سراب یکی از شهرهای شرقی استان آذربایجان شرقی است. این شهر هشتمین شهر استان محسوب میشود و ۴۵٬۰۳۱ نفر جمعیت در سال ۱۳۹۵ خورشیدی، دارد. شهر سراب به دلیل واقعشدن در میان دو کوه سبلان و بزقوش، آب و هوایی سرد و کوهستانی دارد. این شهر در منطقهای به وسعت ۱۳ کیلومتر مربع گسترده شدهاست. شهر سراب در ۸۶ کیلومتری غرب اردبیل، ۱۳۴ کیلومتری شرق تبریز و ۱۸۵ کیلومتری میانه واقع شده و با احداث راه نو سراب به میانه، این فاصله به یکسوم کاهش خواهد یافت تا افزونبر سراب، منطقۀ ارسباران نیز از بنبست خارج شود. در حدود ۸٬۰۰۰ سال پیش از میلاد وجود مدارک و شواهد از گسترش روستاها، زندگی بر پایۀ کشاورزی و دامپروری در محدودۀ کوههای زاگرس و مناطقی مثل سراب، تپۀ گوران و تپۀ علیکش ثابت شدهاست.
حمدالله مستوفی در کتاب معروف خود یعنی نزهة القلوب مینویسد سراو شهریست از شرق سبلان مایل به قبله افتاد چو هوایش سرد است و آب آن از رودی که بدان شهر منسوب است از کوه سبلان برخیزد و به دریاچۀ چیچست (ارومیه) ریزد. مردمان این شهر سفید چهرهاند و شیعی مذهب. یاقوت حموی این شهر را «سراو» یا «سرو» ضبط کرده و گوید در سال ۶۱۷ هجری مغول به آن شهر حمله کرد، آن شهر خراب شد و بیشتر اهالی کشته شدند. مورخان نیز سراب را سراو ذکر کردهاند که در کنار رودخانۀ سراو بنا شده و از این نام اسم شهر را سراو یا سراب گذاشتهاند جغرافینویسان قدیم به جای نام سراب واژۀ سراو را ذکر نمودهاند. ابن حوقل در وصف این شهر گفتهاست سراو شهری است نیکو و دارای چند آسیاب و گرداگرد آن مزارع غلهخیز و باغستانها پر فراگرفته و مهمانخانهای پاکیزه و بازارهای خوب دارد.
قدمت این شهرستان آنطوری که از مدارک و کتابهای موجود در این زمینه بر میآید به دوره پیش از اسلام برمیگردد. وجود کتیبه اورارتو، تپههای باستانی و معابد سنگی در حومه این شهر نشان گر قدمت تاریخی منطقه است. سراب در دوره امپراتوری اورارتویی از جمله مناطق دارای تمدن شهرنشینی بود. حتی پارهای از محققین و باستان شناسان بر این باورند که قبور پراکنده در اطراف و اکناف شهر سراب، قدمتی بیش از سنگ نبشتههای اورارتویی دارند همچنین، آثار به جای مانده از فتوحات حکمرانان اورارتویی قدمت تاریخی این منطقه را به سالهای ۶۸۵–۷۳۰ ق. م میرساند.
در گوشه و کنار این شهرستان آثاری به صورت خطوط اورارتو مبین این مطلب است و با عنایت به اینکه شهر سراب بر سر جاده ابریشم قرار داشتهاست، از قدیم الایام مورد توجه بودهاست وجود آثار و علائم گورستانهای بسیار در سطح شهر سراب نشان میدهد که سراب از پرجمیعتترین شهرهای منطقه در گذشته بودهاست. یکی از شاخههای جاده ابریشم از ری به قزوین و فیروز آباد خلخال و بزغوش از راه سراب به تبریز میرسیدهاست و یکی دیگر از شاخهها از راه قزوین و فیروز آباد خلخال به اردبیل از کنار و نزدیکیهای سراب میگذشتهاست.
