هَرسین یکی از شهرهای استان کرمانشاه و مرکز شهرستان هرسین است. شهر هرسین با جمعیت ۴۴٬۱۴۶ نفر در سال ۱۳۹۵ در بخش مرکزی شهرستان هرسین واقع شده‌است. کیومرث رحیمی در کتاب «هرسین در گستره تاریخ» نام هرسین را برگرفته از نام سین، ایزدبانوی ماه در اساطیر بابلی می‌داند. سین همچنین نام معبدی برای همین ایزدبانو بوده که توسط نبونعید در اطراف حران ساخته شده‌است. واژه سین همچنین به عنوان پسوند در نام پادشاهان سلسله نی سن سومر و پادشاهان خاندان اور به کار رفته‌است.
در سطر ۶۲ ستون دوم ستون سنگی آشوری روستای نجف‌آباد از شهری مادنشین به نام حَرزیَنو (در متن: URU Ḫa-ar-zi-a-ni) در کنار دیگر شاهک‌نشین‌های ماد یاد شده و آمده که سارگون از شاهک آن که زَردوکَ (در متن: mZa-ar-du-ka-a) نام داشته‌است، باج و خراج ستانده‌است. در دو فهرست دیگر از شاهک‌نشین‌های مقهور آشور نیز به این دو نام اشاره شده‌است. یکی در فهرست شاهکان مادی که هنگام لشکرکشی بزرگ هشتم سارگون به سال ۷۱۴ ق م به ماد و مانا و اورارتو نسبت به او ابراز وفاداری کردند، در سطر ۴۹ از نبشتهٔ یادمانی سارگون معروف به «نامه به خدای آشور» از شهر حَرزیَنو (در متن: URU Ḫa-ar-zi-a-nu) و شاهک آن زَردوکو (در متن: mZa-ar-du-uk-ku) یاد شده‌است. دومی نیز در فهرستی از شاهکان مادی که در پایان لشکرکشی سال ۷۱۳ پ م نسبت به پادشاه آشوری اظهار تابعیت کردند، از شاهک نشین حَرزیَنو (در متن: KUR Ḫa-ar-zi-a-nu) و شاهک آن زَ/حَردوکَ (در متن: mZ/Ḫa-ar-duk-ka) یاد شده‌است. ارنست امیل هرتسفلد معتقد بود حَرزیَنو جایی در ماد غربی در استان کرمانشاه امروزی و هم‌پهلو با شاهراه خراسان بزرگ قرار داشته‌است و مهرداد ملک‌زاده با پژوهش بر روی این فرض، معتقد است که زردوکَ (Zṛd-uka-*) نامی مادی و احتمالاً به معنی دلیر و دلدار است، و حَرزیَنو همان هرسین امروزی است و این شهر نزدیک به ۳ هزار سال است که بدین نام خوانده می‌شود.
در کتاب‌های تاریخ گزیده و نزهت القلوب سنه ۷۴۰ ه.ق از هرسین و الشتر که از مناطق اصلی لک‌ها هستند بعنوان دو شهر از ۱۶ ولایت کردستان و به توصیف آنها پرداخته‌است که با احتساب ۸ ولایت دیگر می‌توان تخمین زد بیش از ۶۰درصد نواحی کردنشین در کرمانشاه و خاستگاه قوم کرد در کرمانشاه و نواحی بیستون و هرسین است.
