شوشتَر در استان خوزستان واقع شده است. این شهر دارای تاریخ و تمدنی کهن است. شوشتر تا ابتدای دوره پهلوی مرکز استان خوزستان بوده و به پایتخت سازه های آبی جهان مشهور است. این شهر به تنهایی ۱۳ میراث جهانی را در خود جای داده است و در دامنه کوه‌های زاگرس قرار دارد.
شوشتر با مساحت ۲۴۳۶ کیلومتر مربع در شمال استان خوزستان کشور ایران، بین ۴۸ درجه و ۳۵ دقیقه تا ۴۹ درجه و ۱۲ دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ و ۳۱ درجه و ۳۶ دقیقه تا ۳۲ درجه و ۲۶ دقیقه فرض شمالی از خط استوا قرار گرفته‌است. جمعیت آن ۱۳۹ هزار نفر است (سرشماری سال ۱۳۹۵) و پنجاه و هفتمین شهر از نظر جمعیت در ایران است و در استان خوزستان پس از کلانشهر اهواز و شهرهای دزفول و آبادان چهارمین شهر بزرگ استان از لحاظ جمعیت محسوب میشود. موقعیت شوشتر در استان خوزستان مرکز و متمایل به شمال است. از لحاظ طبیعی دامنه‌های پایانی کوه‌های زاگرس، مرز شرقی این شهرستان و رود دز مرز غربی این شهرستان را تشکیل می‌دهد. میانگین ارتفاع شهرستان شوشتر از سطح دریا ۱۵۰ متر و ارتفاع نقطه مرکزی شهر شوشتر از سطح دریا ۶۵ متر است. کوه‌های مشرف به شوشتر فدلک نام دارند که پایان چین خوردگی‌های زاگرس در جلگه خوزستان هستند. فاصله شوشتر تا اهواز ۸۵ کیلومتر و تا تهران ۸۳۱ کیلومتر و تا خلیج فارس ۲۲۲ کیلومتر است.
شوشتر تا سال ۸۳ دارای بخش‌های مرکزی و گتوند بود. با تبدیل بخش گتوند به شهرستان گتوند، هم‌اکنون شهرستان شوشتر دارای بخش‌های مرکزی به مرکزیت شوشتر و شعیبیه، به مرکزیت گوریه است. شوشتر از اطراف با شهرستان‌های اهواز، دزفول، گتوند، هفتکل، مسجد سلیمان، شوش و باوی هم‌مرز است.
شهر شوشتر توسط شاخه‌های مختلف رودخانه کارون به سه منطقه بافت قدیم، بُلِیتی، و مناطق جدید شمال غربی شهر تقسیم شده‌است. منطقه بُلِیتی در شرق شاخه گرگر واقع شده‌است. مناطق جدید شمال غربی شهر در شمال شاخه شطیط واقع شده و شامل مناطقی چون شوشترنو، شاه نجف، فرهنگ شهر، مهرشهر و کوی نیرو می‌باشند. بافت قدیم که همچون جزیره‌ای در میان شاخه‌های گرگر، شطیط، داریون و رَقَت قرار دارد، در دوران گذشته به چهارده محله تقسیم می‌شده که محله‌های غربی به نام نعمت خانه یا موگِهی و محله‌های شرقی به نام حیدرخانه یا کهواز نامیده می‌شده‌اند.
شوشتر موقعیت ویژه‌ای در جلگه خوزستان دارد و رودخانه‌های بزرگ کارون و دز از این شهرستان عبور می‌کنند. رودخانه دز از غرب شوشتر عبور می‌کند و مرز شوشتر را با شوش می‌سازد. اما رودخانه کارون پس از عبور از کوه‌های زاگرس، و گذر از سد گتوند وارد دشت عقیلی شده و از تنگه‌ای بین کوه‌های فدلک و کوشکک می‌گذرد و به‌طور کامل در جلگه خوزستان جاری میشود. این رودخانه پس از عبور از این تنگه با تخته سنگ بزرگی که شوشتر بر آن بنا شده برخورد می‌کند و توسط بند میزان به دوشاخه گرگر و شطیط تقسیم میشود. شاخه گرگر- یا دودانگه یا مسرقان- کانالی است که دست کند انسان است و تاریخ کندن آن مشخص نیست اما متون تاریخی نشان می‌دهد که این رودخانه ابتدا به رود دیگری در رامهرمز ملحق می‌شده و به خلیج فارس می‌ریخته و در دوران کوروش هخامنشی آن را در منطقه بندقیر توسط سدی به رودخانه کارون بازمی‌گردانند. شاخه شطیط یا چهاردانگه نیز که از سد معروف شادروان شاپوری عبور می‌کند در بالادست سد شادروان شاخه‌ای از آن جدا میشود که داریون -داریوش یا دارا- نام دارد. این سه شاخه رودخانه کارون شوشتر را همچون جزیره‌ای محصور نموده و در طول تاریخ دشتی وسیع به نام میاناب را آبیاری کرده‌اند. در نهایت هرسه شاخه -شطیط، گرگر و داریون- در منطقه بندقیر جنوب شهرستان شوشتر به یکدیگر ملحق می‌شوند و در همان‌جا رود دز نیز به کارون ملحق شده و کارون بزرگ را می‌سازند و به‌طرف اهواز حرکت می‌کند.
آب رودخانه پیش از ورود به شهر به دو شاخه تقسیم میشود: شاخه «گرگر» کارون که از داخل شهر عبور می‌کند، آبشارهای زیبایی را تشکیل می‌دهد و شاخه دیگر «چهاردانگه» است که از غرب به سوی جنوب شوشتر جریان داشته و در محلی به نام «بند قیر» در جنوب شوشتر مجدداً به هم پیوند می‌خورد. بسیاری از تأسیسات آبی باستانی همچون: آسیابها، کانال‌ها، پل بندها، و آبشارها در مسیر شاخه‌های گرگر و شطیط ساخته شده‌اند. این آثار در سال ۲۰۰۹ به صورت یکجا با عنوان سیستم آب تاریخی شوشتر به عنوان دهمین اثر ایران به ثبت میراث جهانی یونسکو رسیده‌اند.
