بهشهر از شهرهای استان مازندران و مرکز شهرستان بهشهر است که در گذشته (قبل از انقلاب ۱۳۵۷ ایران) آن را اشرف می‌نامیدند. مردم بهشهر به زبان مازندرانی سخن می‌گویند. طبق آخرین سرشماری جمعیت بهشهر در سال ۱۳۹۵ بالغ بر ۹۷٬۴۰۲ نفر می‌باشد. این شهرستان از سه بخش «مرکزی»، «گلوگاه» و «یانه سر»، سه شهر «بهشهر»، «رستمکلا»، «گلوگاه» و پنج دهستان تشکیل شده است.
بهشهر یکی از قدیمی‌ترین شهرهای ایران است. از محله‌های این شهر می‌توان به زیروان (قدیمی‌ترین و بزرگترین)، سنگ ذغال، زیروان، قائم، گرجی محله، فراش محله، نقاش محله، بازار محله، گرائیل محله، قنبرآباد، کشتارگاه، محله هتل (هتل اشرف)، فرهنگیان، مهدیه، فرودگاه، گلستان، گلشهر، ۱۷ شهریور، نواب صفوی، کوهی خِیل، شهید مدنی، شهید سازگار و عبدالحق اشاره کرد. مردم بهشهر به زبان مازندرانی سخن می‌گویند. طبق آخرین سرشماری جمعیت بهشهر در سال ۱۳۹۵ بالغ بر ۹۷٬۴۰۲ نفر می‌باشد.
نام بهشهر پیش از دوره صفوی، تمیشان، خرگوران، نامیه، پنج هزاره بوده‌است. چون مادر شاه عباس، اشرف الملوک از اهالی بهشهر بوده، شاه عباس هم با مسافرت به بهشهر، این شهر را پایتخت تابستانی خود ساخته و نام آن را به اشرف‌البلاد، برگرفته از نام مادرش و به معنی بهترین و شریف‌ترین شهرها، تغییر داده‌است. او، کاخ‌ها و عمارت‌هایی را در بهشهر بنا نهاد. رکن الاسفار، از درباریان دوره ناصری، در سفرنامه خود وجه تسمیه دیگری را برای اشرف ذکر می‌کند. او معتقد است زمانی که شاه عباس این شهر را به صورت مدرن و امروزی بنا نهاد، پاره‌ای از درباریان گفتند «هذا اشرف من فرح آباد» و همین کلمه به مذاق شاه خوش آمد.
به‌طور کلی ناحیه جنوبی دریای مازندران از گذشته بسیار دور از اهمیت سیاسی، تاریخی و نظامی فوق‌العاده‌ای برخوردار بوده‌است. بررسی و کاوش‌هایی که در سواحل دریای خزر در مکان‌هایی مانند سابقه غارهای هوتو و کمربند واقع در ۲ کیلومتری شهرستان بهشهر در روستای شهید آباد (تروجن) و همچنین در گوهر تپه واقع در ۱۰ کیلومتری شهرستان بهشهر ودر منطقه رستمکلا انجام گرفته‌است، قدمت این ناحیه را به دوره غارنشینی و تقریباً ۱۰۰۰۰ سال پیش به ثبت رسانده‌است. تحقیقات دیگر موید آن است که در ادوار باستانی این منطقه یکی از حوزه‌های مهم تمدن گذشته بوده‌است.
