سرپل ذهاب (زهاب) (کردی:سه‌رپێڵ زه‌هاو) یکی از شهرهای مهم استان کرمانشاه ایران و مرکز شهرستان سرپل ذهاب است. مردم این شهر کرد هستند و به زبان کردی حرف می‌زنند. در شهرستان سرپل ذهاب پیروان شیعه، سنی و یارسان در کنار هم زندگی می‌کنند. این شهر مرزی ایران در زمان جنگ ایران و عراق به شدت آسیب دید اما بعد از جنگ بازسازی شد. این شهر در ۴۵ درجه و ۵۲ دقیقه طول شرقی و ۳۴ درجه و ۲۴ درجه عرض جغرافیایی و در غرب کشور و منتهی‌الیه شیب ارتفاعات زاگرس بر سر راه بین‌المللی تهران – بغداد موسوم به جاده کربلا واقع گردیده‌است. سرپل ذهاب یکی از پایتخت‌های زمان مادها بوده.
شهر سرپل ذهاب بر اساس مطالعه آثار باستانی و کتیبه‌های آن از قبیل کتیبه و سنگ نوشته آنوبانینی پادشاه لولوبی‌ها (که قدمت آن ۴۸۰۰ سال است) که در ضلع شمال شرقی که بر سینه رشته کوه همیشه استوار زاگرس حک شده‌است، یکی از باستانی‌ترین شهرهای دنیا (و بر اساس مستشرق مشهور راولینسون، هشتمین شهر باستانی دنیا) محسوب می‌شود. کتیبهٔ آنوبانینی یکی از قدیمی‌ترین و به عبارتی اولین هنر معماری روی سنگ آسیا به‌شمار می‌رود. کتیبهٔ بیستون ۲۰۰۰ سال بعد از حک این کتیبه حکاکی شد و از خیلی جهات به نقش برجستهٔ آنوبانینی شباهت دارد و این‌گونه حدس زده می‌شود که کتیبهٔ بیستون را با تقلید از این کتیبه خلق کرده‌اند.
از دیگر آثار باستانی شهرستان سرپلذهاب می‌توان به نقش آنوبانینی دکان داوود، طاق گرا، قلعه گبری و ده‌ها اثر باستانی و تاریخی دیگر اشاره نمود. گستردگی بازهٔ تاریخی این آثار باستانی، به روشنی گویای تداوم تمدن در این شهر در طول تاریخ می‌باشد. سرپل ذهاب در طول تاریخ کهن خود، با اسامی مختلفی شناخته شده‌است از جمله پاتیر که مربوط به دوران لولوبی‌ها و مادها می‌باشد (پاتیر در زمان لولوبی‌ها نام کوه داخل شهر سرپل ذهاب بوده و بعدها به نام شهر معروف شده‌است، یا شاید آنچنان که دیاکونوف در" تاریخ ماد "معتقد است که «باتیر» که قدیمی‌ترین نام سرپل زهاب است نام یکی از نیاکان زرتشت بوده‌است) و نیز حلوان که بیش از بقیه نامها معروف است. برخی این اسم را برگرفته از اسم رود گذرنده از این شهر (الوند) می‌دانند.
آشوری‌ها از این شهر به نام کالمانو یاد کرده‌اند. در زمان ساسانیان این ناحیه استانی به نام خسرو شاد فیروز بوده‌است. در کتاب‌های تاریخی و جغرافیا، ذهاب را به صورت زهاو (زهاو در کردی به معنی آب خیز است که از دو واژه زه + آو به معنی آب ساخته شده‌است) نگاشته‌اند و آن را مرکز ناحیه حلوان معرفی کرده‌اند. در دوران خلفای عباسی، این ناحیه تابع حکومت بغداد بود ولی بعدها به استثنای دوران زندیه و قاجاریه (تا سال ۱۳۳۸ ه.ق) که توسط پادشاهان عثمانی اداره می‌شد همیشه جزء قلمرو ایران بود. حلوان شهر مهم ساسانی‌ها و پایتخت ۱۵۶ساله بنوعنازیان است. «ابن خلدون» قدیمی‌ترین آثار تمدن آسیا را در این شهر مشاهده کرد و «راویلینسون» آن را یکی از هشت شهر باستانی دنیا می‌داند.