شوشتر علاوه بر خاک آبرفتی دامنه زاگرس که بسیار حاصلخیز است دارای معادن گچ، آهک، سنگ ساختمانی، شن و ماسه است. جنگل‌های بزرگی به صورت بیشه نیز در میان شاخه‌های مختلف رودخانه کارون وجود دارند. بر اساس آمار در سال ۷۴ جنگل‌ها و مراتع شوشتر ۱۷۵هزار هکتار بوده‌است.
شوشتر دارای زمستان و پاییزی مدیترانه‌ای بوده و زیست‌بوم سرسبز آن از پایان زمستان تا آغازه‌های بهار بسیار دلپذیر است. این شهر با زیست‌بوم زیبای جلگه‌ای-کوهپایه‌ای و کوهستانی خود در سراسر سال و به ویژه در روزهای نوروز پذیرای شمار بسیاری از گردشگران است. گرم‌ترین و سردترین ماه‌های سال این شهر به ترتیب تیر و دی می‌باشند. میانگین دمای سالیانه ۲۷٫۲ درجه سانتیگراد است. متوسط بارندگی سالیانه در شوشتر ۳۲۲ میلی‌متر محاسبه شده‌است.
بنا به گفته تاریخ نویسان از جمله حمزه اصفهانی، شوشتر به معنی خوبتر است؛ و چون شهر شوش رو به ویرانی می‌رفت، در شش فرسنگی بنا شد که خوش آب و هوا تر و حاصلخیزتر از شوش بود و آن را شوشتر یعنی از شوش بهتر نامیدند. مستوفی در نزهت‌القلوب می‌نویسد: برخی اصل واژه شوشتر را «ششدر» احتمال دادند. آن بدین دلیل بوده که این شهر دارای شش دروازه بوده که عبارت‌اند از: دروازه ماپاریان ، دروازه دسبول ، دروازه آدینه ، دروازه لشکر ، دروازه مقام علی ، دروازه گرگر. بعضی دیگر آن را «شه‌شاتر» یعنی شهر شاه لقب داده‌اند. برخی از تاریخدانان بر این باورند که نام شوشتر از واژه شوشا یا سوسا یعنی مطبوع و دلپسند مأخوذ گردیده‌است.
در پایگاه میراث فرهنگی شوشتر وجه تسمیه‌های دیگری برای شوشتر آمده‌است: شوش به معنای کنارستان، و شوشتر به معنای آن سوی کنارستان --- زن یزدگرد، شوشین‌دخت نام داشت، که دو شهر شوشتر و شوش را بنا نهاد ---- شوشتر از واژهٔ «شوشدر» گرفته شده، به معنای دروازهٔ شوش ----- برخی پیوند واژهٔ شوشتر را با «تیشتر» (الاههٔ باران، ایزدبانوی آب‌آفرین) می‌دانند
شوشتر از زمان ساسانیان تا ابتدای پهلوی در اغلب دوره‌های تاریخی مرکز استان خوزستان بوده‌است. در سال ۱۳۰۳ شمسی به دستور رضاشاه پهلوی، مرکز استان خوزستان (استان ششم) از شوشتر به ناصری (اهواز) منتقل گردید. اداره معارف آخرین اداره دولتی خوزستان بود که در سال ۱۳۰۳ از شوشتر به اهواز منتقل شد.
ایستگاه راه‌آهن شوشتر و خط راه‌آهن شوشتر-هفت تپه به طول۶۰کیلومتر در تاریخ پنجم خرداد ماه ۱۳۹۲ با حضور وزیر راه و شهرسازی و جمعی از مسولان استانی به دست نماینده ولی فقیه در خوزستان افتتاح شد. اعتبار این پروژه۲۹میلیارد تومان اعلام شده‌است. راه‌آهن شوشتر روزانه در مسیرهای مشهد و تهران جابجایی دارد.
پیشینه تاریخی شوشتر را باید از دو منظر دید. تاریخچه سکونت در منطقه شوشتر و تاریخچه شهر شوشتر. پروفسور گیرشمن باستان‌شناس نامدار فرانسوی، غار پبده در شمال شرقی شهر شوشتر را نخستین سکونتگاه انسانی در ایران می‌داند و قدمت سکونت در شوشتر را به ده هزار سال تخمین می‌زند. عیلام‌شناس معروف والترهینس در کتاب دنیای گمشده عیلام، احتمال داده‌است شوشتر امروز همان آدامدن عیلامی باشد؛ و ظاهراً هیدالو در جایگاه کنونی این شهر قرار داشته‌است (گیرشمن-ایران از آغاز تا اسلام)، که بعدها رو به ویرانی رفته و سپس به وسیله پادشاهان هخامنشی تجدید بنا گردیده‌است. نیز احتمال داده‌اند محل قدیمی تر و عیلامی شهر در جایگاهی که هم‌اکنون دستوا نام دارد بوده باشد (محلات جنوبی شهر). باستان شناسان در سال ۸۳ با کاوش تل ابوچیزان شوشتر، به آثاری برخوردند که ردپای حکومت‌های اولیه شوش را در هفت هزار سال پیش در شوشتر نشان داد. در متون تاریخی غرب (روم و یونان باستان) شوشتر را با Šurkutir می‌شناسند. همچنین در جهان عرب شوشتر را با نام «تستر» می‌شناسند. در بسیاری از اشعار کهن فارسی از پارچه‌های دیبای شوشتر، پرند شوشتر و بهار شوشتر یاد شده‌است. همچنین شاهنامه فردوسی ماجرای ساختن سد شادروان شوشتر را در زمان شاپور اول ساسانی نقل می‌کند.