وجود دو سنگ نبشته اورارتویی در جوار سراب در منطقه نشت اوغلی و دیزج رازلیق از نظر آثار تاریخی بسیار اهمیت دارد. آثار بدست آمده از دوره اورارتورها (معاصر مادها) به خط میخی نشانگر قدمت این شهر و تاریخی بودن آن میباشد. این دو سنگ نبشته نشان از فتح نامه شاهان اورارتور هاست. وجود این دو کتیبه نشانگر اهمیت این منطقه در آن زمانها میباشد اما معلوم نیست که شهرهای مفقود شده یاد شده در کتیبههای اورارتویی در کجا و کدام نقطه واقع هستند مسلماً مراکز مزبور مهم و سوق الجیشی بوده که در حوالی این کتیبهها قرار داشتند. تاریخ نویسان قدیم تاریخ سراب را با تاریخ اهر و ارسباران به هم آمیخته دانستهاند.
مراکز تمدن عهد باستان، معمولاً پس از ویرانی و انهدام در اثر حملات دشمنان، دوباره بازسازی نمیشد، اما شهر سراب بعد از شکست اورارتوها، در دوران حکمرانی پارتها نیز از رونق کافی برخوردار شد و مورد توجه حکم رانان پارتی بود. وجود تپههای باستانی، تلها و سفالینههای کشف شده در منطقه، شاهد این مدعا است. در منطقه سراب آثار متعددی از جمله معابد سنگی، قلاع و یک چهار طاقی متعلق به دوران تمدن ساسانی بر جای مانده که مبیّن اهمیت آن، در دوره ساسانی است.
در دوران بعد از حاکمیت اسلام در ایران و آذربایجان، شهر سراب هم چنان ارزش و اعتبار شهری خود را حفظ کرد و به لحاظ موقعیت ویژه جغرافیایی و حاصل خیزی خاک همیشه مورد توجه حکم رانان بود. شهر سراب در دوران حکومت مغولان از مراکز عمده حکومتی آذربایجان بود. نوشتهاند که سلطان احمد اکودار که اسلام آورده بود، از دست ارغون خان و سرداران مغول به اردوی مادر که در سراب مستقر بود، پناه برد و در آن جا دستگیر شد و به دستور ارغون به سال ۶۸۳ کشته شد. بعد از شکست سلطان احمد اکودار ارغون خان مغول، شورای مغولان را در گردنه صائین به سال ۶۸۳ تشکیل داد.
در زمان حکومت چوپانیان نیز سراب مورد توجه بود و حکومت آن با جانی بیگ خان از اولاد جوجی خان بود که در سال ۷۵۸ در این شهر کشته شد. در اوایل حکم رانی صفویه که شهرهای تبریز و اردبیل و میانه از شهرهای مهم بهشمار میرفتند، سراب به دلیل نزدیکی به این شهرها و موقعیت سوق الجیشی، از اهمیت ویژهای برخوردار بود. شاه اسماعیل صفوی بعد از شکست در جنگ چالدران به سراب روی آورد؛ و در سال ۹۳۰ در این شهر درگذشت. جنگ شاه اسماعیل و خلیل پاشا در سراب روی داد و باعث ویرانی و خسارات جبران ناپذیری شد، ولی شاه عباس قوای عثمانی را در این شهر شکست داد.
به سال ۱۲۰۵ آغا محمد خان قاجار با صادق خان شقاقی در این منطقه جنگید و بعد از گریختن صادق خان از شهر، آغا محمد خان سراب را فتح کرد. صادق خان شقاقی درجنگ با فتح علی شاه نیز شکست خورده به سراب عقبنشینی کرد و بعد از اینکه جواهرات آغا محمد خان را به فتح علی شاه پس دارد، از طرف شاه قاجار بخشوده شد و به حکومت سراب منصوب شد. شهرستان سراب هماکنون دربرگیرنده شهرها، بخشها و روستاهای زیادی است و از مناطق آباد و سرسبز استان آذربایجان شرقی بهشمار میرود.
شهر سراب با مساحت ۱۳ کیلومترمربع در جنوب شرقی استان آذربایجان شرقی واقع گردیدهاست. ارتفاع این شهر از سطح دریا ۱۶۵۰ متر میباشد. براساس آخرین تقسیمات کشوری، شهر سراب مرکز ۹ دهستان و ۳ نقطه شهری به نامهای مهربان، شربیان و دوزدوزان است.
