شهر نَطَنز، مرکز شهرستان نطنز، از باغشهرهای تاریخی و مرکزی ایران است که در استان اصفهان و در میانه راه کاشان به اصفهان در دامنه کوهستان کرکس و در شمال باختری اردستان نهاده شده. دسترسی به شهر نطنز از راه جاده قدیم کاشان نطنز و اصفهان نطنز و هم چنین آزادراه تهران - نطنز- اصفهان و جاده ترانزیت تهران جنوب شدنی است.
سمعانی در کتاب «الانساب» همانند یاقوت حموی در کتاب معجم البلدان، نطنز را «بلیده» یعنی شهر کوچکی از توابع اصفهان خوانده‌است. نطنز آمیزه‌ای از واژه‌های اوستایی «نا» یا «نه» (حرف نفی) و «تنج» به معنی بزرگ و نیرومند بوده و در مجموع نطنز به معنی «شهر نه چندان بزرگ و گسترده» یا «بلیده» میباشد. گفته می‌شود ریشهٔ دیگر نام شهر نطنز واژهٔ اوستایی «نج» به معنی شهری با آب‌های فراوان بوده‌است، نطنز را به معنی «شهر تنگ یا شهر غنچه» بازشناسانده‌اند.
در تقسیمات رسمی کشوری، نطنز با ۱۵ هزار نفر جمعیت مرکز شهرستان نطنز از توابع استان اصفهان است. بلندای شهر نطنز از دریا ۱٬۶۰۰ متر است. نطنز دارای آب و هوای معتدل کوهپایه‌ای است. در جای دیگر شهرستان نطنز از نگاه سرسبز و کوهستانی بودن، به باغ شهر نامور بوده و سالیان دراز جایگاه امنی برای کاروانیانی بوده که برای گردش، زیارت و بازرگانی از این شهر می‌گذشتند و نعمت‌های خدادادی آن مانند چشمه‌سارهای روان، آب و هوای خوشایند و دلپذیر آن به همراه مهمان‌نوازی و خونگرمی مردم این سرزمین که ویژگی مشترک مردم ایران زمین میباشد زمینه‌های آسایش خاطر و آرامش گردشگران را در درازای تاریخ فراهم نموده‌است.
زبان: زبان مردم نطنز یکی از گویش‌های کهن زبانهای ایرانی است. لهجهٔ آنها تا اندازه‌ای به لهجهٔ مردم اصفهان همانند است و درعین حال از نگاه روش تلفظ واژگان و جملات ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود را نیز دارد. در روستاهای نطنز و بخشهای گوناگون آن می‌بینیم که مردم در تلفظ واژگان و بیان جملات هر کدام به گونه‌ای کش و قوس‌های ویژه در تلفظ واژگان می‌دهند و گاهی گویش برخی کهن سالان این شهرستان برای دیگران دریافتنی نیست. خوی و خیم مردم این شهر با مردم اصفهان و شهرهای اطراف کاملاً متفاوت است. هرچند در برخی محلات نطنز در قدیم گویش راجی را بکار می‌بردند.
پسوند نطنزی: در واپسین سال‌ها با افزایش کوچ، شمار بسیاری از نطنزی‌ها به شهرهای دیگر از جمله تهران کوچیده‌اند که این خود مایهٔ کاهش جمعیت بومیان منطقه و افزایش کوچ از اقوام دیگر به این شهر شده‌است. بیشینهٔ مردم نطنز که پشت در پشت در این شهر زاده شده‌اند پسوندهای نظری و نطنزی را در پایان نام خانوادگی خود ثبت می‌نمایند.
لباس: در مورد لباس مردم نطنز باید گفت که امروزه به‌جز ابیانه (آخرین روستای نهاده شده در رودخانهٔ برزرود) که بخش انبوهی از فرهنگ گذشته خود را هنوز پاس داشته، دیگر نقاط به گونه رایج است.
ره آوردهای نطنز، شامل غذاهای سنتی، صنایع دستی، محصولات و سوغات است.