ابن مقنع گوید: «اول شهری که پس از توفان نوح بنا نهادند، شوش و شوشتر بود.» برخی مورخان گفته‌اند شوشتر را هوشنگ پیشدادی بنایان نهاد، هنگامی که وی از شوش به تفرج خارج گشت و به دشتی خوش آب و هوا با رودخانه‌ای پرآب و جنگل‌های پردرخت رسید و به آن منطقه صفت افضل بر شوش نسبت داد: «شوش تر»، یعنی از شوش بهتر و دستور داد شهری به‌غایت زیبا و عظیم بنا کنند. در روزگاری که رسم زندگی بر کوچ نشینی بوده سنگ بنای شهری را بنا نهاده‌اند که پس از طی هزاره‌ها تا امروز آباد است. بسیاری از شهرها، با پیشرفت یک روستا به شهر تبدیل شده‌اند، اما سنگ بنای شوشتر از ابتدا شهر بوده‌است.
متون تاریخی بسیاری از وجود قلعه سلاسل و نهر دارا یا داریوش شوشتر حکایت می‌کنند که این آبادی شوشتر را در دوران هخامنشی اثبات می‌کند. از دوران اشکانیان نیز باستان شناسان اشیا و سفال‌های بسیاری در محدوده شهر شوشتر کشف کرده‌اند. اما شوشتر در زمان ساسانیان از شهرهای مهم ایران بوده و توجه حکومت را بسیار به خود معطوف کرده‌است به گونه‌ای که والرین امپراتور روم (معروف به قیصر روم) را که شاپور اول ساسانی اسیر کرده بود به‌آبادی و عمران شوشتر می‌گمارد و بنا یا تجدید بنای سد شادروان را به وی می‌سپارد. در دوران ساسانیان تأسیسات آبی عظیم و پیچیده‌ای در شوشتر ساخته شده‌است که اکنون از مجموعه آن‌ها به‌عنوان بزرگترین موزه آبی دنیا یاد می‌کنند. سدها، پلها، آسیابها و کانال‌های بسیاری از آن دوران در شوشتر به یادگار مانده‌است.
در سال ۱۷ هجری در جنگ شوشتر مسلمانان پس از محاصره طولانی موفق به فتح شوشتر می‌شوند. فرمانده لشکر ایرانیان، هرمزان و لشکر مسلمانان ابوموسی اشعری بود. در این جنگ براء بن‌مالک از صحابه پیامبر کشته شد. که در کنار قلعه سلاسل مدفون است و آرامگاهش اولین بقعه اسلامی در ایران است. هرمزان نیز به دست مسلمانان اسیر گشت و وی را به امام علی سپردند. در دوران اسلامی شوشتر از نظر علمی، فرهنگی و معارف اسلامی به مرحله‌ای رسید که همواره مورد توجه بود و در تمام دوران اسلامی مرکز حکومتی خوزستان بوده‌است. در آن دوران‌های پر از کشمکش، در شورش‌هایی که علیه خلفای اموی و عباسی صورت می‌گرفت تا حمله مغولان خوزستان از موقعیت استراتژیکی برخوردار بود و فتح شوشتر بمنزله تسخیر خوزستان بود.
در دوره صفویه شخصی به نام واخشتوخان از طرف دربار به حکمرانی شوشتر گماشته شد. این شخص در شوشتر دست به عمران و آبادی زد به‌طوری‌که طبق نوشته تذکره شوشتر: «در آن زمان مردم شوشتر در وقت بسیار خوش بوده و روزگار به فراغت می گذرانیدند.» از جمله موارد مهم در این دوران می‌توان به حمله سید محمد معروف به مشعشع در اواخر قرن نهم اشاره کرد. وی با ادعای مهدویت و با عنوان امام دوازدهم، اعراب ناحیه هویزه را پیرو خود گردانید و به شوشتر و دزفول و بهبهان قشون کشی نمود. تا اینکه شاه اسماعیل قشونی را به خوزستان روانه کرد و دوباره زمام امور را به دست گرفت. چندی بعد با مرگ شاه اسماعیل و جانشینی شاه طهماسب خردسال ناامنی‌های دوره‌ای ادامه یافت تا اینکه در زمان شاه عباس مجدداً دولت مرکزی توانست امنیت را برقرار کند.
در زمان نادرشاه افشار بعلت شورشی که در این شهر بر علیه حکومت مرکزی صورت گرفت نادرشاه به شوشتر لشکر کشید. و پس از فتح دستور به بازسازی بند میزان داد. پس از ورود نادر به شوشتر، جمعی از افشارها در روستاهای اطراف شوشتر از جمله بلیتی و درخزینه سکنی گزیدند.
در زمان کریم خان زند و پس از مرگ وی اختلاف‌های نعمتی‌ها و حیدری‌ها در شهر رخ می‌داد، از این رو گاهی اداره شهر به خانواده مرعشی که خانواده معروف و محترمی بودند سپرده می‌شد. در این دوران مجدداً تعمیر بند میزان انجام شده و آب به نهر داریون وارد شد. کتاب فائق البیان که به قلم یکی از سادات جزایری نوشته شده، داستان ساخت آن بند را شرح می‌دهد و از فراوانی کشت و سبزی و ارزانی میوه و شادی مردم سخن می‌گوید.