شهرستان هرسین از توابع استان کرمانشاه(باختران سابق) است. بر اساس شواهد و مدارک باستان شناختی، بویژه وجود تپه ی گنج دره، می توان مدعی شد که این خطَه ی کهن از نخستین زیستگاه های بشر در فلات ایران به شمار می رفته و درطی قرون متمادی به خصوص دردوران باستان به علت شرایط خاص اقلیمی و داشتن خاک های زراعی مرغوب، آب فراوان و دشت های وسیع همواره مورد توجه اقوام گوناگون ازجمله قوم لک قرار گرفته است و فرامانروایان سلسله های مختلف مانند هخامنشیان و ساسانیان به اهمیت این منطقه آگاه بوده اند. با توجه به میراث گرانبهای فرهنگی مادی و معنوی نهفته در خطه ی غرب، و به ویژه شهرستان هرسین، که شامل آثار و ابنیه ی تاریخی، گور دخمه ها و کتیبه ها سنگی و باورداشت های دینی با رنگ و صبغه ی آیین های باستانی رایج در ایران است، پژوهش حاضر بر آن است که با استفاده از روش پژوهش تاریخی مبتنی برتوصیف و تحلیل، تاریخ شهرستان هرسین را در عصر باستان مبتنی بر منابع اصلی و شواهد تاریخی بررسی و معرفی نماید. یافته های اصلی پژوهش نشان می دهد که هرسین جدا از وضعیت اقلیمی مناسب، از نظر مذهبی نیز از مراکز مهم پرستش آئین مهرپرستی درکنارمذهب زرتشت بوده است که اقدام گئومات مغ در بستن معابد پیروان این دین چنین مسئله ای را به اثبات می رساند. همچنین وجود کتیبه بیستون در حومه این شهر که اقدامات سیاسی داریوش اول را در آغاز سلطنت شرح می دهد، اهمیت والای هرسین را نمایان می سازد.
زبان مردم هرسین، با گویش لکی که زبان کهن باستان می‌باشد. دو گویش کاکاوندی و هرسینی تکلم می شود. مذهب مردم هرسین شیعه می‌باشد و اقلیتی از پیروان یارسان و اهل سنت شافعی نیز در شهر زندگی میکنند.
هرسین دارای یک سینما به نام سینما انقلاب است که ۱۲۰۰ متر مربع زیربنا و ۸۰۰ صندلی ظرفیت دارد. این سینما از سال ۱۳۹۵ تعطیل شده‌است. این شهر در ۴۴ کیلومتری خاور کرمانشاه قرار دارد و ارتفاع آن از سطح دریا ۱۵۴۹ متر است. فاصلهٔ هرسین از تهران ۵۶۶ کیلومتر است. طول جغرافیایی هرسین ۴۷ درجه و ۳۵ دقیقه و عرض جغرافیایی آن ۳۴ درجه و ۱۶ دقیقه نسبت به نصف النهار گرینویچ است.
هرسین زمستان‌هایی نسبتاً سرد و تابستان‌هایی گرم (در دو ماه اوّل) دارد. فصل بهار معمولاً کوتاه و زودگذر است و سرما معمولاً از آذر آغاز شده و تا اسفند ادامه دارد. حداکثر دما در تابستان گاه به ۴۰ درجه سانتیگراد یا بیشتر و حداقل آن در زمستان به ۱۵ درجه زیر صفر می‌رسد.
هرسين به واسطه آثار تاريخی به جای مانده در ارتفاعات بيستون دارای شهرت ملی وجهانی است. مردم هرسين به كشاورزی و دام‌داری اشتغال دارند و محصولات گندم، جو،بنشن، چغندرقند، تره بار، سيب، انگور، هلو از محصولات عمده شهرستان است. محصولات سيب درختی، هلو، نخود، پنبه، گندم، جو، پياز، چغندرقند از جمله محصولات‌صادراتی شهر نيز هستند. كشاورزی شهرستان هرسين سنتی و نوع كشت آبیو ديمی است. آب كشاورزی از چشمه مخصوص چشمه سراب هرسين، كاريز، چاه ژرف ونيمه ژرف تامين می‌شود. جنس خاك شنی، رسی و سياه خاك و بسيار حاصل خيز است. دام‌داری نيز در شهرستان هرسين مانند ساير بخش های اين منطقه ازموقعيت نسبتا خوبی‌برخوردار است و مواد لبنی از جمله فرآورده های صادراتی هرسين محسوب مي‌شوند. گلیم وقالی‌های بافته این شهرستان شهرت جهانی دارد.