چینی: یکی از صنایع موجود در مرکز نطنز، چینی آن است که هنوز به روش دستی فراورده می‌شود. دیرینگی فرآوری سفال و سرامیک سنتی در نطنز به ۷۰۰ سال پیش بازمی‌گردد و تا امروز هم برخی کارگاه‌های سنتی در آن مشغول به کارند. همچنین یکی دیگر از پیشه‌های گذشته نطنز حلاجی یا همان پارچه بافیست، که هنوز برخی از این دستگاه‌های کهن موجود میباشد. ریسندگی و گلیم بافی یکی دیگر از کارهای دستی مناطق نطنز است که دومی یعنی گلیم بافی آن هنور در روستاها رایج بوده و فراورده‌های آن به بازار فرش کاشان گسیل می‌گردد، شیلونگری یکی از کارهای کهن موجود در بازار نطنز بوده. بازار شهر نطنز شامل دو بخش میباشد که محله کهن آن که به پشت بازار نامور است روزگاری بازار قصبه مرکزی نطنز بوده، که در آن آهنگری، شیلونگری (قفلسازی)، نجاری و خراطی از کارهای رایج آن روزگار بوده، که تا چند سالی پیش پیرمردهای بازمانده از آن دوران هم چنان در آن کار می‌کردند.
تحفه نطنز: تحفه نطنز در فرهنگ همگانی کنایه از نمونه‌ای کمیاب است که می‌تواند دربارهٔ هر شخص یا هر چیز گواه باشد، اما قریب به اتفاق سالخوردگان و بازگوکنندگان تاریخ و فرهنگ همگانی و ادبیات نطنز بر این باورند که تحفه نطنز گونه ای فراوردهٔ خشکبار است که از میوه‌ای به نام الگ (از خانواده هلو است که بسیار شیرین است و تنها در آبادی‌های نطنز به دست می‌آید) و مغز گردوی آسیاب شده و خاک قند پدید آمده‌است که در اصطلاح محلی به آن «جوزقند» می‌گویند و برخی به آن گرد دارچین و هل نیز می‌افزایند. اما بسیاری دیگر ازمردم «گلابی» را تحفه نطنز می‌دانند، چرا که «گلابی» نطنز از دید طعم و مزه در نوع خود بی‌مانند است و این به دلیل ترکیبات خاک و آب و هوای ویژه نطنز است، چرا که نهال‌های گلابی نطنز را در مناطق دیگر تکثیر کرده‌اند، اما فراورده آنها چنین کیفیتی ندارد… به‌طور کلی آب و خاک و هوای مساعد خطه نطنز، به گونه ایست که شرایط برای رویش و فراوری بهترین گونهٔ فراورده‌های کشاورزی زمینی و باغی را فراهم کرده و در یک‌کلام می‌توان گفت، همه فراورده‌های گیاهی نطنز جنبه «تحفه» دارند. انار (با پوست سیاه رنگ یا سفید رنگ) و گردوی نطنز نیزاز دیگر محصولات مرغوب این شهرستان به‌شمار می‌آید؛ و این در شرایطی است که به دلیل نبودن صنایع تبدیلی در این شهرستان هر سال مقدار زیادی از این فراورده‌ها نابود می‌شوند.
زعفران نطنز: یکی از محصولات کشاورزی شهرستان نطنز که جدیداً در نطنز به خصوص در منطقه طرق نطنز کشت می‌شود و با آب و هوای این منطقه سازگاری دارد، زعفران نطنز است که از کیفیت مناسبی برخوردار است و قسمت اعظم این محصول صادر می‌شود. در سال ۱۳۹۸ مقدار برداشت این محصول از شهرستان نطنز به میزان ۱۶۰۰ کیلوگرم بوده‌است. مزایای کشت این گیاه سودآور در کنار مقاومت به خشکی و کم‌آب بودن در سال‌های اخیر کشت این محصول توانسته نقش سازنده‌ای در اقتصاد منطقه و تحقق پویایی منطقه داشته باشد.