هنگام جهان‌گشایی و کشور گشایی کوروش کبیر چندین هزار سرباز در فتح بابل در سال ۵۳۹ق. م ۲۰ هزار پیاده و ۴هزار سواره از مردم تبرستان در سپاه او بودند و همچنین در جنگ‌های بین ایران و یونان در زمان خشایار شاه به‌طوری‌که هردوت مورخ یونانی می‌نویسد دسته‌ای از جوانان و چریک‌های مردمی و تبری با ساز و برگ‌های آراسته از کمان از چوب خیزران و پوشش‌های خیره‌کننده به سپهسالاری آریا همراه شاهنشاه ایران بودند. براساس کاوش‌های باستان‌شناسی که از تپه‌های شمال غرب بهشهر (نزدیک رستمکلا) به عمل آمد یک قطعه هاون سنگ سفید را کشف نموده و که به ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد بر می‌گردد، یا اینکه غارهای هوتو و کمربند آثار حیات در دوران‌های فرو لیتیک (میانه سنگی) ۶۰۰۰ تا ۸۰۰۰ سال قبل از میلاد و نئولیتیک (پارینه) سنگی را در محدوده بهشهر بیان دارد. در دوره ساسانیان آنچه مسلم است حکومت شرقی مازندران (شهرستان فعلی بهشهر چه جلگه چه هزارجریب) با خانواده کشنسف بوده‌است این خاندان تا سال ۵۲۸ م در مازندران حکومت داشته‌اند و در این سال چون حکومت طبرستان بفرمان قباد (۴۸۷–۵۳۱) ساسانی به پسر بزرگش کاوس که یکی از سر سپردگان و طرفداران سر سخت مزدک بود ظاهراً برچیده شد و کیوس رسماً پادشاه طبرستان گردید و پایتخت او هزار جریب و کیاسر بود. از کیوس فرزندی ماند به نام شاهپور که در نزد عمویش انوشیروان بسیار عزیز بود و در دربار می‌زیست و پس از مرگ انوشیروان به طبرستان رفته و در آتشگاه کوسان (کوهستان امروزه در۴کیلومتری غرب بهشهر) یا در آتشکده پیرامون کیاسر هزارجریب به سر برده و مردم طبرستان علاقه زیادی به او پیدا کردند.
هنگام حمله اعراب به ایران و فرار یزدگرد سوم، وی از خراسان به مازندران آمده و مثل پدر در آتشکده کوسان بهشهر (مغرب بهشهر) معتکف شد و به عبادت مشغول گردید. تحقیقات به عمل آمده از متون تاریخی نشان می‌دهد که در اواسط قرن سوم هجری قمری دین اسلام در شکل علویان در این ناحیه نفوذ یافته‌است. شهرستان بهشهر در ابتدا به عنوان یکی از روستاهای حائز اهمیت با نام‌های نامیه، کبود جامه، تمیشه، قره طغان پنج هزاره، و اشرف معروف بوده‌است. در دوره صفویان، شکوفائی و رونق این ناحیه بیشتر گردید.
شهر بهشهر به دلیل قرار گرفتن میان کوه و دریا، آب و هوای معتدل و مرطوب دارد و میزان بارش زیاد باران و رطوبت بالا و قسمت‌های جنوبی شهرستان به دلیل دارا بودن پوشش کوهپایه‌ای و ارتفاع زیاد آب و هوای سردتر و کوهستانی و زمستان‌های بارانی و برفی دارد.
انار شیرین و ترش یکی از محصولات مهم و ارزشمند برای بهشهر است که دارای شهرت جهانی می‌باشد کشاورزان از فروش آن سود خوبی می‌برند. نارنگی، پرتقال، برنج، دانه‌های روغنی آفتابگردان، کلزای بهشهر معروف بوده بهشهر از مراکز تولید تخمه، روغن نباتی و صابون در ایران است و کارخانه چیتسازی آن قدمت زیادی دارد. منطقهٔ ویژهٔ اقتصادی بندر امیرآباد نیز از مناطق اقتصادی رو به رشد در نزدیکی بهشهر است. همچنین وجود کارخانه بهپاک بهشهر که یکی از بزرگترین تولیدکننده روغن نباتی و سویا در خاورمیانه است به این شهر زیبا وجهه خاصی داده‌است. قابل توجه است که این کارخانه محصولاتی مانند روغن نباتی لادن و بهار و سویای سبحان را تولید می‌کند. قابل ذکر است که بندر امیرآباد بهشهر یکی از بزرگترین بنادر شمال کشور است و هم‌اکنون نیز تنها بندر شمال کشور است که خط راه‌آهن به آن متصل است.
