مَهاباد، مرکز شهرستان مهاباد و یکی از شهرهای کُردنشین استان آذربایجان غربی در ایران است. این شهر که در جنوب استان و در منطقه تاریخی مکریان قرار دارد،مرکز حکومت امرای مکری بود، حکومتی که در این شهر اقدام به ضرب سکه کرد. مهاباد شهری سرسبز است و در میان چندین کوه واقع شده‌است. بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن کشور در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۱۶۸٬۳۹۳ نفر بوده‌است. مهاباد که به نگین آذربایجان غربی مشهور است. همه ساله بیشترین آمار گردشگران را در این استان به خود اختصاص می‌دهد. از جاذبه‌های گردشگری این شهر می‌توان به رودخانه و سد مهاباد که یکی از نزدیکترین سدها به محلات مسکونی در جهان است، بازارچه‌ها و بازار بزرگ تاناکورای مهاباد که تأمین‌کنندهٔ اصلی لباس دیگر بازارها و مغازه‌های تاناکورای کشور محسوب میشود، همچنین وجود جاذبه‌های طبیعی همچون تالابهای بین‌المللی کانی برازان و قوپی باباعلی، دخمه مادی فخریگاه و غار سهولان (دومین غار بزرگ آبی ایران) در حاشیه و اطراف شهر اشاره کرد.
مهاباد در ابتدا آبادی کوچکی بوده‌است که در سال ۱۰۳۸ قمری و در اواخر حکومت شاه عباس صفوی، بداق سلطان حاکم ایل مکری محل حاکمیت خود را به مهاباد انتقال داد و در اقدامات عمرانی متعدد این شهر را توسعه بخشید. این شهر پایتخت جمهوری مهاباد نیز در سال ۱۹۴۶ میلادی بوده‌است. منطقه مهاباد، صحنه درگیری‌های مکرر سیاسی در دوران مدرن بود، به‌طوری‌که پس از جمهوری ۱۱ ماهه مهاباد این شهر مرکز ناسیونالیسم کُرد قرار گرفت و در دوران انقلاب ۱۳۵۷ ایران به مدت کوتاهی تحت کنترل کردها بوده‌است. مهاباد از شمال با میاندواب، از غرب با پیرانشهر و نقده، از شرق با بوکان و از جنوب با سردشت هممرز است.
نام شهرستان مهاباد در دوره قاجار، به زبان ترکی آذربایجانی ساوجبلاغ (در لهجه مهابادی: سابلاغ) بود که در زمان حکومت رضاشاه به مهاباد تغییر داده شد. دربارهٔ واژه مهاباد تاکنون تعبیرات و معناهای گوناگونی گفته شده‌است. مهاباد را مادآباد نیز گفته‌اند که این تعبیر هیچ گونه دلیل قابل قبولی همراه ندارد. این شهر را مه‌آباد نیز گفته‌اند که اگر به معنای جایی باشد که همیشه مه آلود است این تعبیر نیز با واقعیت وفق نمی‌کند. در فرهنگ فارسی برهان قاطع دربارهٔ واژهٔ مهاباد چنین نوشته شده‌است که نام اولین پیغمبری است که به عجم مبعوث شد و کتابی آورد که آن را «دساتیر» خوانند. بعضی نیز بر این اعتقاد هستند که مهاباد به معنای جایی است که بزرگان آن جا را آباد کرده‌اند. این منطقهٔ قدیمی در زمان‌های پیشین مرکز نواحی کردنشین بوده و بطلیموس آن را داروشاه و راولیستون به نام داریاس نامیده‌است. امروز در ۳ فرسخی شهر فعلی، روستایی به نام دریاز (دریاس) مشهود است که از قرار معلوم شهر داریاس در همین نقطه واقع بوده‌است. در عصر هخامنشی منطقه، بخشی از امپراتوری عظیم هخامنشی بود و بعد از آن در زمان اسکندر بخشی از آتوپاتن ماد بود که ژنرال هخامنشی آتروپات و سپس جانشینانش بر آن جا حکومت کردند. در دوره صفویه ایالات غرب ایران میدان مبارزه و برخوردهای دو امپراتوری صفویه و عثمانی بود و حکام محلی در ولایات باختر به مقتضای توانایی یکی از دو امپراتوری هر بار تابع یکی از آنها می‌شد. این شهر در گذشته بر اثر زلزله‌ای نابود و دوباره ساخته شد. پیرامون این شهر آثار تاریخی متعددی وجود دارد.
