بندر اَنزَلی که تا پیش از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، بندر پهلوی نامیده میشد، یکی از مهم‌ترین شهرهای گردشگری، از مراکز مهم اقتصادی و یکی از قطب‌های ورزشی در ایران است و مرکز شهرستان انزلی محسوب می‌شود. بندر انزلی براساس مقدار تخلیه و بارگیری کالاها در سال ۹۸، دهمین بندر مهم کشور و پس از بندر امیرآباد در استان مازندران، دومین بندر مهم شمال ایران می‌باشد. شهر بندرانزلی پس از مرکز استان (رشت) پرجمعیت‌ترین و بزرگترین شهر استان گیلان و یکی از متراکم‌ترین شهرهای ایران از لحاظ تراکم جمعیت محسوب می‌شود. این شهر طبق آمار «پرباران‌ترین شهر ایران» است. شهر بندرانزلی آب‌وهوایی مرطوب دارد و بارش در آن بسیار بالا است، چندان که سالانه میانگین ۱۸۹۲ میلی‌متر بارش در این شهر گزارش می‌شود، میزان رطوبت نسبی در این منطقه، در سال میان ۷۱ تا ۹۷ درصد در نوسان است. در سال ۲۰۱۹ در یک روز رکورد پرباران‌ترین شهر جهان را به خود اختصاص داد. شهر بندرانزلی در غرب استان گیلان قرار دارد و به واسطه کرانه‌های کاسپین و تالاب بین‌المللی بندر انزلی از چند جزیره و شبه جزیره تشکیل شده‌است، که با پل به هم مرتبط اند. نام بندرانزلی به سبب پیشینه تاریخی اش شناخته شده‌است. به لحاظ وجود گمرک و ارتباط بازرگانی از دیرباز نزد بازرگانان ایرانی و خارجی به دروازه اروپا آوازه داشته‌است و اهالی این شهر به واسطه بندری بودن، بسیار زودتر از دیگر نقاط ایران با دستاوردهای غرب آشنا شدند. طول نوار ساحلی شهرستان بندرانزلی حدود۴۴ کیلومتر است.
انزلی، نخستین و تنها نامی نیست، که برای این شهر در طول تاریخ به کار رفته‌است. در روزگار پادشاهی دودمان پهلوی (از ۱۳۰۴ تا ۱۳۵۷) اسم آن به «بندر پهلوی» یا پهلوی ملقب شده بود ولی پس از انقلاب اسلامی نام این بندر به نام پیشین خود، انزلی بازگردانده شد. خلیج انزلی محلی امن برای پهلو گرفتن کشتی‌های بزرگ تجاری و ماهیگیری بوده‌است. از میان تعریف‌های مختلف که دربارهٔ واژه «انزلی» وجود دارد قابل قبول‌ترین معنی «انزل به معنی لنگر» انزلی = لنگرگاه است. نام این منطقه که صاحب یکی از بزرگترین مرداب‌های جهان «مرداب انزلی» است به زمانی قبل از آغاز شهرنشینی در این منطقه بازمی‌گردد. زیرا پیدایش جزیره و مرداب در این منطقه از قدمتی ۱۵۰۰۰ ساله برخوردار است. در کتاب رابینو سرکنسول انگلستان در رشت نوشته شده‌است، اهالی انزلی از منطقه انزان در شرق مازندران برای حفظ دژ نظامی به آن کوچانده شده‌اند و احتمال دارد نام انزلی تغییر یافته نام انزانی باشد.
باشندگان انزلی را انزلی چی به معنی اهل انزلی خطاب می‌کنند. در برهان قاطع جسته و گریخته، به چند واژه گیلکی اشاره شده‌است، که از لحاظ دگردیسی واژه می‌توانند قابل توجه باشند: پسوند «-چه» که همان «-یج» امروزین در زبان‌های کاسپین است و پسوندی است برای انتساب به محل (مانند «یوشیج» - «اهل یوش»). اگرچه در تمامی نقاط شمالی ایران امروزه همان «-یج» (به استثنا تالشی «-ژ») به کار می‌رود اما پسوند «-چی» نیز در اصطلاح معروف «انزلی چی» (اهل انزلی) می‌تواند از همین ریشه باشد. ریشه این پسوند از «چیت» باستانی ایران است که در زبان فارسی به صورت «-زی» درآمده‌است (مانند: «رازی» - اهل ری، منسوب به شهر ری)" جغرافیدانان بر این باور اند، که انزلی جایی است که سه سوی آن، آب و یک سوی آن، خشکی است. هم رسته این واژه، واژگان دیگری نیز وجود دارد که آخرشان به «ج» ختم می‌شود و می‌توان گفت که انزلی در اصل «انزلیج» بوده و انزلیج واژه‌ای گیلکی و به معنای اسکله‌ای بوده‌است، که بر کناره رودخانه برای پهلو گرفتن کرجی‌ها می‌ساختند و واژه انزلی چی برگرفته از واژه انزلیج است.
انزلی پیشینه‌ای دراز دارد. «کارلاسرنا»، جهانگرد ایتالیایی که در دوره ناصرالدین شاه از ایران بازدید کرده‌است به خاطر اقامت در بندر انزلی اطلاعات بسیار ارزنده‌ای راجع به جمعیت، اشتغال، شهرسازی، صنایع دستی، نوع معماری ساختمان‌ها، درختان، برج شمس العماره، قلعه در حال ویرانی انزلی، طبیعت و … شهر ارائه داده‌است.
اسکله انزلی یا مجتمع بندری انزلی بندرگاهی در جنوب دریای خزر واقع در شهرستان انزلی است. این بندرگاه دارای رتبه سوم بین بنادر کشور بعد از امام خمینی و بندر شهید رجایی (بندر عباس) از لحاظ تناژ تخلیه و بارگیری است؛ و تاکنون برای این مجتمع بندری نامی انتخاب نشده و نام این مجتمع بندری منسوب به شهر بندر انزلی است.