شهر سراب در حال حاضر از طریق جاده بستان آباد به شهر میانه ۱۸۰ کیلومتر میباشد که در صورت احداث یا مرمت جاده سراب به میانه این فاصله به ۶۵ کیلومتر کاهش مییابد که نقش به سزایی در خارج کردن منطقه ارسباران از بنبست با وجود ۱۲ شهرستان در آن دارد.
مهمترین رودخانههای جاری در منطقه عبارتند از سوین، آغمیون، پسلر و تاجیار که از دامنههای سبلان سرچشمه میگیرند و از شمال به جنوب جریان مییابند. رود وانِق چای نیز از کوههای بزقوش سرچشمه گرفته و در جنوب سراب با پیوستن به سایر رودخانهها، آجی چای را تشکیل میدهد. در منطقهٔ مهربان هم رودخانهٔ ارزنق به آنها ملحق میشود. روی هم رفته شهرستان سراب یکی از مناطق نسبتاً پرآب استان آذربایجان شرقی بهشمار میرود و علاوه بر آبهای سطح الارضی تعداد ۱۳۵ حلقه چشمه و قنات نیز در منطقه وجود دارد. شهر سراب به واسطه قرار گرفتن ما بین دو رشته کوه بزقوش در جنوب و ارتفاعات سبلان در شمال دارای آب و هوایی سرد و کوهستانی است و یکی از نقاط سردسیر کشور بهشمار میرود. تعداد روزهای یخبندان در سراب بهطور متوسط ۱۴۸ تا ۱۵۰ روز در سال و مقدار بارندگی سالانه هم حدود ۲۵۰ میلیمتر است. مردم سراب از ترکهای آذربایجانی بوده و زبان آنها ترکی آذربایجانی است.
لبنیات سراب از دیرباز معروف بوده و از عطر و طعم خاصی برخوردار است.امروزه بیشتر در روستاهای اطراف شهر سراب لبنیاتی مانند سرشیر و کره محلی درست می شود. فتیر سراب نیز یکی دیگر از سوغات سراب است که در قنادی ها و فتیر پزی های شهر سراب پخته و عرضه می شود. محصولات کشاورزی کشت شده در باغ های سراب مانند زردآلو،گلابی،خیار و... نیز معروف است و طعم خاص خودش را دارد.
این شهرستان با دارا بودن زمین هموار و حاصلخیز از نظر کشاورزی مستعد است. کشت محصولات کشاورزی زیر از عمومیت بیشتری برخوردار است. گندم، سیب زمینی، سبزیجات، خیار، گوجه فرنگی و حبوبات این شهر دارای شهرت بسیاری است. همچنین باغهای سیب، گلابی، گردو و زردآلو شهرستان سراب از محبوبیت خاصی در استان آذربایجان شرقی و ایران برخوردار میباشد.
شهرستان سراب به واسطهٔ قرار گرفتن مابین دو رشته کوه بزقوش در جنوب و ارتفاعات سبلان در شمال دارای آب و هوایی سرد و کوهستانی است که در تابستان معتدل و در زمستانها دارای آب و هوای سرد است. سراب یکی از نقاط سردسیر کشور بهشمار میرود. تعداد روزهای یخبندان در سراب بهطور متوسط ۱۴۸ تا ۱۵۰ روز در سال است. مقدار بارندگی سالانه از ۲۵۰ میلیمتر در نقاط پست تا ۴۸۰ میلیمتر در ارتفاعات متغیر است. محدودهٔ شهرستان سراب به جز در قسمتی کوچک از منتهیالیه شرق خود که آبخیز اصلی رودخانهٔ آجیچای است، نزولات جوی جاری شده در سطح این شهرستان از طریق ۱۰ شاخهٔ اصلی به سمت آجیچای سرازیر و توسط آن از منطقه خارج میشود. مهمترین رودخانههای جاری در منطقه عبارتند از سوین، آغمیون، پسلر، و تاجیار که از دامنههای سبلان نشأت گرفته و از شمال شهر به سمت جنوب جریان مییابند و رودخانۀ وانقچای که از کوههای بزقوش سرچشمه مییابد و در جنوب سراب با پیوستن به سایر رودخانهها، آجیچای را تشکیل میدهد و در منطقهٔ مهربان، رودخانهٔ ارزنق به آنها ملحق میشود. شهرستان سراب یکی از مناطق پرآب استان آذربایجان شرقی بهشمار میرود و علاوه بر آبهای سطحالارضی تعداد ۱۳۵ حلقه چشمه و قنات نیز در منطقه وجود دارد. به دلیل خشکسالی سالهای اخیر، تعدادی از این چشمهها و قناتها خشک شدهاند. بالغ بر ۱۸۰۰ حلقه چاه عمیق و نیمه عمیق نیز در سطح شهرستان وجود دارد که در فصل برداشت آب (فصل زراعی) در مجموع ۱۶۸ میلیون مترمکعب آب از منابع زیرزمینی در این شهرستان برای مصرف در امر کشاورزی برداشت میشود. به لحاظ وقوع خشکسالی در برخی نقاط، ارتفاع آبهای زیرزمینی حتی تا ۲۰ متر کاهش یافتهاست.