وجود دو راهة نور آباد به هرسین و برقراری ارتباط عمده استانهائی از کشور در آینده در این مسیر و نیز بزرگراه کربلا در محور بیستون افزون بر تأثیرات مثبت اقتصادی و انتقال فرهنگی ، شهرستان هرسین را در موقعیت برتر و استراتژیکی قرار داده و می دهد که بزرگترین دستاورد راهها امتیازات برجسته ای است کـه می تواند هرسین را درجایگاه ویژه ای قرار دهد ، اراضی مستعد کشاورزی علی الخصوص زمینهای بخش بیستون ( دشت چمچمال ) و به نتیجه رسیدن پروژه های آب و خاک چمچمال در آینده و ارتباط آن در امر کشاورزی آن منطقه و تحولاتی که ایجاد خواهد نمود ، بهره برداری ازمنابع آب رودخانه های دینور آب و گاماسیاب و سرابها و برنامه ریزی مطلوب برای استفاده بهینه از آب این سرابها و رودخانه ها برای امر کشاورزی ، بازدید جهانگردان و ساماندهی بهتر صنعت توریسم و نیز رونق صنایع دستی بویژه گلیم هرسین که می تواند از آثار زیبای هنری مردم دیار هرسین باشد ، از مراکز مهم اقتصادی و نیز از قابلیتها ، استعداد ها و ظرفیتها و نقاط قوت شهرستان هرسین به حساب می آیند. ،که علاوه بر اینکه از این منابع درحال حاضر بهره برداری می شود لذا به نظر میرسدبخشهائی از قابلیتهای نهفته در خود دارند که باید با برنامه ریزی اصولی و علمی به فعلیت رسیدن آنها را شناسائی و مورد توجه قرار داد .
گلیم بافی بزرگترین سواغات این شهر است و بیشتر زنان این شهر گلیم بافی میکنند و واقعا هم کاراشان را هم بی عیب و نقص انجام میدهند
جاذبه های هرسین
گوردخمه برناج: در حدود ۵۰ کیلومتری شهرستان هرسین، در ۱۴ کیلومتری شمال غربی شهر تاریخی «بیستون» و در اوایل روستای «برناج» از توابع هرسین، یکی از آثار باستانی ایران قرار گرفته است که از آن به «گوردخمه‌ی برناج» یاد می‌شود. در مورد قدمت این میراث ارزشمند دو روایت وجود دارد، برخی آن را متعلق به دوران حکومت ساسانیان و گروه دیگر آن را از آثار دوران سلطنت اشکانیان می‌پندارند. سازندگان این اثر ایران کهن، آن را بدون هیچ نوع تزئیناتی ساخته و در پیرامون آن نیز قابی تراشیده‌اند. این گوردخمه متشکل از سقفی طاق‌مانند با پلانی مربع‌شکل و اضلاعی به طول ۹۵ سانتیمتر، ارتفاعی بالغ بر ۹۵ سانتیمتر تا سقف و یک آب‌پری تراشیده شده در بالای آن است.
پل چهر هرسین: «پل چهر» بنایی است تاریخی و متعلق به دوران پهلوی اول که در دهستان شیرز، منطقه‌ی بیستون و در شمال غربی «روستای چهر» از توابع شهرستان هرسین قرار دارد. این پل تاریخی متشکل از ۵ دهنه به عرضی بالغ بر ۴ متر و ۷۰ سانتیمتر و طولی برابر با ۶۰ سانتیمتر، جان‌پناه‌های به ارتفاع نیم متر و ۶ چشمه طاق است که سازندگان آن را با استفاده از گچ و بلورهای سنگی که تراشیده شده است، ساخته‌اند. «گامسیاب» نام رودخانه‌ای است که «پل چهر» را بر آن احداث شده است. جالب است بدانید که بر بدنه‌ی این پل، می‌توان بلوک‌هایی از سنگ‌های بسیار قدیمی و نیز سنگ‌قبرهایی را مشاهده کرد که متعلق به دوران اسلامی است.