از وقایع مهم دوران قاجار می‌توان به همه‌گیری بزرگ طاعون در خوزستان و شوشتر در سال ۱۲۴۷ هجری قمری اشاره کرد که نیمی یا بیش از نیمی از مردم شوشتر از گزند آن در امان نماندند. از دیگر موارد مهم کشف نفت در نزدیکی شوشتر در محلی به نام نفتون در سال ۱۳۰۹ قمری (۱۹۰۱ میلادی) بود. تا قبل از این تاریخ، چشمه‌های طبیعی قیر در این مکان وجود داشت که توسط یکی از خانواده‌های قدیمی شوشتر که به سادات قیری مشهور بودند استحصال می‌شد. انگلیسی‌ها علاوه بر پرداخت مبلغی به مظفرالدین شاه، طی قراردادی موسوم به قیری-دارسی که بین نمایندگان خاندان قیری و ویلیام دارسی منعقد شد و توسط روحانیون شوشتر و کنسولگری انگلیس نیز امضا شد، امتیاز استحصال قیر و نفت را بر عهده گرفتند. (بعدها در محل کشف نفت، به تدریج شهر مسجدسلیمان بنا شد) دراواخر دوره قاجار، با وجودی که شوشتر همچنان مرکز خوزستان بود و حکمران ایالت از تهران فرستاده می‌شد، به دلیل اعمال نفوذ شیخ خزعل بعضی از حکمرانان ناچار به ترک شهر می‌شدند. چنان‌که در سال ۱۳۴۱ هجری قمری ظهیرالملک حکمران خوزستان در شوشتر به این وضعیت دچار گردید. در تلگرام‌های تندی که بین رئیس الوزرا (رضاخان) و شیخ خزعل رد و بدل شد، خزعل نوشت: «من به هیچ روی شما را رئیس شورای وزیران نمی‌شناسم. شما غاصب هستید و بی هیچ دلیلی پادشاه قانونی و مشروطه خواه را از کشور رانده‌اید» رضاشاه قشونی را به شوشتر روانه کرد. در شوشتر با ورود قشون دولتی (پنجم جمادی الاول ۱۳۴۲ ه.ق – آذر ۱۳۰۳ ه. ش) نیروهایی به تحریک شیخ خزعل اقدام به تیراندازی به قلعه سلاسل کردند اما پس از یک ساعت با شنیدن صدای توپ قشون دولتی پا به فرار گذاشته و نیروهای دولتی به سادگی بر اوضاع مسلط شدند. پس از این رویداد، جشنی با حضور اهالی شوشتر و احمد کسروی رئیس عدلیه خوزستان مستقر در شوشتر برگزار شد. پس از چندی رضاخان شخصاً به شوشتر سفر کرد و مردم با بستن طاق نصرت از امامزاده عبدالله تا قلعه سلاسل از وی استقبال کردند. این رویدادها پایانی بود بر چند دهه ناامنی در شوشتر.
در ابتدای دوره پهلوی با احداث راه‌آهن و مخالفت روحانیت با عبور آن از شوشتر و بی رونق گشتن کشتیرانی در کارون شمالی، شوشتر موقعیت بندری خود را از دست داد و متعاقب رکود اقتصادی در شوشتر، مرکزیت ایالت خوزستان به بندر ناصری (اهواز امروزی) منتقل شد. در دهه ۱۳۵۰ خورشیدی، به فرمان محمدرضا شاه پهلوی، شرکت کشت و صنعت کارون، با عنوان بزرگترین کارخانه تولید قند و شکر خاورمیانه، آغاز به کار کرد.
یکی از سیاحان معروفی که از شوشتر دستکم دو بار بازدید کرده‌است ابن بطوطه است او از دیدنی‌های شوشتر شگفت زده شده و علمای آنجا را جزو بزرگترین دانشمندان نامیده‌است. ابن بطوطه در سفرنامه ابن بطوطه همانند ابن خلدون از فرهنگ و شهریگری سرزمین فارس یا ایران با عظمت یاد کرده و حتی در تبریز و شوشتر دانشمندانی را ملاقات نموده که بر تمام دانش‌ها چیره بوده‌اند او همچنین اشاره می‌کند که در شیراز زنان اجتماعات داشتند و در امور اجتماع همکاری داشتند.
زبان مردم شوشتر گویش شوشتری از گویش‌های زبان فارسی است. البته زبان لری و زبان عربی نیز در میان اقوام مربوطه به کار می رود.
اغلب شهرها تنها بر روی یک یا دو دستگاه از موسیقی ایران ردیف محلی دارند، یعنی آواز محلی را موافق یک یا دو دستگاه می‌خوانند، اما در شوشتر موافق همه دستگاه‌ها آهنگ محلی وجود دارد. اغلب باغبانها، بافنده‌ها، معمارها و بیشتر مردم در شوشتر، موسیقی را خوب می‌دانند و محلی خوب می‌خوانند. خوانندگان برجسته موسیقی ایرانی با سبک سنتی مانند محمدرضا شجریان، سالار عقیلی، شهرام ناظری، علیرضا افتخاری و … در برخی از کارهایشان از گوشه شوشتری بهره برده‌اند. گوشه شوشتری یا مایه شوشتری در موسیقی ایرانی گوشه‌ای شناخته شده‌است. شوشتری گوشه‌ای است از دستگاه همایون. از همایون دو گوشه مشتق می‌شوند: یکی گوشه شوشتری و دیگری اصفهانی. علاوه بر گوشه شوشتری، شوشتر بر روی تمام دستگاه‌های موسیقی ایران آهنگ‌های محلی دارد و برای هر کدام از دستگاه‌های موسیقی ایران یک ردیف محلی در شوشتر اجرا میشود، موسیقی شوشتری یا ۲۴ مقوم شوشتری یکی از موسیقی‌های نواحی ایران است. برای نمونه ردیف دستگاه شور بدین قرار است: دشتی، درفیلی، نظامی، بختک یا کمری، غم‌انگیز، قره العین، نورالعین، دشتستانی، مکوندی و دشتی راستا. خود مایه شوشتری را، اگر شوشتریها بخوانند اصل آهنگ است، زیرا همان مایه شوشتری با اشعار محلی خوانده میشود و گیراتر است. بر هر دستگاه موسیقی ایران، شوشتر یک ردیف محلی موافق همان دستگاه را دارد، جز آذربایجان، به ویژه تبریز. گمان نمی‌رود در هیچ‌یک از شهرهای ایران روی دستگاه‌های موسیقی ایران این قدر ردیف محلی داشته باشند. در هر شهری تنها بر روی یک یا دو دستگاه از موسیقی ایران ردیف محلی دارند، یعنی آواز محلی را موافق یک یا دو دستگاه می‌خوانند، اما در شوشتر موافق همه دستگاه‌ها آهنگ محلی دارند. اغلب باغبانها، بافنده‌ها، معمارها و بیشتر مردم در شوشتر، موسیقی را خوب می‌دانند و محلی خوب می‌خوانند. چند قطعهٔ شوشتری: بیا تا گل برافشانیم ساختهٔ حسین علیزاده و با آواز علیرضا افتخاری، کاست راز و نیاز باد صبا: ساختهٔ حسام السلطنه (در دیوان عارف به او هم نسبت داده شده) با شعری از ملک الشعرای بهار، با آواز محمدرضا شجریان به زندان: اثر معروف صبا، که با تنظیم استاد حسین دهلوی و ویلن ارسلان کامکار اجرا شده.
