دامنه‌های جنوبی رشته‌کوه البرز با موقعیت جغرافیایی ۲۵ دقیقهٔ و ۳۶ درجهٔ عرضی و ۵۸ دقیقهٔ و ۵۴ درجهٔ طولی با ارتفاعی معادل ۱۳۸۰ متر از سطح دریا در شمال خاوری واقع شده‌است؛ و اختلاف ساعت مرگز شهرستان با شهر تهران ۱۴ دقیقه است.
شاهرود به سبب اینکه در حدفاصل کویر و جنگل‌های شمال ایران واقع شده از طبیعت بسیار منحصر به فردی برخوردار است، به‌طوری‌که اگر از شاهرود به فاصلۀ ۳۰ دقیقه به سمت جنوب حرکت کنید، به کویرهای وسیع طرود و نخلستان‌های آن می‌رسید و مردمی که از راه شترداری ارتزاق می‌کنند. همچنین به فاصلۀ ۳۰ دقیقه از شاهرود به سمت شمال به طبیعت جنگلی شبیه طبیعت گیلان و مازندران می‌رسید یا اگر به سمت شرق شاهرود حرکت کنید به فاصلۀ حدود یک ساعت به منطقه‌ای کاملاً سردسیر و برف‌گیر می‌رسید که طبیعت آن به آب‌وهوای کردستان و لرستان در غرب ایران می‌ماند یا اگر در جهت غربی حرکت کنید به فاصلۀ کوتاهی به مجن، این روستا-شهر پلکانی زیبا می‌رسید که طبیعتی کاملاً متفاوت دارد
شهر شاهرود در مسیر جاده ۴۴ تهران -مشهد قرار گرفته،همچنین جاده 83 که شاهرود را به آزادشهر و گنبد کاووس متصل می‌کند و ارتباط شمالی-جنوبی شرقی البرز است نیز در تقاطع جاده ۴۴ است. شهرک صنعتی شاهرود به وسعت حدود ۴۲۰ هکتار و در ۲ فاز عملیاتی اجرا شده و دارای ۲۰۰ واحد صنعتی است که از این تعداد حدود ۹۵ واحد صنعتی با اشتغال زایی بیش از ۱۸ هزار نفر در حال فعالیت بوده و دارای پروانه بهره‌برداری می‌باشند. این شهرک دارای تأسیسات برق، مخابرات، روشنایی، گاز، آسفالت، تصفیه خانه فاضلاب و منابع آب است. از شرکت‌های مهم صنعتی شاهرود می‌توان موارد ذیل را نام برد. شرکت معادن زغالسنگ البرز شرقی با جمعیت کارگری و پرسنلی دوهزار نفره بزرگترین واحد صنعتی استان سمنان محسوب میشودکه با مدیریت صحیح و دقیق آقای مهندس شریف مدیرعامل شرکت مذکور، از یک شرکت غیرفعال، زیان ده و در حال انحلال، به یک شرکت پویا و فعال با سود دهی عالی تبدیل شد.
از مهمترین معادن شهرستان شاهرود می‌توان به معدن شرکت زغال سنگ البرز شرقی اشاره کرد؛ که با شهرستان دامغان و شهرستان آزادشهر و رامیان در استان گلستان مشترک می‌باشد. از دیگر معادن مهم شاهرود می‌توان به معادن کرومیت، مس، آهک، گچ و سنگهای تزئینی اشاره کرد.
سوغات و صنایع دستی شاهرود: برگه زردآلو، قیسی، (قیسی از مهمترین صادرات شاهرود است) کشمش، ر یکی انگور، گیلاس، آلو، آلبالو خشک و … انواع کشک محلی. ماست گوسفندی. کره محلی، آبغوره، گرد غوره، آلوی خورشتی و … انواع نان، نان قندی، نان کاک، فتیر، انواع نقل و آبنبات. صنایع دستی از قبیل: گلیم، گلیچ، جاجیم، سفال، سرامیک و منبت...
به خاطر تنوع آب و هوای شهرستان شاهرود، تولید میوه بسیار زیاد است به‌طوری‌که امکان تولید و پرورش سیب، انگور، خرما و پسته در مناطق مختلف این شهرستان فراهم و مهیا می‌باشد. از لحاظ تولیدات کشاورزی شاهرود در سطح استان مقام اول و در کشور جزء ۱۹ قطب کشاورزی است. مهمترین محصولات باغی شاهرود که در ایران نیز زبانزد می‌باشند عبارتند از: انگور و زردآلو. میزان تولید زردآلو شاهرود ۱۰٪ تولید زردآلو ایران و بیش از ۱٪ تولید زردآلو دنیا می‌باشد. این زردآلو علاوه بر مصرف داخلی با تبدیل به برگه زردآلو به خارج کشور نیز صادر می‌شود. برگه زردآلو و قیسی شاهرود که شهرت جهانی دارد و از مهمترین صادرات این شهر است. میوه‌هایی نظیر زردآلو، گیلاس، انگور شاهرودی از لحاظ کیفیت در رتبه بالایی در منطقه خاورمیانه قرار دارند. بیش از ۵۰نوع انگور در شاهرود وجود دارد. انگور شاه بابا، انگور لعل، انگور شاهرودی، انگور سیاه، انگور کشمشی، انگور دیشویی و …انگور شاهرود به سراسر کشورهای اطراف صادر می‌شود.