گوردخمه‌های اسحاق‌وند (سکاوند): در ۲۵ کیلومتری از جنوب غربی شهرستان هرسین، در صخره‌های شمال شرقی روستای زیبای «ده نو»، می‌توان یکی دیگر از میراث ایران باستان را مشاهده کرد که به «گوردخمه‌های اسحاق‌وند» یا «سکاوند» شهرت یافته است. آثاری که متشکل از سه گوردخمه است که در دل کوه تراشیده شده است. وجه تسمیه این اثر ملی به «گوردخمه‌ی اسحاق‌وند»، به دلیل قرارگیری آن در نزدیکی روستای «اسحاق‌وند» است. جالب است بدانید که گروهی از باستان‌شناسان، این گوردخمه‌ها را از کهن‌ترین مقبره‌های صخره‌ای در سرزمین پارس می‌دانند. برخی از کارشناسان براین باورند که آنها متعلق به دوران مادها است که در این میان نظریات دیگر کارشناسان نیز جالب و قابل توجه است. «ارنست امیل هرتسفلد» از ایران‌شناس آلمانی، گوردخمه‌ی میانی را به «کتوماتای مغ» (بردیای دروغین) نسبت داده و براین باور است که «سکاوند» را از این بابت بر این گوردخمه‌ها گذاشته‌اند که این نام قلعه‌ای است که «گئوماتای مغ» توسط داریوش اول در آن به قتل رسیده است.
غار مرخر: یکی از پدیده‌های شگفت‌انگیز طبیعی در شمال غربی مّرخِر و در دامنه‌ی کوه زیبای بیستون قرار دارد که امروزه به یکی از جاذبه‌های گردشگری هرسین استان کرمانشاه تبدیل شده است. عمق این اثر طبیعی که به «غار مّرتاریک» شهرت یافته است، ۲۵ متر و مساحت آن نزدیک به ۸۰ متر مربع برآورد شده است. جالب است بدانید که این غار نخستین بار در سال ۱۳۶۵ مورد کاوش و بررسی قرار گرفت و پس از تحقیقات متعددی که بر آن انجام شد، آثار تاریخی مختلفی به دست آمد که باستان‌شناسان قدمت آنها را متعلق به دوران پارینه سنگی میانی تخمین زده‌اند. استخوان‌های انسان، استخوان جانوران، ابزارآلات سنگی ساخته شده از سنگ‌های با جنس کوارتزیت، ژاسب، چِرت و نمونه‌ای از سنگ آهکی، بخشی از آثاری است که در این غار کشف شده است.
تپه باستانی گنج‌دره: تپه‌ای مخروطی شکل، باستانی و کهن در جاده‌ی کرمانشاه به شهرستان هرسین مشاهده می‌شود که از نظر باستان‌شناسان اهمیتی بسیار دارد. این اثر تاریخی که به «تپه باستانی گنج‌دره» یا «چیا خزینه» شهرت یافته است، در فاصله کمی از روستای «قیسوند» از روستاهای هرسین و با ارتفاعی نزدیک به ۶ متر از سطح زمینهای مجاور، قرار گرفته است. نخستین کاوش‌ها در این تپه، در اواسط قرن ۲۰ میلادی و به همت «فیلیپ اسمیت» صورت گرفت. در این بخش تاریخی باستان‌شناسان توانستند ۵ طبقه‌ی استقراری را شناسایی کنند که از سطح تپه تا خاک بکر را شامل شده و با حروف a تا e لاتین نشانه‌گذاری شده است. آثار زیادی در این طبقه‌ها کشف شده است که هر کدام متعلق به دوران خاصی از تاریخ حیات بشریت است. تعدادی گور متعلق به دوران اسلامی متاخر و زیر آنها تعدادی اجاق‌های ساده و دیوارهای دوره‌ی نوسنگی متعلق به کشفیات طبقه‌ی a، فضاهای مسکونی ساخته شده با چینه در طبقه‌ی b، فضاهای مسکونی با معماری چینه‌‌ای در طبقه‌ی c، فضاهایی با معماری ترکیبی خشت و چینه در طبقه‌ی d و سرانجام کشف ۳۰ حفره که تا عمق ۵۰ سانتی‌متری داخل خاک بکر کنده شده بود، در طبقه‌ی e از جمله مکشوفاتی است که در این تپه‌ی باستانی به دست آمده است.در کنار این طبقات، آثاری ارزشمند همچون ظروف سنگی، پیکرهای کوچک انسان و حیوان از جنس گل، هاون و دسته هاون، مهره‌های تزئینی ساخته شده از صدف، بقایای ۴۱ اسکلت نیز کشف شده است.