این اسکله در سال ۱۳۰۶ که تحت مدیریت کشور روسیه بود، به مقامات دولتی وقت تحویل داده شد و در سال ۱۳۰۱ نیز نخستین کشتی توسط آلمانی‌ها از اروپا به بندر انزلی آورده شد. در سال ۱۸۹۵ میلادی برابر با ۱۲۷۴ خورشیدی کار بنای موج شکن غازیان به طول ۷۵۰ متر و موج شکن انزلی به طول ۵۲۰ متر شروع و در سال ۱۹۱۴ میلادی برابر ۱۲۹۳ خورشیدی پروژه احداث موج شکن‌ها پایان یافت.
در اواخر نیمه اول قرن سیزدهم ناصرالدین شاه فرمان ساخت قصری در مرکز شهر را می‌دهد که بعدها این قصر به شمس‌العماره مشهور می‌شود. ساختمان شمس‌العماره بلندترین و پرآوازه‌ترین ساختمان شهر در انزلی قدیم بوده‌است. این ساختمان در بلوار فوقانی کنونی در ۵طبقه ساخته شده بود. ناصرالدین شاه در سفرنامه بازگشت از اروپای خود می‌نویسد: ۴ ساعت به غروب مانده وارد انزلی می‌شویم. منزل ما در برجی است که به حکم ما، وزیر خارجه در زمان حکومت خود در گیلان بنا نهاده‌است. بعد توسط میرزا محمد حسین به اتمام رسید و اندک کار باقی‌مانده آن توسط معتمد الملک به اتمام خواهد رسید. معتمد الملک مسئول نگهداری شهر و گماره والی گیلان بوده‌است و با توجه به زمان سفر ناصر الدین شاه به اروپا، سال ۱۲۴۹ شمسی، سال ساخت شمس‌العماره بوده‌است. این تاریخ در کتاب ولایات دارالمرز ایران نوشته رابینو که تاریخ ساخت شمس‌العماره را ۱۲۸۸ هجری قمری بیان کرده تطابق نسبی دارد. این برج ۵ طبقه و سراسر از سنگ و آجر و ایوان‌های آن از جنس چوب منقش بوده‌است. ساختمان نمای بسیار زیبایی به دریا و جنگل‌های اطراف شهر داشته‌است، چنان‌که ناصرالدین شاه در سفرنامه بازگشت از اروپا می‌نویسد:
پس از ناصرالدین شاه این ساختمان یک بار در سال ۱۲۸۶ شمسی به همت مردم شهر بازسازی می‌شود. اما سرانجام قسمت‌های گچ‌بری شده و لوازم آن به دست موسیو هانسیس مسئول مالیه گیلان در اواخر دهه ۱۲۹۰ از کاخ به بیرون برده و از کشور خارج می‌شود. این بنا پس از احداث ساختمان شهرداری در سال ۱۳۰۶ به‌طور کامل ویران و در سال ۱۳۱۱ به جای آن حوضی به مساحت ۲۱۴ متر مربع ساخته شد.
بندر انزلی در طول جغرافیایی ۴۹ درجه و ۲۸ دقیقه و عرض جغرافیایی ۳۷ درجه و ۲۸ دقیقه واقع شده‌است و ارتفاع آن از سطح دریا منهای ۲۶ متر است. بندرانزلی از شمال با دریای خزر از جنوب با شهرستان صومعه سرا و شهرستان رشت، از شرق با شهرستان خمام و از غرب با شهرستان رضوانشهر همسایه است. شهرستان بندرانزلی در ناحیه‌ای یک‌سره جلگه‌ای به صورت طولی و در کرانه دریای خزر واقع شده‌است و آب‌وهوایی مرطوب دارد. بخشی از محیط زیست طبیعی این شهرستان را دریا(۴۴ کیلومتر نوار ساحلی) و بخش مهم دیگر را اکوسیستم ارزشمند تالاب انزلی تشکیل می‌دهد. نام انزلی به پیشینه تاریخی اش در بیش‌تر شهرهای اروپایی شناخته شده‌است. فاصله مرکز شهر بندر انزلی تا تهران ۳۸۰ کیلومتر، تا مرکز استان ۴۰ کیلومتر و تا نزدیک‌ترین فرودگاه ۳۵ کیلومتر است.
میزان بارش شهرستان بسیار بالا بوده چندان که سالانه میانگین ۱۸۹۲ میلی‌متر بارندگی دارد بیشترین بارش در ماه‌های شهریور و مهر با ۴۴۰/۹ میلی‌متر گزارش گردیده‌است. میزان رطوبت نسبی سالانه به‌طور میانگین حدود ۷۱ تا ۹۷ درصد و درجه حرارت محیط زیست میان ۳/۵ تا ۲۸ درجه سانتی گراد در نوسان بوده‌است.
انزلی در کل تابستان‌هایی گرم و مرطوب و زمستان‌هایی ملایم و گاه سرد دارد. انزلی از این رو که پرباران‌ترین شهر ایران است از دیرباز «شهر باران» نامیده شده‌است و مردم ایران از انزلی به عنوان شهر باران یاد می‌کنند. میانگین سالانه دمای هوا در بندر انزلی ۲/۱۶ درجه سانتی گراد است. میانگین بیشینه سالانه دمای هوا ۱۹/۲ و میانگین کمینه سالانه آن ۱۳/۲ درجه است. اختلاف حداکثر و حداقل دمای سالانه ۵/۱ درجه است. میانگین دما در سردترین ماه یعنی فوریه ۷ درجه و در گرم‌ترین ماه یعنی ژوئیه ۲۶ درجه سانتیگراد است. میانگین دمای فصلی در بهار ۱۸/۵ درجه، در تابستان ۲۴/۷، در پاییز ۱۳/۸ و در زمستان ۷/۷ درجه است. کمینه دمای گزارش شده ۱۱- درجه در ۱۱ فوریه ۱۹۷۲ و بیشینه دمای گزارش شده ۳۷ درجه در ۲۶ ژوئیه ۱۹۷۱ و ۲ اکتبر ۱۹۸۹ است.