نام سرپل زهاو به این دلیل است که در این محل پلی بر روی رودخانه حلوان الوند قرار داشته که در سال ۱۳۴۵ ش تخریب شده. بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت آن ۴۵٬۴۸۱ نفر (۱۲٬۸۵۰ خانوار) بوده‌است.
شغل اصلی مردم سرپل ذهاب کشاورزی و دامداری است و فراورده‌ها و محصولات کشاورزی شهرستان نیز شامل گندم، جو، برنج و بنشن، کنجد، گیاهان علوفه‌ای، ذرت، انواع تره بار، سیب، گلابی، انار، انگور و انجیر می‌باشد.
زمین لرزه شدیدی ساعت ۲۱:۴۸ شامگاه ۲۱ آبان ۹۶ با قدرت ۷٫۳ درجه در مقیاس ریشتر استان‌های کرمانشاه، ایلام و کردستان و بخش‌های گسترده‌ای از غرب و شمال غرب کشور را لرزاند. کانون این زلزله به علت نزدیکی به شهر سرپل ذهاب بیشترین خسارت را به این شهر وارد کرد. در این زلزله شهر خسارت زیادی دید و بیش از ۷۳۸ کشته بر جای گذاشت. این زلزله به جز عراق در کویت، ترکیه و بحرین نیز حس شد. پس از زلزله کرمانشاه برخی از منابع خبری از ویرانی‌های زیادی خبر دادند حجم خرابی‌ها به حدی زیاد بود که آوار برداری تا ماه‌های بعد هم ادامه داشت.[۱] معاون عمرانی استاندار کرمانشاه اعلام کردند تعداد کشته‌های ساکن مسکن مهر به صد نفر رسیده‌است. پس از زلزله سال۹۶ و پس لرزه‌های آن در روز یک شنبه چهارم آذر ماه سال ۹۷ هجری شمسی در ساعت۲۰:۰۷:۳۱ بار دیگر زلزله ای به قدرت ۶/۴ درجه در مقیاس ریشتر این شهر را لرزاند که مدت زمان این زلزله سی ثانیه بود. تعداد مصدوم‌های این زلزله۷۷۰ نفر اعلام شده و تلفاتی تاکنون گزارش نشده و هنوز آمار دقیقی در دست نیست.
شهرستان سرپلذهاب از شهرستانی به همین نام که در سال 1360 از شهرستان قصرشیرین جدا شده و در استان کرمانشاه قرار دارد. حدود شهرستان سرپلذهاب از مغرب به شهرستان قصر شیرین و مرز عراق و از شمال به شهرستان ثلاث و از جنوب به شهرستان گیلان غرب و از شرق به شهرستان دالاهو محدود گردیده است.وسعت شهرستان سرپلذهاب 2188594متر مربع می باشد . سرپل ذهاب در کنار ویرانه‌های شهر قدیمی حلوان بنا شده و قلعه مخروبه‌ای نیز در نزدیکی آن قرار دارد تنها آثاری از پایه های آجری آن بر جای مانده که زمان حمله عرب ها به ایران از بین رفته است.سرپل ذهاب به عنوان دژ و پایگاه مرزی ایران باستان در قدیم الایام به حساب آمده است. و قلعه مخروبه یزد گرد سوم در بابایادگارکنونی تایید کننده این موضوع می باشد.
شهرستان سرپل ذهاب از ازشمال به شهرستان جوانرود، از خاور و جنوب خاوری به شهرستان اسلام آباد غرب، از جنوب و جنوب باختری به شهرستان گیلان غرب و از باختر به شهرستان قصر شیرین و خاک عراق محدود می‌شود. شهر سرپل ذهاب مرکز شهرستان سرپل ذهاب، در 52 درجه و 45 دقیقه درازای جغرافیایی و 28 درجه و 34 دقیقه پهنای جغرافیایی، در 550 متری از سطح دریا و در 147 کیلومتری راه اصلی کرمانشاه – قصر شیرین قرار دارد. رود دایمی الوند از میان شهر می‌گذرد و آب و هوای آن نسبتا گرم و نیمه خشک است. تعداد دهستانها 5 عدد که عبارتند از 1- پاطاق(بشیوه) 2- بزمیر آباد 3- دشت ذهاب 4- قلعه شاهین 5- قره بلاغ.