باشگاه فرهنگی ورزشی سرابجوان که نخستین باشگاه ورزشی به ثبت رسیده در شهرستان سراب میباشد، در بهمن ماه سال ۱۳۹۰ تشکیل شدهاست. باشگاه سرابجوان در زمینۀ جذب و پرورش استعدادهای این شهرستان و همچنین در زمینههای فرهنگی فعالیت دارد. این باشگاه عناوین و مقامهای قهرمانی فراوانی در سطح شهرستان و استان آذربایجان شرقی بهدست آورده است.
اقتصاد منطقه با توجه به موقعيت اقليمي و جغرافيايي حول محور كشاروزي و دامداري مي باشد و به جهت داشتن آب و خاك مناسب و نيروي انساني كافي اغلب اهالي منطقه در اين بخش فعاليت دارند. با توجه به اين كه اكثر مردم شهرستان در روستاها سكونت دارند لذا فعاليتهاي كشاورزي و دامداري به عنوان شغل اصلي در منطقه مطرح بوده و هست. گندم، سیب زمینی، سبزیجات، حبوبات و باغهای سیب، گلابی، گردو و زردآلو از مهمترین محصولات کشاورزی این شهرستان است که از شهرت خاصی برخوردار میباشد. به علل متفاوت توجه مناسبي به صنعت منطقه صورت نگرفته؛ حتي در ايجاد صنايع تبديلي با عنايت به اين كه شهرستان سراب در توليد بعضي از محصولات مانند سيب زميني، شير، حبوبات و غيره از جايگاه ويژه اي برخوردار است. در بخش معدن نیز طرح نفلینسینیت که یک طرح بزرگ ملی است در حال اجرا بوده و بهرهبرداری از آن میتواند نقش بسزایی در رشد صنعتی و اقتصادی منطقه و کاهش نرخ بیکاری داشته باشد.
جاذبه های سراب
کاروانسرای سنگی شاه عباسی: در كنار جاده قدیمی نیر به سراب که يكي از قديميترين راههاي كشور می باشد در ۱۰ کیلومتری شهر نیر و در يكي از برفگيرترين گردنههاي كشور يعني گردنه صائين یکی از آثار تاریخی اردبیل به نام کاروان سرای شاه عباسی اردبیل مشاهده می شود .
بنای تاریخی مقبره مغولی اسفستان: بنای تاریخی اسفستان که به مقبره مغولی معروف است ، در 5 کیلومتری جاده اردبیل - سراب و در جبهه جنوبی روستای اسفستان واقع شده است . قدمت بنای مذکور را به دوره ایلخانی نسبت می دهند .
روستای آغمیون: روستای آغمیون یکی از منطقههای نمونه گردشگری است که در شهر سراب و کوهپایههای سبلان قرار گرفته و طبیعت بینظیری دارد. رودخانه آغمیون چای که از کوه سبلان سرچشمه میگیرد در این روستا جاریست و نقش مهمی در طراوت و زیبایی روستا دارد. در روستای آغمیون خبری از گرمای سوزان تابستان نیست و روزهای گرم سال زمان مناسبی برای سفر به این روستا است.
چهار طاق ساسانی آغمیون: در سمت جنوبي روستاي آغميون (5/8 كيلومتري سراب) به فاصلهاي اندك از قريه در ميان مزارع مسطح و وسيعي، بناي سنگيچهارطاقي واقع شده است. در مجموع 5/12 كيلومتر از سراب فاصله دارد و در شمال شرقي سراب و شمال جادة سراب - اردبيلقرار گرفته است.