محوطه تاریخی و سراب بیستون هرسین: یکی دیگر از مکان‌های باستانی و ارزشمند ایران کهن در استان کرمانشاه و در فاصله‌ی حدود ۳۰ کیلومتری از شهرستان هرسین و در دامنه‌ی کوه زیبا و تاریخی بیستون قرار گرفته است. منطقه‌ای باستانی به نام «محوطه‌ی تاریخی بیستون» که می‌توان آن را یکی از ارزشمندترین و اصلی‌ترین توقف‌گاه‌ها در دوران گذشته معرفی کرد. شاید از اصلی‌ترین دلایل اهمیت این منطقه، وجود سرابی است زیبا که به «سراب بیستون» شهرت دارد و نیز اقلیم مناسب این منطقه است که باعث شده تا از دوران پارینه‌سنگی میانی تا دوران معاصر، مورد توجه واقع شود. در بخش بالایی این سراب آثار باستانی ارزشمندی از جمله نقش‌برجسته‌ی داریوش، مجسمه‌ی هرکول، غار شکارچیان، پرستشگاه مادی، نقش‌برجسته‌های اشکانی و بقایایی از شهر پارتی را مشاهده کرد. همچنین در فاصله‌ی اندکی از سراب و در بخش جنوبی آن کاروانسرای شاه عباسی، ساختمان‌های نیمه‌تمام دوران ساسانی و کاروانسرای ایلخانی قرار گرفته است. به نظر می‌رسد که علت قرارگیری تمامی این آثار در یک منطقه، ارزش معنوی و تقدس آن در بین ایرانیان باستان است که به دلیل تراوش آب، یکی از مظاهر پاکی و روشنایی از دل این کوه، این گونه ارزشمند و مقدس در نظر گرفته شده است. به همین دلیل داریوش بزرگ، در کنار موقعیت مهم شهر کرمانشاه و نیز وجود کوه‌های صخره‌ای و نیز میراث باقی‌مانده از اجدادش، در این مکان کتیبه‌ی بیستون را احداث کرده است. آب سراب نیز از نظر شیمایی فاقد هرگونه مزه، بو و رنگ است. حضور در این منطقه از هرسین و تماشای این آثار تاریخی و جاذبه‌های زیبای طبیعی برای علاقه‌مندان به تاریخ و طبیعت، بسیار جذاب خواهد بود.
قلعه سرماج: «قلعه سرماج» یکی دیگر از جاذبه‌های تاریخی در شهرستان هرسین است که در روستایی به همین نام قرار گرفته است. امروزه روی این قلعه که روزگاری مقر موسس سلسله‌ی «حسنویه» بوده است، خانه‌های روستاییان ساخه شده است. به نظر می‌رسد که در پیرامون قلعه، برج‌هایی را احداث کرده بودند که متاسفانه امروزه تنها بخش بزرگی از یکی از برج‌ها برجای مانده است. همچنین دیواری به طول ۳۷ متر قسمت دیگری از قلعه است که باقی مانده و سازندگان آن را در نمای خارجی با بلوک‌های سنگی بزرگ و نمای داخلی را با لاشه‌های سنگ و ملاط گچ ساخته‌اند. از دیگر نکات قابل توجه در مورد قلعه، حضور خندقی است که دور تا دور این اثر تاریخی، برای ذخیره‌سازی آب هنگام یورش دشمنان و نیز کاربری دفاعی حفر شده است.