ساوجبلاغ دیروز یا مهاباد امروز به دلیل داشتن موقعیت جغرافیایی ممتاز با وجود دشت‌ها و جلگه‌های حاصلخیز در شمار قدیم‌ترین سکونتگاه‌های بشری به‌شمار میرود. بررسی‌های علمی، شواهدی را از وجود مردمی با تمدن کشاورزی و دارای «سفال‌های منقوش» که هم‌زمان با تمدن‌های سیلک ۳ و شوش بوده‌اند نشان می‌دهد. مردمان این تمدن‌ها در ۳٬۵۰۰ پیش از میلاد با تمدن‌های فلات ایران و میان‌رودان رابطه داشته‌اند. بررسی‌های باستانشناسی شهر ویران و یوسف‌کندی این موضوع را ثابت می‌کند. این تمدن‌ها تا پیش از هجوم آشوریان در هزاره اول پیش از میلاد دارای ثباتی نسبی بوده‌اند. پس از هجوم آشوریان و نابودی تمدن‌های اورارتو و مانا، مردمان آنها به سوی نواحی جنوب و جنوب غربی استان آذربایجان غربی فعلی مهاجرت کردند. آنان برای محافظت از خود در مناطق کوهستانی این نواحی دژهایی ساختند که بقایای این دژها مانند قلات شاه هنوز در منطقه وجود دارند.
در دوران آرامش این منطقه مادها شروع به سکونت در آن کردند. آرامگاه فقریکای (فخریکا) گواه حضور آنان در این منطقه است؛ ولی با هجوم آشوریان، آرامش از این منطقه رخت می‌بندد؛ به‌طوری‌که تا دوره هخامنشیان زندگی در این منطقه تنها در دژها و مناطق کوهستانی، با حکمرانی‌های قبیله‌ای و اقتصاد شبانی ادامه یافت. در دوران هخامنشیان، امنیتی نسبی در منطقه برقرار شد ولی به دلیل اینکه این منطقه یکی از گذرگاه‌های یونانیان برای حمله به ایران بود دوباره امنیت از منطقه رخت بربست. این منطقه به دلیل تهاجمات مکرر یونانیان صدمات فراوانی دید. برای همین یکی از مجرب‌ترین شاخه‌های پارتیزانی ارتش اشکانیان در این منطقه استقرار یافت. تا دوره ساسانیان نیز منطقه، موقعیت حساس استراتژیک خود را حفظ کرد. بطلیموس نیز مهاباد را داروشاه و راولینوس به نام دارایاس نامیده‌است و امروزه در سه فرسنخی شهر فعلی قریه‌ای به نام دریاز (دریاس) مشهود است که از قرار معلوم شهر دارایاس آنجا بوده‌است.
مهاباد (ساوجبلاغ مکری) شهری‌ست قدیمی که در ازمنه پیشین مرکز نواحی کردنشین (مکریان) بوده‌است. دیرینگی این شهر دست کم به دوران صفوی بازمیگردد. شهر مهاباد در کالبد کنونی توسط صارم‌بگ از ملوک کُرد ساوجبلاغ مُکری در اوایل سدهٔ ۱۱ هجری در بخش شمال نزدیک به خم رودخانه مهاباد محله باغ سیسه فعلی بنا گردید. امپراتوری صفویه به نام اسلام شیعه و علیه کردهای سنی، داریاز مهاباد را ویران کرد.
تقسیمات سابق مهاباد و حومه و توابع تا سال ۱۳۲۲ خورشیدی بدین شرح بوده‌است: بخش مرکزی مهاباد، بخش بوکان، بخش نقده، بخش اشنویه، بخش مرحمت‌آباد (که بعداً میاندوآب نامیده شد)، بخش شاهیندژ، بخش تکاب، بخش سقز، بخش بانه، بخش سردشت، بخش پیرانشهر.
بخش‌های پیرانشهر، نقده و اشنویه از سال ۱۳۲۲ به‌علت عدم وجود ارتش ایران در مهاباد موقتاً تا اعادهٔ وضع عادی ضمیمه شهرستان ارومیه شدند. بخش‌های سقز، بانه و سردشت نیز از همان تاریخ و به همان دلیل ضمیمه شهرستان سنندج شدند. بخش‌های میاندوآب، شاهین دژ و تکاب نیز ضمیمه سنندج گردیدند. تنها بوکان همراه مهاباد ماند. اما از بعد از ورود مجدد ارتش در ۲۱ آذر سال ۱۳۲۵ شمسی بخش‌های مذکور نه تنها به مهاباد ضمیمه نشدند بلکه هر یک از بخش‌های: میاندوآب، نقده، تکاب، پیرانشهر، سقز، بانه و سردشت خود تبدیل به شهرستان شدند. بوکان نیز در ۲۸ اسفند سال ۱۳۶۸ از مهاباد جدا شد و تبدیل به شهرستان شد.