مردم نطنز از روزگار کهن انسان‌های مقتصدی بوده‌اند. هم‌اکنون اقتصاد شهر نطنز به دو شهرک صنعتی، کشاورزی و صنعت گردشگری وابسته است. در زمینه کشاورزی درآمد مردم از ره فراوری فراورده‌های باغی از جمله گلابی، به، گردو، انار و… و همچنین فراوری زعفران است. باغشهر تاریخی نطنز به دلیل اینکه آثار تاریخی و جاذبه‌های گردشگری طبیعی بسیاری دارد، پذیرای گردشگران بسیاری است که به واسطه حضور گردشگران، پیشه‌های گوناگونی رواج یافته‌است.
سایت هسته ای نطنز به سایت هسته ای گفته می‌شود که در نزدیکی نطنز احداث گردیده‌است و در این سایت، سانتریفیوژهای مرتبط با غنی سازی اورانیوم قرار گرفته‌است و در آن از سانتریفیوژهای نسل جدید نیز بهره‌برداری شده‌است. سایت نطنز در تاریخ بیست و ششم بهمن سال ۱۳۸۹ نام خود را بنام معاون بازرگانی‌اش، یعنی «مرکز هسته ای شهید احمدی روشن نطنز» تغییر داد.
صیفی‌جات و میوه‌های درختی از محصولات کشاورزی نطنز است. از گذشته دیر مردمان نطنز در باغ داری و پرورش گل شهرت داشتند، گلابی نطنز یکی از تحفه‌های آن دیار است که مرغوب‌ترین نوع آن گلابی طامه است. ابریشم کشی یا نوغان یکی از کارهای موجود در نطنز می‌بود، تأسیس اداره نوغان نطنز مربوط به سال ۱۳۱۲ شمسی است و تخم نوغان استان اصفهان و چند استان مرکزی و جنوبی کشور را تأمین می‌کند. همچنین وجود بزرگترین باغ به کشور در نطنز تولید این محصول را به حد بالا رسانده‌است و کاشت و تولید زعفران در نطنز در حدی است که رتبه نخست تولید زعفران استان را به خودش اختصاص داهد است. در منطقه کویری امامزاده آقاعلی عباس محصولات صیفی و انار به عمل می‌آید، که تحت نام گرمک و طالبی آقا علی عباس و انار نادری شناخته می‌شود. هرساله جشنواره‌ای تحت عنوان جشنواره انار در این منطقه کویری برگزار می‌شود. امروزه بیشترین سهم تولیدات کشاورزی شهرستان نطنز مربوط به گلابی، به، زعفران و انار است.
نطنز در ادوار گذشته از اهمیت شایان توجهی برخودار بوده ولی به علت در دست نبودن مدارک تاریخی و مستند از یک طرف و عدم انجام کاوشهای علمی و فنی منظم از طرف دیگر در این مورد هیچگونه اظهار نظر صریحی نمی توان به عمل آورد زیرا از دوره های قبل از اسلام جز بقایای آتشکده و دژی از دوران ساسانی اثر مهم دیگری هنوز مورد شناسائی قرار نگرفته و موجودیت آن رسماً اعلام نگردیده است.
ولی از آنجائی که در نخستین سده های اسلامی که همه روستاهای نطنز و کاشان تا حدود راوند جزو امیرنشین اصفهان به حساب می آمده، جغرافی نویسان آن دوران به عنوان دو بخش سردسیر و گرمسیر اصفهان از آن یاد کرده اند. مانند احمد ابن ابی یعقوب معروف به الیعقوبی که در کتاب البلدان از روستاهای اصفهان چنین یاد کرده است: « و روستا قاسردقاسان و جر مقاسان فیهما اشراف من الدهاقین و قوم من العرب من اهل یمن من همدان و هماالحدبین عمل اصبهان و قم»
ترجمه: از جمله روستاهای اصفهان دو بخش سردسیر و گرمسیر کاشان است که جایگاه آزاد مردان والاگهر می باشد و نیز گروهی تازی نژاد از مردم همدان یمن در آن نواحی جای گزیده اند و این دو بخش حد فاصل مابین حوزه های تابع اصفهان و قم می باشد با توجه به جمله هماالحدبین عمل اصبهان و قم (این دو بخش حد فاصل بین حوزه های تابع اصفهان و قم است) و یادآوری این موضوع که در حال حاضر نیز شهرستانهای نطنز و کاشان بین اصفهان و قم قرار دارند، چنانچه جرم قاسان را کاشان کنونی بدانیم سرد قاسان آن را می توان شهرستان نطنز دانست.