میانگین سالانه رطوبت نسبی هوا در بندر انزلی ۸۴ درصد است. میانگین رطوبت نسبی در زمستان ۸۶/۷ درصد، در بهار ۸۲/۷، در تابستان ۸۰ و در پاییز ۸۶/۷ درصد است. مرطوب‌ترین ماه در بندرانزلی ماه مارس با ۸۸ درصد و خشک‌ترین ماه آن ژوئیه با ۷۶ درصد رطوبت نسبی است، با اختلاف رطوبت ۱۲ درصد. در انزلی از ۳۶۵ روز سال به‌طور میانگین ۱۶۲ روز تمام ابری، ۹۹ روز نیمه‌ابری و ۱۰۴ روز صاف است. ابرناکی در انزلی در ماه‌های سرد سال مانند اسفند بیشترین و در ماه‌های خرداد و تیر کمترین مقدار را دارا است.
انزلی از گذشته عنوان پرباران‌ترین شهر ایران را داشته‌است. به گفته رئیس اداره هواشناسی انزلی در سال ۱۳۸۹: میانگین بارش ۵۰ ساله انزلی ۱۸۵۰ میلی‌متر بوده‌است و در سال‌های(۱۳۷۶، ۱۳۷۹، ۱۳۸۳ و ۱۳۸۵) حتی بارش‌های بالای دو هزار میلی‌متر را نیز تجربه کرده‌است. میانگین سالانه بارندگی در انزلی ۱۸۵۳/۵ میلی‌متر است. کم‌باران‌ترین سال طی ۵۰ سال اخیر در انزلی سال ۱۹۷۱ با ۱۱۵۶/۲ میلی‌متر و پرباران‌ترین سال طی این مدت سال ۱۹۵۷ با ۳۰۲۰/۲ میلی‌متر بارندگی است. میانگین بارندگی فصلی این شهر در فصل بهار ۱۶۰/۹، در تابستان ۴۳۴/۳، در پاییز ۸۵۲/۶ و در زمستان ۴۰۵/۷ میلی‌متر است؛ لذا فصل پاییز پرباران‌ترین و فصل بهار کم باران‌ترین فصول این شهر را تشکیل می‌دهند. پرباران‌ترین ماه در انزلی اکتبر با میانگین ماهانه ۳۳۲ میلی‌متر و کم‌باران‌ترین ماه آن ژوئیه با ۴۶/۲ میلی‌متر بارش است. شمار روزهای بارش در انزلی ۱۴۸ روز است. ماه مارس با میانگین ۱۵/۵ روز بارندگی بیشترین شمار روز و ماه ژوئیه با میانگین ۶ روز بارندگی کمترین شمار روزهای بارانی را طی سال دارد. بیشینه بارندگی در ۲۴ ساعت در انزلی به میزان ۳۵۳ میلی‌متر در تاریخ ۱۷ سپتامبر ۱۹۶۲ ثبت شده‌است.
در بندر انزلی به سبب تأثیرپذیری مستقیم از دریای خزر، شمار روزهای یخبندان در سال به مراتب کمتر از رشت است. شمار روزهای یخبندان این شهر به‌طور میانگین ۷ روز در سال است که در چهار ماه ژانویه، فوریه، مارس و دسامبر اتفاق می‌افتد و بیشترین روزهای یخبندان آن در ماه‌های فوریه (۳ روز) و سپس ژانویه رخ می‌دهد. میانگین فشار هوای QFE ایستگاه انزلی ۱۰۱۹/۳ هکتوپاسکال است. این مقدار از کمترین فشار که حدود ۱۰۱۲ هکتوپاسکال در ماه ژوئیه و بیشترین آن که حدود ۱۰۲۴ هکتوپاسکال در ماه دسامبر متغیر است. حداقل فشار QFE ثبت شده طی دوره آماری مورد مطالعه ۹۹۴/۸ هکتوپاسکال در ۲۹ ژوئن ۱۹۹۵ و حداکثر آن ۱۰۴۹/۲ هکتوپاسکال در ۱۶ مارس ۱۹۹۰ است.
میانگین سرعت باد سالانه در بندر انزلی ۳/۹ گره یا ۲/۲ متر بر ثانیه است. کمترین سرعت باد حدود ۳/۴ گره یا ۱/۹ متر بر ثانیه در آوریل و ۳/۵ گره در ژوئیه و بیشترین آن حدود ۴/۳ گره یا ۲/۴ متر بر ثانیه در ژانویه و نوامبر است. تندترین باد ثبت شده طی دوره آماری ۵۸ گره یا ۳۲/۲ متر بر ثانیه در ۳۰ اکتبر ۱۹۵۲ از جهت شمالی (۳۶۰ درجه) بوده‌است. جهت باد غالب انزلی در ماه‌های اردی‌بهشت، خرداد، تیر و مرداد ۴۵ درجه (شمال شرقی)، در ماه‌های اسفند، فروردین، شهریور و مهر ۳۶۰ درجه (شمالی) و در ماه‌های آبان، دی و بهمن ۳۱۵ درجه (شمال غربی) و در آذر ۲۷۰ درجه (غربی) است.