مهاباد در جنوب استان آذربایجان غربی، در عرض جغرافیاییَ ۴۶ و °۳۶ شمالی و طول جغرافیاییَ ۴۳ و °۴۵ شرقی و در دامنه رشته کوه‌های لند شیخان قرار دارد. ارتفاع این شهر از سطح دریا ۱۳۲۰ متر می‌باشد؛ و از آب و هوای معتدلی بر خوردار است که زمستان‌ها هوای سردی دارد و تابستان‌ها هوای شهر مهاباد گرم است. شهرستان مهاباد یکی از شهرهای کردنشین جنوب استان آذربایجان غربی است که از شمال به شهرستان میاندوآب، از جنوب به سردشت، از غرب به پیرانشهر و نقده و از شرق به بوکان محدود میشود. این شهرستان در موقعیت طول جغرافیایی ۴۵ درجه و ۴۳ دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی ۳۶ درجه و ۴۶ دقیقه شمالی از نصف النهار گرینویچ واقع شده‌است. فاصله آن تا مرکز استان ۱۲۰ کیلومتر و تا تهران ۷۵۰ کیلومتر است.
مهاباد دارای ۹۷ چاه عمیق، ۹۰۸ چاه نیمه عمیق، ۲ قنات و ۶ چشمه می‌باشد که در مجموع درای ۶٫۸ میلیون مترمکعب آب قابل برداشت است. شهر مهاباد با قرار گرفتن در شمال باختری ایران دارای آب و هوای معتدل کوهستانی است. تابستان‌ها خنک و زمستان‌ها بسیار سرد می‌باشد. بهار قشنگ‌ترین فصل در این منطقه‌است. در فصل پاییز هوا بیشتر بادی است. مهاباد در پهنه‌بندی مقدماتی خطر نسبی زلزله قرار دارد. اما در طی مطالعات اخیر و نشست‌های زمین در این منطقه نشان می‌دهد، یک گسل به طول ۱۰ کیلومتر از دره شرقی مهاباد (سد مهاباد) می‌گذرد. با توجه به نزدیکی سد مهاباد به شهر، این گسل قادر است موجب زمین لرزه‌ای با بزرگی ۶٫۴ ریشتر گردد.
مردم مهاباد به زبان کردی سورانی با لهجه مُکری یا مکریانی از زبان کردی تکلم می‌کنند. دین مردم مهاباد اسلام و مذهبشان سنی شافعی است. همچنین سابقاً اقلیتی از ارامنه و کلیمیان در مهاباد حضور داشتند. به علاوه شمار اندکی از شیعیان که اصالتاً از دیگر شهرها یا استان‌ها هستند. اکثر شیعیان مهاباد که ۲ درصد از جمعیت این شهر را تشکیل می‌دهند، ترک‌زبان هستند. به‌طوری‌که در ماه محرم، در حسینیه‌های شهر به دو زبان ترکی و فارسی نوحه خوانده میشود.
جمعیت مهاباد ۱۴۷٬۲۶۸ نفر در سال ۱۳۹۰ بوده‌است. بر اساس نتایج آمارگیری سال ۱۳۸۵ شهر مهاباد چهارمین شهر پرجمعیت آذربایجان غربی و همچنین بر اساس نتایج این آمارگیری این شهر پنجمین شهر بزرگ کردنشین ایران محسوب میشود. همچنین این شهر ۵۹امین شهر پرجمعیت ایران و ۲٬۶۸۶امین شهر پرجمعیت جهان است.
مهاجرت به شهر در طول دهه ۵۵–۱۳۴۵ خورشیدی افزایش چشمگیر داشت و تراکم جمعیتی آن را بالا برد. بیشتر این مهاجرت‌ها از دیگر شهرهای کردنشین منطقه بوده‌اند. پس از گسترش شهر بسیاری از باغ‌های پیرامون مهاباد مسکونی شدند که امروزه این امر در نام تعدادی از محلات این شهر که با واژه باغ همراه است دیده میشود.
در سال ۱۳۵۵ میزان اشتغال در شهر مهاباد ۹۵٫۸ درصد، بالاتر از میزان اشتغال در استان (۸۶ درصد) بوده ولی در سالهای پس از آن، این میزان کاهش یافته به‌طوری‌که در سال ۱۳۷۵ میزان اشتغال در شهر به ۸۸٫۸ درصد رسیده‌است. بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۰، تعداد بیکاران مرد در شهر مهاباد ۵۱۹۸ نفر و تعداد بیکاران زن ۱۰۵۹ نفر بوده‌است (بدون احتساب ۵۷۵۱۵ زن خانه‌دار).
بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۰، تعداد افرادی که در شهر مهاباد حداقل دارای یک نوع معلولیت (نابینا، ناشنوا، اختلال در گفتار و صدا، قطع دست، نقص دست، قطع پا، نقص پا، نقص تنه و اختلال ذهنی) هستند در میان مردان ۱۱۱۵ نفر و در میان زنان ۸۱۲ نفر بوده‌است.
بالا بودن تعداد خودرو نسبت به جمعیت، یکی از معضلات شهر مهاباد در سالهای اخیر بوده‌است. میانگین تعداد خودرو به نسبت جمعیت در مهاباد بیشتر از میانگین کشوری است. قدیمی‌ترین منطقه مهاباد «باغ سیسه» نام دارد که یکبار هم بر اثر سیلاب ویران شده‌است و امروزه دارای معماری قدیمی و بافت آن رو به فرسایش است. سیل و آسیب‌های دیگر باعث انتقال خانه‌ها به بخش‌های جنوبی و ایجاد محلات تازه پیرامون میدان چهارچراغ (شهرداری فعلی) گردیده‌است.
شهر مهاباد به حالت متروکه درآمده بود تا این که بداق سلطان مکری حکمران مهاباد دوباره به آبادانی آن پرداخت. بازرگانی در این شهر در دورهٔ قاجار گسترش یافت و مبادله کالا با شام و بیروت انجام می‌شد که بیشتر در سراهای موصلیان، کریمخان و کاشی‌ها در بازار مهاباد و کاروانسرای سیمون، همدانی‌ها، تاجرباشی و کوسه صورت می‌گرفت.
شهر مهاباد با جمعیت ۱۶٬۰۰۰ نفر در ۱۹۴۵، ۲۰٬۳۳۲ در ۱۹۵۶ و ۴۴٬۰۰۰ در ۱۹۷۶، که تا ۱۹۸۰ به بیش از ۵۰٬۰۰۰ رسید به دلیل موقعیت جغرافیایی اش و بالاتر از همه به دلیل نقشش در تاریخ اخیر کرد به عنوان یک مرکز اداری، نظامی و فرهنگی سریعاً اهمیت یافت. تقریباً همهٔ مهابادی‌ها کردهای مسلمان سنی‌اند. بسیار فارسی و ترکی آذری را به خوبی گویش غالب کردی که در کنار کردی سلیمانی در کردستان عراق، معیاری ادبی برای زبان کردیست، صحبت می‌کنند.
کوچ مردم به شهر در طول دهه ۵۵–۱۳۴۵ خورشیدی افزایش چشمگیر داشت و تراکم جمعیتی آن را بالا برد. بیشتر این کوچ‌ها از دیگر شهرهای کردنشین منطقه بوده‌اند. پس از گسترش شهر بسیاری از باغ‌های پیرامون مهاباد مسکونی شدند که امروزه این امر در نام شماری از محلات این شهر که با واژهٔ باغ همراه است دیده میشود. امروزه تمرکز ادارات، بانک‌ها و سازمان‌های دولتی و مغازه‌ها و فروشگاه‌ها بیشتر در امتداد خیابان‌های جمهوری اسلامی، سید نظام، طالقانی، بلوار توحید و جام جم است. محلات کارمندی شهر بیشتر در نیمهٔ شمالی و مناطقی که ورود و خروج کالاها (بسیاری از آنها به صورت قاچاق) در آن بیشتر صورت می‌گیرد در نیمهٔ جنوبی شهر قرار دارد. نخستین لوله‌کشی آب در سال ۱۳۴۰ خورشیدی در شهر مهاباد آغاز به کار کرد و تصفیه‌خانه آب مهاباد نیز در سال ۱۳۵۳ به راه افتاد. پیش از آن در اغلب خانه‌ها و مساجد قنات و چاه شخصی وجود داشت. امروزه همه معابر شهر آسفالت است و شهرک صنعتی که در کیلومتر ۱۸ جاده مهاباد-میاندوآب قرار دارد و ۹ واحد آن به بهره‌برداری رسیده‌است برای ۱۸۴ نفر ایجاد اشتغال کرده‌است. مسافت مسیر جاده‌ای مهاباد به ارومیه مرکز استان ۱۲۲ کیلومتر و مسافت مسیر جاده‌ای مهاباد به تهران ۶۷۹ کیلومتر است. پروژه راه‌آهن مراغه به ارومیه سال ۱۳۹۲ به مهاباد رسید. ایستگاه راه‌آهن مهاباد و خط آهن میاندوآب به مهاباد به طول ۴۰ کیلومتر در تاریخ ۱۵ اردیبهشت ۹۲ با حضور محمود احمدی‌نژاد رئیس‌جمهور وقت افتتاح شد.