فاصله این شهرستان تا تهران ۲۸۵، تا ساری ۴۵ و تا گرگان ۹۰ کیلومتر است. جاده ۲۲ از بهشهر می‌گذرد. این شهر دارای یک پایانه مسافربری بین شهری است. هم‌اکنون حدود ۶۰۰ دستگاه خودرو و ۱۰ ون در این شهر مشغول به کار اند که با توجه به جمعیت شهر این تعداد ناکافی ست. راه‌آهن سراسری در شمال، از این شهر عبور کرده و سپس تا گرگان ادامه می‌یابد. اولین خط راه‌آهن نوین ایران در دوران رضا شاه پهلوی پس از عبور از بهشهر تا بندر شاه (بندر ترکمن امروزی) کشیده گشت، پس از اتمام ساخت پل گردن در ساری اولین قطار در مهرماه ۱۳۰۸ به دستور رضا شاه پهلوی عازم بندر ترکمن گردید. پس از آن هم‌زمان با احداث راه‌آهن خوزستان، کارها در رشته کوه‌های البرز آغاز گردید، کارگران مازندرانی و ترک و… در کنار سایرین و مهندسین و پیمانکاران به ویژه آلمانی‌ها، کار ساخت تونل‌ها و پل‌ها را پیگیری کردند.
سوغاتی‌های بهشهر شامل غذاهای سنتی، میوه‌ها و صنایع دستی این شهر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
غذاهای سنتی: غذاهای سنتی بهشهر شامل، ناز خاتون، آش گزنه (گزنه آش) ،آش کدو ،آش ترش(تِرش آش)، آش دوغ، ته چین، فسنجان، انار تیم خِرِش، خورش مرغ ترش، باقالا پلو، امرغ شکم پر، کدو پلو (کهی پِلا)، اکبر جوجه، ماهی شکم پر، و… می‌شود؛ لازم است ذکر شود که خورشت فسنجان آن به دلیل استفاده از رب انار شیرین طعم مَلَس دارد.
نان و شیرینی: تندیر نون (نان محلی)، حلوای گردو (اَغوز حِلوا)، سوهان کنجد (پِشتِ زیک) ،برنجک (بهاردانه)، پیس گندله، قَتِلمِه (قَتِلمِه) کوماج، نصیری و… لازم است ذکر شود (قَتِلمِه)بیشتر در ایام ماه مبارک رمضان و در سفره افطاری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
ترشی:بادمجان ترشی، سیر ترشی، هفت بیجار، ترشی یِرآلماسی، ناز خاتون، وینگوم زالک، هلی ترشی، آبغوره، آب نارنج و …
مربا: آلبالو، بِه، تمشک، گلابی، سیب، پرتقال، انجیر، هویج، بهارنارنج و …
شربت: بهارنارنج، آلبالو، انار و …
میوه و … : انواع مرکباتی مانند انار یکی از محصولاتی مهم برای بهشهر که شهرت جهانی دارد، انجیر، ازگیل جنگلی (کِنِس)، گلابی وحشی، تمشک وحشی جنگلی، زردکیجا (نوعی قارچ‌خوراکی)، گزنه و ولیک، غوره، کنجد، خرمالو وحشی، برنج، سویا، کُلزا ،تره بار، گوجه سبز، توتون، و…
صنایع دستی: صنایع‌چوبی، مبل سازی، نساجی، حصیربافی، گلیم‌بافی، جاجیم‌بافی، جوراب‌بافی، پارچه‌بافی، سفال‌گری و…
جاذبه های بهشهر
کاخ صفی آباد: به‌محض ورود به بهشهر، کاخ صفی‌آباد را در نگاه اول می‌توانید ببینید. این کاخ، عمارتی زیبا و باشکوه بر فراز کوهی است که هم از پایین از جای‌جای شهر دیده می‌شود و هم نمایی فوق‌العاده برای تماشای تمام شهر در بالای کاخ فراهم کرده است. این کاخ یادگاری به‌جای مانده از دوران باشکوه صفویه است و در زمان پهلوی و به دستور رضاشاه نیز بازسازی شده است. در حال حاضر به‌دلیل تبدیل شده جاده صفی‌آباد به منطقه‌ای نظامی، امکان بازدید از این کاخ وجود ندارد و تنها از دور می‌توانید آن را تماشا کنید.