جاذبه های شاهرود
جنگل ابر: سفر به شاهرود بدون رفتن به جنگل ابر کامل نمی‌شود. این جنگل از بکرترین و قدیمی‌ترین جنگل‌های ایران است که بیشتر مواقع فضای آن از اقیانوسی از ابر پوشیده می‌شود که به همین خاطر آن را «جنگل ابر» می‌نامند. در این جنگل انگار آسمان به زمین آمده است. راه رفتن در میان ابرها مانند رویایی می‌ماند که گویی در آن سوار ابرها شده‌اید. جنگل ابر همچنین کهنسال‌ترین موجودات زنده دنیا، به سن ۳ میلیون و ۳۰۰ هزار سال را در خود جای داده و با گونه‌های گیاهی و جانوری نادری که دارد از خاص‌ترین و زیباترین جنگل‌های ایران به شمار می‌رود.
خانه یغمایی ها: «خانه یغمایی‌ها» یا «اداره میراث فرهنگی و گردشگری شاهرود» تنها خانه‌ای در شاهرود است که بادگیر دارد. «استاد مهدی حیدریان» معمار یزدی این بنای تاریخی است که در سال ۱۳۰۴ خورشیدی آن را ساخته است. در ساعات اداری می‌توانید از این خانه دیدنی بازدید کنید و در محوطه سنتی آن که از حیاطی زیبا با درختان آلبالو تشکیل شده به تماشای مرغان یاکریمی که گاه و بی‌گاه در بالای سرتان پر می‌زنند، بنشینید.
روستای مُجِن: روستای مجن با معماری خاص و پلکانی خود لقب «ماسوله کویر ایران» را از آن خود کرده است. آبشار با‌صفا و دل‌انگیز این روستا که از چشم‌انداز بی‌نظیری برخوردار است در ۳۵ کیلومتری شمال‌غرب شاهرود در منطقه‌ای زیبا برای تفریح اهالی روستا و گردشگران قرار گرفته است.
چشمه هفت رنگ مُجِن: چشمه هفت رنگ مجن از چشمه‌های نادر و کم‌نظیر ایران است که در ۲۵ کیلومتری شمال شاهرود قرار گرفته است. این چشمه‌های زیبا در جداره و کف رودخانه تابلوهای نقاشی زیبایی را آفریده‌اند که نظر هر بیننده‌ای را مسحور زیبایی‌های خود می‌کند.
موزه شاهرود: موزه شاهرود در قدیم بلدیه و فرمانداری شهر بوده که هم‌اکنون تغییر کاربری داده و به‌عنوان موزه فعالیت می‌کند. در این موزه می‌توانید اشیاء و آثار مکشوفه تاریخی از جمله شکل حیوانات مختلف، قبضه ساخته شده از استخوان گوزن، سوزن و سنجاق از جنس استخوان و خیلی آثار باستانی دیگر را تماشا کنید.
پارک ملی خارتوران: پارک ملی خارتوران به «آفریقای ایران» مشهور است و طبیعت بکر و مناظر زیبایی را در خود گنجانده است. این پارک بعد از «پناهگاه حیات وحش نایبندان» در طبس، لقب دومین مجموعه حفاظت شده وسیع ایران را با خود به یدک می‌کشد. از ویژگی‌های منحصربه‌فرد این پارک می‌توان به پوشش گیاهی خاص، اکوسیستم متنوع و جانوران نادر اشاره کرد.
روستای قلعه بالا: روستای قلعه بالا هم‌جوار با پارک ملی خارتوران قرار گرفته و آن را به‌عنوان «نگین سبز توران» می‌شناسند زیرا چشم‌انداز کاملی از «دشت بیارجمند» دارد و از چنارهای کهنسال زیبا و قنات‌های زیادی برخوردار است. معماری این روستا نیز مانند روستای مجن به‌صورت پلکانی ساخته شده و نظر هر تازه‌واردی را به خود جلب می‌کند.
پارک آبشار : پارک آبشار شاهرود، مکانی مناسب برای استراحت و لذت بردن از طبیعت زیبا، آب و هوای مطبوع و تماشای چشم‌اندازهای دیدنی است. از امکانات این پارک می‌توان به باغ‌وحشی کوچک، جاده سلامت با امکانات ورزشی و جایگاهی برای اقامت شبانه با چادرهای مسافرتی اشاره کرد.