تپه باستانی قلعه جوق سراب: این تپه در ۱۵/۲ کیلومتری شمال سراب در کنار جاده سراب – رازلیق و دهکده ایکه نام قلعه جوق را دارد قرار گرفته است. این تپهباستانی از قلعهای که بر روی آن بوده و آثارش باقیست نام گرفته است و آثار قلعه به صورت خشت و گل دیده میشود.
مسجد جامع سراب: این بنا در نزدیکی مجموعه بازار سراب واقع است . بنای مسجد، ازیک شبستان بزرگ و صحن کوچک سمت غربی آن تشکیل یافته و فاقد مناره و گلدسته است .
سنگ نوشته قیرخ قیزلار: اين كتيبه به خط ميخي اورارتويي بر روي صخره اي در دره قراكوه در روستاي قيرخ قز لار نزديك سراب در 12 سطر و به ابعاد 106 در 75 سانتي متر كنده شده است.اين كتيبه مربوط به آرگيشتي پسر روسا است و در آن از تصرف سرزمين هاي گيردو،گيتو هاني و توايشدو سخن رفته است.در نزديكي اين سنگ نبشته ،وجود سنگ افراشت ها قابل مطالعه است.همچنين در شمال اين سنگ افراشت ها يكي از 21 قلعه اي كه شاه اورارتويي فتح كرده واقع شده است.
سنگ نبشته اورارتی: در نزدیکی روستای قیرخ قیزلار در شمال شرق سراب واقع و به خط میخی بر روی صخره ای به طول ۵/۴ متر و عرض ۱۰/۲ متر و ارتفاع ۶/۲ قرار گرفته است. این سنگ نبشته به دوره اورارتو مربوط است.
سنگ نوشته رازلیق: رازلیق تابع شهرستان سراب است و از شمال به کوه سبلان محدود می شود در این محل در بستر رودخانه پسلر سنگ نوشته ای وجود دارد که به سنگ نبشته رازلیق معروف است برای رسیدن به پای کتیبه ابتدا باید به رازلیق رفت از رازلیق باید راهی روستایه دیزهج سفیا شد سنگ نوشته در کنار این روستا (ضلع شمال غربی) در کوه زاغالان بر روی صخره ای مرتفع وقاع شده است. کتیبه رازلیق بر صخره ای از کوه زاغان واقع در ۱۲ کیلومتری شمال سراب در ناحیه رازلیق کنده شده است.ابعاد این سنگ نبشته ۸۰ در ۱۲۰ سانتی متر است و متن آن ۱۶ سطر است.این سنگ نبشته مربوط به آرگیشتی دوم (۶۸۵-۷۳۰ ق.م) پادشاه اورارتو و به مناسبت پیروزی درجنگ و تسخیر سرزمینهای آرهوفشولو، بوقو، گیردو، گیتوهانی، توایشدو، روتومنی، نوشته شده است.
ترجمه متن کتیبه چنین است: « به حول و قوه خالدی ، آرگیشتی روساهینی می گوید: من به سرزمین آرهو لشکر کشیدم . من سرزمین اولوشو و سرزمین بوقو را تسخیر کردم . من تا کنار رودخانه مونا رسیدم و از آنجا بازگشتم . من سرزمین های گیردو ، گیتوهانی و توایشیدو را تسخیر کردم . شهر روتومنی را من گرفتم . سرزمین هایی را که من تسخیر کردم تحت باج خود قرار دادم . این قلعه ها را که من به زور گرفتم دوباره برقرار ساختم . من آن را آرگیشتی ایردو Argishti _ irdu ، ( یعنی رعیت آرگیشتی ) نامیدم . بخاطر تقویت بیااینی ( اورارتو ) ، برای مطیع ساختن سرزمین های دشمن ، به حول وعظمت خالدی و آرگیشتی ، سترگ شاه ، شاه جهان ، شاه شاهان ، خداوندگار شهر توشپا .