شوشتر از در دوران پیش از اسلام تاکنون رونق فراوانی داشته و از دوران ساسانی تا ابتدای پهلوی در اغلب زمان‌ها مرکز ایالت خوزستان بوده‌است. از مهم‌ترین دیدنی‌های این شهر ۱۴ سازه آبی تاریخی می‌باشند که در سازمان جهانی یونسکو ثبت شده‌اند. به علاوه در این شهر تعداد زیادی آرامگاه متبرکه و چند امامزاده وجود دارد، به همین دلیل شوشتر با نام «شهرِ چهل پیر» نیز شناخته میشود. طبیعت شوشتر بخصوص در اسفندماه و فصل بهار مورد توجه گردشگران است. بیش از نیمی از آثار ملی ثبت شده در استان خوزستان در شوشتر قرار دارد و طبق اعلام سازمان میراث فرهنگی و گردشگری خوزستان، در چند سال اخیر شوشتر بیشترین جلب گردشگر را نسبت به سایر شهرهای این استان دارا بوده‌است.
شوشتر معماری و بافت شهری سنتی خاصی دارد. بافت سنتی معماری این شهر متراکم و فشرده‌است. کوچه‌های باریک و دیوارهای بلند و گذرگاه‌های تنگ همگی با گذر از «ساباط»ها یا سایه بان‌ها به میدانچه‌های اصلی شهر ختم می‌شوند. ساباط‌ها علاوه بر ایجاد فضاهای خنک در معابر، ارتباط دو منزل را در فواصل مختلف ایجاد کرده و علاوه بر پیوند معماری، زمینه‌ای را برای ارتباط و ساخت طبقات بیشتر فراهم می‌آورده‌است. گذرگاه‌های باریک با پیچ و شکستگی‌های مختلف علاوه بر آنکه راه‌حلی برای گریز از گرما و هدایت جریان باد به کوچه پس کوچه‌ها و دهلیز و خانه‌ها بوده‌اند، محلات مختلف شهر را به دروازه‌ها و مدخل‌های ورودی شهر مرتبط می‌ساخته‌اند.
بافت معماری یکدست و همگون با بهره‌گیری از مصالح بومی یعنی آجر و خلق نقش‌های زیبا و ابتکاری تحت عنوان «خوون چینی» و همچنین استفاده از کتیبه‌های سنگی حجاری شده توسط صنعتگران شوشتری بر سر در بناها، جلوه‌های خوشایندی را در معماری این منطقه ایجاد کرده‌است. به‌طور کلی، شکل و ترکیب شوشتر تابع تناسب زمین، موقعیت صخره‌ها و پستی و بلندی‌های خاک و جریان رودخانه هاست. به این ترتیب ارتباطی هنرمندانه با عناصر طبیعی را در جهت خلق فضاهای معماری که در شهرهای دیگر استان یافت نمی‌شود ایجاد کرده‌است.
در شوشتر از لحاظ به‌کارگیری از هنر سنگتراشی و آجر چینی در معماری بافت قدیم و همچنین در مجموعه آسیابهای آبی ابداعات ویژه‌ای دیده میشود. استاد حاج محمد تقی معمارباشی فرزند حاج حسین فرزند حاج ابوالقاسم فرزند حاج جعفر (معروف به حاج مخمل معمار) فرزند استاد حاج علی محمد معمارباشی است که همگی از استادان فن معماری در شوشتر هستند. وی از جمله بزرگان معماری استان خوزستان و شهر شوشتر محسوب میشود.
صنایع دستی گوناگون به ویژه انواع صنایع بافندگی از دیرباز در شوشتر مرسوم و مشهور بوده‌است. دیبا (پارچه) و پرند شوشتری از مشهورترین بافته‌های صنعتگران شوشتری به‌شمار می‌روند. از مهم‌ترین صنایع دستی مرسوم در شوشتر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: پارچه بافی ، ابریشم بافی ، کپو بافی ، جاجیم بافی، حجاری (سنگتراشی)، معرق ساقه گندم ، فلز کاری ، طلاسازی و زرگری ، دیبابافی.