ایستگاه هواشناسی بندر انزلی علاوه بر عناصر جوی، وظیفه اندازه‌گیری برخی عناصر دریایی چون دما، شوری، PH، ارتفاع و پریود موج را رأس ساعات ۰۶ UTC و ۱۲ بر عهده دارد. این اندازه‌گیری‌ها از ابتدای سال ۱۳۸۴ به‌طور منظم و مرتب انجام پذیرفت و سری داده‌های عناصر فوق به‌طور روزانه در بایگانی مرکز هواشناسی دریایی بندر انزلی موجود است. بیشینه دمای آب اندازه‌گیری شده در ساعت ۰۶ فروردین ۸۴ تا پایان آبان ۸۶، ۳۱ درجه در تاریخ ۱۹ مردادماه ۸۵ بوده و کمینه دمای آب در این مدت، ۳/۶ درجه در تاریخ ۹ دی ماه ۸۵ است. میانگین شوری آب در انزلی حدود ۱۱ است. میزان شوری در فوریه به حداقل می‌رسد و در حدود ۹/۸ می‌شود. این میزان در ماه ژوئن به حداکثر خود یعنی حدود ۱۲/۴ خواهد رسید. کمترین شوری ماهانه مشاهده شده طی سه سال اندازه‌گیری، ۹/۰۲ در سپتامبر ۸۶ و بیشترین شوری مربوط به ژوئیه ۸۴ و به مقدار ۱۵/۶ است. میانگین PH آب در انزلی حدود ۸/۳ است. میزان PH در ژانویه به حداقل می‌رسد و در حدود ۸/۱۶ می‌شود. این میزان در ماه ژوئن به بیشینه ش یعنی حدود ۸/۴۵ خواهد رسید. کمترین PH ماهانه مشاهده شده طی سه سال اندازه‌گیری، ۷/۸ در نوامبر ۸۶ و بیشترین آن مربوط به سپتامبر ۸۴ و به مقدار ۸/۵۷ است. بیشترین ارتفاع موج ثبت شده از طریق اشل ارتفاع سنج ایستگاه هواشناسی انزلی ۲۰۰ سانتی‌متراست.
طبق مطالعات اخیر (۱۳۹۱ ه.ق) انجام گرفته توسط شورای راهبردی مخاطرات زمین شناختی کشور، نشانگر حرکت شاخه‌های جوانی از گسل خزر به سمت شمال و فعالیت خیلی جوان گسل خزر است. با توجه به تراکم جمعیت استان‌های ساحلی خزر (گیلان، مازندران، گلستان) و احتمال رخداد زمین لرزه بزرگ چه در بخش خشکی و چه در بخش آبی، فاجعه بار خواهد بود. گسل البرز جداکننده محدوده گرگان – رشت از بقیه البرز است. با فعالیت این گسل انزلی همواره تحت تأثیر قرار گرفته‌است و تاکنون شاهد زلزله‌هایی با قدرت ۳٫۳ ریشتر نیز بوده‌است.
در گذشته شغل بیش‌تر مردم انزلی صیادی (ماهیگیری) بوده‌است. برنج‌کاری و کشاورزی نیز از دیگر پیشه‌های سنتی بندر انزلی به‌شمار می‌رود که همچنان در روستاهای شهرستان انزلی مرسوم است. امروز مردم این شهر بیش‌تر به مشاغل اداری، دولتی و آزاد اشتغال دارند.
انواع ماهیان خزری عمده‌ترین سوغات خوراکی این شهرستان است ولی انواع سبزیجات محلی، سیر و ترشیجات محلی نیز برای عرضه به مسافران وجود دارد. انزلی مرکز تولید بسیاری از صنایع دستی چوبین و همچنین صنایع مروار بافی است. بازار ماهی و بازار محلی شنبه بازار فرصتی برای خرید سوغات یا تهیه خوراکی‌های محلی برای ایام اقامت در این شهر ساحلی است. از شیرینی‌ها می‌توان به حلوا عسلی، نباتی و… اشاره کرد.
امروزه اکثریت اهالی انزلی را مسلمانان شیعه تشکیل می‌دهند و با توجه به آن که بخشی از اهالی انزلی را ارمنیان تشکیل می‌دهند، مسیحیت نیز بخشی از جامعهٔ دینی این شهر را به خود اختصاص داده‌است. ارمنی‌ها و مسلمانان از دیرباز در این شهر ساحلی زندگی مسالمت‌آمیزی بر مبنای همکاری، همیاری و احترام متقابل داشته‌اند. این نزدیکی تا جایی بود که احمد نوری‌زاده دفتردار کلیسای مریم مقدس انزلی، تنها شاعر غیرارمنی جهان است، که اشعار ارمنی‌اش در کتاب‌های کشور ارمنستان تدریس می‌شود.
هرچند از تاریخ دقیق احداث نخستین مسجد انزلی اطلاعاتی موثقی در دست نیست اما رابینو در سال ۱۹۱۱ میلادی مصادف با ۱۲۹۰ شمسی چنین می‌نویسد: چهار مسجد بنام مسجد خان که هاشم خان انزلی با یک تکیه در اواخر دوره پادشاهی محمد شاه ساخته‌است و به آن مسجد جامع هم می‌گویند، مسجد سرخی که به دست طایفه سرخی ساخته شد، مسجد استاد محمد رضی، که به نام «آخر مسجد» نیز آوازه دارد، به وسیلهٔ استاد محمد رضی بنا شده‌است و به تازگی به وسیلهٔ عمید همایون مرمت شد و مسجد تازه که به وسیلهٔ حاج شفیع آقا مجتهد بنا گردید. ارمنی‌ها در انزلی کلیسا و گورستان دارند که اکنون از بناهای تاریخی انزلی به‌شمار می‌روند. در گذشته جمعیت ارمنی‌های انزلی به ۴ هزار خانوار می‌رسید، اما امروزه شمار ارمنیان انزلی حدود ۲۳ خانوار و کمتر از ۵۰ نفر می‌رسد. داشتن نرخ بالای تحصیلات و ارتباط و تعامل بسیار با گردشگران داخلی و خارجی باعث رشد فرهنگی شهروندان شده‌است.