تعداد تاکسی‌های شهر مهاباد در سال ۱۳۹۴، یک هزار و هفتصد دستگاه بوده‌است، که از این تعداد ۸۹ دستگاه ون، ۹۰۰ دستگاه تلفنی، ۵۰۴ دستگاه گردشی و ۱۶۸ دستگاه خطی بوده‌اند. سازمان تاکسیرانی مهاباد که از تاریخ ۲٫۳٫۱۳۸۶ طبق اساسنامه‌های مربوطه از شهرداری این شهر جدا شده، وظیفه مدیریت و نظارت بر سیستم حمل و نقل عمومی را بر عهده دارد.
سازمان اتوبوسرانی مهاباد و حومه در پاییز سال ۱۳۷۹ به نام واحد اتوبوسرانی با پنج دستگاه اتوبوس در سه مسیر سطح شهر فعالیت خود را شروع نمود. در سال ۸۶ تعداد اتوبوس‌های فعال به ۳۹ دستگاه رسید که در ۹ مسیر فعال می‌باشند. البته با توجه به مشکلاتی خاص و عدم هماهنگی واحدهای مختلف، جابجایی مسافران با استفاده از اتوبوس در مواقع عادی در مهاباد کارایی چندانی ندارد، لذا در حال حاضر تنها در بخش روستایی از اتوبوس‌ها استفاده میشود.
از مهم‌ترین اماکن ورزشی مهاباد می‌توان به به مجموعه ورزشی آزادی که شامل زمین فوتبال آزادی (میدان آبیاری) که در سال ۱۳۵۱ تأسیس شده، سالن سرپوشیده ۲۰۰۰ نفری، سالن کشتی، سالن تنیس روی میز، سالن وزنه‌برداری، سالن ژیمناستیک و سالن رزمی می‌باشد، اشاره کرد. مهاباد که از قطب‌های والیبال ایران محسوب میشود دارای چندین تیم باشگاهی در لیگ‌های ایران می‌باشد. درخشش والیبال مهاباد به دهه ۷۰ بازمیگردد، زمانی که با تیم فرمانداری مهاباد قهرمان دسته اول باشگاه‌های کشور و چهارم سوپرلیگ باشگاه‌های ایران در فصل ۱۳۷۳ شد. این تیم که در آن زمان وابسته به فرمانداری مهاباد بود پس از یکی دو سال حضور در رقابت‌ها، ناگهان با تغییر فرماندار وقت به یکباره منحل شد از سرشناسان والیبال مهاباد می‌توان به فرهاد پیروت‌پور، بهترین پشت خط زن والیبال قهرمانی آسیا در سال ۱۳۹۴ و آکو کریمی بازیکن و داور بین‌المللی اشاره کرد.
اولین فرستنده رادیویی در سال ۱۳۲۴ در مهاباد تأسیس شد و بعد از افت و خیزهای فراوان در پانزدهم تیرماه سال ۱۳۵۱ رادیو مهاباد به صورت تمام رسمی افتتاح شد. فرستنده تلویزیونی مهاباد نیز در تاریخ ۱۳۵۰٫۷٫۱۸ دایر و افتتاح شده‌است. هم‌اکنون شبکه مرکز مهاباد روزانه به‌طور معمول ۱۲ساعت در بخش سیما و ۱۵ ساعت برنامه در رادیو پخش می‌کند. سیمای مرکز مهاباد در یکم خرداد سال ۱۳۹۴ بر روی ماهوارهعرب‌ست یا همان بدر قرار گرفت.
مهاباد دارای چهار نشریه ماهنامه مهاباد، دوهفته‌نامه جامعه کردستان، مجله میراث یار و پیشه نگ است. ماهنامه مهاباد اولین نشریه این شهر است که با مدیر مسئولی و صاحب امتیازی احمد بحری، فعالیت خود را از سال ۱۳۷۹ با دو زبان کردی و فارسی در سه زمینه فرهنگی، اجتماعی و ادبی آغاز کرد. این نشریه که از باسابقه‌ترین مجلات کردی در ایران است، در مهاباد چاپ و در بسیاری از مناطق کردنشین انتشار می‌یابد.