جاذبه های شوشتر
سازه های آبی شوشتر: یکی از بزرگ ترین مجموعه های صنعتی در دوران پیش از انقلاب صنعتی، «سازه های آبی شوشتر» است که قدمت آن ها به دوران هخامنشیان بازمی گردد. مجموعه ای ارزشمند که با گذشت دوران مختلف، امروزه نیز مورد استفاده قرار گرفته و از طرف سازمان جهانی یونسکو به «شاهکار نبوغ و خلاقیت»، ملقب شده است. قطعا سازه های آبی شوشتر، نمایی از علم و هنرمندی ایرانیان در دوران مختلف تاریخ است که در قرن سوم میلادی که مقارن با حکومت ساسانیان بوده، پیشرفت و نوسازی قابل توجهی را به خود دیده است. صخره های دیدنی که از روی آن ها آب به آبگیر پایین دست سرازیر می شود، یکی از تماشایی ترین بخش های این سازه های آبی است که با عبور از دشت های جنوبی شوشتر و رونق بخشیدن به کشاورزی و باغبانی منطقه، هزاران سال آب مورد نیاز این ناحیه از کشور را تامین کرده و تا دهه های اخیر نیز مورد استفاده قرار می گرفت.
نهرداریون : نهرداریون برگرفته از اسم داریوش است و مورخان یونانی داریوش را داریون می‌گفتند، همچنین حفر این نهر به زمان داریوش باز می‌گردد. این نهر تنها سازه آبی شوشتر است که با گذشت قرن‌ها، هنوز به اسم بانی خود نام برده میشود. داریون از رود شطیط در شهر شوشتر جدا شده و بعد از مسافتی دوباره به آن می‌‌پیوندد. رود شطیط که به آن چهاردانگه هم گفته میشود از شاخه اصلی رودخانه کارون است. آبگیرهای نهر داریون در زیر قلعه‌ی سلاسل قرار دارد و توسط میراب ها از همین قلعه کنترل می شده است. وظیفه‌ی این نهر، آبیاری دشت میاناب شوشتر است. این مجموعه شگفت‌انگیز دارای هشت آبگیر است که با گذشت سال‌های زیاد برخی از آن‌ها مسدود شدند. در آن زمان در زیر قلعه سلاسل پله‌هایی ساخته شده بود که از آن برای برداشت آب از نهر استفاده می‌کردند، با این استراتژی زمان محاصره و بسته شدن درهای قلعه امکان برداشت از آب رود به راحتی وجود داشت. در زیر قلعه هشت کانال آبگیر وجود دارد که بعد از مسافتی به هم می‌پیوندند و دو کانال می‌شوند و این دو کانال بسیار بزرگ می باشند که بعد از خروج از قلعه همه از کانال خارج می‌شوند. این کانال روباز آب را تا دشت میاناب که فاصله زیادی هم دارد هدایت می‌کند. همچنین داخل قلعه حمام‌های زیادی ساخته شده که آب آن‌ها از نهر داریون تامین می‌شده است.
آرامگاه یعقوب لیث صفاری: در ۱۰ کیلومتری مسیر دزفول به شوشتر و در میان خرابه های شهر جندی شاپور که یکی از محوطه های تاریخی ایران محسوب می شود، یکی از جاذبه های گردشگری تاریخی استان خوزستان قرار دارد که به «آرامگاه یعقوب لیث صفاری»، شناخته می شود. این آرامگاه کهن که قدمت آن به دوران سلجوقیان تا حکومت قاجاریان بازمی گردد، دارای یک گنبد مخروطی شکل دندانه دار و از بهترین نوع گنبدهای مخروطی شکل در خوزستان است که در بخش شمال شرقی روستای شاه آباد این استان جنوب غربی کشور، ساخته شده است. سازه ی اصلی بنای بقعه از خشت خام بوده و نقش های برجسته، ملات گچ و خاک نیز در ساخت آن مشاهده می شود.
منطقه حفاظت شده کرایی: در ۲۵ کیلومتری از جنوب شرقی شهرستان شوشتر، یکی از مناطق گردشگری تاریخی و طبیعی استان خوزستان قرار دارد که به «منطقه ی حفاظت شده ی کرایی»، نامگذاری شده است. وسعت این منطقه نزدیک به ۴۰ هزار هکتار است که رشته کوه سیاه یا کوه شه در آن قرار گرفته است. پوشش گیاهی منطقه ی کرایی از نوع مرتعی و در انواع مختلف است که می توان به بادام کوهی، انجیر کوهی، کلخنگ، رملیک، سریم، گز، کاسنی، لگومینوز، بارهنگ، بومادران، پونه و درخت کنار اشاره کرد. جانورانی همچون قوچ، میش، گرگ، تشی، تیهو، کبک، پلنگ و هو نیز در این منطقه زندگی می کنند. همچنین در این منطقه می توان آثار باستانی مانند خرابه های قلعه گره و مقابر چند امامزاده را مشاهده کرد. چشمه های کرایی مانند راهدار، خرسی، چاه کرا، کرایی قدیم و آبگرمک نیز از جاذبه های طبیعی منطقه ی کرایی است که تماشای آن ها برای علاقه مندان به طبیعت گردی، مناسب است.
پل بند لشکر: «پل بند لشکر»، یکی دیگر از آثار تاریخی و جاذبه های گردشگری شهرستان شوشتر است که قدمت آن به دوران حکومت ساسانیان بازمی گردد. این سازه ی تاریخی با مصالحی چون ماسه سنگ و ملات ساروج ساخته شده و دارای طولی بالغ بر ۱۲۴ متر است. ارتفاع این پل در قسمت های مختلف، متغیر است اما به طور میانگین دارای بلندایی حدود ۸ متر و ۳۵ سانتی متر است. در دوران حکومت صفویان پل بند لشکر مورد تعمیر و بازسازی قرار گرفته است، به همین دلیل طاق ها و نوع ساخت آن ها متعلق به این دوره است. پل بند لشکر روی نهر داریون احداث شده و دارای ۱۳ دهانه است. این سازه ی ارزشمند ایران کهن که در گذشته شوشتر را به یکی از شهرهای مهم به نام «عسکر مکرم»، متصل می ساخت و یکی از دروازه های شوشتر به حساب می آمد. حضور آثاری تاریخی همچون قسمت هایی از چند آسیاب سنگی قدیمی و نیز بقعه ی امامزاده عبدالله (ع) در نزدیکی این پل قدیمی، این منطقه از شوشتر را به یکی از مکان های دیدنی این شهرستان تبدیل کرده است.