دامداری تنها با شیوه سنتی رواج داشته و شامل پرورش بیش از 10 هزار راس گاو و 400 هزار راس گوسفند و 20 هزار راس بز است. هم چنین فرآورده‌های دامی به مقدار قابل ملاحظه‌ای صادر می شود. لازم به توضیح است که مراتع این شهرستان از بهترین مراتع قشلاقی استان کرمانشاه به شمار می رود. محصولاتی چون فرآورده های دامی و دام، گندم، جو، تره بار، انگور، انار، انجیر و سیب در زمره صادرات شهرستان سرپل ذهاب هستند شغل اصلی مردم سرپل ذهاب کشاورزی و دامداری است و فرآورده ها و محصولات کشاورزی شهرستان عبارتنداز: گندم، جو، بنشن، کنجد، گیاهان علوفه ای، ذرت، انواع تره بار، سیب، گلابی، انار، و انجیر. کشاورزی در شهرستان سرپل ذهاب سنتی و نوع کشت آبی و دیمی است. رواج کشاورزی در این ناحیه به علت خاک مساعد و آب فراوان است. آب کشاورزی از رودخانه های متعدد و چاه های ژرف و نیمه ژرف تامین می‌شود. در این شهرستان باغ‌داری نیز رواج زیادی داشته و شامل پرورش درختان سیب، انار، گلابی و انجیر اقلام صادراتی سرپل ذهاب محسوب می‌شوند. زبان مردم سرپلذهاب کردی با گویش های کلهری ،سورانی وگورانی می باشد. طوایف مخنلف از ایلات :کلهر،جاف،گوران،مافی و.... پیرو مذاهب شیعه، تسنن و اهل حق هستند.
جاذبه های سرپل ذهاب
آرامگاه احمد بن اسحاق قمی: آرامگاه احمد بن اسحاق قمی یکی از آثار مهم تاریخی و مذهبی شهر سرپل ذهاب در استان کرمانشاه به شمار می رود. احمد بن اسحاق قمی از وکلای امام حسن عسگری (ع) در شهر قم بودند. با قدمتی که به قرن سوم هجری قمری بازمی گردد، بنای آرامگاه در طول زمان چندین بار بازسازی و مرمت شده است. از صحن حرم که در قسمت شرقی بنا قرار دارد، در اعیاد مذهبی به عنوان مصلی استفاده می شود.
طاق گرا: طاق گرا که به طاق شیرین نیز شهرت دارد، از بناهای باستانی استان کرمانشاه به شمار می رود و در ۱۵ کیلومتری شهرستان سرپل ذهاب قرار دارد. طبق تحقیقات انجام شده، این بنا در اواخر دوره ساسانیان و به احتمال زیاد در دوره حکومت خسرو دوم ساخته شده است. طاق گرا سنگ نوشته ای ندارد و فقط دو علامت کنده شده از زمان پارت ها روی آن باقی مانده است. از کاردکردهای بنا در طول زمان می توان به توقف گاه موکب شاهی، اریکه سلطنتی، یادگار احداث راه کاروانرو، بنای یادبودی از پیروزی و پاسگاه مرزی اشاره کرد.
گور دخمه دکان: گوردخمه دکان داوود از دیدنی های جالب استان کرمانشاه محسوب می شود. گوردخمه آرامگاهی بوده است که به شکل اتاق برای دفن یک یا چند نفر در دل کوه ها، تپه ها یا صخره ها کنده می شد و فضای کافی برای نشستن، قرار دادن اشیا و برگزاری مراسم را داشت. گوردخمه دکان داوود به دوران هخامنشیان تعلق دارد و به احتمال زیاد نقش برجسته ی آن نیز به دوره ی سلوکیان بازمی گردد. از آنجا که مقبره ی تمامی پادشاهان هخامنشی در پاسارگاد و تخت جمشید است، این گور دخمه باید متعلق به پادشاه خونخوار هخامنشی، ضحاک (پدربزرگ مادری کوروش)، باشد. این اثر تاریخی در سال ۱۳۱۰ با شماره ی ۱۵۲ به ثبت آثار ملی ایران رسید.
گوردخمه دیره: گوردخمه دیره گوردخمه های دوران ماد است که ۲۴ کیلومتر از سرپل ذهاب فاصله دارد. مردم محلی اطراف این گوردخمه را به جز دیره به فران کن، تاق فرهاد و یا اتاق فرهاد نیز صدا می زنند اما به طور کل این جاذبه را گوردخمه دیره می نامند.