در زمان صفویه نطنز به صورت ولایت مستقلی در آمد و حکام آن مستقیماً از پایتخت یعنی قزوین و سپس اصفهان تعیین می شدند به عبارت دیگر توجه خاص پادشاهان صفوی بدین خطه که مسلماً وجود وزرا و مستوفیان کاردان نطنزی در دستگاه صفویه در این امر بی تاثیر نبوده است. موجب آن گردید که حکومت نطنز را ویژه قورچی شمشیر خاصه نمایند. در کتاب نقاوه الاثار فی ذکر الاخیار موضوع بدین گونه مورد تصریح قرار گرفته است. «شاهوردی بیک که اسن اولاد خلیفه و در آن زمان قورچی شمشیر خاصه شریفه بود بنابر آنکه در ایام سعادت فرجام شاه دین پناه داروغگی ولایت نطنز و توابع تعلق به قورچی شمشیر میداشت به نطنز آمده و رحل اقامت انداخت و چون پادشاه فلک مستند شاه سلطان محمد در مقام تربیت اولاد ولی خلیفه بود شاهوردی بیک را به مرتبه خلافت که منصب پدرش بود سرافراز ساخت و طبل و علم ولی خلیفه را به او ارزانی داشته سرش به اوج رفعت برافراخت»
شاه عباس اول که نطنز گردشگاه و شکارگاه تابستانی او به شمار می آمد با احداث دو کاخ در دو سوی نطنز تقریباً آن را به صورت پایتخت تابستانی درآورده بود به عبارت دیگر این پادشاه علاقه وافری بدین خطه از خود نشان می داد و شدت و حدت این علاقه بدان پایه رسید که نطنز را ولایت خاصه خود گردانید. پس از انقراض صفویه و افشاریه و زندیه و روی کارآمدن قاجاریه باز هم حاکم نطنز از پایتخت، از بین مامورین سرشناس دولت و یا شاهزادگان تعیین می گردید مانند عبدالله خان ایروانی خواهرزاده حاج میرزا آغاسی صدراعظم محمد شاه شاهزاده محمدباقر میرزا پسر معزالدوله حسن اعظام قدسی ملقب به اعظم الوزاره طالقانی از چهره های معروف صدر مشروطیت (مولف کتاب، خاطرات من یا روشن شدن تاریخ صد ساله) غلامحسین خان نوری مقلب به صدیق اکرم از آزادیخواهان روشنفکر و مجاهدین صدر مشروطیت که البته این وضع تا شروع انتخابات دوره دوم مجلس شورای ملی ادامه داشت زیرا در دوره اول مجلس شورای ملی صدر العلمای نطنزی به وکالت مجلس شورای ملی برگزیده شد که سخنرانی مهیج او برعلیه سلسله قاجار در مجلس و جمله تاریخی این سخنران که «شاهزادگان عظام نبایستی مصادر امور باشند» مدتها ورد زبانها بود.