باغ عباس آباد: باغ عباس‌آباد یکی از جاذبه‌های طبیعی و تاریخی معروف استان مازندران در بهشهر است. این مجموعه تاریخی در فاصله زمانی نیم‌ساعته از مرکز شهر واقع شده است و شامل سد عباس‌آباد، مخزن، دریاچه سد، برج آجری و آسیاب آبی می‌شود که به دستور «شاه عباس اول» احداث شده است. این مجموعه همچنین دارای رستوران‌های خوب و سکوهایی برای کمپینگ و تفریح‌هایی نظیر قایق‌سواری و اسب‌سواری نیز است.
قبرستان سفید چاه: قبرستان یا گورستان سفید چاه که به «گورستان سپید» نیز شهرت دارد، اولین قبرستان مسلمانان در ایران و یادگاری از دوران تیموریان است. داستان‌های شگفت‌انگیزی درباره این گورستان تاریخی سر زبان‌ها است. اهالی این منطقه معتقد هستند که خاک سفید این روستا، نمی‌گذارد که اجساد مردگان‌شان بپوسد.
سایت موزه گوهرتپه: برای آشنایی بیشتر با قدمت بهشهر، پیشنهاد می‌کنیم که به دیدن سایت موزه گوهرتپه بروید که در فاصله بیست دقیقه‌ای از مرکز شهر واقع شده است. این سایت موزه، تجربه متفاوتی از موزه‌گردی را برای شما رقم می‌زند.
باغ چهلستون اشرف: پارک ملت بهشهر یا باغ‌شاه یا باغ چهلستون اشرف بهترین نقطه برای فرار از شلوغی شهر، رفع خستگی و قدم زدن است. با بازدید از این پارک با یک تیر دو نشان می‌زنید و علاوه بر بازدید از فضای سبز باغ، از عمارتی تاریخی که در آن قرار گرفته است نیز دیدن خواهید کرد.
آبشار اسپه او: آبشار اسپه‌او، آبشاری پلکانی و کاسه‌ای است که حوضچه‌های آهکی متعددی در هفت طبقه دارد و در ۳۰ کیلومتری بهشهر در ارتفاعات رشته‌‌کوه البرز در منطقه هزار جریب قرار گرفته است. «اسپه‌او» به‌معنای «آب سفید» است. ارتفاع این آبشار بیش از ۴۰۰ متر است و از چشمه‌ای که از شکاف سنگی در زیر درختی کهنسال می‌جوشد، سرچشمه می‌گیرد.
باغ چشمه عمارت: باغ چشمه عمارت یک بنای تاریخی است که در فاصله ده دقیقه‌ای از مرکز بهشهر واقع شده و علت نام‌گذاری آن، جوشیدن چشمه‌ای از دل زمین، در طبقه همکف این عمارت تاریخی است. نکته‌ای که این بنا را برجسته کرده است، زیبایی ظاهر یا قدمت آن نیست، بلکه سیستم آبرسانی آن است که بدون پمپ، آب را از چشمه بالا آورده و در نهری از ساختمان خارج می‌کرده است.
غار باستانی هوتو و کمربند: غارهای باستانی هوتو و کمربند در انتهای جاده‌ای با چشم‌انداز زیبا از شهر و در مجتمع رفاهی و تجهیزشده واقع شده است. از پارکینگ این مجموعه، باغ‌های انار دلنشینی را می‌بینید که اگر به‌دنبال استراحت یا نوشیدن چای باشید، می‌توانید در آلاچیق‌های این باغ‌ها که در میان درختان، سایه‌ای برای شما فراهم کرده‌اند، بنشینید. گفته می‌شود که قدمت این غارها به هفت هزار سال می‌رسد.
تالاب میانکاله: تالاب میانکاله یکی از جاهای دیدنی بهشهر است که در فاصله یک ساعته از مرکز شهر واقع شده است. اگر به پرنده‌نگری علاقه‌مند هستید، تالاب میانکاله جذاب‌ترین نقطه بهشهر برای شما است.