سرخه دیزه: سرخه دیزه از توابع شهرستان دالاهو، در ۲۵ کیلومتری شهر سرپل ذهاب، ۳۰ کیلومتری کرند غرب و ۱۲۵ کیلومتری کرمانشاه قرار دارد. منطقه سرخه دیزه دارای یکی از زیباترین دره های استان کرمانشاه است که پوشیده از درختان بلوط، ارجن و ون است که در فصول مختلف سال به ویژه بهار و تابستان از زیبایی فوق العاده ای برخوردار است. این روستا از شمال به کوه بانه ریزه، از غرب به کوه نوار و از جنوب غرب به کوه گورجو محدود می شود. ارتفاع روستای سرخه دیزه از سطح دریا ۱۱۹۰ متر است و اقلیمی معتدل و خشک دارد. پوشاک مردان و زنان روستای سرخه دیزه از انواع لباس های کردی محلی است. پوشش مردان شامل عرق چین (نوعی کلاه)، سربند، کرواسی فقیانه (نوعی پیراهن با آستین بلند)، کوله بال (پیراهن آستین دار)، قبا (نوعی لباس)، سخمه (نوعی لباس جلوباز)، شال، سلته (نوعی نیم تنه)، پاپوش (نوعی گیوه) است. پوشاک زنان نیز از سربند، زیرپوش، کلنجه (نوعی کت زنانه با تزئینات) پیراهن، یل (لباسی آستین دار، قبا (نوعی لباس)، روپوش و جافی (نوعی شلوار) تشکیل شده است. بخشی از مردم روستای سرخه دیزه به فعالیت های خدماتی و تولید صنایع دستی اشتغال دارند و قالی عمده ترین محصول صنعت دستی این روستا است.
سراب گرم: سراب گرم نام چشمه ای همیشه جوشان و پر آب است، که در استان کرمانشاه، در بخش مرکزی شهرستان سرپل ذهاب، دهستان حومه و در ۵ کیلومتری این شهرستان واقع شده است. چشمه سراب گرم در کم باران ترین سال ها نیز همچنان پر آب و جاری بوده است. آب این سراب برای تأمین آب آشامیدنی و همچنین مصارف کشاورزی منطقه استفاده و بهره برداری می گردد. این چشمه دارای یک مخزن اصلی می باشد که دیوارکشی شده و کاملاً تحت محافظت است چرا که آب آشامیدنی شهرستان از این محل تأمین می گردد. مازاد آب این کانال از طریق دریچه های خروجی به مخزن استخر مانندی می ریزد، که در ایام تابستان محلی برای استراحت و شنای اهالی و مهمانان شهرستان می باشد. ویژگی بی نظیری که در مورد این چشمه وجود دارد این است که آب این چشمه در فصول سرد سال گرم است و علت نام گذاری آن به سراب گرم نیز همین می باشد.
نقش برجسته آنوبانی نی: نقش برجسته آنوبانی نی در شهر سرپل ذهاب، از قدیمی ترین سنگ نبشته های ایران با قدمتی حدوداً ۴۸۰۰ سال است. نقش برجسته آنوبانی نی یکی از نقش برجسته های متعلق به یکی از چهار عنصر قومی زاگروس نشین در هزارهٔ سوّم پ. م. به نام لولوبیان است که پیش از آریایی ها در این محل سکونت داشتند. نقش برجسته آنوبانی نی در ۱۲۰ کیلومتری کرمانشاه و در نزدیکی سرپل ذهاب قرار دارد و در حدود ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد تراشیده شده است. نقش برجسته پرده ای است که در آن شاه در برابر ایزدبانو ایشتار و ستاره ای که او را در مقابل دشمنان به پیروزی رسانده، ایستاده و پای خود را بر بدن دشمن مغلوب نهاده است. ملکه حلقه ای به دست دارد و به دست دیگر طناب یا زنجیری گرفته، دو اسیر از بینی در بند اوست. علاوه بر شاه و ملکه، ۹ اسیر برهنه نیز در تصویر قابل مشاهده است.
تنگ حمام: منطقه نمونه گردشگری «تنگ حمام» در شهرستان سرپل ذهاب یکی از ۵۰ منطقه نمونه گردشگری استان است که از ویژگی های قابل توجه ای برای سرمایه گذاری برخوردار است. محورهای گردشگری، جاذبه های کوهستانی، ارتفاعات زیبا و مسیر کوهنوردی از جمله ویژگی های بارز منطقه نمونه گردشگری «تنگ حمام» در شهرستان سرپل ذهاب است. همچنین آب و هوای مطبوع، پوشش گیاهی و طبیعی و مصنوع (باغات)، طبیعت زیبا و بکر و چشمه های خروشان از دیگر ویژگی های منطقه نمونه گردشگری تنگ حمام است.