در آن هنگام به عللی چند از جمله تاخت وتازهای پی در پی گروههایی چون نایب حسین کاشی و فرزندانش خانواده های بختیاری و اعوان و انصار آنها به عنوان تعقیب نایب حسین، رجبعلی لر به تحریک ماشاالله خان پسربزرگ نایب حسین، رضا جوزانی و جعفرقلی چرمینی که گاه خود را جزء اتباع نایب حسین قلمداد و در موارد مقتضی نیز بالاستقلال به تاخت و تاز و غارتگری می پرداختند و هر یک تا رسیدن گردنکش دیگری چند روزی خود را مالک الرقاب مردم این منطقه اعلام و تا سر حد امکان به منظور برآورده کردن خواسته های نامشروع وغیرقانونی خود از هیچ نوع آزار و اذیتی نسبت به مردم کوتاهی و خودداری نمی کردند، در نتیجه مردم را آن چنان از هستی ساقط کردند که اصطلاح «به نان شب محتاج است» درباره آنان مصداق پیدا کرده بود و بالاخره شیرازه امور آن چنان از هم پاشیده شد که تنها امید مردم دفع فاسد به وسیله افسد بود. شاید که در لحظه جابجایی غارتگران فرصت نفس کشیدنی برای آنان پیش آید.
از طرف دیگر ناتوانی زعمای وقت نطنز در اثر تاخت وتازهای پی درپی غارتگران و پیدایش اختلافات خانوادگی در بین آنها و دامن زدن به آتش این اختلافات با فراهم کردن دو دستگی در بین مردم به منظور سرکوبی یکدیگر این پیش آمدها موجب آن گردید که مترصدین فرصت طلب به صید ماهی از آب گل آلود پرداخته و شهری را که در قرون متمادی از استقلال برخودار می بود به صورت بخشی در آورده و ضمیمه کاشان نمایند.
حمدالله مستوفی در نزهت القلوب از نطنز بدین گونه یاد کرده است: «نطنز از اقلیم چهارم است شهری وسط و قریب سی پاره دیه از توابع آن است حقوق دیوانی آن ده تومان و دو هزار و پانصد دینار است (یک تومان زرمغولی برابر با ده هزار دینار مسکوک طلا یا یکصد هزار تومان در سال ۱۳۴۸ شمسی بوده است(. ضمناً این نویسنده در کتاب خود از کوه کرکس نیز بدین گونه یاد کرده است: کرکس کوهی است به حدود شهر نطنز و با هیچ کوه پیوسته نیست دورش ده فرسنگ است کوهی سخت بلند است و از بلندی کرکس بفرازش نمی رود و بدین سبب بدین نام مشهور است.
گرچه زبان مردم شهر نطنز و دهات بزرگ آن فارسی معمولی است ولی به موازات آن زبان روستایی یا فرس قدیم نیز در بیشتر دهات از رواج قابل توجهی برخودار است. زبان روستایی تقریباً فارسی خالص است که در طی قرون متمادی با وجود تغییراتی که در آن حاصل گردیده توانسته خود را از نیستی رهانیده و به زمان حاضر برساند زبان روستایی مردم بخشهای مختلف نطنز گرچه خالی از تشابه نیست ولی اختلاف آنها نیز چشمگیر است. این اختلاف بیشتر ناشی از محصور بودن دهات در دوره ها و کوهپایه ها و دور بودن آنها از شاهراههای عبور و مرور می باشد و درجه خلوص زبانهای روستایی هر محل بستگی تام و تمامی به شرایط یاد شده دارد. مطلب قابل توجه وجود لهجه های مختلف در بخشهای پنجگانه نطنز است که به هنگام سخن گفتن چه به زبان فارسی معمولی و چه به زبان روستایی (زبان محلی) کاملاً قابل تشخیص است که گوینده از مردم کدام محل می باشد. لهجه نطنزی نیز مانند زبان روستایی (زبان محلی) به علل فوق الذکر به لهجه کاشی و اصفهانی که همجوار آن می باشند وجه تشابهی ندارد. البته جای آن دارد که این لهجه ها و زبانهای محلی که متاسفانه در حال از بین رفتن می باشند از طرف اهل فن مورد مطالعه و تحقیق قرار گیرد و تا سر حد امکان نسبت به جمع آوری واژه های آن اقدام گردد.