آب گرم جلده باخان: روستای نرمیق در جنوب شرقی شهر سراب قرار دارد و آب گرم جلده باخان در نزدیکی این روستاست. دمای آب چشمه بین ۳۵ تا ۷۵ درجه سانتیگراد در حال تغییر است. به دلیل آتشفشانی بودن سرمنشاء چشمه، آب آن دارای سولفات سدیم است و مواد معدنی دیگری ندارد. برای شنا کردن نیز استخری ساخته شده است که گردشگران از آن استفاده میکنند.
آبشار اسب فروشان: آبشار اسب فروشان سراب در موقعیت جغرافیایی E472729 N374649 در استان آذربایجان شرقی و در نزدیکی شهر سراب واقع شده است. روستای اسبفروشان از توابع بخش مرکزی شهرستان سراب، در فاصله ۱۳ کیلومتری جنوب غربی سراب واقع شده است. این روستا، از طرف شمال به روستای سرانسر از جنوب شرقی به روستای صومعه حق، از شرق به روستای هریس و از طرف غرب به سردها محدود میشود. ارتفاع روستا از سطح دریا ۱۷۰۹ متر است. ارتفاع روستا از سطح دریا ۱۷۰۹ متر است. آبگرم معدنی اسبفروشان در فاصله ۴ کیلومتری شمال روستا واقع شده و جاده آن تا شهر سراب آسفالت است. از اطراف روستا رودخانههای متعددی عبور میکنند که از جمله آنها میتوان به آجیچای، تاجیار، پسلر و مهین چای اشاره نمود. آب مصرفی مردم و زمینهای زراعی روستا از چشمههای جوشان کوه بزغوش تأمین میشود. آب و هوای روستای اسبفروشان در فصول بهار و تابستان معتدل و در پاییز و زمستان بسیار سرد است. روستا اقلیمی سردسیر دارد و میزان بارندگی سالیانه آن در حدود ۴۵۰ میلیمتر است. پیرامون منطقه آبگرم روستای اسبفروشان، در زمان ولیعهدی عباس میرزا، محل تفریح و شکارگاه رجال حکومت ایالتی آذربایجان بوده است. در فصل شکار، محلی برای خرید و فروش اسب ایجاد شده بود که به مرور از ییلاق شکارگاهی و محل اسبفروشی به روستایی با اسکان دایمی تبدیل گردید که امروزه به روستای اسبفروشان معروف است. در شرق روستا، تپهای معروف به کول تپه (تپه خاکستر) وجود دارد که به آتشکدههای باستانی آذربایجان منسوب است و اشیاء قدیمی زیادی در آن یافت شده است. ظاهراً، هسته اولیه روستا بر روی آن تپه و در کنار آتشکده استقرار یافته بود که در دورههای بعدی و به دلایل نامعلومی از بین رفته است. دسترسی این روستا در ۱۳ کیلومتری جنوب شهر سراب واقع گردیده و جادهای اتومبیلرو دارد. آبشار اسب فروشان در نزدیکی روستایی به همین نام در دامنه های شمالی کوه بزقوش واقع است. این آبشار از بهم پیوستن چشمه های زلال دامنه این کوه شکل می گیرد که جلوه خاصی به طبیعت منطقه بخشیده است.
پل گاودوش آباد اوقان: این اثر در تاریخ ۲۴ تیر ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۹۱۸۳ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این پل در استان آذربایجان شرقی، شهرستان سراب و بر سر راه روستای اوقان به روستای گاودوش آباد از روستاهای توابع سراب قرار دارد و در ۸ کیلومتری شمال شهر سراب قرار دارد. پل بر روی رودخانه ای که در جهت شرق به غرب، در شمال شهرستان سراب جاری است. پل دارای سه چشمه بوده و چهار میل در طرفین پل قرار دارد. طول آن ۳۱ متر، عرض ۶ متر و ارتفاع ۵/۳ متر می باشد. مصالح به کار رفته در این پل آجر و سنگ می باشد، کف پل و پایه های آن با سنگ و ملات آهک و ساروج ساخته شده است و سایر قسمتها آجری می باشد. وجود چهار میل با ارتفاع ۱۰/۲ متر و قطر ۸۰ سانتی متر این پل را از سایر پل های منطقه متمایز کرده و بر زیبایی آن افزوده است. راه دسترسی به پل از طریق راه آسفالته و قسمتی هم راه شوسه بین روستای اوغان و گاودوش آباد است.
..........................
آرشیو