مقبره بابایادگار: مقبره ی بابا یادگار تقریبا در ۴۵ کیلومتری شهرستان سرپل ذهاب و در یک منطقه ی بسیار زیبا و دلنشین بنام ریجاب قرار دارد. بابا یادگار نام یکی از یاران سلطان اسحق است. همچنین به محل آرامگاه او نیز بابا یادگار گفته می شود. بابایادگار محلی زیارتی و تفریحی است که مقبره یکی از بزرگان فرقه اهل حق در آنجا قرار دارد. مراسم ها و آیین های مختلفی در ایام سال در این محل انجام می گیرد. مراسماتی که بیشتر شبیه مراسم درویشان با کف زدن و ذکر گفتن همراه است.
آتشکده سراب: بقایای آتشکده سراب ذهاب مربوط به دوره ساسانیان است و در شهرستان سرپل ذهاب، بخش مرکزی، دهستان دشت ذهاب، ۱۵۰ متری شمال روستای سراب ذهاب واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۶ اسفند ۱۳۸۷ با شمارهٔ ثبت ۲۵۷۱۰ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.در شمال خاوري تپه ي سراب در ۳۰۰ متري از راه کنوني بازماند هاي آتشکده يي ديده ميشود به اندازه هاي ۴.۷۷ در ۵.۹۵ متر از قـلوه سنگ ولابندوديواري به پهـناي ۰.۶ متر .در دوبر خاور .شمال بخشي از گنبد آتشکده به چشم ميخورد .ورودي تشکده با تاقي گهـواره يي به پهـناي ۰.۶ وبلندي ۱ متر است .بلندي کنوني آتشگه ۲.۵ متر است . آنچه از این آتشکده باقی مانده، چهار پایه سنگی و راهرویی به منظور طواف در اطراف این پایه هاست. شواهد حاکی از آن است که این آتشکده در دوره ساسانی ساخته شده و تا اوایل صدر اسلام فعالیت داشته است. آتشكده دارای فضای مركزی كه محل آتشدان با چهار طاقی در اطراف و پایه های طاق و اتاق های مجاور و همچنین راهروهایی در ضلع غربی آتشكده می باشد در بخش شمالی آن ایوانی با دو ستون دارای گچ بری قرار گرفته كه بخشی از دیواره های قطور این قسمت كاملا مشهود است.
روستای پیران: روستای پیران، روستای آب و رود، آبشار و چشمه سار، است روستایی که صدای آب در کوچه های آن می پیچد و آرامش دلپذیری به فضا می دهد.روستای پیران در استان کرمانشاه یکی از روستاهای زیبای توریستی، تفریحی ،که در ده کیلومتری شهرستان تاریخی سرپل ذهاب ، واقع شده است که شرایط ویژه ای برای توسعه اکوتوریسم دارد. پیران از جمله روستاهای جلگه ای، کوهستانی است که با توجه به منابع آبی مناسب از شرایط بسیار خوبی در جذب گردشگر برخوردار است. باغات متعدد، آبشار پیران و بافت طبیعی و فوق العاده منطقه و نزدیکی آن به شهرستان سرپل ذهاب علاقمندان زیادی را برای تفریح به آنجا می کشاند. قرار گرفتن روستا در قطب گردشگری قصرشیرین امکان بازدید گردشگران روستا به سایر جاذبه های منطقه، نظیر مقبره احمد بن اسحاق، نقش آنوبانی نی، قلعه زیج منیژه و همچنین مجموعه ۱۴ سرابی که از معروفترین آنها سراب های پل ماهیت، پیران، ماران و قلعه شاهی است را میسر می سازد.
آبشار پیران: آبشار پیران در نزدیکی روستای شالان و ۹ کیلومتری سرپلذهاب در استان کرمانشاه واقع است. آبشار پیران که ارتفاع آن حدود صد متر است و بلندترین آبشار ایران لقب گرفته است، از فراز صخره ای بسیار عظیم به پایین سرازیر می شود. در نزدیکی آبشار پیران، ویرانه های قصر یزدگرد قرار دارد که قدمت آن به دوران ساسانی می رسد.
...............................................
آرشیو