نطنز به دلیل قدمت چند هزار ساله و واقع شدن در مسیر اصلی شمال و جنوب کشور و با توجه به موقعیت ویژه جغرافیایی از زمانهای دور مورد توجه حکومتها بوده ، در خصوص وجه تسمیه نطنز گویند نطنز در ادوار دور به نطین و نطن ( به معنای جای خوش آب و هوا به زبان پهلوی ) مشهور بوده که به مرور زمان به نطنز تغییر یافته است . دیگر قول مشهور حکایت از آن دارد که در زمان مامون خلیفه عباسی که امام رضا (ع) به حسب ظاهر به ولایت عهدی برگزیده شدند، اقوام و آشنایان و اهالی مدینه و یثرب که به دیدار آن امام همام می شتافتند ، از خاک نطنز عبور می کردند که خاک نطنز را به دلیل وجود علما و فضلا ی موجود و مدفون در این منطقه و اینکه منطقه به همین دلیل به خاک اولیاء ا... معروف بوده و هست این خاک را دیگر جای شوخی و طنز نمی دانستند و می فرمودند که طنز دیگر جای شوخی و طنز نیست و به همین دلیل معروف به نه طنز (نه شوخی) گردیده است .
شهرستان دارای 3 نوع آب وهوای متمایز از یکد یگر است.
1-روستاهای غربی وجنوبی که در اطراف کوه کرکس با ارتفاع تقریبی 3895 متر قرار گرفته اند دارای آب وهوای سرد سیری با زمستان های فوق العاده سرد توام با برف و یخ وتابستان معتدل با آب و هوای لطیف و فرحبخش و بهار وپاییزمعتدل هستند .
2. نواحی بین کوهستان و کویر یا جلگه هایی که به دامنه کوه ها پایان میگیرند از بارندگی کمتری برخوردارند و دارای زمستان های سرد و خشک و تابستان های نسبتا معتدل می باشد .
3. نواحی بادرود دارای آب و هوای بری و سخت ویژه کویر با زمستان های خشک وبدون برف و باران و تابستان های گرم وطولانی میباشد.
جاذبه های نطنز
روستای تاریخی ابیانه: روستای ابیانه در ۴۰ کیلومتری شمال غربی نطنز در دامنه کوه کرکس در دره‌ای سرسبز و باصفا، جایی که رودخانه فصلی «برزرود» جریان دارد، قرار گرفته است. این روستای تاریخی به‌دلیل معماری بی‌نظیر خانه‌های سرخ رنگ‌اش که با خشت، گل، آجر و تیر چوبی ساخته شده، میان گردشگران داخلی و خارجی بسیار پرطرفدار است. از دیگر جاذبه‌های این روستا لباس‌های سنتی و جذاب مردان و زنان روستا است. لباس زنان متعلق به دوره صفویه و لباس مردان مانند لباس ایل بختیاری است.
مسجد جامع نطنز (بقعه شیخ عبدالصمد اصفهانی): در میان باغستان‌های واقع در دل شهر تاریخی نطنز، مناره‌ای بلند، گنبدی هرمی و درخت چنار کهنسال و سربه فلک کشیده‌ای نظر هر تازه واردی را به خود جلب می‌کند. مسجد جامع که یکی از جاهای دیدنی نطنز محسوب می‌شود، نمایانگر تاریخ و معماری نفیس دوره اسلامی در دوره ایلخانی است و به نام بقعه «شیخ عبدالصمد اصفهانی» نیز شناخته می‌شود. مجموعه مسجد جامع نطنز از بقعه شیخ عبدالصمد، سر در خانقاه، شبستان هشت ضلعی گنبددار و مناره بلندی به درازای سطح بام تشکیل می‌شود.
آتشکده نطنز: آتشکده نطنز، آتشکده‌ای چهار اتاقی متعلق به دوران ساسانیان است که در کوچه پشتی مسجد جامع نطنز در باغی به نام «باغ امام جمعه» واقع شده است. راه دسترسی به این بنای تاریخی بسیار دشوار است و از میان باغ‌ها می‌توانید به آن دسترسی پیدا کنید. از روی بام خانه‌های اطراف نیز می‌توانید قسمتی از این آتشکده دیدنی را تماشا کنید. اگر می‌خواهید دید بهتری از بنا داشته باشید، می‌توانید به بالای بام مسجد جامع بروید و بقایای این گنبد فرو ریخته را مشاهده کنید.