یکی از مهم‌ترین غذاهای شناخته شده کولیچه و شورمزه یا همان نخود است (کولیچه خمیری از آرد گندم است که در داخل روغن سرخ می‌کنند و نخود را در آن می‌ریزند و بمانند ساندویچ صرف میشود) واز غذاهای سنتی مهاباد می‌توان به آش دوکلیو (نوعی آش دوغ)، دلمه کلم، بربه سل و نیسکینه، ماشینه، سنگه سیر، شانی کباب -انواع نان‌های روغنی چون کلانه و پنچه کش و … اشاره کرد.
از صنایع دستی مهاباد می‌توان قالی، جاجیم، گلیم و چاروق بافی، سکه و پولک دوزی، منجوق دوزی، رودوزی، سوزن دوزی، قرقره بافی (گیپوربافی)، مصنوعات چرمی، قلاب بافی، سجاده بافی و بافت پارچه و لباس کردی، خراطی، چاقوسازی و همچنین کلاش و گیوه اشاره کرد.
عسل شهرستان مهاباد که در کوهستانهای این شهرستان تولید میشود نیز، از مرغوبیت و کیفیت بالایی برخوردار است، یکی دیگر از سوغاتی های مهاباد است. یکی دیگر از این سوغاتیها گیاهان خوراکی هستند که به دلیل رویش طبیعی آنها در مناطق کوهستانی خصوصا در فصل بهار و عدم استفاده از مواد و کودهای شیمیایی در رویششان مردم تمایل زیادی به استفاده از آنها دارند. برخی از این گیاهان خوراکی کنگر، بیزا ، مندوک، ریواس، کوزه له، نعناع، سیرکوهی و هستند که به صورت خشک شده یا فریز کردن در فصل های دیگر سال نیز می توان آنها را مصرف کرد.
جاذبه های مهاباد
حمام تاریخی میرزا رسول: در مرکز شهرستان مهاباد و در مجاورت یکی از گذرگاه‌های قدیمی بازار این شهرستان، یکی از جاذبه‌های گردشگری استان آذربایجان غربی قرار دارد که از آن به «موزه مردم‌شناسی» مهاباد یاد میشود. «حمام خان»، نام پیشین این بنای تاریخی است که کارشناسان با توجه به نوع معماری ساختمان حمام، احتمال می‌دهند که پیشینه آن متعلق به دوران حکومت صفویان و قاجاریان است. سربینه، گرمخانه، گنبد و فضای انتقالی از بخش‌های موجود در این حمام است و معماری آن نیز همانند دیگر حمام‌های قدیمی ایران صورت گرفته است. حمام میرزا رسول مهاباد دارای دو گنبد در اندازه‌های مختلف است که روی هر یک نیز چهار نورگیر تعبیه شده است. وجود این تفاوت، زیبایی خاصی به حمام بخشیده است که توجه بازدیدکنندگان را به خود جلب می‌سازد. گنبدهای گرمخانه و سربینه نیز یک نورگیر در مرکز و چهار نورگیر در کناره دارد. سازندگان این حمام قدیمی، خزینه آن را در بخش گرمخانه احداث کرده و برای بینه حمام نیز پلانی مربعی شکل طراحی و اجرا کرده‌اند. در ساخت حمام از تزئینات ویژه و قابل توجهی استفاده نشده است، ولی پس از مرمت‌هایی که روی آن انجام شد، ازاره کاشی فیروزه‌ای‌رنگ به آن افزوده شده است. امروزه این مکان به موزه مردم‌شناسی در شهرستان مهاباد تبدیل شده و میزبان گردشگران و مسافران بسیاری از سراسر ایران است.
محوطه باستانی برده کنته مهاباد: در فاصله ۶ تا ۷ کیلومتری از شمال شهرستان مهاباد و در مجاورت روستای یوسفکند، یکی از جاذبه‌های گردشگری و تاریخی استان آذربایجان غربی قرار دارد که باستان‌شناسان قدمت آن را به دوران حکومت ماننائیها نسبت داده‌اند. محوطه باستانی «برده کنته»، نام این مکان دیدنی است که همچنان پس از هزاران سال از زمان پویایی، استوار و محکم نظاره‌گر دنیای امروز است. پیشینه‌ی «آتشکده برده کنته»، به دوران هزاره‌ی پیش از میلاد مسیح (ع)، بازمیگردد که با قرارگیری در مجاورت دشت و ویرانه‌های شهر ویران که به «شارویران» نیز شهرت دارد، قرار گرفته است. در فاصله‌ی ۵ کیلومتری از این میراث کهن روستای «داریوسا» یا «دریاس» که به نقل از «بلطیموس» یکی از شهرهای حاکمان ماد معرفی شده است، قرار دارد. درست در نقطه‌ای مشرف به آتشکده، می‌توان دخمه و آرامگاهی متعلق به مانناییان را که به «فقره‌قا» شناخته میشود، مشاهده کرد. متاسفانه باستان‌شناسان تا به امروز مدرکی که نام اصلی این اثر باستانی را آشکار سازد، نیافته‌اند؛ این در حالی است که به اعتقاد محققان، نام این اثر برگرفته از سه کلمه «برد» به معنای سنگ، «کن» به معنای حفره و گودال و پسوند «ته»، به معنای داشتن تشکیل شده است. که در کل به معنای «سنگ حفره‌دار» است.