دشت آفتابگردان و شقایق های کالپوش: دشت آفتابگردان از منحصر به فردترین و زیباترین جاذبه‌های گردشگری شاهرود است. بهترین زمان سفر به این دشت شهریور ماه است که در آن می‌توانید شاهد چشم‌انداز بدیع و دل‌انگیز میلیون‌ها گل آفتابگردان که در این دشت شکفته‌اند، باشید. دشت شقایق از دیگر نقاط زیبا و دیدنی این منطقه است. این منطقه در فصل بهار مملو از گل‌های فوق‌العاده زیبای شقایق می‌شود و جلوه زیبایی به ناحیه سرسبز کالپوش هدیه می‌دهد.
آرامگاه شیخ ابوالحسن خرقانی: «علی بن جعفر» یا «علی بن احمد خرقانی» عارف بزرگ قرن چهارم و پنجم هجری قمری است. «خواجه عبدالله انصاری» شاعر و عارف نامی قرن پنجم هجری قمری از شاگردان ممتاز و معروف این استاد است. آرامگاه این عارف بزرگ در حال حاضر در ۲۴ کیلومتری شاهرود روی تپه‌ای در فضایی سبز و آرام قرار گرفته است.
آبشار نکارمن: نکارمن از روستاهای خوش آب و هوای شاهرود است که در فاصله ۲۵ کیلومتری آن واقع شده است. آبشار کوچک و زیبایی در این روستا قرار گرفته که برای بازدید از آن نیاز به وسایل فنی ندارید و به‌راحتی می‌توانید از آن دیدن کنید.
بازار تاریخی شاهرود: بازار تاریخی شاهرود از مهمترین مراکز تجاری شهر است و مانند دیگر بازارهای سنتی کشور از معماری سنتی و زیبایی برخوردار است. آثار معماری که در این بازار موجود هستند، متعلق به دوران قاجاریه به بعد هستند.
آبشار و قندیل های یخی آوستا: آبشار و قندیل یخی آوستا ابرسج از جاذبه‌های ناشناخته شهر شاهرود است که در فاصله ۱۵ کیلومتری شمال شاهرود واقع شده است. بهترین زمان برای بازدید از این آبشار فصل زمستان است که سپیدی برف به آبشار چهره دلربایی می‌بخشد و چشم‌اندازهای بی‌بدیلی را خلق می‌کند. ویژگی‌های خاص و جذاب این منطقه بسیار نادر هستند و در کمتر جای دیگری در کشور پیدا می‌شوند.
مجموعه کاروان‌سراهای شاه عباسی میاندشت: مجموعه کاروان‌سراهای شاه عباسی در ۱۱۰ کیلومتری شرق شاهرود در جاده سبزوار به شاهرود قرار گرفته و از سه کاروانسرای متصل به یکدیگر تشکیل می‌شود. دو کاروانسرای این مجموعه یادگاری به‌جای مانده از دوران قاجاریه و یکی از آن‌ها متعلق به دوران «شاه عباس اول» است. این کاروان‌سراها که از جاهای دیدنی استان سمنان به شمار می‌روند، از آب‌انبار، حمام، چاپارخانه، تلگراف‌خانه تشکیل شده‌اند.
مسجد آقا شاهرود: مسجد آقا شاهرود از بناهای تاریخی دوره قاجاریه است که از سردر ورودی، صحن، ایوان، شبستان‌های متعدد، آب‌انبار قدیمی، حجره‌ها و بناهای خدماتی تشکیل می‌شود.
موزه آب شاهرود: موزه آب شاهرود نخستین موزه اختصاصی آب در ایران است که در سال ۱۳۹۱ خورشیدی افتتاح شده است. در این موزه از قدیمی‌ترین تا جدیدترین اختراعات و تولیدات مرتبط با آب به نمایش گذاشته شده است.
پل سرچشمه: پل سرچشمه روی رودخانه زیبای شاهرود ساخته شده و قدمت آن به اواخر دوره قاجاریه و اوایل دوره پهلوی باز می‌گردد.
باغ گردشگری اورس: باغ گردشگری اورس، باغی زیبا برای گذراندن اوقات فراغت و تعطیلات است که از امکاناتی نظیر فضای سبز، آمفی تئاتر، فست فود، کافی‌شاپ، چای دودی رایگان، فروشگاه مواد غذایی، آلاچیق، کبوترخانه، پیست دوچرخه‌سواری، سالن شیشه‌ای و مسیرهای پیاده‌روی برخوردار است.
کویر رضا آباد: روستای رضا آباد نمونه کامل یک روستای کویری است. تپه‌های ماسه‌ای خودشان را از نزدیک روستا پیش کشیده‌اند. یک طرف کویر رضا آباد، دارای تپه‌های رسی بلند است و طرف دیگرش دارای دشت برهوت و تپه‌های ماسه‌ای است.
.....................................
آرشیو