منطقه گردشگری متین آباد: منطقه نمونه گردشگری متین‌آباد اولین اکو کمپ ایران است که در ۲۵ کیلومتری شمال نطنز در ابتدای رمل‌های بزرگ کویر در جنوب دریاچه نمک نزدیک به مسیر قلعه کرشاهی قرار گرفته است. شترسواری، چادرهای دایمی در شن، رستوران، سوئیت و مزرعه ارگانیک کاملا طبیعی از جمله امکانات این مجموعه است که باعث جذب گردشگران و دوست‌داران نقاط کویری و علم نجوم به این منطقه شده است.
روستای هنجن: روستای هنجن در شهر نطنز در جایی که دورتادور آن را کوه‌ها و رودها احاطه کرده‌اند، قرار گرفته است. همجواری با کوه‌ها و رودها، آب و هوای مطبوعی برای روستا به ارمغان آورده است. در روستای هنجن معماری قدیمی حفظ شده و بیشتر خانه‌ها از گل، سنگ و چوب ساخته شده‌اند. از جاذبه‌های گردشگری روستا می‌توان به کاخ و باغ عباس‌آباد، پل و قلعه تاریخی هنجن، رودخانه هنجن، امامزاده داود، بی بی زینب خاتون، چند چشمه و دو قنات اشاره کرد.
گنبد باز (شکارگاه عباسی): در حاشیه جاده قدیم کاشان به نطنز، بر فراز رشته کوه‌های کرکس، بنایی گنبدی و هشت ضلعی از خشت و گل در محدوده شکارگاه عباس‌آباد ساخته شده که «گنبد باز» نامیده می‌شود. این بنای تاریخی در گذشته محلی برای تفریح و شکار پادشاهان صفوی بوده و قدمت آن به دوران شاه عباس بزرگ باز می‌گردد. برای دیدن گنبد باز باید کمی کوهنوردی کنید، چون این بنا در بالای کوه قرار گرفته است. وقتی به بالای کوه برسید با تماشای زیبایی آجرها، خشت‌های قدیمی و پی‌های سنگی، خستگی پیاده روی از تن شما در می‌آید.
کاروانسرای میرابوالمعالی (قلعه کوهاب): کاروانسرای دیدنی میرابوالمعالی، کاروانسرایی چهار ایوانی و مستطیل شکل است که در زمان شاه عباس اول توسط «میر ابوالمعالی برزرودی نطنزی»، یکی از امرای مقرب و مجلس‌نویس شاه ساخته شده و با نام «قلعه کوهاب» نیز شناخته می‌شود.
محله افوشته: در جنوب‌شرقی نطنز محله‌ای شگفت‌انگیز به نام «افوشته»، میان درختان سرسبز و سر به فلک کشیده وجود دارد که جایگاه ۹ اثر تاریخی و ارزشمند است. آثار تاریخی نفیسی از جمله خانه سورگاه، مقبره سید حسن واقف، مقبره میر سید واقف، حمام تاریخی، شربت‌خانه، آب‌انبار، مسجد، حسینیه و خانقاه، همگی در این محله منحصربه‌فرد جای گرفته‌اند.
غار پریان: غار پریان یکی از غارهای زیبای استان اصفهان است که در ۸ کیلومتری ابیانه در دره‌ای موسوم به «پری هول» قرار گرفته است. این غار در سال ۱۳۷۹ خورشیدی کشف شده و تا به امروز هنوز کشفیات جدیدی از آن یافت می‌شود. اگر قصد دارید از این غار تماشایی دیدن کنید، توصیه می‌کنیم که حتما راهنما آشنا به غار و تجهیزات همراه خود داشته باشید، چون بدون داشتن وسایل و ابزار غارنوردی بازدید از این غار میسر نیست.