برج کلاه فرنگی شوشتر: در مرکز شهرستان شوشتر، در کنار رود کارون و در نزدیکی یکی دیگر از آثار تاریخی کشور به نام «بند میزان»، عمارتی تاریخی و ارزشمند قرار گرفته است که از آن به «برج کلاه فرنگی شوشتر»، یاد می شود. قدمت این برج متعلق به دوران حکومت قاجاریان است که سازندگان آن را به صورت هشت ضلعی طراحی و ساخته اند. جالب است بدانید که فاصله ی بخش زیرین این بنای تاریخی که برج روی آن قرار دارد، با سطح زمین برابر با ۴ متر است. حال با احتساب ارتفاع هفت متری برج، کلاه فرنگی شوشتر دارای بلندایی برابر با ۱۱ متر خواهد بود. ساکنین بومی شوشتر معتقد هستند که در زمان حکومت قیصر روم یا شاپور ساسانی، از آن به عنوان مقر دیده بانی استفاده می شد که امر نظارت بر امور و فعالیت کارگران که در بند میزان مشغول به کار بوده اند، صورت می گرفت.
خانه مستوفی شوشتر: «خانه مستوفی» از عمارات تاریخی شهرستان شوشتر و یکی از آثار ارزشمند ایران کهن است که کارشناسان بناهای تاریخی، قدمت آن را به دوران حکومت پادشاهان قاجار نسبت داده اند. این بنای ارزشمند تاریخی متعلق به یکی از تجار مشهور شوشتر به نام «محمدعلی مستوفی» است که براساس سبک معماری مرسوم در اواخر پادشاهی قاجاریه و در زمان مظفرالدین شاه، در بافت قدیمی این شهرستان ساخته شده است. معمار این عمارت، طرح نخستین آن را به شکل عمارتی متشکل از دو بخش داخلی و بیرونی طراحی کرده است. این خانه ی تاریخی بهره مند از چشم اندازی بسیار زیبا و منحصربه فرد نسبت به رود شطیط و پل بند قدیمی شادروان است که خود نمونه ی بارزی از هنر و استادی معماران و هنرمندان در ایران کهن به شمار می رود. امروزه با دایر شدن بخش های مختلفی از جمله موزه خانه ی مستوفی، رستوران، مرکز صنایع دستی و عکاسخانه در این مجموعه ی تاریخی، آن را به عنوان یکی از جاذبه های گردشگری شوشتر می شناسند.
قلعه سلاسل شوشتر: در شمال شوشتر و روی صخره بسیار بزرگ، یکی دیگر از آثار تاریخی این شهرستان قرار دارد که از آن به «قلعه ی سلاسل»، یاد می شود. برخی از کارشناسان ساخت این دژ مستحکم و تاریخی را در دوران حکومت ساسانیان عنوان کرده و براین باور هستند که احتمالا همزمان با سال «پل بند شادروان»، احداث شده است. قلعه سلاسل در دوران مختلف بارها مورد تعمیر و بازسازی قرار گرفته است. گفته می شود که در گرداگرد آن و از شرق تا غرب، خندقی جهت جلوگیری از نفوذ دشمن و نیز تامین آب مورد نیاز قلعه، کنده شده بود. بخش غربی قلعه نیز توسط رود، احاطه شده و همین امر استحکام بسیار آن و نیز دسترسی آسان به آب نهر داریون را فراهم کرده بود. نهر داریون از زیر قلعه عبور می کرد و آب نهر نیز به کمک پلکان هایی که داخل قلعه تعبیه شده بود، در دسترس قرار می گرفت. از دیگر بخش های قلعه می توان به نقارخانه، دروازه، سربازخانه، نانوایی، آشپزخانه، حمام، شودان و باغچه اشاره کرد. برخی می گویند که سلاسل نام یکی از غلامان فارس است که برج و باروی قلعه را ساخته است. برخی دیگر سلاسل را به معنای زنجیر عنوان می کنند که در گذشته قایق هایی به هم متصل شده همانند زنجیر در امتداد رودخانه ی شطیط و روی رود قرار داشت و چون آن قایق ها در کنار قلعه بود، قلعه نیز به سلاسل، شهرت یافت. گروهی دیگر نیز سلاسل را برگرفته از نام «ابن ابی سلاسل»، که در اوایل قرن ۴ هجری قمری آن را بازسازی و تعمیر کرده است، می دانند.
پل بند شادروان: در شمال غربی شوشتر و روی رودخانه ی «کارون» یا «شطیط»، یکی از دیدنی های تاریخی استان خوزستان قرار گرفته است که مردم آن را به نام «پل بند شادروان»، می شناسند. این اثر تاریخی که به ثبت ملی نیز رسیده است، از دید برخی از کارشناسان لقب کهن ترین پل ایران را نیز به خود اختصاص داده و قدمت آن به دوران حکومت ساسانیان و سلطنت شاپور ساسانی، بازمی گردد. این پل جمعا از ۸۷ دهانه ساخته شده که ۴۴ دهانه ی آن بزرگ و بقیه کوچک است. البته امروزه تنها ۳۷ دهانه ی آن برجای مانده است که ۹ دهانه در بخش شمال قرار و ۲۸ دهانه در بخش جنوبی پل است. جالب است بدانید که در مورد ساخت این پل بند کهن، روایات جالبی وجود دارد. گفته می شود پس از پیروزی سپاه شاپور ساسانی بر رومیان، ۷۰ هزار اسیر رومی به دستور پادشاه ایرانی، به ساخت این پل بند در ازای آزادی خود مشغول می شوند. از بند میزان تا بند شادروان، کف رودخانه از سنگ های تراش خورده ی منظم پوشیده و فرش شده است. شادروان نیز به معنای فرش و بساط گرانمایه و منقش است به همین دلیل این پل بند به پل بند شادروان شهرت یافته است.