انزلی پنج کتابخانه دارد: امام جعفر صادق بندر انزلی به آدرس: خیابان مفتح شمالی، خیابان فروردین و هشتم شهریور غازیان به آدرس: خیابان طالقانی، خیابان آذربایجان و کتابخانه ولیعصر در کهنه بازار شنبه بازار و لیجارکی حسن رود به آدرس: جاده انزلی به رشت، داخل بازارچه و شهید نامجو آبکنار به آدرس: خیابان پاسداران، مسجد محله
جمعیت شهرستان انزلی در سال ۱۳۷۰، برابر با: ۱۲۲٬۰۶۸ نفر بوده که بر اساس آمار سال ۸۵ جمعیت این شهرستان ۱۳۳٬۱۳۴ تن بوده‌است، که جمعیت شهر انزلی در سال ۱۳۷۵ ش برابر با: ۹۸٬۵۴۴ و در سرشماری سال ۱۳۸۵ برابر با: ۱۱۰٬۶۴۳ نفرو بر اساس سرشماری سال ۹۵ حدود۱۴۸٬۵۶۴نفر بوده. مساحت شهرستان انزلی بالغ بر ۳۱۵ کیلومتر مربع است که سهم مساحت شهری آن حدود ۶۰ کیلومتر مربع بوده و با توجه به تمرکز جمعیت، شهر انزلی یکی از متراکم‌ترین شهرهای ایران است.
با توجه به وجود اداراتی نظیر: اداره کل شیلات استان گیلان ، اداره کل گمرکات استان گیلان و اداره کل بنادر و دریانوردی استان گیلان و با توجه به اقلیم و موقعیت جغرافیایی بندر انزلی قطب اقتصادی و صنعت گردشگری استان گیلان و شمال کشور به‌شمار می‌رود.
بندر انزلی بزرگترین بندر شمال ایران و از فعال‌ترین بندرهای کرانه دریای خزر است. مرز انزلی پنجمین مرز فعال ایران است و ۷/۳ درصد از ترانزیت ورودی به ایران از طریق این مرز انجام می‌شود. بیش از ۵۰ درصد حمل و نقل کالای گیلان از طریق این مرز انجام می‌شود. از مرز دریایی انزلی سالانه بیش از ۴ میلیون تن کالا وارد و بیش از ۲۸۸ هزار تن سوخت و ۵۵ هزار تن کالای غیرنفتی به‌طور حمل و نقل ترکیبی از طریق این بندر به داخل یا خارج کشور ترانزیت می‌شود. با طرح شیوه‌های جدید ترانزیت چون کریدور شمال- جنوب، وجود منطقه آزاد تجاری-صنعتی انزلی اهمیت بیشتری یافته‌است. این بندر کشتی رورو (Roll-on/roll-off) هم دارد که ترانزیت جاده‌ای را تسهیل می‌کند.
از ویژگی‌های تأسیسات بندر انزلی می‌توان به: بزرگترین بندر کرانه دریای خزر و مجهز به امکانات مدرن تخلیه و بارگیری ، دارای رتبه سوم میان بندرهای کشور پس از امام خمینی و بندر شهید رجایی ، نزدیکی با بندر آستراخان و لاگان در روسیه، کراسنودسک در ترکمنستان، اکتائو در قزاقستان و باکو در آذربایجان ، ارتباط با بازارهای منطقه‌ای و دسترسی به بازار مصرف بالای ۳۰۰ میلیونی کشورهای تازه استقلال یافته شوروی سابق، قرار گرفتن در مسیر کریدور بین‌المللی شمال - جنوب که این مسیر سه برابر از مسیر فعلی کوتاه و ارزانتر است ، واقع شدن بندر در محدوده منطقه آزاد، و فراهم نمودن تسهیلات و امکانات ویژه برای صاحبان کالا، تجار و سرمایه‌گذاران ، نزدیکی به بزرگترین ذخایر نفت و گاز دریای خزر، نزدیکی به فرودگاه بین‌المللی (۳۵) کیلومتر ، برخورداری از معافیت مالیاتی، دسترسی به معادن سرب، روی و آهن و مراکز صنعتی، برخورداری از شرایط آب و هوایی استان گیلان و نزدیکی به‌استان‌های صنعتی همجوار
منطقه آزاد تجاری-صنعتی انزلی یکی از «مناطق آزاد هفت‌گانه ایران»، در استان گیلان است که در راستای اهداف اقتصادی این کشور، در سال ۱۳۸۴ شمسی به مرکزیت شهرستان انزلی با قرارگیری بندر کاسپین و فاز تجاری منطقه آزاد در شهرستان انزلی و با در نظر گرفتن محدوده‌ای پیرامونی شامل شهرستان انزلی و شهرستان رشت تأسیس شد. از سال ۱۳۹۲ با افزایش محدوده، این منطقه در پهنه آبی، خاکی و ساحلی سه شهرستان رشت، انزلی و آستانه اشرفیه در شمال ایران، منطقه جنوب دریای خزر و در مسیر کریدور شمال–جنوب واقع گردیده‌است.
تکمیل طرح راه‌اندازی راه‌آهن قزوین، رشت و بندر انزلی می‌تواند کمک شایانی در رشد اقتصادی ایران و به طبع استان گیلان و بندر انزلی باشد. تکمیل این طرح می‌تواند تأثیر به سزایی در رشد صنعت حمل و نقل در ایران داشته باشد. موقعیت راهبردی بندر انزلی در در دریای خزر و هزینه کمتر حمل و نقل بار از طریق راه‌آهن و کشتی موجب افزایش اهمیت اتمام هر چه سریعتر این طرح می‌گردد. خط آهن قزوین - رشت - انزلی - آستارا به عنوان یکی از قطعات کریدور شمال به جنوب برای منطقه اهمیت دارد. در صورت تکمیل این کریدور بسیاری از کشورها ترجیح می‌دهند به دلیل کوتاه بودن طول مسیر و ارزان شدن هزینه‌های حمل و نقل، جابه‌جایی کالای ترانزیتی خود را از طریق این کریدور و کشور ایران انجام دهند که این امر موجب افزایش درآمد کشور از محل ترانزیت خواهد شد.