مسجد میر: اگر به نطنز سفر کردید، حتما از مسجد «میر» که بلندترین و بی‌نظیرترین محراب دو طبقه جهان اسلام را در خود جای داده است، دیدن کنید. این محراب تاریخی که قدمت آن به دوران سلجوقی می‌رسد، محرابی گچبری به ارتفاع ۸۴ و عرض ۶۴ متر است که علاوه بر گچبری شامل گل و بوته و ۲ کتیبه برجسته به خط ثلث حاوی آیات قرآن می‌شود.
روستای نسران: نسران روستایی زیبا در ۱۵ کیلومتری شهر تاریخی نطنز است. آب و هوای مطبوع این روستا و قرار گرفتن در جوار رودخانه‌ای خروشان که چشمه‌های فراوانی به نام «آستون» دارد، این روستا را به مکانی جذاب برای بازدید تبدیل کرده است.
دهکده گردشگری و تفریحی رایان: دهکده گردشگری و تفریحی رایان در دامنه کوه‌های کرکس، در ۳۰ کیلومتری نطنز قرار گرفته است. این دهکده تفریحی یکی از مناطق نمونه گردشگری است که با چشم‌اندازهای زیبایی که از روستای تاریخی «کشه» و «طرق رود» دارد، محبوبیت خاصی میان گردشگران پیدا کرده است.
روستای خفر (جهنم سفید): روستای خفر در دامنه تپه‌ای، در جوار رودخانه‌ای خشک، در ۷ کیلومتری شمال‌شرقی نطنز واقع شده است. این روستا زمستان‌های بسیار سرد و پربرفی دارد و به همین دلیل اهالی روستا آن را «جهنم سفید» می‌نامند. از جاذبه‌های دیدنی روستای خفر می‌توان به قلعه تاریخی، آب‌انبار و مسجد بابا سیاه‌پوش اشاره کرد. معروف‌ترین جاذبه گردشگری این روستا، امامزاده احمد (ع) است.
محوطه باستانی اریسمان: محوطه تاریخی و باستانی اریسمان با قدمتی ۶۰۰۰ ساله در ۲۰ کیلومتری نطنز قرار گرفته و اولین منطقه ذوب فلز جهان به شمار می‌رود. وجود کوره‌های عظیم ذوب مس، کانسنگ‌های مس، قطعات و قالب‌های ریخته‌گری به جذابیت این منطقه افزوده است. آثار دیگری شامل یک بنای آجری که به احتمال زیاد کارگاهی صنعتی بوده و همچنین یک گورستان نیز در این منطقه کشف شده‌اند.
چشمه آب سرخ فریزهند: چشمه آب سرخ فریز هند، چشمه‌ای سرخ رنگ است که در فاصله ۴۵ کیلومتری شمال‌غربی نطنز قرار گرفته است. آب این چشمه از دسته آب‌های بی‌کربناته مخلوط، همراه با گاز است و برای درمان بیماری‌های کبد و مجاری صفراوی، معده و روده، بیماری‌های تغذیه و دستگاه گوارش بسیار موثر است. علاوه بر این نوشیدن آب این چشمه به سبب وجود املاح آهن در ترکیبات آن باعث افزایش تعداد گلبول‌های قرمز و مقدار هموگلوبین خون می‌شود و در نهایت به درمان انواع کم‌خونی کمک می‌کند.
روستا ده آباد: روستای ده‌آباد در حاشیه کویر در ۲۵ کیلومتری شمال نطنز، سر راه بادرود و ابوزیدآباد کاشان قرار گرفته است. معماری روستا بسیار جالب است و ساختار قدیمی خود را حفظ کرده است؛ به‌طوری که بیشتر خانه‌های روستا دارای ورودی دالان مانند هستند. قلعه ده‌آباد از دیدنی‌های جذاب این روستا به شمار می‌رود. اگر شما نیز تجربه بازدید از جاذبه های گردشگری نطنز را دارید
...........................
آرشیو