تندیس هرکول: تندیس هرکول، در کناره شاهراه شرقی-غربی جاده ابریشم یا جاده بزرگ خراسان در محوطه تاریخی بیستون نزدیک کرمانشاه از سنگ تراشیده شده‌است. این مجسمه در دوران سلوکی ساخته شده‌است. این تندیس که بر سکویی به طول ۲/۲۰ متر به پهلوی چپ به‌طور نیم خیز به آرنج تکیه نموده و در دست چپ پیاله‌ای دارد که تا نزدیک صورت نگه داشته‌است و نیز دست راستش بر روی پای راست قرار گرفته و پای چپ را تکیه گاه پای دیگر نموده‌است. طول مجسمه ۱/۴۷ متر که به‌طور برجسته از سنگ کوه تراشیده شده و از طرف پشت به کوه متصل است. در عقب مجسمه نقوش و کتیبه‌ای به زبان یونانی قدیم بر روی سنگ نقش شده‌است. نقوش آن شامل درخت زیتونی است که از شاخه آن کماندان و تیردانی آویزان شده‌است. در کنار این درخت گرز مخروطی شکل گره داری حجاری شده که برجستگی آن نسبت به سایر نقوش بیشتراست. کتیبه به خط یونانی قدیم در هفت سطر بر روی لوحی به ابعاد ۳۳ × ۴۳ سانتیمتر که نمای آن به شکل معابد یونانی ساخته شده نوشته‌اند. در زیر تنه هرکول نقش شیری دیده می‌شود که درازای آن از سر تا دم ۲۰۰ سانتیمتر و بلندی دم آن ۱۱۴ سانتیمتر است. زمان ساخت مجسمه سال آنطور که در کتیبه آن ذکر شده ۱۵۳ قبل از میلاد است. این تاریخ با اواسط سلطنت مهرداد اول اشکانی (اشک نهم ۱۳۶–۱۷۴ ق. م) منطبق می‌باشد. نام سازنده این مجسمه «امن کل» و احتمالاً از فرماندهانان محلی است. زمان ساخت این مجسمه با فتح ماد توسط اشکانیان همزمان است. در بهمن ماه سال 1337 هنگامي که کارگران شرکت شوسه براي احداث راه جديد همدان به کرمانشاه در دامنه کوه بيستون مشغول خاکبرداري و خروج سنگ از پاي کوه و تسطيح جاده بودند . در حين کار به مجسمه نسبتاً بزرگي برخورد مي نمايند که قسمتي از شانه آن از زير خاک نمايان گرديد . این مجسمه طی عملیات راهسازی توسط پیمانکار ایرانی "جناب آقای حاج عباسعلی محبی نوگورانی"پیدا شده که یکی از بارز ترین نشانه ی آن شکستن پیشانی مجسمه طی عملیات بیرون سازی مجسمه از خاک شکسته و بوسیله سیمان بازسازی شده است سر این مجسمه دو بار (بار دوم در سال ۱۳۷۰) کنده و دزدیده شد ولی کشف گردید. اما مسئولان میراث فرهنگی ترجیح دادند برای جلوگیری از آسیب بیشتر سر کنونی هرکول را هنرمندان تازه از جنس همان سنگ (سنگ آهک) ساخته و نصب شود و سر اصلی در گنجینه میراث فرهنگی نگهداری گردد. آلت مردی این مجسمه طبق نظر اهالی شهرستان بیستون، در اوایل انقلاب شکسته و تخریب شد. همچنین پیاله چای دست مجسمه نیز به همین صورت آسیب دید. تصاویر قدیمی از این مجسمه تفاوت‌های مجسمه را پیش و پس از تعمیر نشان می‌دهد. درازای این تندیس ۱۴۷ سانتیمتر است.
............................
آرشیو