خانه معین التجار شوشتر: از دیگر جاذبه های گردشگری در شهرستان شوشتر، منزلی است قدیمی که قدمت ساخت آن به دوران حکومت قاجاریان بازمی گردد. این عمارت کهن که یکی از ارزشمندترین بناهای ساخته شده در شوشتر است و در بخش انتهایی خیابان امام در محله ی درب عباس این منطقه قرار دارد، به نام «منزل معین التجار»، شناخته می شود. سازندگان این منزل تاریخی، آن را به صورت تک ایوانی و در دو طبقه احداث کرده اند. «خانه معین التجار» خانه ای قاجاری است که بعدها به اداره دارایی شهرستان شوشتر تغییر یافته و امروزه به عنوان مدرسه غیر انتفاعی مورد استفاده قرار می گیرد
باغ خان شوشتر: «باغ خان»، مجموعه ای است تاریخی و متعلق به دوران حکومت قاجاریان که در فاصله ای کمتر از ۱ کیلومتر از محوطه ی تاریخی «آبشارهای شوشتر»، در بخش غربی «رود گرگر» و در نزدیکی بافت فدیمی شهر تاریخی شوشتر، قرار دارد. محوطه ی باغ بالغ بر ۱۶۰۰ متر مربع وسعت دارد که با قرارگیری درختان به صورت منظم و با قاعده و نظمی خاص، گذرگاه هایی برای تردد و عبور ایجاد شده که خود به زیبایی و جمال باغ افزوده است. درختانی همچون انجیر، انار، پرتقال، نارنج، لیموترش، موز، توت و گل هایی همچون رز، محمدی، شاه پسند، لاله عباسی و گل کاغذی از جمله گیاهانی است که در این باغ تاریخی، وجود دارد و فضایی دلچسب و دیدنی را ایجاد کرده است. جالب است بدانید که نام این باغ برگرفته از نام «محمد زمان خان مرعشی» از خان های دوران قاجار است.
خانه گازر شوشتر: یکی دیگر از دیدنی های شوشتر، عمارتی است تاریخی به نام «خانه گازر»، که سال ساخت آن به دوران حکومت قاجاریان بازمی گردد. کارشناسان این بنای کهن را دومین خانه از لحاظ اهمیت و ارزش در بین عمارات تاریخی شوشتر معرفی کرده اند که در گذشته به عنوان منزلی مسکونی مورد استفاده قرار می گرفت. امروزه این بنا به سه بخش تقسیم شده است و می توان در آن معماری بومی و منطقه ای را به خوبی مشاهده کرد. گفته می شود که خانه گازر ابتدا یکی از خانه های مسکونی از مجموعه ی افضل بوده است؛ اما پس از سال ها به تملک شخصی به نام گازر قرار گرفته و از آن پس به این نام شهرت می یابد.
مسجد جامع شوشتر: «مسجد جامع شوشتر»، یکی دیگر از جاذبه های گردشگری و از مکان های مذهبی در این شهرستان است که باستان شناسان با توجه به وجود کتیبه ای کهن، دوران ساخت آن را به زمان ولایت امام حسن عسگری (ع)، نسبت می دهند. این بنای تاریخی با معماری بسیار زیبا و تحسین برانگیز که تزئینات انجام شده در آن فوق العاده و چشم نواز است، ساخته شده و از مکان های ارزشمند تاریخی و مذهبی شوشتر، محسوب می شود. گچبری های هنرمندانه، کنده کاری ها و آجرکاری هایی که با استادی تمام به صورت شلوغ و پرنقش و نگار انجام شده است، این مکان دیدنی را زیبا و تحسین برانگیز ساخته و همواره میزبان گردشگران و مسافران از سراسر ایران است.
امامزاده عبدالله شوشتر: امامزاده عبدالله شوشتر در بالای تپه ای در جنوب شهر شوشتر قرار دارد و دارای چشم انداز بسیار زیبایی است. ساختمان اصلی آن از به دوران سلجوقی و به سال ۶۲۹ هجری قمری نسبت می دهند. این بقعه محل دفن یکی از فرزندان امام زین العابدین (ع) است. ضریح آن در زمان ناصر الدین شاه قاجار به و به سال ۱۲۲۸ خورشیدی به سبک اواخر دوره صفوی ساخته شد. گچ بریهای داخل بنا به سبک قاجار است. گنبد امامزاده عبدالله شوشتر به شیوه گنبدسازی منطقه، از نوع رک مضرس است. ارتفاع ایوان ورودی بنا نه متر و عمق آن پنج متر است.
بازار سنتی شوشتر: سفر به شهر تاریخی شوشتر بسیار جذاب است . این شهر جاهای دیدنی و جاذبه های گردشگری فراوانی دارد .حتما شما هم دوست دارید اگر به این شهر باستانی سفر کردید، سری هم به مراکز خرید آن بزنید بازار سنتی شوشتر متعلق به دوران قاجار بوده و همچون بیشتر بازارهای سنتی و تاریخی، سرپوشیده است. در بخشی اصلی این بازار که مثل یک صلیب به نظر می رسد؛ انواع خوراکی های خوشمزه را می توانید پیدا کنید؛ از ماست و موسیر و کشک و قره قروت گرفته تا ترشیجات، کلوچه ها، شیرینی ها و نان های محلی استان خوزستان.
...............................
آرشیو