شهر بندر انزلی به عنوان نخستین شهری در ایران بود که صاحب شهرداری شد، که در آن زمان به آن بلدیه گفته میشد. تاریخ تأسیس بلدیه در بندر انزلی به سال: ۱۲۷۶ هجری شمسی بازمی‌گردد. بنای ساختمان شهرداری بندر انزلی با توجه به قدمت، در لیست میراث فرهنگی ایران قرار دارد. شورای اسلامی شهر بندر انزلی نیز به عنوان یک نهاد تصمیم‌گیر وظیفه نظارت بر عملکرد شهرداری را عهده‌دار است.
انزلی با بیش از ۱۴۵۰۰ ورزشکار سازمان‌یافته با نسبت جمعیت شهری مقام نخست کشور را از لحاظ شمار ورزشکار دارد. باشگاه‌های ورزشی متعددی در انزلی در زمینه‌های فوتبال، بدنسازی، فوتسال، شنا، تکواندو، بسکتبال، نجات غریق، واترپولو، قایقرانی، بوکس، کاراته، جودو، کانوپولو، بدمینتون و… فعالیت می‌نمایند. ورزشکاران شهر انزلی در رشته‌های مختلف همواره در سطح اول کشور ایفای نقش می‌کنند، از جمله قهرمانان قایقرانی این شهر هرسال از مسابقات قایقرانی آسیایی همواره افتخارات متعدد و مدال‌های رنگارنگی را به ارمغان می‌آورند. بندرانزلی باشگاه معروفی به نام ملوان دارد.
بندر انزلی به علت دارا بودن شرایط اقلیمی خاص و داشتن وجه تشابه با زیباترین شهرهای جهان تا کنون توانسته‌است با شماری از این شهرها از کشورهای فرانسه، ایتالیا، لهستان و… توافق‌نامه خواهرخواندگی امضا کند.
جاذبه های بندرانزلی
تالاب انزلی: تالاب یا مرداب انزلی یکی از مهم‌ترین جاهای دیدنی استان گیلان است که در جنوب غربی شهر انزلی قرار دارد. تالاب انزلی در عین حال یکی از مهم‌ترین تالاب‌های ایران محسوب می‌شود که در فهرست تالاب‌های بین‌المللی نیز به ثبت رسیده است. تالاب بین‌المللی انزلی محل تخم‌ریزی آبزیان و پناهگاه و مامن پرندگان بومی و مهاجر است. در میانه تالاب جزایر زیبایی وجود دارد و دو شهر زیبای بندرانزلی و آبکنار در ساحل آن قرار دارند. وسعت این تالاب فصول زمستان و بهار به علت افزایش بارندگی به حدود ۱۲۰ کیلومترمربع می‌رسد و در تابستان و پاییز به حدود ۸۰ کیلومتر تقلیل می‌باید. همچنین، این تالاب به دلیل وجود لاله‌‌ی مرداب و نیلوفرهای آبی که در تمام تالاب وجود دارند و منظره‌ای بی‌نظیر به وجود آورده‌اند، مقصدی منحصربه‌فرد برای گردشگری طبیعت است. تالاب انزلی با بیش از ۱۰۰ گونه پرنده، ۵۰ گونه ماهی، صدها گونه موجودات گیاهی اکوسیستم کم‌نظیری دارد که بخش اعظم آن در منطقه حفاظت‌شده سرخانکل از آنان محافظت می‌شود. تالاب انزلی با تالاب کوشیرو در پارک ملی کوشیرو شیتسوگن پیوند خواهرخواندگی دارد. قایق‌سواری بر پهنه مرداب یکی از مفرح‌ترین لحظات سفر به بندر انزلی است.
پناهگاه حیات وحش سرخانکل: تالاب سرخانکل (منطقه حفاظت‌شده سرخانکل) بخشی از مجموعه تالاب انزلی است، که در بخش میانی آن واقع شده است. از آنجایی که نبض گردشگری تالاب در انتهای این منطقه می‌تپد خواه‌ناخواه سرخانکل به‌عنوان تنها مسیر رسیدن به نیلوفرهای آبی است. پرندگان مهاجر نظیر قو، غاز، چنگر و انواع مرغابی‌ها، طاووسک، یلوه، کاکایی نیز در این منطقه زمستان گذرانی می‌نمایند. سرخانکل پوشیده از آزولا، سه کوله خیز، لاله تالابی و نیزار است که گونه غالب گیاهی آن را نی و لوئی تشکیل می‌دهد. منطقه رویش گل‌های نیلوفر آبی یکی از مکان‌های اصلی تخم‌گذاری و جوجه آوری پرستوهای دریایی در تالاب انزلی محسوب می‌شود. پناهگاه حیات وحش سرخانکل در غرب سلکه واقع شده که از طرف شمال به کانال ماهروزه و از طرف جنوب به روستاهای هندخاله، سیاه درویشان و از طرف شرق به رودخانه هندخاله و از طرف غرب به رودخانه تازه بکنده محدود می‌شود. از حیات وحش پناهگاه حیات وحش سرخانکل می‌توان به پرندگان مهاجر نظیر قو، غاز، چنگر و انواع مرغابی‌ها، طاووسک، یلوه، کاکایی و ماهی‌های بومی مانند سوف، هشترخان، کپور، سیم، شوک (اردک ماهی) و ماهیان مهاجر از قبیل ماهی سفید ، سفید کولی و سیاه کولی اشاره کرد. از آنجایی‌که این منطقه بخشی از تالاب انزلی محسوب می‌شود و در بخش میانی آن واقع شده و برای رسیدن به نیلوفرهای آبی باید از این مسیر عبور کرد، عبور مداوم قایق‌ها از این منطقه باعث نا‌امنی تالاب برای پرندگان و نیز آلودگی آن شده است.