دریای چهارفصل: دریای چهارفصل در واقع همان انتهای بریدگی زیر دریای خزر است که تالاب یا شبه‌جزیره میانکاله را در برگرفته است. این دریا به‌دلیل وجود شبه‌جزیره میانکاله، بدون موج است و به همین دلیل به آن «دریای آرام» نیز می‌گویند. البته این دریا میان اهالی بهشهر به «دریای کوچک» نیز معروف است. رستوران و قهوه‌خانه نیز در ساحل این دریا برای بازدیدکنندگان تعبیه شده است.
منطقه حفاظت شده هزار جریب: منطقه حفاظت‌شده هزار جریب بین استان‌های مازندران و سمنان واقع شده است و به‌دلیل داشتن جنگل‌های بکر هیرکانی و همچنین گونه‌های گیاهی و حیوانی خاص تحت حفاظت قرار گرفته است.
خانه احمد علی خان هزار جریبی: خانه احمد علی‌خان هزار جریبی بنایی آجری با پلان مستطیل شکل است که سقف آن سفال‌پوش است و به سبک معماری دوران قاجار، دارای دو ورودی در طرفین ساختمان است. این خانه در روستای سرخ گریه بهشهر واقع شده است.
آبشار سنگ نو: آبشار سنگ نو در ناحیه جنوبی بهشهر، در دل جنگل قرار گرفته است. وجه تسمیه آن، به این خاطر است که به‌دلیل فشار آب یک حوض بزرگ سنگی یا به اصطلاح مازنی‌ها، یک نور سنگی در زیر آبشار درست شده که به آن «سنگ نور» اطلاق می‌گردد. پوشش گیاهی اطراف این آبشار عمدتا شامل درختان بلوط وحشی، انجیلی، ممرز و انواع سرخس است.
بندر امیرآباد: بندر دیدنی امیرآباد در شمال‌شرقی بهشهر قرار گرفته و دارای ۶۰ هکتار مساحت است. این منطقه در سه فاز با ۳۴ پست اسکله طراحی شده که اکنون، تنها فاز اول آن تکمیل شده است.
کشتی صفوی: کشتی صفوی، کشتی ۴۰۰ ساله‌ای در بندر امیرآباد بهشهر و یکی از جاذبه های گردشگری استان مازندران است. باستان‌شناسان معتقد هستند که این کشتی متعلق به دوران صفویه است و کاربری آن، کشتی باربری بود.
روستای یخ کش: روستای یخ‌کش یکی از روستاهای زیبا و دیدنی بهشهر است. شغل اصلی اهالی این روستا دامداری و کشاورزی است و با نگهداری و پرورش دام، امرار معاش می‌کنند.
آتشکده کوسان: آتشکده کوسان به سده‌های اولیه دوران‌های تاریخی پس از اسلام تعلق دارد و در روستای کوهستان، بهشهر واقع شده است. این اثر تاریخی در ۲۵ اسفند ۱۳۸۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
پارک ملی پابند: پارک ملی پابند یکی از جاذبه‌های گردشگری استان مازندران در بهشهر است. این پارک به وسعت ۲۶۵۹۷ هکتار، به‌صورت جنگل‌های بکر و رویشگاه گونه‌های منحصربه‌فرد گیاهی، علفی، بوته‌ای، درختچه‌ای و زیستگاه گونه‌های شاخص جانوری نظیر مرال، شوکا و پلنگ است و به‌عنوان پارک ملی تعیین شده است. منطقه حفاظت‌شده هزار جریب نیز در جوار این پارک قرار دارد.
خانه شهریاری: خانه شهریاری، بنایی تاریخی مربوط به دوران قاجار است که در بهشهر جا خوش کرده است. ساختمان این بنا، به‌عنوان مقر حکومت «سردار رفیع یانه سری» استفاده می‌شد. این اثر در تاریخ ۱۷ اسفند ۱۳۸۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
............................
آرشیو