گور دخمه فخریکا: از دیگر آثار باقی مانده از دوران حکومت مادها در مهاباد، اثری است صخره‌ای که در بخش شمال شرقی این شهرستان و در مسیر جاده‌ی مهاباد به میاندوآب مشاهده میشود. «گوردخمه فخریکا»، نام این جاذبه‌ی گردشگری است که می‌توان معماری دوران مادها را در ظاهر آن مشاهده کرد. گوردخمه مدخل ورودی ندارد و دیوار بخش انتهایی ایوان آن نیز دیده نمی‌شود و کارشناسان این مسئله را از ویژگیهای این نوع گوردخمه‌ها عنوان کرده‌اند. دو ستون آزاد در اتاق مقبره مشاهده میشود که پاستون‌های آن به صورت مکعب، تراشیده شده است. همچنین در ایوان این مقبره دو ستون سنگی وجود دارد که پاستون‌های آنها نیز به صورت یک گلدان برعکس، حجاری شده است. قبرهایی با عمق نیم متر در دل گوردخمه ایجاد شده که یک قبر بزرگ به صورت افقی و دو قبر کوچک به صورت عمود و در ایوان تراشیده شده است.
تالاب کانی برازان: در فاصله‌ی ۳۰ کیلومتری از شمال شرقی مهاباد، یکی از زیباترین مناطق طبیعی استان آذربایجان غربی قرار دارد که به عنوان مامنی برای حیات وحش این منطقه از کشور، شناخته میشود. «تالاب کانی برازان»، نام این منطقه‌ی طبیعی است که لقب اولین سایت پرنده‌نگری در کشور را به خود اختصاص داده است. تالاب با مساحتی بالغ بر ۹۰۷ هکتار، میانگین عمق ۶۰ سانتی‌متر در بالای مسیر مهاباد به میاندوآب قرار گرفته و «کامبرین»، «پرمین»، «الیگومیوسن» و «کوارتز»، از لحاظ زمین‌شناسی ساختار آن را تشکیل داده است. محققان بالغ بر ۷۵ گونه از پرندگان آبزی و کنار آبزی را در این تالاب شناسایی کرده‌اند که با توجه به گونه‌های خشک‌زی، تعداد آنها از ۱۸۰ گونه نیز فراتر خواهد رفت. از این پرندگان می‌توان به فلامینگو، چنگر، اردک بلوطی، اردک سرسفید، خروس کولی دم سفید، اردک مرمری، پرستوی دریایی، باکلان کوچک، پلیکان سفید، کشم بزرگ و عروس غاز اشاره کرد.
مسجد جامع سرخ مهاباد: «مسجد جامع سرخ» یا در گویش کردی «مزگه‌وتی سوور»، یکی دیگر از جاذبه‌ها و دیدنی‌های تاریخی در شهرستان مهاباد است که پیشینه‌ی آن به دوران حکومت صفویان بازمیگردد. این بنای کهن درون شهر مهاباد و در بافت قدیمی آن قرار دارد. آجر سرخ، اصلی‌ترین مصالح استفاده شده در ساخت این مسجد است و به همین دلیل به مسجد سرخ، لقب گرفته است. می‌توان بنای مسجد را به لحاظ پی و معماری همانند مسجد «طسوج» در آذربایجان شرقی عنوان کرد. کتیبه‌ی واقع بر سردر شمالی، منقوش به متنی است که «سهراب المکری» نام نویسنده ، ۱۰۸۹ هجری قمری سال ساخت، «شاه سلطان سلیمان حسین موسوی صفوی بهادرخان» نام حاکم وقت و مدرسه که نوع کاربری بنا است، در آن ذکر شده است. مسجد جامع سرخ مهاباد از کهن‌ترین و ارزشمندترین عمارات تاریخی در دوران اسلامی است که در غرب کشور قرار دارد و به دلیل توازن در شکل طاق، گنبد و شبستان، همچنان سالم باقی مانده است.