بلوار ساحلی بندر انزلی: بلوار ساحلی قدس بندر انزلی که به بوستان ساحلی انزلی یا بلوار ساحلی بندر انزلی نیز معروف است، یکی از جاذبه‌های گردشگری شهر انزلی محسوب می‌شود. بلوار ساحلی از قدمت بالایی نیز برخوردار است و اولین پارک به سبک اروپایی و نوین در ایران محسوب می‌شود. این بلوار با چشم‌اندازی زیبا به تاسیسات بندری و دریای خزر و ورودی تالاب بین‌المللی انزلی فضایی چشم‌نواز و دل‌انگیز را برای گردشگران فراهم ساخته است. از آنجا که بندر انزلی از سالیان دور با روسیه تزاری هم‌مرز بوده و رفت‌وآمدهای بسیاری بین شهرهای هم‌مرز با انزلی صورت می‌گرفته، حال‌وهوایی اروپایی داشته که نشانه‌های آن را در معماری شهر می‌توان مشاهده کرد. از بوستان بلوار ساحلی بندر انزلی می‌توان آمدوشد کشتی‌ها در اسکله‌های بندر، رقص نرم امواج در کناره موج شکن، پرواز پرندگان بر فراز خزر، تلالوی نور خورشید روی امواج سبز غلطان و قایق‌های موتوری تندرو را مشاهده کرد. مجسمه زیبای شیر، پلکان‌های خوش‌ساخت، آلاچیق و حوضچه‌هایی با فواره‌های بلند در میان درختان کاج و مرکبات، درختچه‌های تزئینی، شمشادهای سرسبز و گل‌ها و سبزه‌ها، گلدان‌های سپید بزرگ پر از گل‌های رنگارنگ بر زیبایی این بوستان ساحلی انزلی می‌افزاید.
حافظیه انزلی: در بلوار ساحلی انزلی و در کنار بنای شهرداری، بنایی سفیدرنگ شبیه حافظیه شیراز قرار دارد. این بنا در سال ۱۳۱۱ به سفارش شهرداری و توسط گروهی از مهندسان آلمانی احداث شده است. پیش از این، حافظیه انزلی مکان برگزاری کنسرت‌های موسیقی بوده و هنوز هم به دلیل شباهتی که با حافظیه دارد به همین نام خوانده می‌شود. اکنون از این محل در کنار جذابیت گردشگری به‌عنوان مکان برگزاری نمایشگاه‌های کوچک نقاشی و صنایع‌دستی استفاده می‌شود. عزيز طويلی محقق و نويسنده تاريخ انزلی نوشته است: با بررسی‌های انجام گرفته، کار ساخت حافظيه شيراز كه شبيه محل ترنم موزيک انزلی، ولی بزرگ‌تر از آن است، از سال ۱۳۱۳ شروع و در سال ۱۳۱۶ پايان يافته است و اين می‌رساند كه نه تنها محل ترنم موزيک را از حافظيه شيراز اقتباس نكرده اند، بلكه احتمال دارد حافظيه شيراز را از روی بنای محل ترنم موزيک انزلی ساخته باشند. این بنا به منظور ترنم موسیقی ساخته شده است. حافظیه بندر انزلی با شماره ۱۵۱۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسيده است.
پل غازیان : پل غازیان روی رودخانه انزلی، بین غازیان و میان پشته و در مسیر ارتباطی تهران - رشت قرار دارد. پل غازیان در زمان خود از معدود پل‌های پیشرفته جهان در نوع خود بوده و بر همین اساس، جزو پل‌های تاریخی ایران به ثبت رسیده‌است. اولین پل متحرک ایران، یک دهنه ۲۵ متری از پل پنج دهنه غازیان-رشت هست. پیش از آن رفت و آمد از انزلی به غازیان با قایق صورت می‌گرفت. پل غازیان به میان پشته به طول ۲۱۰ متر و عرض ۱۰ متر و ارتفاع ۸۵/۶ متر با ۵ دهانه که یک دهانه از آن به طول ۲۵ متر متحرک بوده‌است. قسمت متحرک پل توسط چرخ دنده و به کمک نیروی موتور یا انسان به بالا و پایین حرکت می‌کند. این پل به شماره ۱۵۱۴ به ثبت تاریخی رسیده‌است. درگذشته رفت‌وآمد از انزلی به غازیان به وسیله قایق صورت می‌گرفت تا اینکه تصمیم گرفته شد انزلی وسیله دو پل به راه زمینی غازیان - رشت متصل گردد
کاخ موزه نظامی انزلی: این عمارت زیبا با پنجره‌های بزرگ از شمال به خزر و چشم‌انداز زیبای آن و از سمت جنوب به سرسبزی و زیبایی یک باغ پرطراوت آغوش گشوده است. گرچه این موزه نام نظامی را بر خود دارد، اما بنای زیبا و اشیای ظریف و هنرمندانه آن بر وجهه خشک و نظامی سلاح‌های موجود در آن چیرگی دارد. کاخ موزه نظامی همچون قوی سپیدی در باغ دلگشایی ماوا گزیده و عطر بهارنارنج‌هایش مشام هر دیدارکننده‌ای را نوازش می‌دهد. ساخت بنای کاخ میان پشته به دستور رضاخان و به‌دست مهندسان ایرانی در سال ۱۳۰۸آغاز شد و پس از دو سال به پایان رسید.