مقبره بداق سلطان مهاباد: «مقبره بداق سلطان»، یکی از عمارات دیدنی و ارزشمند تاریخی در مهاباد است که در جنوب شهر و روی تپه ساخته شده است. قدمت بنا به دوران حکومت صفویان بازمیگردد و امروزه یکی از جاذبه‌های گردشگری در استان آذربایجان غربی به شمار میرود. «بداق سلطان»، نام یکی از فرزندان نیک‌سرشت «شیرخان» و از نوادگان «صارم‌بیگ مکری» است که در دوران حکومت خود در بین مردم از احترام قابل توجهی برخوردار بوده است. «گومبه زان» یا «گنبدان»، نام قبرستانی است قدیمی که در مجاورت این بقعه قرار دارد و به دلیل قرارگیری آرامگاه، به قبرستان بداق سلطان شهرت یافته است. گنبد عمارت با آجر قرمز و ارتفاع تقریبی ۶ متر ساخته شده است. آجر قرمز چهار گوش ملات-ماسه و آهک از اصلی‌ترین مصالح به کاربرده شده در این بنا است که به سبک معماری زمان صفویان و با سه قسمت شمالی جنوبی و گنبد دایره‌ای مرکزی ساخته شده است.
غار سهولان: در ۴۳ کیلومتری از شمال شرقی مهاباد و در مسیر مهاباد به بوکان، یکی از دیگر جاذبه‌های گردشگری و توریستی غرب کشور قرار دارد که به «غار سهولان»، نام گرفته است. این پدیده‌ی زیبا و طبیعی که به عنوان دومین غار آبی بزرگ در ایران شناخته میشود، همچنین به عنوان مهم‌ترین و کم‌نظیرترین غارهای طبیعی سراسر کشور نیز به شمار میرود. در این غار می‌توان مناظر زیبا و شگفت‌انگیز بسیاری را مشاهده کرد که به دلیل یخبندان‌های طویل و برودت بسیار داخل غار در فصل تابستان، به سهولان شهرت یافته است. سهولان در گویش کردی به معنای یخبندان است؛ این در حالی است که «کونه کوتر» به معنای لانه‌ی کبوتر نیز از دیگر نام‌هایی است که اهالی به واسطه‌ی حضور تعدد لانه‌های کبوتر داخل غار، بر این پدیده‌ی نادر و خارق‌العاده‌ی طبیعی، گذاشته‌اند. غار دارای دو دهانه است و عمق آب داخلی آن تا ۳۲ متر می‌رسد. اختلاف دما در خارج و داخل غار بین ۱۰ تا ۱۵ درجه است.
تالاب قوپی باباعلی: تالاب قوپی بابا علی در موقعیت جغرافیایی N365714 E455227 در استان آذربایجان غربی واقع است. این تالاب با ویژگیهای طبیعی و پرندگان خاص خود در میان مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست یكی از تالابهای مهم منطقه مهاباد محسوب گشته، در لیست تالابهای مهم بین‌المللی كنوانسیون رامسر قرار دارد و از بهترین زیستگاه پرندگان آبزی و كنار آبزی بشمار می رود. اين تالاب در كیلومتر 35 و عمق 5/2 كیلومتر جاده ترانزیتی مهاباد - میاندوآب و در نزدیكی قریه قوپی بابا‌علي قرار گرفته است. وسعت آن 1000 هكتار می‌باشد. میزان املاح آن از غلظت بالايی برخوردار است بطوریكه در سالهای 1353 و 1354 مقدار زیادی نمك بعد از خشك شدن تالاب برداشت میگردید، البته در حال حاضر مقدار نمك آن كمتر گردیده است.
تالاب قوپی باباعلی دارای دیپلم افتخار از سازمان ملل متحد "یونسكو" است و پرندگانی نظیر اردك سرسبز، حنایی، آنقوت، انواع غاز وحشی، تنجه و ... در آن زیست می نمایند. تالاب قوپی باباعلی در 30 كیلومتری شمال مهاباد واقع شده است این تالاب با ویژگی های طبیعی و پرندگان خاص خود در میان مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست یکی از تالابهای مهم منطقه مهاباد محسوب گشته در لیست تالاب های مهم بین المللی کنوانسیون رامسر قرار دارد و از بهترین زیستگاه پرندگان آبزی و کنارآبزی بشمار میرود میزان املاح آن از غلظت بالایی برخوردار است به طوریکه در سالهای 1353 و 1354 مقدار زیادی نمک بعد از خشک شدن تالاب برداشت میگردید البته در حال حاضر مقدار نمک آن کمتر گردیده است . تالاب قوپی باباعلی دارای دیپلم افتخار از سازمان متحد یونسکو است و پرندگانی نظیر اردک سرسبز ، حنایی ، آنقوت ، انواع غاز وحشی ،تنجه و..... درآن زیست می نمایند
......................................
آرشیو