دهکده ساحلی بندر انزلی: دهکده ساحلی بندر انزلی بزرگترین باغ شهر ایران است. این شهرک در منطقه غازیان انزلی بین محله شالیور و بی‌بی حوریه غازیان واقع‌شده و از هنگام ساخت آن در سال ۴۸ توسط مرحوم فرهنگی تاکنون باوجود ایجاد شهرک‌های توریستی فراوان در استان گیلان و مازندران هنوز از زیباترین شهرک‌های گردشگری ایران است. در دهکده ساحلی فضای سبز اهمیت ویژه‌ای دارد، به گونه‌ای که ویلاهای این شهرک در حدود ۲۰ درصد مساحت زمین را به خود اختصاص داده است. شهرک ساحلی بندر انزلی (دهکده ساحلی بندر انزلی) دارای امکانات رفاهی همچون رستوران، فروشگاه، پارک، مسجد، منطقه شنای برادران و خواهران، زمین‌های ورزشی، ویلاهای ساحلی، آلاچیق و… است.
برج ساعت انزلی: برج ساعت که یکی از قدیمی‌ترین بناهای انزلی است و هنوز نیز به درستی ساعت را نمایش می‌دهد، پشت بازار سپه و میدان انزلی واقع‌شده است. این برج به دستور خسرو خان گرجی، حاکم ناصرالدین‌شاه در انزلی در سال ۱۱۹۴ شمسی ساخته‌شده است. برج ساعت که با نام مناره انزلی نیز خوانده می‌شود، در گذشته نوعی فانوس دریایی بود. کارکرد این مناره به صورتی بود که در شب ها با روشن کردن منطقه باعث ایجاد مسیر برای کشتی ها در دریا میشد. به‌همین دلیل در گذشته روی این مناره‌ها چراغ‌هایی نصب میشد. این بنا در پشت بازار سپه و میدان انزلی واقع شده و در سال ۱۳۵۶ با شماره ۱۵۱۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
موج‌شکن انزلی: موج شکن انزلی نام موج شکنی است که در بندر انزلی قرار دارد. طول این موج شکن ۵۲۰ متر و کار ساخت آن در سال ۱۹۱۴ میلادی ۱۲۹۳ شمسی به پایان رسیده است. قبل از احداث این موج‌شکن انزلی و غازیان، کانال بین انزلی و غازیان همانند خلیجی بود که کشتی‌های تجارتی به منظور تخلیه و بارگیری یا مصون ماندن از امواج و توفان دریا در آنجا پناه آورده به اسکله‌ها پهلو گرفته یا روی لنگری می‌ایستادند. اما امواج دریا، تا داخل کانال را می‌کوبید و به شناورهای مستقر در خلیج آسیب می‌رساند. از اینرو، نیاز به احداث موج شکن‌ها احساس شد و در نتیجه، قرارداد این بنای عظیم که از شاهکارهای معماری درنوع خود است، در سال ۱۲۷۴ خورشیدی (۱۸۹۵ میلادی) بین دولت ایران و کمپانی (احداث راه انزلی - قزوین) منعقد شد. موج‌شکن انزلی که روزگاری برای جلوگیری از آسیب رساندن موج‌های دریا به کشتی‌ها و قایق‌ها ساخته شده بود، اکنون به محلی برای تفریح بدل شده است. تقریبا هر بازدیدکننده از انزلی، یک عکس یادگاری در کنار موج‌شکن دارد. گردش روی موج‌شکن بندر انزلی و تماشای منظره دریا و کانال و ساحل انزلی و بلوار ساحلی انزلی از فراز آن، خاطره‌ای فراموش‌نشدنی برای هر گردشگری خواهد ساخت.
کشتی تفریحی میرزا کوچک خان: کشتی مسافرتی-تفریحی میرزا کوچک خان که در سال ۱۹۷۱ میلادی در ژاپن ساخته شده دارای ۵ طبقه، ۷۴ متر طول، ۱۲ متر عرض، ۲۰ متر ارتفاع و ۲۷ کابین درجه‌یک و دو، با گنجایش حدود ۲۵۰ مسافر است. این کشتی می‌تواند بین استان‌های ساحلی و خارجی تردد کند و مرکز اقامتی آن در حد هتل ۴ ستاره است. کشتی مسافری-تفریحی میرزا کوچک خان با امکانات و تجهیزات اقامتی و پذیرایی مناسب میزبان میهمانان علاقه‌مند به تجربه شبی به‌یادماندنی در دریای خزر است.
بقعه بی‌بی حوریه: آرامگاه خواهر موسی کاظم است. بنای آن جدید و مجلل بوده و دیوارها از سنگ مرمر، سقف بقعه طاق هشت ضلعی با کاشی‌های منقوش و بام آن گنبد مدور کاشی کاری شده‌است ضریح بزرگ فلزی مشبک و مطلا و شیشه‌بند، مرقد روی کرسی از سنگ مرمر عالی بنا شده‌است. بقعه دارای تأسیساتی مانند زائرسرا، مسجد با دو گلدسته بلند و زیبای کاشی‌کاری شده، سرایداری و پارکینگ است.
گورستان لهستانی‌ها در بندر انزلی: در این گورستان تعداد ۶۳۹ نفر از مهاجرین لهستانی که طی حمله سربازان نازی در سال ۱۹۴۱ از طریق بندر انزلی به ایران پناهنده شدند به خاک سپرده شده‌اند، که این گورستان دومین گورستان بزرگ سربازان لهستانی در ایران است که بیش‌تر به علت بیماری و سختی راه جان سپرده‌اند و در شهرهای مختلف ایران به خاک سپرده شده‌اند. گورستان انزلی پس از تهران بزرگترین گورستان این افراد جنگ زده‌است که یادگاری اند از اتفاقات تلخ جنگ جهانی دوم.
..................................
آرشیو
